Εισήγηση Σεμινάριο Α' Επιπέδου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΚΠΕ Πεταλούδων Ρόδου

1. Η περιβαλλοντική εκπαίδευσηΗ περιβαλλοντική εκπαίδευση
και η πολιτική της ατζέντακαι η πολιτική της ατζέντα
Ευαγγελία Μουλά
Υπεύθυνη Σχολικών
Δραστηριοτήτων Β/θμιας Δωδ/σου

2. πΕκ αίδευση για την αειφόροπΕκ αίδευση για την αειφόρο
πανά τυξηπανά τυξη
• Ο όρος αειφόρος ανάπτυξη
πρωτοχρησιμοποιήθηκε το1987, στην αναφορά
Bruntland της Παγκόσμιας επιτροπής για την
ανάπτυξη και το περιβάλλον.
• Η εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη
συνιστά μια μετασχηματιστική μαθησιακή
διαδικασία, που αποσκοπεί στην ενημέρωση,
ευαισθητοποίηση και ενεργό εμπλοκή των
μαθητών στη αναζήτηση λύσεων και στην
προώθηση δράσεων, με σκοπό την προστασία
του περιβάλλοντος και τη διατήρηση των
συστημάτων που θα εξασφαλίσουν την
περιβαλλοντική συνέχεια και για τις επόμενες
γενεές.

3. πΗ ατζέντα της Αειφόρου εκ αίδευσηςπΗ ατζέντα της Αειφόρου εκ αίδευσης
π πείναι υ οχρεωτικά ολιτικήπ πείναι υ οχρεωτικά ολιτική
• Ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη, ανθρώπινα
δικαιώματα
• Βασικές ανθρώπινες ανάγκες
• Κοινωνικός και εθνικός αυτοπροσδιορισμός
• Περιβαλλοντική ενημέρωση και
ακεραιότητα
• Οριοθέτηση συμφερόντων και προστασία
δικαιωμάτων
• Συνειδητοποίηση της χωροχρονικής
συνέχειας και αλληλεπίδρασης των
περιβαλλοντικών ζητημάτων

4. Ηθική της φροντίδαςΗθική της φροντίδας
• Η ηθική της φροντίδας εναντιώνεται στη
λογική των μοντέλων της αγοράς και του
κέρδους και βρίσκεται στην καρδιά της
κριτικής παιδαγωγικής.
• Αντιλαμβάνεται τους ανθρώπους ως
αλληλεξαρτώμενους ηθικά και
επιστημολογικά.

5. Το νόημα της γνώσης στην κριτική
παιδαγωγική
Η γνώση είναι μια κοινωνική κατασκευή, πολιτισμικά
διαμεσολαβημένη, ένα προϊόν άσκησης πίεσης, από τα
συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων,
επομένως σχετίζεται με την κατανομή εξουσίας.
Ο κριτικός παιδαγωγός επιδιώκει να καλλιεργήσει τον
πλουραλισμό και να προωθήσει την πραγματική φύση
της γνώσης, που δεν μπορεί να είναι παρά
αναθεωρητική, δημιουργική και προσωπική,
βοηθώντας τους μαθητές του να ανακαλύψουν και να
διαπραγματευθούν τα δικά τους νοήματα.

6. Κριτικός γραμματισμός
O κριτικός γραμματισμός (critical literacy) επικεντρώνεται
«στην ικανότητα ερμηνείας και αποδόμησης ενός κειμένου
με την ευρεία έννοια που του αποδίδεται από τις
πολιτισμικές σπουδές, για να αναδειχθεί (α) η άποψη του
κόσμου την οποία κατασκευάζει και οι κοινωνικές
πρακτικές που προβάλλει το κείμενο και (β) οι τρόποι που
χρησιμοποιεί για να κατασκευάσει την “πραγματικότητά”
του και για να τοποθετήσει θετικά τον αναγνώστη έναντι
των κοινωνικών πρακτικών και των κοσμοθεωρήσεων που
προβάλλει».
Ένα τέτοιο κείμενο είναι και το περιβάλλον το οποίο στην
εκπαιδευτική του διάσταση και προσέγγιση διαπνέεται από
ένα λόγο επιστημονικό ή επιστημονικοφανή και εξ ου
ουδέτερο και αντικειμενικό.

7. Περιβαλλοντική εκπαίδευση
• Το περιβάλλον στη συνήθη εκπαιδευτική του
διαδικασία, προσεγγίζεται ως ένα
«υπερβατικό σημαινόμενο» (Derrida), που
ισχύει πέραν της ιστορίας, ως ένα πολιτιστικό
κείμενο του οποίου αποκρύπτονται οι
πραγματικοί νόμοι σύστασης και λειτουργίας
και συνεπώς αντιστέκεται σε εναλλακτικές και
δη πολιτικοποιημένες ερμηνείες του.

8. Αναγκαία μετάβαση
• Από το περιβάλλον ως αντικείμενο μάθησης
(εκπαίδευση γύρω από το περιβάλλον) και ως
μέσο/εργαλείο για τη μαθησιακή διαδικασία
(εκπαίδευση από και μέσα στο περιβάλλον με
βιωματικές και συνεργατικές μεθόδους) …
• …στο περιβάλλον ως το συνολικό αξιακό σύστημα
που ενσωματώνει τον άνθρωπο και τον ωθεί σε
ανάληψη ευθύνης και πρωτοβουλιών (εκπαίδευση
υπέρ του περιβάλλοντος) .

9. Ενέργεια
• Η παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας
αποτελεί καθοριστικό παράγοντα ανάπτυξης και
η διαχρονική ζήτησή της ακολουθεί αυξητική
τάση.
• Την ίδια στιγμή, συγκαταλέγεται μεταξύ των
πλέον ρυπογόνων δραστηριοτήτων, με σοβαρές
επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές
περιβάλλον(ρύπανση, φαινόμενο του
θερμοκηπίου, κλιματική αλλαγή).

10. Ατομική ευθύνη αλλά και…
δείκτες

11. Ποιος πραγματικά ευθύνεται;;;;Ποιος πραγματικά ευθύνεται;;;;

15. Ανανεώσιμες πηγές Ενέργειας= εξ
ορισμού ευεργετικές;
• Οι συνέπειες έχουν γίνει γνωστές εδώ και μισό
περίπου αιώνα, με αποτέλεσμα η προστασία του
περιβάλλοντος να έχει ανακηρυχθεί ως πολιτικός και
στρατηγικός στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τα
πρώτα ακόμη στάδια της συγκρότησής της, με την
Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη.
• Σαν μέτρο ενάντια στις ρυπογόνες συμβατικές μορφές
παραγωγής ενέργειας υιοθετήθηκε η παραγωγή από
Ανανεώσιμες Πηγές, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν
«κοινής ωφέλειας» και «στρατηγικής σημασίας» για
τον ασφαλή ενεργειακό ανεφοδιασμό και την
ενεργειακή απεξάρτηση από τρίτες χώρες.

16. Δημόσιο συμφέρον- εμπορεύσιμο
αγαθό;
• Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση υποχρέωσε
τα κράτη μέλη να απελευθερώσουν την
αγορά ενέργειας από τα κρατικά μονοπώλια,
μετατρέποντας ένα είδος πρώτης ανάγκης σε
εμπορεύσιμο αγαθό.

17. ΑΠΕ- οικονομικές και κοινωνικές
παράμετροι
• Βασισμένη στη λογική της βιωσιμότητας, η Ευρωπαϊκή
Ένωση προτάσσει τη χρήση των ΑΠΕ όχι μόνο για την
προστασία του περιβάλλοντος αλλά και για σειρά
οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων, όπως η
ενίσχυση της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού, η
βελτίωση των οικονομικών και κοινωνικών προοπτικών
στις αγροτικές και απομονωμένες περιοχές, κ.ά.
• Η Οδηγία 2009/28/ΕΚ εντάσσεται στη δέσμη μέτρων για
την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Σε αντίθεση με
τις προγενέστερες Οδηγίες,2001/77/ΕΚ και 2003/30/ΕΚ,
τίθενται δεσμευτικοί εθνικοί στόχοι για τη συνολική
συμμετοχή της ενέργειας προερχόμενης από
ανανεώσιμες πηγές, στην ακαθάριστη τελική
κατανάλωση ενέργειας, ως το 2020.

18. Νομική προστασία
• Τα τελευταία χρόνια και για λόγους «υπέρτερου
δημοσίου συμφέροντος», καταργείται το
πλέγμα νομικής προστασίας που προϋπήρχε για
τις περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές, ενώ
καταλύθηκαν ακόμη και οι ελάχιστοι
περιορισμοί χωροθέτησης των ΑΠΕ(Κλαμπατσέα,
2012)κάνοντας εφικτή την εγκατάσταση
αιολικών πάρκων σε δασικές, αναδασωτέες και
προστατευόμενες περιοχές καθώς και
φωτοβολταϊκών συστημάτων σε γη υψηλής
παραγωγικότητας.

19. Τι συμβαίνει πραγματικά…
• Η μονομερής προσήλωση σε εφαρμογές μεγάλης
ισχύος, αλλοιώνει το ίδιο το πνεύμα της
ανανεώσιμης ενεργειακής τεχνολογίας, συντελεί
στην πρόκληση κοινωνικών αντιδράσεων και συντηρεί
το στρεβλό μοντέλο, που θέλει την περιφέρεια να
τροφοδοτεί τα οικιστικά κέντρα με φυσικούς πόρους,
χωρίς οι τοπικές κοινωνίες να αποκομίζουν
αντίστοιχα οφέλη (Κατσουλάκος κ.α., 2010).
• Ακόμη, τα έργα μεγάλης κλίμακας έχουν αμφίβολη
περιβαλλοντική συμβατότητα, καθώς η βλάβη που
προκαλεί η εγκατάστασή τους στο φυσικό περιβάλλον
δεν είναι αμελητέα (Morrisonκαι Sinclair, 2004).

20. Χωροθέτηση ΑΠΕ
• Επιστρέφοντας στην προβληματική γύρω από τη χωροθέτηση των
ΑΠΕ, εντυπωσιακά μεγάλο είναι το ποσοστό 95% των αιολικών
πάρκων στην ηπειρωτική Ελλάδα που αναπτύσσονται σε δασικές
εκτάσεις(ΕΛΕΤΑΕΝ, 2010).
• Για να διευκολυνθεί η όλη διαδικασία, η δασική νομοθεσία
συμπεριέλαβε τα έργα ΑΠΕ ως ισότιμα των στρατιωτικών έργων.
• Η διαδικασία δέσμευσης μιας δασικής έκτασης από μια εταιρεία
έχει ως εξής: οποιαδήποτε εταιρεία μπορεί να αιτηθεί τον
χαρακτηρισμό χρήσης οποιασδήποτε έκτασης, οπουδήποτε,
ανεξαρτήτως σε ποιον ανήκει.
• Το δασαρχείο αναλαμβάνει τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως
δασική ή μη, χωρίς να υπεισέρχεται σε θέματα ιδιοκτησίας.
Εφόσον μια περιοχή χαρακτηριστεί δασική, το κράτος τη
διαχειρίζεται ως δημόσια περιουσία και τη μισθώνει έναντι
συμβολικού αντιτίμου.

21. Υπάρχουν εναλλακτικές;
• O προσανατολισμός προς μικρά,
ολοκληρωμένα συστήματα ΑΠΕ, µε την
ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση των
προστατευμένων περιοχών και τη
δυνατότητα σημαντικής συμμετοχής των
τοπικών κοινωνιών, αποτελεί βιώσιμη
εναλλακτική επιλογή.

22. Βιοκαύσιμα
• Σύμφωνα με την οδηγία της Κομισιόν για τις
Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, μέχρι το 2020 θα
πρέπει το 10% των καυσίμων που χρησιμοποιούνται
για μετακίνηση στην Ε.Ε. να προέρχεται από
ανανεώσιμες πηγές και προωθεί τα βιοκαύσιμα ως
μια «πράσινη» εναλλακτική των ορυκτών καυσίμων.
Έρευνες όμως δείχνουν ότι η παραγωγή τους τελικά
δεν μειώνει, αλλά ενισχύει την παραγωγή αερίων
του θερμοκηπίου οδηγώντας τόσο περιβαλλοντικές
όσο και ανθρωπιστικές οργανώσεις να ζητούν αλλαγή
της πολιτικής της Ε.Ε. για τα βιοκαύσιμα εν όψει της
σχετικής ψηφοφορίας που θα διεξαχθεί στο
Ευρωκοινοβούλιο στις 11 Σεπτεμβρίου.

23. «Χαμένες υποσχέσεις»
• Με τίτλο «Χαμένες υποσχέσεις» η έκθεση ActionAid
βασίζεται σε έρευνα που πραγματοποίησαν ερευνητές της
στη φυτεία τής Addax στο Μπομπαλί της Σιέρα Λεόνε και
σε στοιχεία που συγκέντρωσαν από τις 100 και πλέον
συνεντεύξεις κατοίκων της περιοχής. Σύμφωνα με τα
στοιχεία, το 99% των ανθρώπων που ερωτήθηκαν είπαν
ότι η πείνα έφθασε στην περιοχή τους το 2008, όταν
ξεκίνησε το έργο της Addax, η οποία νοίκιασε για 50
χρόνια έκταση 570.000 στρεμμάτων στη βόρεια Σιέρα
Λεόνε. Σε ποσοστό 78% λένε ότι «δεν έχουν δει τα
συμβόλαια ενοικίασης της γης τους», σε ποσοστό 85%
δήλωσαν ότι δεν ενημερώθηκαν επαρκώς για τα υπέρ και
τα κατά της επένδυσης, ενώ υποστηρίζουν ότι η
αποζημίωση που τους δίνει η εταιρεία είναι μικρή.

24. ΑντεπιχειρήματαΑντεπιχειρήματα
• Για να γεμίσει ένα ντεπόζιτο χωρητικότητας 50 λίτρων με βιοαιθανόλη,
πρέπει να καούν 232 κιλά καλαμποκιού. Με αυτή την ποσότητα, ένα
παιδί στη Ζάμπια ή το Μεξικό ζει για ένα χρόνο. Jean Zeigler, Ειδικός
Απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών για το Δικαίωμα στην Τροφή
• 2000-2008
• Δεν έχω πια τη δική μου γη, ούτε τον κήπο μου γιατί η μόνη γη που είχα
καταστράφηκε. Καλλιεργούσαμε καλαμπόκι, φιστίκια, φασόλια,
κολοκύθες και καρπούζια. Είμαι απελπισμένη γιατί δεν έχουμε τίποτα να
φάμε. Υποφέρουμε από πείνα. Ακόμη και αν πάμε να βρούμε άλλη γη, θα
μας την καταστρέψουν ξανά.
• Elisa Alimone Mοngue, μητέρα και αγρότισσα, Μοζαμβίκη, Νοέμβριος
2009

25. Προτάσεις
• Έρευνα πτυχών των αμφιλεγόμενων
ζητημάτων (υπέρ- κατά) και της ισχύουσας
νομοθεσίας
• Διενέργεια debate
• Παιχνίδια ρόλων
• Συγγραφή γραμμάτων διαμαρτυρίας

26. Νερό

27. ;Τι σημαίνει νερό στην Αφρική

28. πΕκ αίδευση για τη δημοκρατία και την
κοινωνική δικαιοσύνη
• Σύμφωνα με το αναπτυξιακό στόχο 7.C της
χιλιετίας για το 2015 (United Nations):
• Έχει κατακτηθεί το ζητούμενο της μείωσης
κατά το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού
που δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό, αλλά
εξακολουθεί ένα 2.5 δισεκατομμύριο
ανθρώπων να το στερείται.
• Η πρόσβαση στο νερό συνδέεται άμεσα με το
θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την
παγκόσμια φτώχεια, την επιβίωση, την
αξιοπρέπεια, και συνεπώς με την εκπαίδευση
για τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη και την
ενεργό πολιτότητα.

29. Φυσική και οικονομική έλλειψηΦυσική και οικονομική έλλειψη
νερούνερού

30. Ντοκιμαντέρ- ταινίες για την
ιδιωτικοποίηση και τους
πολέμους για το νερό

31. Απομυζώντας τα παγκόσμια
αποθέματα

32. Περισσότερες επιλογές για τον
καταναλωτή;;;

33. Ιδιωτικοποίηση νερού- το νέοΙδιωτικοποίηση νερού- το νέο
apartheidapartheid

34. ΕμπέδωσηΕμπέδωση
• Στα παραπάνω αποσπάσματα από τα κόμικς
και τις γελοιογραφίες, υπάρχουν αναφορές
σε χώρες (λεκτικές ή εικονικές) που θίγουν
το ζήτημα της εκμετάλλευσης του νερού.
• Εντοπίστε τες με τους μαθητές σας και
οργανώστε μια καθοδηγούμενη αναζήτηση
στο διαδίκτυο με σκοπό τη διερεύνηση
κάποιας από τις αναφερόμενες υποθέσεις.

35. Το νερό ως θεματικός άξοναςΤο νερό ως θεματικός άξονας
• Chinatown (1974)
• http://academic.evergreen.edu/g/grossm
az/VANOVEDR/
• http://academic.evergreen.edu/g/grossm
az/OFORIAA/

36. Erin Brockovich (2000)

37. Even the rainEven the rain

38. Εκμετάλλευση των φυσικών πόρωνΕκμετάλλευση των φυσικών πόρων
(We people of America)(We people of America)

39. Εκμετάλλευση των φυσικών πόρωνΕκμετάλλευση των φυσικών πόρων
(We people of America)(We people of America)

40. To λαβωμένο νερό

42. ΕμπέδωσηΕμπέδωση
• Έχοντας παρακολουθήσει τις προηγούμενες
ταινίες:
• Ποιο πρόβλημα που σχετίζεται με το νερό
θίγεται;
• Γνωρίζετε τι ισχύει στην ελληνική νομοθεσία;
• Πώς κρίνετε την εξέλιξη της φορολόγησης των
πηγαδιών;
• Ζητήστε από τους μαθητές να γράψουν ένα
γράμμα διαμαρτυρίας προς το ΥΠΕΚΑ.

43. Πόλεμοι για το νερόΠόλεμοι για το νερό

44. Πόλεμος και περιβάλλον (Πόλεμος και περιβάλλον (addicted to war)addicted to war)
• http://www.progressi
ve.org/news/2001/09
/5166/secret-behind-
sanctions-how-us-
intentionally-
destroyed-iraqs-
water-supply
• Σαμποτάζ στο
υδρευτικό σύστημα =
μέσο εξόντωσης
πληθυσμού

45. ToTo τίμηματίμημα του μιλιταρισμούτου μιλιταρισμού

46. Τα ραδιενεργά κατάλοιπα
στον κύκλο του νερού

47. Κλιματική αλλαγή- ποιοι
θίγονται;;
• Από έκκληση της Avaaz: Στη σύνοδο κορυφής του Παρισιού
για το κλίμα, θα παρευρεθούν αμέτρητοι εκπρόσωποι από το
λόμπι των ορυκτών καυσίμων, ενώ τα μικρά νησιωτικά
κράτη, που πνίγονται από την κλιματική αλλαγή, που
πλήττονται πρώτα από τους μεγάλους τυφώνες και την
άνοδο της στάθμης της θάλασσας, δεν έχουν τους πόρους να
στείλουν παρά μόνο ελάχιστους εκπροσώπους!
Έχουμε δει επανειλημμένως τις μεγάλες χώρες που
ρυπαίνουν περισσότερο, να κυριαρχούν στις διασκέψεις για
το κλίμα, σαμποτάροντας και καθυστερώντας τις συμφωνίες
που απαιτούνται για τη σωτηρία του πλανήτη μας.

48. Διαδραστικοί χάρτες μέτρησης
οικολογικού αποτυπώματος και
επικινδυνότητάς του
• http://www.theguardian.com/environment/n
g-interactive/2014/sep/23/carbon-map-
which-countries-are-responsible-for-climate-
change
• http://www.happyplanetindex.org/data/

49. Χάρτης παγκόσμιων εκπομπών ρύπων

50. Χάρτης ποσοστού θνησιμότητας
σχετικής με τη ρύπανση

51. Προτάσεις
• Μελέτη και καταγραφή πινάκων (με άξονα: το
νερό και τους πολέμους, την οικονομική
έλλειψη νερού, το οικολογικό αποτύπωμα,
τους θανάτους λόγω κλιματικής αλλαγής κ.ά.)
• Σύνταξη σχετικής έκθεσης
• Σύνταξη ενημερωτικής ομιλίας
• Δημιουργία πολυτροπικής παρουσίασης

52. ΣυνοψίζονταςΣυνοψίζοντας
• Υπό τη φιλοσοφία της ενεργού πολιτότητας
και της υποχρέωσης της εκπαίδευσης να την
καλλιεργεί, οφείλουμε να καταδεικνύουμε
την άδηλη πολιτική ατζέντα των
περιβαλλοντικών ζητημάτων και να τολμάμε
να θέτουμε υπό κριτική βάσανο όλες τις
παραμέτρους τους, αποκαλύπτοντας τις
αμφιλεγόμενες διαστάσεις τους.

53. Σας ευχαριστώ για την
υπομονή και την προσοχή
σας!