3. ⦿ Թուրքական
իշխանությունները,օգտագործելով մեծ
տերությունների միջև առկա
հակամարտությունները, ոչ միայն
չիրականացրին բարենորոգումներ, այլև
ավելի դաժան հալածանքներ սկսեցին
արևմտահայության դեմ: Թուրքական
կառավարող շրջանները ցանկանում էին
հայազրկել ողջ Արևմտյան Հայաստանը և
արմատախիլ անել ազգային-
ազատագրական շարժումը:
4. ⦿ Ազատագրական շարժումը բազմաթիվ գորշիչների
հետ ղեկավարում էին նաև հոգևորականները: Հայ
եկեղեցականները զենքը ձեռքին պայքարել են
թշնամու դեմ՝ պաշտպանելով ժողովրդի կյանքն ու
պատիվը: 1877-1878թթ. Զեյթունի ապստամբության
ղեկավարն էր Ֆռնուզի վանահայր Նիկողայոս
եպիսկոպոսը: Հակոբ սարկավագ Ղևոնդյանը իր
բանաստեղծություններում ժողովրդին զենքի էր
կոչում:
5. ⦿ 1890-ական թվականներին հայկական ջարդերի և
թուրքական վայրագությունների դեմ իր ձայնը
բարձրացրեց Հայոց եկեղեցին: Հոգևոր բազմաթիվ
գործիչներ կանգնեցին ազատագրական շարժման
գլուխ՝ խոսքով ու գործով ոգևորելով ժողովրդին:
Այդպիսի հոգևոր գործիչնեից էին Դերիկի վանքի
վանահայր Բագրատ վարդապետ Թավաքալյանը,
Տարոնի առաջնորդ Ներսես եպիսկոպոս
Խարախանյանը ,Մշո Սուրբ Կարապետ վանքի
վանահայր Վարդան վարդապետը:
7. Հայ հոգևորականության մասնակցությունը
ազատագրական շարժմանը
Զեյթունի 1895թ. Ինքնապաշտպանության հայտնի գործիչներից էր Ֆռնուզի Սուրբ
Կարապետ վանքի միաբան Բարդուղիմեոս վարդապետը,որի սրի տակով գլուխները
խոնարհած անցել են`
Զեյթունի թուրքական կայազորի գերի հանձնված շուրջ 700
զինվոր:
Բազմաթիվ մարտերում հայրենասեր հոգևորականները
աչքի են ընկել քաջությամբ՝ փառքով պսակելով իրենց անունը:
Մալաթիա քաղաքի հայկական թաղամասերի 1895թ. հոկտեմբերի
ինքնապաշտպանության ղեկավարն էր Եղիշե քահանա
Խաչատրյանը: Ազատագրական շարժմանը մասնակցել են
հոգևորականներ Հակոբ քահանա Սառիկյանը, Գրիգոր քահանա
Ավագյանը, Խորեն վարդապետ Վարդանյանը, Աղթամարի
միաբանության անդամ Գևորգ վարդապետ Նալբանդյանը, Սասունի
ապստամբությանը մասնակցած Քերոբ քահանա Շահնազարյանը:
