2. • Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ
Հարության տոնը կոչվում է
նաև Զատիկ, որը նշանակում է
զատում, բաժանում, հեռացում
մեղքերից և վերադարձ առ Աստված:
Զատիկը Հայ Առաքելական Սուրբ
Եկեղեցու 5 տաղավար տոներից մեկն է:
Հիսուս Քրիստոսի խաչելությունից և
մահից հետո` երեկոյան, բարեպաշտ
մարդիկ Նրա մարմինը իջեցրին խաչից
և դրեցին վիմափոր գերեզմանի մեջ՝
փակելով մեծ քարով: Երեք օր հետո`
կիրակի առավոտյան, յուղաբեր
կանայք` Մարիամ Մագդաղենացին,
Հակոբի մայր Մարիամը եւ Սողոմեն,
գնացին գերեզման՝ անուշաբույր
յուղերով օծելու Քրիստոսի մարմինը,
սակայն զարմանքով տեսան, որ
քարայրի մուտքի քարը հեռացված է,
իսկ գերեզմանը` թափուր: Մինչ նրանք
տարակուսում էին, երևացին երկու
հրեշտակ և ասացին. «Ինչո՞ւ եք ողջին
մեռելների մեջ փնտրում: Այստեղ չէ, այլ
Հարություն առավ» :
3. • Ս. Հարության տոնի
նախընթաց երեկոյան
եկեղեցիներում մատուցվում է
Ճրագալույցի ս. պատարագ,
որով սկսվում են զատկական
տոնակատարությունները:
Առավոտյան եկեղեցիներում
կատարվում է ժամերգություն,
Անդաստանի արարողություն,
ապա մատուցվում տոնական
ս. պատարագ: Սուրբ
Հարության տոնին
հավատացյալները միմյանց
ողջունում են «Քրիստոս
Յարեաւ ի մեռելոց»
ավետիսով, պատասխանում՝
«Օրհնեալ է Յարութիւնն
Քրիստոսի»:
4. Զատկի տոնի խորհուրդը
• Յուրաքանչյուրն ունի իր պատկերացումը
Զատկի տոնի մասին:Ոմանց համար դա
երկարատև պահքից հետո խորհրդանշում է
հոգու մաքրություն, քանզի այդ ընթացքում
միս օգտագործել չի կարելի, ոմանք նշում են
բժշկական նշանակության մասին
,երեխաները այդ տոնը հիմնականում
կապում են ձու ներկելու և «ձու
«կռվացնելու» հետ, իսկ ամենատարածված
կարծիքը վերաբերում էր Հիսուս Քրիստոսի
հարությանը:
• Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության
տոնը կոչվում է Զատիկ, որը նշանակում է
զատում, բաժանում, հեռացում մեղքերից և
վերադարձ առ Աստված: Հիսուս Քրիստոսի
խաչելությունից և մահվանից հետո`
երեկոյան, բարեպաշտ մարդիկ Նրա
մարմինը իջեցրին խաչից և դրեցին վիմափոր
գերեզմանի մեջ, փակելով մեծ քարով: Երեք
օր հետո` կիրակի առավոտյան, յուղաբեր
կանայք` Մարիամ Մագդաղենացին, Հակոբի
մայր Մարիամը և Սողոմեն, գնացին
գերեզման անուշաբույր յուղերով օծելու
Քրիստոսի մարմինը, սակայն զարմանքով
տեսան, որ քարայրի մուտքի քարը
հեռացված է, իսկ գերեզմանը` թափուր:
5. • Զատկի տոնին հավատացյալները ձու են
ներկում: Ներկված ձուն համարվում է Հարության
եւ նոր կյանքի խորհրդանիշ: Կարմիր գույնը
խորհրդանշում է խաչյալ Հիսուսի կենդանարար
արյունը, որ թափվեց մարդկության փրկության
համար: Ըստ ս. Գրիգոր Տաթևացու՝ «Միայն
Զատկին ենք ձու ներկում, որովհետեւ ձուն
օրինակ է աշխարհի», և ինչպես իմաստուններն
են ասում. «Դրսի կեղևը նման է երկնքին,
թաղանթը՝ օդին, սպիտակուցը՝ ջրին, դեղնուցն էլ
երկիրն է: Իսկ կարմիր գույնը խորհրդանշում է
Քրիստոսի արյունը: Եվ մենք կարմիր ձուն մեր
ձեռքերի մեջ առնելով` հռչակում ենք մեր
փրկությունը»:
• Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության տոնը
Հայ Եկեղեցին նշում է հիսուն օր շարունակ՝ մինչև
Հոգեգալստյան (Պենտեկոստե) տոն: Այս ընթացքը
կոչվում է Հինանց շրջան կամ Հինունք, որը
ծագում է «հիսունք» բառից:
• Հինանց շրջանի քառասուն օրերը Հարուցյալ
Քրիստոսի՝ աշակերտներին երևալու և Աստծո
արքայության մասին վկայություններ տալու
հիշատակությունն են, իսկ վերջին տասն օրերը
նվիրված են Քրիստոսի Համբարձմանը:
• Հինանց շրջանը ավարտվում է Հոգեգալստյան
տոնով, որն այս տարի մայիսի 24-ին է:
Համբարձումից տասն օր հետո, ըստ Քրիստոսի
խոստման, առաքյալների վրա իջավ Աստծո
Սուրբ Հոգին, և զորացած առաքյալները վկայեցին
Քրիստոսին ամբողջ աշխարհով:
6. Քրիստոսի Հարությունը դարձավ քրիստոնեական
վարդապետության և հավատի հիմքը: Զատկի տոնին
հավատացյալները ձու են ներկում: Ձուն համարվում է հարության և
նոր կյանքի սկզբնավորման խորհրդանիշ: Իսկ կարմիր գույնը
խորհրդանշում է խաչյալ Հիսուսի կենդանարար արյունը, որ
թափվեց մարդկության փրկության համար: Այդ օրը մարդիկ պետք է
իրար նվերներ տան, իսկ երեխաներին նվիրեն գրքեր, մատիտներ,
զանազան խաղալիքներ:
7. •
Սբ. Հարության տոնի նախընթաց երեկոյան եկեղեցիներում մատուցվում է
Ճրագալույցի Սբ. Պատարագ, որով սկսվում են զատկական
տոնակատարությունները: Առավոտյան եկեղեցիներում կատարվում է
ժամերգություն, Անդաստանի արարողություն, ապա մատուցվում Սբ. Պատարագ:
Սբ. Հարության տոնին հավատացյալները միմյանց ողջունում են Քրիստոս հարյավ
ի մեռելոց ավետիսով, պատասխանում՝ Օրհնյալ է Հարությունը Քրիստոսի:
• Խոսելով Զատկի տոնի մասին `պետք է նաև իմանալ հենց բառի նշանակությունը:
Այսպիսով, «Զատիկ» բառը հայ մատենագրության մեջ առաջին անգամ
հիշատակվել է Ավետարանի հայերեն թարգմանության մեջ` որպես հունարեն
«պասքա» կամ « «պասեք» բառին համարժեք: Պասեքը եբրայեցիների նվիրական
տոներից մեկի անվանումն է, որ նշանակում է ելք: Պասեք տոնը` Զատիկը ,
եբրայեցիները տոնում են ի հիշատակ եգիպտական գերությունից դուրս գալու` և
Եգիպտոսից դեպի Ավետյաց երկիր իրենց ելքի: Ավանդությանը համաձայն ելքի
նախընթաց գիշերը սատակիչ հրեշտակը Եգիպտոսով անցել է և « «սպանել» ամեն
մի եգիպտացի ընտանիքի առաջնեկին, իսկ այն եբրայեցիների, որոնք նախօրոք
իրենց դռան շեմին քսել էին զոհաբերված գառան արյուն, ազատվել են այդ
ոճրագործությունից : Նշանը տեսնելով` սատակիչ հրեշտակը նրանց ձեռք չի տվել:
Պասեքի նախօրեին` Նիսան ամսվա 14-ի երեկոյան, եբրայեցիները զենում են
պասեքի (Զատիկի) գառը և հրաժարվում խմոր հացից, իսկ հաջորդ օրվանից`
Նիսանի 15-ից, Պասեքի տոնն է, որ կոչվում է նաև «բաղարջկերաց օրեր» և տևում է
7 օր:
• Քրիստոնեության տարածման և որպես պետական կրոնի ընդունման առաջին
շրջանում քրիստոնյաները նույնպես Զատկի տոնակատարությունները նշել են
հրեաների Պասեքի օրը: Սակայն, 325թ. Նիկեայի առաջին Տիեզերաժողովում
որոշվեց Զատիկը տոնել գարանան գիշերահավասարին հաջորդող լուսնի լրման,
այսինքն` լիալուսնի առաջին կիրակին: Այդ ժամանակներից ի վեր Զատիկը
շարժական տոն է դարձել և տոնվում է մարտի 21-ից ապրիլի 25-ը:
8. Զատկի ուտեստները
«Զատկի տոնին սեղաններին դրվում է ձկնեղենից
պատրաստված ուտեստներ, վայրի ուտելի բույսեր,
քաշովիներ, ներկած ձու, գինի: Փլավը հայկական ուտեստ չէ՝
արաբական է, փոխարեն հայկական
մառանում կան քաշովիներ՝ բրինձ, բլղուր և ծլովի այլ բույսեր,
որոնք մտնում են մեր կերակուրների
ցանկ:
Չամիչով փլավը քրիստոնեական խորհուրդ ունի և պարտադիր
է Զատկի սեղանին: Սպիտակ բրինձը
խորհրդանշում է քրիստոնյաներին, որոնք Քրիստոսի արյամբ
մաքրվել են, իսկ չամիչը խորհրդանշում է
եկեղեցու սրբերին, ովքեր իրենց մարտիրոսությամբ և նվիրումով
քաղցրացնում են եկեղեցին:
9. • Զատկի ձուն պետք է
միայն կարմիր ներկով
ներկել, քանի որ այն
խորհրդանշում է
Քրիստոսի թափած
արյունը: Մնացած
գույներն ընդունելի
չեն: Շաբաթ երեկոյան
արդեն ուտեստները
կարող են պատրաստ
լինել և ճրագալույցի
պատարագից հետո
կարելի է նստել
տոնական սեղանի
շուրջը:
10. • Հողմը փչեց ի հարավեն,
Ազատվեցին դաշտք ձյուներեն,
Բերկրություն է ամեն տղոց,
ՙՔրիստոս հարյավ ի մեռելոց՚:
Լուսնակն անուշ Գիշեր կծիկ գլորե,
Լուսնակ լրիվ բոլորե,
Մեջ սև ամպի մոլորե:
Լուսնակն անուշ, հովն անուշ,
Ռանչպարի քունն անուշ:
Քամին սարին զղզղաց,
Բարակ անձրև շղշղաց,
Դալար տերև դողդողաց:
Լուսնակն անուշ, հովն անուշ,
Անձրևի հոտն է անուշ:
Երկար գոմը սալեցին,
Սև ձին մեջը նալեցին,
Սպիտակ ճակատ նշնեցին:
Լուսնակն անուշ, հովն անուշ,
Աղոթրանի լույսն անուշ:
Դռան առաջ հերկեցին,
Զատկի ձվեր ներկեցին,
Դրկցին ողջույն տվեցին:
