2. Τα μουσικά όργανα είναι κατασκευάσματα τα οποία, με τον μηχανισμό τους και τις τεχνικές χρήσης
του, χρησιμοποιούνται με σκοπό την παραγωγή διαφόρων μουσικών ήχων. Η πρώτη εμφάνισή τους
τοποθετείται στα πρώτα στάδια του ανθρώπινου πολιτισμού, χωρίς ωστόσο να μπορεί να καθοριστεί
ακριβής χρονολογία εμφάνισης του πρώτου οργάνου, λόγω της γενικής φύσης του όρου, καθώς,
θεωρητικά, κάθε μέσο που μπορεί να παράγει ήχους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως όργανο. Τα
πιο παλιά αρχαιολογικά ευρήματα αφορούν κάποιες πρωτόγονες φλογέρες ηλικίας 37.000 ετών, χωρίς
όμως να θεωρούνται τα πρώτα όργανα που υπήρχαν.
3.
4.
5. Βιολί
Το Βιολί είναι έγχορδο μουσικό όργανο που παίζεται με δοξάρι. Το συνολικό μήκος
του οργάνου είναι περίπου 60 εκ., ενώ το μήκος του ηχείου μόνο 35 εκ. Το ηχείο
μοιάζει σχηματικά με τον αριθμό 8 και απαρτίζεται από δύο κυρτά και ένα κοίλο
μέρος.
Οι τέσσερις χορδές του βιολιού διαφορετικού πάχους είναι κατασκευασμένες από
ατσάλι, ενώ πολλοί σολίστες χρησιμοποιούν εντέρινες ή μετάξινες με περιέλιξη
ασημιού αρχικά από έντερο ζώων και αργότερα από χαλκό και χάλυβα, που
κουρδίζονται κατά διαστήματα πέμπτης και η μουσική του έκταση περιλαμβάνει 44
χρωματικούς φθόγγους.
Το δοξάρι του βιολιού είναι ένα τόξο, με το οποίο τεντώνονται 150-250 τρίχες
αλόγου. Οι τρίχες αλείφονται με κολοφώνιο για να «πιάνουν» καλύτερα στις χορδές.
Το βιολί εμφανίστηκε τον 16ο αιώνα ως εξέλιξη του μεσαιωνικού Φιντλ (αγγλ. fiddle),
όργανο που χρησιμοποιούσαν οι τροβαδούροι για να συνοδεύουν τα τραγούδια τους
και του ιταλικού Λύρα ντα μπράτσο (ιταλ. lira da braccio).
Τη σημερινή μορφή του την πήρε κυρίως στην Ιταλία, όπου μεγάλες οικογένειες
κατασκευαστών όπως οι Αμάτι, Γκουαρνέρι και Στραντιβάριους, δημιούργησαν
θαυμάσιας ακουστικής όργανα που μέχρι και σήμερα θεωρούνται αξεπέραστα. Κατά
την εποχή της αναγέννησης δημιουργήθηκαν σημαντικές σχολές βιολιού, που
άκμασαν στη Βενετία, τη Μπολώνια, τη Φλωρεντία, τη Ρώμη και σε άλλες ιταλικές
πόλεις.
Τα πρώτα βιολιά χρησιμοποιήθηκαν για την εκτέλεση έργων λαϊκής και χορευτικής
μουσικής. Οι περισσότεροι μεγάλοι συνθέτες έγραψαν μουσική για σόλο βιολί,
μεταξύ των οποίων οι δάσκαλοι του Μπαρόκ Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ και Γκέοργκ
Φρήντριχ Χέντελ. Στη συμφωνική ορχήστρα είναι το αρχαιότερο και κύριο μελωδικό
όργανο και διαφοροποιείται σε δυο ομάδες, τα πρώτα και τα δεύτερα, όχι λόγω
κάποιας κατασκευαστικής διαφοράς αλλά εξαιτίας της διαφορετικής μουσικής
γραφής.
6. Βιόλα
•
•
•
•
•
•
Η πιο παλιά βιόλα που σώζεται μέχρι τις μέρες μας και
έχει τα ίδια περίπου χαρακτηριστικά με τις σημερινές
κατασκευάσθηκε το 1574 από τον Α. Αμάτι.
Τα τεχνικά και ιστορικά στοιχεία που αναφέρθηκαν για
το βιολί ισχύουν και για τη βιόλα. Η βιόλα είναι λίγο
μεγαλύτερη στο μέγεθος από το βιολί με μήκος σκάφους
40 - 42,5 εκ. ενώ γενικά το συνολικό μήκος του οργάνου
φτάνει τα 70 εκ.
Οι τέσσερις χορδές της κουρδίζονται σε αποστάσεις
πέμπτης καθαρής, ακριβώς μία πέμπτη κάτω από το
βιολί. Οι χορδές εκτός του ότι είναι μακρύτερες, είναι και
λίγο παχύτερες σε σχέση με αυτές του βιολιού, με
αποτέλεσμα να παράγουν πιο βαθύ και γλυκό ήχο.
Έκταση οργάνου
Η έκταση ήχων της βιόλας καλύπτει 3½ οκτάβες από
την πρώτη νότα τις πρώτης χορδής. Η ποιότητα του ήχου
της θεωρήθηκε για αιώνες υποδιέστερη, επειδή δεν είναι
τόσο καθαρή στις ψηλές νότες όσο του βιολιού, ούτε
τόσο μπάσα, λόγω μεγέθους, όσο του τσέλου.
Από τον 19ο αιώνα και έπειτα η άποψη αυτή άρχισε να
αλλάζει και πολλοί συνθέτες τη χρησιμοποίησαν και ως
σόλο όργανο.
7. Κοντραμπάσο
Βιολοντσέλο
To βιολοντσέλο είναι το μπάσο
όργανο της οικογένειας βιόλα
ντα μπράτσο (viola da
braccio) και δημιουργήθηκε
τον 16ο αιώνα.
Από τις αρχές του 19ου αιώνα
εφοδιάστηκε με ακίδα, το
λεγόμενο καρφί, με το οποίο
στηρίζεται στο έδαφος, καθώς
συγκρατείται ανάμεσα στα
πόδια του οργανοπαίκτη.
Το μέγεθος του σημερινού
βιολοντσέλου καθιέρωσε ο
Στραντιβάρι με μήκος
σκάφους 75-76 εκ. και
συνολικό ύψος 125 εκ.
Ο Α.Vivaldi ήταν από τους
πρώτους συνθέτες που
έγραψε κοντσέρτο για τσέλο
ενώ τον 19ο αιώνα το όργανο
αυτό χρησιμοποιήθηκε πολύ
στη μουσική δωματίου.
•
•
•
•
•
•
•
το κοντραμπάσο είναι το ογκωδέστερο και πιο
βαθύφωνο από τα τέσσερα της οικογένειας του
βιολιού.
Για λόγους τεχνικής στο παίξιμο έχουν διατηρηθεί
χαρακτηριστικά της βιόλα ντα γκάμπα, από την
οποία και εξελίχθηκε κατά τον 16ο αιώνα.
Το συνηθέστερο μέγεθος σκάφους του
κοντραμπάσου (για κλασική ορχήστρα) είναι το
λεγόμενο ¾ και ανέρχεται στα 115 εκ. ενώ το
συνολικό του ύψος είναι περίπου 185 εκ.
Λόγω του μεγάλου ύψους του οργάνου, ο
εκτελεστής στέκεται όρθιος ή κάθεται σε ειδική
καρέκλα και το όργανο ακουμπά στο σώμα του και
στο αριστερό του πόδι, ενώ στηρίζεται στο έδαφος
με μία κοντή, συρόμενη μεταλλική ράβδο.
Έκταση οργάνου
Το κοντραμπάσο έχει τρεις οκτάβες μουσική
έκταση. Οι τέσσερις χορδές κουρδίζονται σε
διάστημα τέταρτης καθαρής.
Είναι όργανο μεταφοράς, δηλαδή η μουσική του
γράφεται στο πεντάγραμμο μια οκτάβα πάνω από
ότι ηχεί για να αποφευχθούν οι πολλές βοηθητικές
γραμμές.
8. Άρπα
Η άρπα είναι ένα από τα πιο παλιά και μεγαλόπρεπα όργανα, τόσο σαν ήχος
όσο και σαν εμφάνιση. Τις παλιότερες αναπαραστάσεις της τις βρίσκουμε σε
αιγυπτιακά μνημεία, που χρονολογούνται από το 6000π.Χ. περίπου, όμως τη
συναντάμε και σ' άλλες χώρες της Αφρικής και της Ασίας, μέχρι τη μακρινή
Κίνα.
Το αρχικό της μέγεθος ήταν μικρό και οι δυνατότητές της περιορισμένες.
Ιρλανδοί, Ουαλλοί και Ιταλοί κατασκευαστές καταπιάνονται με τη βελτίωσή
της, όμως το μεγάλο βήμα έγινε από Τυρολέζους οργανοποιούς οι οποίοι στα
τέλη του 17ου αιώνα πρώτοι κατόρθωσαν να αυξομειώσουν το μήκος των
χορδών της. Την τελική μορφή της πάντως, την δίνει ο Γάλλος κατασκευαστής
Εράρ, που απλοποιεί τους μηχανισμούς της και επιτυγχάνει μεγάλη ακρίβεια
στο παίξιμο.
Αυτό γίνεται στις αρχές του 19ου αιώνα κι από τότε η άρπα
συμπεριλαμβάνεται στα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας. Το σχήμα της
είναι τριγωνικό, είναι στολισμένη με περίτεχνα σκαλίσματα και οι χορδές της
είναι 46, κατασκευασμένες είτε από μέταλλο είτε από έντερα ζώων. Όλες
καταλήγουν στο ηχείο, στη βάση του οργάνου, όπου υπάρχουν επίσης επτά
πεντάλ, με δύο εγκοπές το καθένα, τα οποία αλλάζουν την τονικότητα
ορισμένων χορδών βοηθώντας τον μουσικό να παίξει σ' όλες τις τονικότητες.
Ο ήχος της άρπας είναι αιθέριος και απαλός, χάρη στο glissando, το πιο
χαρακτηριστικό της άκουσμα, όταν ο μουσικός κυλήσει γρήγορα τα δάχτυλά
του από τη μια άκρη του οργάνου ως την άλλη, πάνω απ' όλες τις χορδές.
Εκτός από την κλασική άρπα υπάρχουν επίσης και πολλές λαϊκές μορφές της,
όπως η ιρλανδέζικη και λατινοαμερικάνικη, ενώ πρόσφατα έγινε και
«ηλεκτρική».
9. Λαουτο
Μαντολινο
Το λαούτο είναι έγχορδο όργανο και αποτελείται βασικά
από ένα μεγάλο αχλαδόσχημο ηχείο που καταλήγει σε
ένα μακρύ βραχίονα ο οποίος χωρίζεται με κινητές
υποδιαιρέσεις, τους μπερντέδες.
Το ηχείο στην πίσω πλευρά είναι κυρτό φτιαγμένο με
λεπτές ξύλινες λωρίδες τις ντούγιες ενώ στην μπροστινή
σκεπάζεται από λεπτό ξύλινο καπάκι που στο κέντρο
του υπάρχει ένα στρογγυλό άνοιγμα η ροδάντζα συχνά
διακοσμημένη με ξύλινο γλυπτό αραβούργημα Πάνω
στο καπάκι βρίσκεται κολλημένος ο καβαλάρης , ένα
λεπτό κομμάτι από σκληρό ξύλο για τη στήριξη των
χορδών από τη μία άκρη, ενώ απ ΄ την άλλη αυτές
στηρίζονται στο άκρο του βραχίονα τον καράβολα, εκεί
όπου βρίσκονται και τα κλειδιά για το κούρντισμα. ΄Εχει
τέσσερα ζευγάρια μεταλλικές χορδές και παίζεται με
πένα.
Στον ελλαδικό χώρο το πρώτο όργανο αυτού του τύπου
που συναντάμε είναι το αρχαιοελληνικό τρίχορδο, η
πανδούρα όπως την έλεγαν . Από την πανδούρα
προήλθε ο ταμπουράς και μια παραλλαγή του
ταμπουρά που διαμορφώθηκε γύρω στο 17ο αιώνα
είναι το ελληνικό λαούτο. Στο λαούτο διατηρήθηκε το
μακρύ χέρι με τις κινητές υποδιαιρέσεις που είχε ο
ταμπουράς , όμως το μικρό στρογγυλό ηχείο
αντικαταστάθηκε από άλλο αχλαδόσχημο και βασικά
πολύ μεγαλύτερο με στόχο την αύξηση του όγκου και
της έντασης του ήχου.
Το μαντολίνο αποτελεί ένα όργανο ευρωπαϊκής προέλευσης.
Η καταγωγή του προέρχεται από την μεσαιωνική μαντόλα ή
μαντόρα. Η μαντόλα κάνει την εμφάνισή της στις αρχές του
13ου αιώνα. Το μαντολίνο στη μορφή που συναντάτε
σήμερα, πρωτοεμφανίζεται στην Ιταλία, κυρίως στην
Νάπολη, από τον 17ο αιώνα.
Στην πορεία Οι οργανοποιοί της εποχής διακοσμούσαν τα
μαντολίνα με έβενο, κέρατο, κόκαλο, ελεφαντόδοντο,
επιχρυσωμένη ταρταρούγα, βερνίκια.
Αρχικά το μαντολίνο κατασκευαζόταν με εντέρινες χορδές.
Με την πάροδο του χρόνου, χρησιμοποιήθηκαν ζεύγη
συρμάτινων χορδών οι οποίες και κουρδίζονται με
μεταλλικά κλειδιά. Το αρχικό σχήμα και το πλέον κλασσικό,
που διατηρείται ακόμα και στις μέρες μας είναι το
αχλαδοειδές. Στην πάροδο του χρόνου συναντάμε
μαντολίνα με επίπεδη πλάτη που διακρίνονται για την
βαρύτερη τονικότητά τους.
Μελωδίες για μαντολίνο χρονολογούνται στα μέσα του
17ου αιώνα. Αρκετοί «κλασσικοί» έχουν χρησιμοποιήσει
μαντολίνο στα έργα τους.
Στις αρχές του 20ου αιώνα το μαντολίνο γνώρισε μεγάλη
άνθηση λόγω των μαντολινάτων. Οι μαντολινάτες
αποτελούνται από μαντολίνα, μαντόλες κιθάρες και έχουν
επιδείξει μελωδίες απαράμιλλης ακουστικής.
Το μαντολίνο συναντάτε πλέον σε όλο τον κόσμο. Συνοδεύει
κατά τόπους παραδοσιακά τραγούδια, blue grass
αμερικάνικες μελωδίες, μοντέρνα ακούσματα της rock και
pop μουσικής.
Στην Ελλάδα το μαντολίνο, ως μουσικό όργανο έκφρασης
της τοπικής μουσικής παράδοσης, εμφανίστηκε κυρίως στα
Επτάνησα και στην Κρήτη.
10.
Τα ίχνη της Ιστορίας της Κιθάρας μπορούν να ανιχνευθούν από
τον 15ο αιώνα, με την πρώτη «σύγχρονου τύπου» Κιθάρα να
συναντιέται στην Ισπανία. Οι πρώτες κιθάρες ήταν πολύ μικρές
και αρχικά είχαν τέσσερα ζεύγη χορδών. Η ισπανική κιθάρα (ή
Κλασσική κιθάρα) είναι καμπυλωτή στο σώμα και χρησιμοποιεί
την κοιλότητα του σώματος για την ενίσχυση του ήχου. Αρχικά,
χρησιμοποιούνταν χορδές από έντερα αγελάδας, αργότερα
νεύρα διάφορων ζώων, οι οποίες αργότερα αντικαταστάθηκαν
από νάιλον και ατσάλινες χορδές που χρησιμοποιούνται και
σήμερα. Το 16ο αιώνα οι κιθάρες έγιναν όργανα με πέντε ζεύγη
χορδών.
Η εξάχορδη κιθάρα έκανε την εμφάνισή της στα μέσα του 18ου
αιώνα και είχε έξι μονές χορδές αντί για ζεύγη χορδών, σε
αντίθεση με τους προκάτοχούς της (τετράχορδα και πεντάχορδα
μουσικά όργανα). Στην Ιστορία της κιθάρας δεν υπάρχει ακριβής
ημερομηνιακή καταγραφή του γεγονότος εμφάνισης της
κιθάρας, ωστόσο ήταν μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις. Το
1850-1892 ο κατασκευαστής κιθάρων Manual Torres ανέπτυξε
το μουσικό όργανο στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, με
μεγαλύτερο και πιο ηχηρό σώμα (ηχείο). Κατά το 19ο αιώνα η
κιθάρα, όπως την συναντάμε σήμερα, αναπτύχθηκε και
βελτιώθηκε στο σχήμα και στα μηχανικά κλειδιά.
Επίσης, εμφανίστηκαν και άλλες ποικιλίες όπως η
δωδεκάχορδη κιθάρα, η χαβανέζικη κιθάρα, ακουστική κιθάρα.
Η Ιστορία της κιθάρας συνεχίζει, και εμπλέκεται με την εμφάνιση
της ηλεκτρικής κιθάραςένα είδος ηλεκτρόνικης κιθάρας που
χρησιμοποίει το ηλεκτρικό ρεύμα για να παράγει ενισχύμενο ήχο
κατα τη δεκαετία του 1930. Η ιστορία αυτή αρχίζει με τον
Λήο Φέντερ και τον ανταγωνιστή του, την εταιρία Gibson.
11.
Εφευρέτης του πιάνου είναι ο Ιταλός Μπαρτολομέο Κριστόφορι. Γεννήθηκε
στην Πάδοβα το 1655. Καταγόταν από φτωχή οικογένεια και από μικρός
έμαθε την τέχνη της κατασκευής μουσικών οργάνων
Ο βασιλιάς των οργάνων κατά τον Λιστ, ο κρουστός αυτοκράτορας των
αισθήσεων κατά τον Προκόφιεφ, η ολοκληρωμένη φόρμα κρουστού οργάνου,
κατά τον Μιγιό, το αινιγματικό κουτί με τις μακριές χορδές κατά τον Σνίτκε, ό,τι
δεν είναι υπερβολή ή δεν είναι καλολογισμός είναι το πιάνο!
Είναι ένα σόλο μουσικό όργανο, που μπορεί να θεωρηθεί έγχορδο ή κρουστό.
Παίζεται με πλήκτρα, τα οποία όταν πατηθούν από τον πιανίστα σηκώνουν
σφυράκια που χτυπούν τις χορδές του, παράγοντας έτσι ήχους. Η δυνατότητα
να δίνει μια διαφορετική νότα από το κάθε δάχτυλο και να κάνει κάθε νότα
απαλή ή δυνατή, δίνει στο πιάνο μια εκπληκτική ποικιλία έκφρασης.
Το πιάνο μπορεί να αποδώσει μουσική είτε ως σόλο όργανο, είτε μέσα σε μια
ορχήστρα. Αν και πολλοί πιστεύουν πώς χρησιμοποιείται κυρίως στην κλασική
μουσική, το πιάνο κατέχει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο και στην τζαζ, την
μπλουζ και το ροκ εν ρολ, καθώς και στη λαϊκή μουσική όπου είτε κυριαρχεί
είτε λειτουργεί ως βοηθητικό για άλλα όργανα.
Όσον αφορά τη λειτουργία του, πατώντας κάποιο πλήκτρο η χορδή που του
αντιστοιχεί "χτυπιέται" από ένα μαλακό σφυράκι καλυμμένο από τσόχα που
επιστρέφει πίσω στη θέση του όταν χτυπηθεί η χορδή.
Επιπρόσθετα το πιάνο έχει και δύο πεντάλ κάτω στο κέντρο στο ύψος του
πέλματος. Το αριστερό είναι το σιγανό: πατώντας το, σηκώνεται ένας μοχλός
που μετακινεί τα σφυράκια κοντύτερα στις χορδές με αποτέλεσμα ο ήχος να
είναι σαφώς σιγανότερος. Το δεξί πεντάλ που ονομάζεται πεντάλ διαρκείας ή
δυνατό πεντάλ ανασηκώνει τους σιωπητήρες από τις χορδές και διατηρεί τον
ήχο.
12. Όμποε
Φλαουτο
Το φλάουτο (πλαγίαυλος) είναι ένας κυλινδρικός
σωλήνας μήκους περίπου 67-68 εκατοστά με
κεφαλή παραβολικής διάτρησης και βελτιωμένα
κλειδιά που καλύπτουν τις απομακρυσμένες οπές.
Το σημερινό φλάουτο είναι αποτέλεσμα βελτιώσεων
και τελειοποιήσεων που έγιναν στο πρώτο μισό του
19ου αιώνα από τον Th. Boehm (1794-1881). Το
αρχικά ξύλινο αυτό όργανο κατασκευαζόταν
κάποια εποχή από ελεφαντόδοντο ακόμη και από
γυαλί. Από τις αρχές του 20ου αιώνα
κατασκευάζονται οι πλαγίαυλοι από μέταλλο
(σύγχρονο σπαστό φλάουτο) - κάποια μοντέλα δε
είναι ασημένια ή χρυσά!
Χωρίζεται σε τρία τμήματα:
Την κεφαλή: Καλύπτει το 1/3 του μήκους του
οργάνου, κωνικά στρογγυλοποιημένη κι έχει στο
πλάι της ένα άνοιγμα με στήριγμα για τα χείλη.
Το μεσαίο τμήμα: είναι ένα κυλινδρικός σωλήνας
που έχει τις οπές και τους μηχανισμούς που τις
ανοιγοκλείνουν για την παραγωγή των φθόγγων.
Το κάτω άκρο ή πόδι: είναι ένας μικρός σωλήνας
που έχει το μηχανισμό για την παραγωγή των πιο
χαμηλών φθόγγων του οργάνου.
Ξύλινο αερόφωνο με επιστόμιο από διπλή γλωττίδα.
Κατάγεται από τον αρχαίο ελληνικό αυλό, την ρωμαϊκή
τίμπια και τον ασιατικό ζουρνά.
Το όμποε κατασκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε σε
γαλλικές ορχήστρες περί το 1660 και λίγα χρόνια μετά
στην Αγγλία. Αρχικά το όμποε είχε 6+1 οπές και 2 τάπες.
Από τις αρχές του 19ου αιώνα το όμποε βελτιώθηκε στο
γερμανόφωνο χώρο και εφοδιάστηκε με καινούργιες
τάπες και μοχλούς . Παράλληλα εξελίχθηκε το γαλλικό
μοντέλο του Conservatoir, το οποίο σταδιακά διαδόθηκε
και χρησιμοποιείται σ' όλες τις ορχήστρες της Ευρώπης,
με εξαίρεση τη Φιλαρμονικής της Βιέννης, η οποία
χρησιμοποιεί την παραδοσιακή γερμανική εκδοχή του
οργάνου.
Το σημερινό όμποε έχει 18 κλειδιά και 4 οπές ακάλυπτες
ή καλυμμένες. Το μήκος του είναι 60 εκατοστά. Ο ήχος
του είναι εκφραστικός με κάποια μελαγχολική χροιά.
Είναι αρκετά δύσκολο στον χειρισμό του, καθώς
χρειάζεται έντονο φύσημα για να περάσει ο αέρας από
το λεπτό επιστόμιο. Το κούρδισμα μιας ορχήστρας γίνεται
κυρίως με το παίξιμο της νότας ΛΑ(440ΗΖ) από το
όμποε.
Ο μουσικός, για να παίξει, τοποθετεί με ειδικό τρόπο το
επιστόμιο (καλάμι) στο στόμα του και φυσά. Κρατά το
όργανο στηρίζοντας το με τον δεξί του αντίχειρα, ενώ με
τα υπόλοιπα δάχτυλα χειρίζεται τον μηχανισμό. Έξι από
τις οπές ανοιγοκλείνουν απευθείας με τα δάχτυλα του
εκτελεστή και οι υπόλοιπες με κλειδιά.
13.
Ξύλινο πνευστό, του οποίου το όνομα προέρχεται από το λατινικό clarus (=καθαρό) και έχει
επιστόμιο με μονό γλωσσίδι.
Ο ηχητικός σωλήνας του οργάνου έχει κυλινδρική διάτρηση και «σπάει» σε άνω και κάτω
σωλήνα, συν το επιστόμιο, την καμπάνα και ένα μετακινούμενο σύνδεσμο για τη ρύθμιση
του τόνου. Το κλαρινέτο έχει επάνω κυλινδρική και κάτω κωνική διάτρηση, γεγονός που
επηρεάζει τη δημιουργία των αρμονικών τόνων. Στον άνω σωλήνα βρίσκονται τα κλειδιά για
το αριστερό, στον κάτω σωλήνα για το δεξί χέρι.
Τα πρώτα κλαρινέτα κατασκευάστηκαν περί το 1700 από τον J.Ch.Denner στη
Νυρεμβέργη, αρχικά με λίγες τάπες, πιθανότατα από ένα λαϊκό όργανο που ονομαζόταν
στα γαλλικά «chalumeau», από το ελληνικό κάλαμος. Με το χρόνο αυξήθηκαν οι τάπες και
βελτιώθηκε ο ήχος του κλαρινέτου σημαντικά. Στη Γαλλία κατασκευάστηκε περί το 1839
ένα μοντέλο, στο οποίο είχε ενσωματωθεί ο μηχανισμός που επινοήθηκε από τον Boehm
για τον πλαγίαυλο. Αυτή η εκδοχή του οργάνου διαδόθηκε στη Γαλλία και στην Αγγλία.
Το 1890 κατασκευάστηκε μία εκδοχή του κλαρινέτου που ενοποιούσε τους δύο τύπους και
το 1900 μία ακόμα νεώτερη, με τελειοποιημένο σύστημα από τάπες και μοχλούς, το οποίο
έχει μείνει ουσιαστικά αναλλοίωτο μέχρι σήμερα. Ο συνδυασμός των καλυπτόμενων και
αποκαλυπτόμενων οπών του δίνουν τη δυνατότητα εξαγωγής μιας μεγάλης έκτασης ήχων,
πάνω από τρεις οκτάβες, ανάλογα με τις ικανότητες του οργανοπαίκτη.
Υπάρχει μια μεγάλη σειρά από κλαρινέτα, διαχωριζόμενα ανάλογα με την τονικότητά τους.
Το πιο συνηθισμένο είναι το κλαρινέτο σε Σι. Αυτά με τον πιο οξύ ήχο ηχούν σε Λα, Μι και
Ρε. Με μεσαίο τόνο υπάρχουν κλαρινέτα σε Ντο, Σι, Σι φυσικό και Λα. Σε πιο χαμηλό τόνο
υπάρχουν μπάσα και κόντρα μπάσα κλαρινέτα σε Μι και Σι, τα οποία διαφέρουν και στη
μορφή τους από τη συνηθισμένη διαθέτοντας μεγαλύτερο μήκος και καμπάνα.
14.
ο φαγκότο είναι ένα βαθύφωνο ξύλινο όργανο με διπλό γλωσσίδι και πολύ
μεγάλο σωλήνα - περί τα 2,60 μέτρα. Λόγω του μεγάλου μήκους του το
φαγκότο είναι «διπλωμένο» έτσι ώστε o κατερχόμενος (πλευρά) και ο
ανερχόμενος σωλήνας (μπάσο) να βρίσκονται δίπλα και να ενώνονται με
το κάτω μέρος (βάση) που είναι ένας σωλήνας σε σχήμα U.
Η διάτρηση του σωλήνα στο φαγκότο είναι στενή και ελαφρά κωνική. Στον
πλευρικό σωλήνα τοποθετείται μία σπείρα και στο άκρο σφηνώνεται το
διπλό γλωσσίδι. Το όργανο κρατιέται λοξά, πλάι στο σώμα, ώστε η άκρη
της σπείρας με το γλωσσίδι να εισέρχεται περίπου οριζόντια στο στόμα.
Το φαγκότο έχει οπές που ελέγχονται με τα δάκτυλα, καθώς επίσης οπές
εφοδιασμένες με τάπες και έναν πολύπλοκο μηχανισμό μοχλών.
Κατασκευάζονται δε συνήθως δύο τύποι του οργάνου:
Ο γερμανικός (Heckel) που είναι και ο πιο διαδεδομένος, με 5 ανοικτές
οπές και 24 τάπες. Πλεονέκτημά του είναι ο «στρογγυλός» ήχος του.
Ο γαλλικός (Buffet) με 6 ανοικτές οπές και 22 τάπες.
Το φαγκότο παρουσιάστηκε τον 16ο αιώνα και αρχικά ήταν ένα μοναδικό
ξύλο με διπλή διάτρηση. Είχε λίγες τάπες και κατασκευαζόταν κατά
περίπτωση σε διάφορες στάθμες ήχου. Τον 17ο αιώνα παρουσιάστηκε η
μορφή με διπλό σωλήνα που οδήγησε στη σημερινή «σπαστή» μορφή με 4
κομμάτια και τη σπείρα. Οι τάπες στο φαγκότο έγιναν περισσότερες περί
το τέλος του 18ου αιώνα.
15. Τρομπετα
Τρομπέτες ονομάζονται, γενικά, τα χάλκινα πνευστά που
έχουν κυρίως κυλινδρικό σωλήνα, σε αντίθεση με τον
κυρίως κωνικό σωλήνα των κόρνων. Ειδικότερα
ονομάζουμε τρομπέτα το σοπράνο χάλκινο πνευστό το
οποίο διαθέτει κυλινδρικό - κωνικό σωλήνα, σχετικά μικρή
καμπάνα και τρεις βαλβίδες.
Η τρομπέτα διαθέτει επιστόμιο σε μορφή ρηχού δοχείου
και έχει ήχο αιχμηρό και λαμπερό, με υψηλές αρμονικές.
Το όργανο κρατείται σε ελαφρά κλίση με το αριστερό χέρι,
ενώ το δεξί χειρίζεται τα πιστόνια .
Στην ορχήστρα χρησιμοποιείται κυρίως η τρομπέτα σε σι
ύφεση, της οποίας τους υψηλούς τόνους μόνο βιρτουόζοι
μπορούν να αποδώσουν. Το στακάτο της τρομπέτας
ακούγεται καθαρό, διαπεραστικό και μεγαλοπρεπές, γι'
αυτό η τρομπέτα χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στο στρατό,
στις μπάντες και ως όργανο μεταδόσεως μηνυμάτων.
Στην ορχήστρα χρησιμοποιείται το όργανο αυτό συχνά με
σουρντίνα. Η τρομπέτα σε σι ύφεση έχει έκταση σχεδόν
τρεις οκτάβες και είναι όργανο μεταφοράς, δηλαδή ηχεί
έναν τόνο κάτω από ότι γράφεται.
Τρομπονι
Πρόκειται για όργανο με κυρίως κυλινδρική διάτρηση,
επιστόμιο σε μορφή ρηχού δοχείου και ένα τμήμα το οποίο
γλιστράει με ώθηση του οργανοπαίκτη στην κατεύθυνση
κρατήματος. Με την κίνηση αυτή μεγαλώνει ή μικραίνει το
μήκος του σωλήνα και πετυχαίνεται ο χαρακτηριστικός ήχος
glissando του τρομπονιού ενώ το μήκος του κυμαίνεται από
2,5 μέχρι 4 μέτρα. Το όργανο αυτό είναι λοιπόν το μοναδικό
πνευστό που παράγει όλους τους τόνους της ηχητικής
περιοχής του.
Από την τεχνική περιγραφή προκύπτει ότι το τρομπόνι είναι
μία ιδιόμορφη παραλλαγή της τρομπέτας. Δημιουργήθηκε
πιθανόν περί το 1450 στην περιοχή της Βουργουνδίας από
μία τρομπέτα με μεταβαλλόμενο μήκος σωλήνα. Τον 16ο
αιώνα κατασκευάζονταν τρομπόνια σε 5 διαφορετικές
ηχητικές περιοχές, από την υψηλή μέχρι κοντραμπάσο. Από
το τέλος του 18ου αιώνα καθιερώθηκε στην ορχήστρα το τρίο
των τρομπονιών: ένα άλτο, ένα τενόρο και ένα μπάσο
τρομπόνι.
Στη σύγχρονη εποχή, συνηθέστερη συγκρότηση είναι δύο
τενόρο (primo) και ένα μπάσο τρομπόνι. Αν και από τον 15ο
μέχρι τον 18ο αιώνα συνόδευε το τρομπόνι συχνά
τραγουδιστές colla parte (=προσεκτικά και ευέλικτα),
αργότερα οι συνθέτες προέβλεπαν τη συμμετοχή του
οργάνου μόνο μαζί με τη συνολική ορχήστρα (tutti) και
κυρίως για δραματικές υπογραμμίσεις.
