De opkomst van slimme, autonome technologie verandert de verhouding tussen mens en technologie. Steeds meer is het de technologie die leert omgaan met de gebruiker in plaats van omgekeerd. Denken we maar aan robots en toepassingen op basis van artificiële intelligentie. Deze evolutie opent een wereld van ongekende opportuniteiten op onder meer economisch, sociaal en ecologisch vlak. Tegelijk opent ze een debat met nieuwe ethische vraagstukken. Hoe ver laten we zelfstandig opererende technologie ons leven sturen? Wie is verantwoordelijk voor algoritmisch gestuurde beslissingen of fouten? Hoe sterker technologie in ons leven ingrijpt, hoe meer nood aan morele verbeelding bij het ontwerp ervan. Waardengedreven innovatie draagt hiertoe bij door in het innovatieproces te anticiperen op de maatschappelijke en morele impact van innovaties. Met het WIN-Canvas werken we in deze nota een model uit dat hieraan tegemoetkomt.

1. Waardengedreven innovatie
Inspiratienota 97, september 2017
1
Auteur: Jochanan Eynikel
Wijs omgaan met slimme technologie

2. 1. Alles wordt slim
2. The ethics of things
3. Het WIN-Canvas: morele verbeelding in actie
3.1 Stakeholderholderanalyse
3.2 Impactanalyse
3.3 De waardentoets
4. Besluit
2
Wijs omgaan met slimme technologie
Waardengedreven innovatie

3. 1. Alles wordt slim
3
• Vijf softwarebedrijven domineren vandaag de ranglijst van meest
waardevolle bedrijven.
Grootste bedrijven in beurswaarde 2006 vs. 2017
Bron: S&P, The New York Times, De Standaard

4. 4
• Rode draad in de aankondigingen van de technologiereuzen dit
voorjaar: alles wordt slim → technologie leert de gebruiker en zijn
context steeds beter te begrijpen.
• ‘AI First’ principe zet vandaag overal de toon: artificiële intelligentie =
verzamelnaam voor technologie die niet-menselijke entiteiten
intelligent gedrag laat vertonen.
• Met behulp van augmented reality (AR) zal die informatie ook visueel
aan onze leefwereld worden toegevoegd.
• De parallelle evoluties in AI, AR en slimme apparaten creëren een
nieuwe ‘fygitale realiteit’ met naadloze interacties tussen de fysieke
en de digitale realiteit → techgiganten rollen mekaar over de kop om
met hun virtuele assistenten de digitale regisseur te mogen zijn van
jouw persoonlijke internet of things.

5. 2. The ethics of things
5
• De evolutie naar intelligente technologie zorgt voor een
fundamentele shift in de relatie mens-technologie → van een
wereld waarin de mens leerde omgaan met technologie naar een
waarin de technologie leert omgaan met de mens.
• Voordelen: gebruiksgemak en comfort voor de gebruiker,
efficiëntiewinsten, verkeersveiligheid door geconnecteerde
wagens,....
• Maar ook ethische bezorgdheden over privacy, veiligheid,
aansprakelijkheid, gebruikerstransparantie, impact op menselijke
autonomie.

6. 6
• Technologie is verbonden met waarden; de trend naar autonome
technologie maakt deze relatie nog ingrijpender → de morele
verantwoordelijkheid verschuift steeds meer naar de ontwerper
i.p.v. de gebruiker (die heeft er weinig invloed op)
→ of een innovatie in lijn is met bepaalde waarden is steeds meer
een kwestie van design
→ internet of things vraagt een reflectie over de ethics of things
• WIN-Canvas voor waardengedreven innovatie = eenvoudig model
dat ondernemers, onderzoekers en beleidsmakers helpt de brug te
maken tussen innovatie en ethiek.

7. 3. WIN-Canvas: morele verbeelding in actie
7
• Het WIN-Canvas wil bijdragen tot de morele verbeelding in het
innovatieproces = de vaardigheid om vanuit het perspectief van
verschillende betrokken partijen mogelijke impacts van een
product of systeem in te schatten en hierop te anticiperen.
• Het canvas bevat drie bouwstenen:
• een stakeholderanalyse
• een maatschappelijke impactanalyse
• een waardentoets
• Elk luik helpt om respectievelijk de mens, de maatschappij en de
moraal achter een innovatie in beeld te brengen.
Bron: ETION

8. 8

9. 3.1 Stakeholderanalyse
9
• Eerste luik van WIN-Canvas wil de mens achter de innovatie in
beeld brengen = stakeholder: alle partijen die – direct of indirect -
invloed ondervinden of uitoefenen op een innovatie
brengt ecosysteem rond de innovatie in beeld
zowel directe als meer onvermoede
impactvormen van innovatie komen naar boven
• Bijkomende winst: stakeholderanalyse legt basis voor
reflectiegroep om volgende fases van het WIN-Canvas aan te
vatten.

10. 3.2 Impactanalyse
10
• Tweede luik van WIN-Canvas brengt de mogelijke impactvormen
van de innovatie in beeld = oefening in toekomstdenken
- enkel een multidisciplinaire aanpak kan het hele
ecosysteem van een innovatie in beeld brengen
- onderscheid maken tussen:
o harde impacts: directe, kwantitatieve meetbare neveneffecten met een
duidelijk causaal verband tussen een technologisch product en gevolg
o zachte impacts: indirecte, kwalitatieve neveneffecten met een ambigu
oorzakelijk verband tussen product en effect
Resultaat = een lijst of beschrijvend scenario met daarin de
mogelijke manieren waarop een innovatie haar omgeving
beïnvloedt.
• Maar: vooruitdenken = een inschatting. Verificatie in proefonder-
vindelijke experimenten in controleerbare testomgevingen is nodig.

11. 3.3 De waardentoets
11
• Derde luik van WIN-Canvas richt zich op de morele dimensie van
innovatie.
Het ontwerp van innovatie is niet neutraal → verlengstuk van de
intenties, het mensbeeld en zelfs de moraal van de makers
ervan → blijven vaak verborgen, soms ook voor de ontwerper
zelf.
Door met een waardenbril naar innovaties te kijken, wil het WIN-
Canvas de impliciete kant van innovaties expliciet maken.
Helpt designers hun product te aligneren met waarden:
• door het ontwerp zelf aan te passen
• door het gebruik ervan te omkaderen met gebruiksadvies
• door regulering in samenwerking met overheden

12. • Deze inspiratienota wil een praktisch raamwerk bieden om
technologie en ethiek dichter bij elkaar te brengen = nodig in context
van steeds zelfstandiger functionerende innovaties.
• Ontwikkelaars van innovaties ontwerpen ook steeds meer de
architectuur van en de interactie met onze leefomgeving → gaat
gepaard met een aanzienlijke verantwoordelijkheid die wijze omgang
vraagt met slimme technologie.
• Door in het ontwerpproces van innovaties gericht aandacht te
besteden aan maatschappelijke en morele aspecten van technologie,
kunnen bedrijven en designers hierin slagen.
Download de volledige inspiratienota via
http://etion.be/kennisbank/wijs-omgaan-met-slimme-technologie
12
4. Besluit