Kriminologjia

Kriminologjia - Hyrje

Nocionin “Kriminologji” e ka përdorur për here të parë antropologu Pol Topinar në
veprën Antropologjia 1879. Rafaello Garafallo për here të parë shkroi veprën
kriminologjia 1884 dhe trajtoi fenomenin e krimit në shoqëri dhe shkaqet e tij. Kuptimi
Kriminologjia vjen nga fjalë latine - greke krimi - krim dhe logos shkencë që d.m.th
shkenca mbi krimin nga aspekti i ndriçimit të formave dhe shkaqeve të paraqitjes së tij.

Kriminologjia - është një shkencë e cila studion dukurinë e krimit si fenomen
individual dhe shoqërore duke analizuar format e manifestimit të tij, ndriçuar
shkaqet, burimet dhe rrënjët e natyrës ekonomike - sociale, biopsikike të tij me
qëllim që t’i ndihmoj në parandalimin dhe mbrojtjen e shoqërisë nga kjo dukuri
e rrezikshme.

Krimi - shkaqet e krimit kanë qenë të varura nga shkalla e civilizimit, orientimit ideor
dhe përcaktimit profesional. Është fenomen shoqërore që qysh në shoqërinë primitive
vërehen orvatjet e luftimit të krimit, historia e civilizimit është e lidhur edhe me historinë
e krimit, për shkak se historia e krimit për herë ka zgjuar frikë, pasiguri dhe tmerr ndër
qytetarë e në te njëjtën kohë interesim. Krimi dhe sjelljet e ndryshme kriminale në botën
e sotme janë bërë temë e mediave të shkruara e elektronike. Programet filmike, TV-të,
video-klubet janë përplot me tema dhe përmbajtje të krimeve, dhunës, vrasjeve e
sjelljeve patologjike e që sjellin porosi negative duke zgjuar instinkte të ulëta e ideja për
krim, për ketë arsye shtrohet pyetja prej nga i gjithë ky interesim dhe opinion i
preokupuar të cilin e shpjegojmë me anën e disa faktorëve që vijojnë më poshtë.

Faktorët subjektiv dhe emocional - sipas autorëve të njohur Barnes & Beteres
interesimi për krim vjen nga ndjenja e frikës për sigurinë jetës, integritetit moral e
seksual, kënaqjes së epsheve nga dëshira e imitimit të krimit. Nga shume anketa,
analiza, kërkime kriminologjike të bëra në shume vende të botës vërtetojmë se frika nga
krimi ndër qytetarë është në vend të II-të, ndërsa frika nga kataklizmi e lufta në vend të
I-rë, e nga sëmundjet në vend të III-të. Sipas disa autorëve dhe teorive çdo njeri është
kriminel potencial. Kriminologu Bemelen konkludoi se interesimi për krim vjen si rezultat
i shtytjeve të brendshme të individëve të ndryshëm që në nënvetëdijen e tyre të
identifikohen me kryerësit e krimit, e ketë mendim e kontestoi amerikani Jonson duke
thënë se njerëzit nisen nga ana humanitare e jo nga ndjenja e krimit. Autori poeti Gete
ka thënë “Nuk ka krim të cilën një dite nuk do te isha i aftë ta kryej”, ketë mendim e
vërtetojmë përmes Metodës se Vetakuizmit ku shume njerëz kanë bërë krime të cilët
kurrë nuk janë përgjigjur për to e as nuk është ditur kurrë, nga kjo e dhënë del se numër
i errët i sjelljeve kriminale është i madh dhe prirja për të kryer krim është shumë e
shprehur. Ish - presidenti i SHBA-ve Klinton deklaroi se sot është rrezik i madh nga
sundimi i Kleptokratisë d.m.th nga qeverisja e hajnave, pra shumë autorë e vërejnë se
këtu qëndron arsyeja e interesimit të madh të krimit dhe frikës së madhe meqë janë të
përfshirë edhe ata që duhet ta mbrojnë shoqërinë nga kriminaliteti.

Faktori objektiv ose rreziku real nga atakimet e krimit - në grupin e II-të bëjnë pjesë
faktorët që nxisin interesimin për dukurinë e krimit si rrezikimin e vlerave dhe të mirave
Page 1 of 52

elementare të njeriut; jeta, liria, rrezikimi i rendit të caktuar ekonomiko - shoqërore,
rrezikimin e normave etiko - morale etj, të gjitha këto vlera dhe norma në çdo shoqëri
atakohen dhe janë të rrezikuara nga veprimet e ndryshme kriminale ku krimi iu hap
rrugën kaosit, korrupsionit, konflikteve midis qytetareve etj.

Faktorët ekonomik e material - grupi i III-të ku bëjnë pjesë humbjet dhe dëmët e
mëdha materiale që pëson shoqëria - individi drejtpërdrejte nga aktiviteti kriminal.
Harxhohen para të mëdha në pengimin e terrorizmit ndërkombëtare, krimit të organizuar
etj, ku nga të gjitha këto akte kriminale shkaktohen dëme materiale.

Interesimi me qëllim të mbrojtjes & vetëmbrojtjes - grupi i IV-të i faktorëve që
zgjojnë interesim në opinion e cila mundohet përmes mediave, televizioneve të shpjegoj
se si të ruhemi nga krimi pra, ta parandalojmë atë mirëpo nga ana tjetër përmes këtyre
faktorëve mund te ketë anë negative të nxisin - imitojnë krimin.

Disa pikëpamje në kuptimin e Kriminologjisë - disa nga këto kuptime tentojnë
Kriminologjinë ta paraqesin si shkence gjithëpërfshirëse mbi krimin e disa tjera
përkufizojnë atë si disiplinë të specializuar mbi shkaqet e krimit. Rafello Garafallo ka
theksuar se kriminologjia është shkencë që merret si akt i cili cënon ndjenjat elementare
morale të një bashkësie njerëzore e ashtu quajtur - krimi natyror (shih faqe 16-17).

Kriminologjia si shkencë pluraliste - kuptimi i kriminologjisë sipas këtij koncepti ka
d.m.th të një shkence të përgjithshme e të pavarura që merret me fenomenin e krimit që
në kuadër të kriminologjisë trajtojnë sjellje kriminale, shkaqet, masat për kontrollin dhe
parandalimin e kriminalitetit. Këto koncepte që në literaturën kriminologjike quhen
pluraliste, ketë e ka mbrojtur Enriko Ferri dhe që mendonte se shkenca e kriminologjisë
në vete përmban kuptimin gjenetik për të gjitha shkencat tjera që e trajtojnë
kriminalitetin, ky mendim është përkrahur nga shumica e pjesëmarrjeve të Kongresit të
I-rë Ndërkombëtare për kriminologjinë në Romë 1938 e pjesërisht shkolla austriake
kriminologjike, Sipas këtij koncepti ekzistojnë vetëm 2 disiplina të cilat merren me
krimin; E Drejta penale e cila merret me anën normative dhe Kriminologjia - me anën
reale të krimit. Sipas autorit Grasheger kriminologjia përfshinë 4 grupe të disiplinave që
e trajtojnë atë. Grupi i I-rë e përbejnë fenomenologjia kriminale dhe etiologjia-biologjia
kriminale. Grupi i II-të disiplinat të cilat trajtojnë, faktet dhe provat e procedurës për
vërtetimin e kryerjes së krimit,Grupi i III-të disiplinat të cilat studiojnë mbrojtjen e
shoqërisë nga kriminaliteti, Grupi i IV-të e përbejnë të gjitha ato disiplinat që merren
hulumtimin e mjeteve dhe metodave të përshtatshme të mbrojtjes nga atakimet
kriminale.

Kriminologjia si shkencë sintetike - mendimin sintetik shkenca e kriminologjisë e
përqendron në hulumtimin e shkaqeve dhe faktorëve të krimit. Kështu që autorët
Stefani, Levasseur kriminologjinë e definojnë si shkencë mbi shkaqet e delikuencës. Po
ashtu Pinate kriminologjinë e ndanë në atë gjenerale, aplikative ose klinike.

Definimi dhe përkufizimi i kriminologjisë - dikur kriminologjinë e kanë trajtuar si
shkencë mbi veprën penale, e më vonë e kanë trajtuar atë si shkencë mbi kryesin -
kriminelin, dhe si shkencë mbi faktorët kriminogjen. Më vonë thuhet se kriminologjia
duhet të merret me studimin e veprimeve dhe veprave dhe sjelljeve që qojnë në
kriminalitet, e ky koncept ndryshe quhet kriminologji dinamike.
Page 2 of 52

Lënda (Objekti) i kriminologjisë-mbi kuptimin e shkencës se kriminologjisë vërehet se
si objekt te studimit ka fenomenin kriminal si objekt te preokupimit te saj, ku ne vete
mban disa nocione; krimin si dukuri individuale, viktimën e krimit, etj.

Disa kuptime dhe nocione themelore të kriminologjisë - Fenomeni kriminal -
zakonisht mendohet për dukurinë e rrezikshme shoqërore që manifestohet në kryerjen
e krimeve të llojllojshme, kriminalitet - kuptohet tërësia e të gjitha krimeve të kryera në
një kohë, hapësire dhe periudhë të caktuar, kriminaliteti si tërësi e krimeve ndahet në
atë primar që nënkupton krime që janë kryer për herë të parë dhe është zhvilluar
proceduar nga organet kompetente dhe sekondar paraqet kryerjen e sërishme të
krimeve, krime - akti individual i sjelljes së njeriut, përmes të cilit cënohet shkelet kodi
penal ku pason ndëshkimi, mirëpo shpesh përdoret edhe termi vepër penale - është
veprim apo mosveprim i cili rrezikon apo cënon një të mirë të mbrojtur me ligj penal.

Përkufizimi i lëndës së kriminologjisë - më herët është theksuar si lëndë e saj është
njeriu kriminal apo delikuent ketë mendim e ka përkrahur Lombroza, mirëpo më vone
është parë se objekt i kësaj shkence duhet të jenë shkaqet dhe kushtet, faktorët që e
nxisin krimin, mirëpo kohëve të fundit ka mendime se kriminologjia duhet të jetë studim
i kontrollit, pengimit dhe formave e mënyrave të reagimit të shoqërisë.

Definimi juridik i lëndës së kriminologjisë - si lëndë të studimit duhet të jenë të gjitha
sjelljet dhe veprimet e ndaluara dhe të parapara me norma pozitive juridike. Pra, objekt
studimi janë krimet dhe sjelljet kriminale që janë parapare me dispozitat juridike
pozitive.

Definimi sociologjik i lëndës së kriminologjisë - ky definim thotë që objekt i studimit i
kësaj shkence duhen të jenë të gjitha sjelljet dhe veprimet antishoqërore, të ndaluara
dhe të rrezikshme, pa marrë parasysh faktin se a janë të parapara në dispozitat penale
pozitive.

Definimi i përzier i kriminologjisë - konsiston në faktin se objekt i studimit i kësaj
shkence duhen të jenë të gjitha veprimet dhe sjelljet të cilat cenojnë dispozitat pozitive
jo vetëm nga ana normative juridike por edhe sjelljet e dëmshme ndaj shoqërisë që
shpijnë deri te aktivitete kriminale.

Definimi përfundimtar i lëndës së kriminologjisë - sipas këtij definimi ajo është
shkencë e pavarur e cila, duke aplikuar metodologjinë kërkimore, në mënyre empirike
studion fenomenin kriminal në tërësinë e tij, ku si lëndë të veten ka krimin, kriminalitetin,
kriminelin, faktorët objektiv dhe subjektive, viktimën, dhe masat për parandalimin e tij në
shoqëri, ku si shkencë qëndron e pavarur dhe unike.

Rëndësia dhe funksioni i kriminologjisë - kriminologjia në veçanti ka dy detyra
themelore 1 - njohja dhe ndriçimi sa më i thellë i lëndës apo objektit të studimit, 2 -
rezultatet e kërkimeve dhe njohuritë e veta shkencore të jenë në shërbim të mirëqënies
së njerëzimit. Mënyra e vështrimit dhe përshkruarja e lëndës së kriminologjisë ashtu siç
është, njihet si mënyrë deskriptive. Kemi edhe mënyra tjera të njohjes së krimit në
mënyre pro dhe kontra mendimeve që kanë dominuar deri në atë moment.

Page 3 of 52

Roli dhe detyra e kriminologut - kriminologu ka për detyrë të kërkoje dhe te njoh të
vërteten, ai duhet sa më shumë të lirohet nga qasjet subjektive dhe interesat personal
të cilat nuk kanë mbështetje në fakte dhe të dhëna objektive. Kriminologu i njohur Sabo
thekson funksionin tredimensional të kriminologut, ai duhet të ketë përherë fokus kritik
ndaj dukurive kriminale, duhet që në qasjet e tij të jetë kreativ, ai duhet të ketë guxim të
paraprijë me ide. Pra 3 funksionet kryesore të kriminologut; kritikues, kreator dhe
prognozues.

Ndarja e kriminologjisë - ajo ndahet në:

Kriminologjia e përgjithshme
Kriminologjia klinike
Kriminologjia akademike
Kriminologjia aplikative
Kriminologjia radikale
Kriminologjia viktimologjike

KRIMINOLOGJIA

-Kriminologjia e përgjithshme - është një shkence teorike lidhur me nocionet
themelore mbi krimin dhe shkaqet e tij në shoqërinë bashkëkohore. Përbëhet nga disa
shkenca të veçanta kriminale si, antropologjia, psikologjia, penologjia etj. Ka për detyre
të definoje dhe përkufizoje të gjitha nocionet themelore mbi krimin dhe mardhëniet e tij.

-Kriminologjia klinike - është disipline e veçantë që insiston që objekt studimi dhe
hulumtimi duhet të jetë individi - kryerësi, krimineli i cili studiohet dhe observohet me sy
klinike. Ajo trajton krimin si akt individual. Ky lloj studimi ka qenë prezent në Francë, Itali
etj. Si themelues i kësaj kriminologjie është Lombrozo e Pinatel.

- Kriminologjia akademike - zhvillohet dhe studiohet nëpër qendrat universitare të
ndryshme në botë.

- Kriminologjia aplikative - ajo duhet të merret me studime, kërkime dhe observime
konkrete të realitetit kriminal në çdo shoqëri, duke u angazhuar që në shkencën e
kriminologjisë të bëhen ndryshime rrënjësore në qasjen e studimit të shkaqeve të krimit
dhe parandalimit të tij.

- Kriminologjia radikale - paraqitet si një kritik e ashpër e disa koncepteve të
kriminologjisë tradicionale mbi krimin. Ajo kërkon që në mënyre radikale të ndrrojë
kuptimi i sistemit të inkriminimeve tradicionale që dmth ndërrimi i kodeve, ligjeve penale
etj.

- Kriminologjia viktimologjike – viktimologjia - është një disipline e cila merret me
studimin e viktimës nga aspekti i fenomenit të paraqitjes, shkaqeve objektive e
subjektive, i masave dhe mjeteve të parandalimit të viktimizimit të qytetarëve. Ajo i
studion viktimën për nga vetitë e tij, karakteristikat biologjike, psikologjike, morale dhe
socio - kulturore, lidhjet e saj me krimin dhe rolin e saj në ndodhjen e krimit. Kontribut të
madh kanë dhëne autori Hans & Henting në veprën e vet The Criminal as his victim -
Page 4 of 52

studies in the sociobiology of crime. Përmenden disa lloje të viktimave ato janë;
kriminale, latente, pafajshme, pjesëmarrëse, nxitëse, e rastësishme etj.

Metodologjia dhe metodat e Kriminologjisë
Siç dihet fjala metodë - metodologji dmth rrugë, mënyrë e ardhjes deri te e vërteta.
Kriminologu amerikan Hagan ka përcaktuar disa faza për metodologjinë e kërkimit
kriminologjik: Teoria, Deduksioni, Hipoteza, Operacionalizimi, Plani kërkimore, Matjet,
Grumbullimi i te dhënave, Analizat, Zbulimet dhe Induksioni.

-Metodat e shkencës se Kriminologjisë- më të përdorshmet janë: metoda të
përgjithshme teorike, metodat empirike, metodat e studimit të rasteve individuale,
metoda klinike, metoda të vrojtimit, krahasimit, anketës, intervistës, statistikore etj.

-Metodat e studimit të rasteve individuale - kjo metodë i qaset kriminalitetit si dukuri
individuale dhe fokusohet në delinkuentin në vetitë dhe cilësitë e tij. Për tu aplikuar kjo
metodë duhen të mblidhen shumë të dhëna shënime mbi rastin kriminal dhe vetitë e tij.
Kjo metodë quhet edhe e rastit ose historisë jetësore të delinkuentit. Ajo studion sjelljet
e delinkuentit që nga koha e fëmijërisë e deri në momentin e kryerjes së krimit. Këtë
metodë e ka përdorur Saderland në studimin e tij për hajnin profesional. Studimi i tillë
duhet të përfshijë të dhënat dhe faktet sociologjike, psikologjike, psikiatrike dhe faktet
tjera relevante, Është metodë mjaftë e shtrenjtë dhe me anë të saj nuk mund të
zbulohen rrethanat esenciale të sjelljeve kriminale të cilat gjenden në raporte shoqërore
ekonomike dhe raporte tjera.

--Metodat e studimit të rasteve individuale - kjo metodë i qaset kriminalitetit si dukuri
individuale dhe fokusohet në delinkuentin në vetitë dhe cilësitë e tij. Për tu aplikuar kjo
metodë duhen të mblidhen shumë të dhëna shënime mbi rastin kriminal dhe vetitë e tij.
Kjo metodë quhet edhe e rastit ose historisë jetësore të delinkuentit.
-Metoda e vrojtimit-observimit - kjo metodë mund të jetë e vrojtimit direkt, indirekt dhe
me pjesëmarrje të studiuesit dhe pa pjesëmarrje, ku me pjesëmarrje të studiuesit
arrihen përfundime të mira të analizës për shkak se e vrojton direkt veprën dhe jep
rezultate të mira, mirëpo kjo metodë ka edhe të metat e veta sepse në disa raste
vrojtimi direkt nuk është i mundshëm në praktikë.

-Metoda e anketës dhe intervistës – janë metoda të njohura të mbledhjes së fakteve,
që aplikohen në të gjitha shkencat shoqërore. Anketimi mund të merret me shkrim ose
me gojë. Nëse anketa zhvillohet me persona delikuent apo të dënuar, atyre duhet t’u
shpjegohet qëllimi i anketës dhe veçmas t’u garantohet se anketa - përgjigjet nuk do të
ndikojnë në keqësimin e pozitës së tyre në procedurë penale.

-Metoda e eksperimentit, krahasimit dhe matjes-metoda e eksperimentit - aplikohet
zakonisht në shkencat natyrore dhe ekzakte, ndërsa në shkencat natyrore është më i
kufizuar. Te eksperimentosh dmth që në mënyrë artificiale t’i nxitesh dhe shkaktosh
proceset, veprimet dhe dukuritë e ndryshme në botën reale. Krahasimi - po ashtu është
metodë kërkimi në hulumtimin sociologjik dhe kriminologjik. Te krahasimi kemi të bëjmë
me 2 grupe;
1-krahasuese - zakonisht këtu ndërmerren veprime,2-kontrollues - këtu nuk ndërmerren
veprime. Matja - aplikohet në kriminologji e sidomos në psikologji kriminale, hyn në
përdorim për hulumtimin e inteligjencës,motivimit,qëndrimeve,temperamenti,karakterit tj.
Page 5 of 52

-Metodat statistikore dhe aplikimi i tyre në kriminologji - në kriminologji metoda
statistikore ka hy me një disiplinë të veçantë që quhet Statistika Kriminale.

-Metoda e ligjit të numrave të mëdhenj - e ka përdorur autori Poisson për te arritur
rezultatet sa më të sakta dhe sigurta dhe sipas këtij parimi statistikor, sa më shumë
raste përfshirë në studim, aq me objektive janë edhe konkluzionet dhe përfundimet e
analizës së krimit.

-Metoda e modelit – reprezentimit - esenca e kësaj metode qëndron në studimin e
vetëm të disa rasteve që janë tipike të cilat përfaqësojnë popullin apo delinkuentin.

-Metoda e korrelacionit, mesatares dhe përqindjes - me anë të kësaj metode mund
të pasqyrohet raporti në mes moshës dhe kriminalitetit, gjinisë dhe kriminalitetit,
shkallës së arsimimit llojet e veprave penale, mesatarja e krimit në një rajon, përqindja e
delikuenteve të mitur në një shtet etj.

Vlerësimi kritik i metodave statistikore - rezultatet e fituara me anë të metodave
statistikore duhen të verifikohen me metoda tjera ngase metodat statistikore janë
metoda të mbledhjes së fakteve dhe te dhënave e jo metoda të shpjegimeve esenciale
të shkaqeve të kriminalitetit.

Evidencat statistikore mbi kriminalitetin - këtu paraqitet një pasqyre reale e pranisë
së dukurisë se kriminalitetit në një shoqëri të caktuar. Për t’u arritur ky qëllim dhe për të
qenë pasqyrat dhe të dhënat e ndryshme të cilat fitohen, me të përdorshmet, në
kriminologji veçmas u kushtohet kujdes evidencave statistikore.

Llojet e evidencave statistikore mbi kriminalitetin - kemi këto lloje:

1. Evidencat ndërkombëtare mbi kriminalitetin - trajtohen shënimet dhe të
dhënat mbi kriminalitetin të cilat mbrohen nga organet dhe institucionet e OKB-së
dhe kanë të bëjnë me shtrirjen e kriminaliteti në të gjitha vendet e botës, ku
paraqiten shumë vështirësi për shkak të emërimeve dhe kualifikimeve të
ndryshme të veprave penale në kodet penale të atyre shteteve.

2. Evidencat kombëtare ose nacionale mbi kriminalitetin - këto kanë të bëjnë
me evidentimin e kriminalitetit në një vend apo shtet të caktuar. Këso evidencash
mund të mbajnë organet e policisë, organet e prokurorisë, organet e gjykatave
etj, që merren me tubimin dhe përpunimin e të dhënave statistikore.
Këto evidenca mund të jenë: të përgjithshme-koncentrike-që mbajnë shënime
për të gjitha llojet e veprave penale dhe sjelljeve kriminale p.sh (evdiencat për
kriminalitet ekonomik) dhe speciale-fragmentar.
Me evidentimin e kriminalitetit në disa shtete ka filluar para 100 viteve si në
Britaninë e Madhe publikohet statistika kriminale – Criminal Statistics, British
Crime Survey, Në SHBA quhen Uniform Crime Reports dhe National Crime
Victimization Survey. Publikimi i UNC nxjerrët 1 herë në vit nga FBI dhe Ministria
e Drejtësisë ku publikojnë dy grupe të krimeve: Krimet e dhunës dhe pasurisë.
Publikimi i NCVS behët një herë në 3 vjet ka rëndësi në sqarimin e krimeve të
errëta ku përfshijnë të dhëna nga anketat dhe intervistat e ndryshme. Në Francë
kemi Statistika gjeneralë mbi kriminalitetin etj.
Page 6 of 52

Evidencat statistikore paraqiten përmes numrave absolute dhe relative, këto
evidenca në një shtet i mbajnë organet policore, prokuroritë dhe gjykatat.

Evidencat Statistikore të policisë mbi kriminalitetin - shënimet e policisë janë të
larmishme ku mblidhen të dhëna mbi veprën penale, kryesin e veprës, moshën, gjininë,
profesionin etj. Mirëpo këto të dhëna shpeshherë s’janë të sakta bëhen gabime për
shkak të paraqitjes së rrejshme, kualifikimeve të gabueshme etj.

Evidencat Statistikore të prokurorisë publike mbi kriminalitetin - përmbajnë
shënime dhe të dhëna mbi numrin e akuzimeve ndaj personave të dyshuar se kanë
bërë krime në një shtet, evidencat janë më të ngushta se sa të policisë mirëpo
prapëseprapë duhen të merren me rezervë duke pasur faktin se këto evidenca nuk
paraqesin fjalën e fundit mbi numrin e sjelljeve kriminale.

Evidencat Statistikore të gjykatave mbi kriminalitetin - janë më të preferuara për
përcjelljen e të dhënave mbi kriminalitetin në një vend, këto evidenca në literaturën
kriminologjike konsiderohen se janë më të sakta dhe të sigurta.

Vërejtje kritike lidhur me Evidencat Statistikore mbi Kriminalitetin - ekzistojnë 2
pikëpamje lidhur me këtë: ai Legal - që thekson se si kriminalitet mund të evidentohen
vetëm krimet, dhe Real - që thekson se si krim duhen cilësuar të gjitha sjelljet kriminale
që ndodhen në jetën reale pa marr parasysh a janë të evidentuar nga policia, prokuroria
apo gjykatat. Në hulumtimet kriminologjike duhet marrë parasysh dukurinë e numrit të
errët-tepërt” të krimininalitetit në një shtet.

Problemi i evidencave statistikore - nga përvoja e praktikës gjyqësore dihet se një nr.
i konsideruar i sjelljeve kriminale paraqesin vepra penale dhe ndaj kryesve duhet të
zhvillohej procedura e ndjekjes penale mirëpo nëse ato nuk regjistrohen cilësohen si
numër i errët i kriminalitetit.

Numri i “errët” ose i paevidentuar i kriminalitetit - Autori i parë i statistikës kriminale
Ketlet ka theksuar se qëllimi i statistikës kriminale është mbledhja e të dhënave dhe
shënimeve mbi kriminalitetin në një shtet, për ketë ai kriminalitetin e ka ndarë në vepra
penale kryesit e të cilave: janë të njohura, të panjohura dhe vepër penal krejtësisht të
panjohura. Enriko Ferri krimet i ndanë në krime të njohura nga policia dhe gjykata dhe
krime reale që kanë ndodhur në botën reale. Ketë kriminalitet të paevidentuar autorët e
kanë quajtur me emër të ndryshëm, ”numri i errët”, “fushë e errët”etj.

Numri i “përhimet” i kriminalitetit - dallon nga numri i errët sepse këtu është fjala për
rastet e njohura të cilat nuk janë ndriçuar mire deri në fund nga organet kompetente.
Schneider lidhur me numrat e errët dallon numrat e errët absolute -, relativ dhe te
karrierës kriminale.

Numri i ‘tepërt” i kriminalitetit - këtu kemi të bëjmë me rastet e evidentimit dhe
regjistrimit të sjelljeve kriminale që në të vërtet s’kanë ndodhur ose s’ekzistojnë. Këto
ndodhin kur paraqiten raste të rrejshme ose institucionet qëllimisht rrisin numrin e
kriminalitetit për arsye politike apo praktike. Këto të dhëna quhen me emrat kriminalitet
fantomik, i shpifur, i ekzagjeruar. Pra, numri i tepërt paraqitet kur disa individ shpallen
fajtor e janë të pafajshëm.
Page 7 of 52

Shkaqet e paraqitjes së numrit të “errët” ose të “tepërt” - mendohet se numri më i
madh i krimeve të paevidentuar ka të bëjë me krimet e lehta dhe të imta kundër
pasurisë, krimet në mes familjes, deliktet seksuale etj, të cilat s’janë paraqitur afër ose
janë ekzagjeruar pa ndodhur fare. Mënyra e zbulimit të numrit të errët sipas kërkimeve
kemi 2 mënyra origjinale të studimit; studimi mbi vetakuzimin dhe studimet mbi viktimat.

Studimi mbi vetakuzimin - apo Self Report Studies si mënyrë të zbulimit të numrit të
errët dhe të përhimtë në kërkimet kriminologjike po aplikohet qe disa vjet, me anë të
anketimit dhe intervistimit me qytetar të moshave të ndryshme lidhur me faktin se a ka
ky krimi gjatë jetës ose në periudha të caktuara, çfarë janë krimet edhe a janë përgjigjur
penalisht. Të anketuarit-intervistuarit shënojnë krime të cilat i kanë kryer e për të cilat
nuk janë në dijeni organet kompetente. Këto anketa-intervista janë të lira e vullnetare
dhe mënyra e këtillë e hulumtimit quhet metodë e vetakuzimit. Studime të këtilla sot
bëhen në (SHBA, Britani, Gjermani etj).

Studimet mbi Viktimat - studiohet me anë të anketimit-intervistimit të personave të
ndryshme se a kanë qenë ndonjë herë viktimë e krimeve të caktuara dhe a i kanë
paraqitur ndonjëherë te organet kompetente. Si nismëtar i kësaj metode konsiderohet
Henting. Kjo metodë aplikohet në SHBA, Itali, Holandë etj. Arsyet e mosparaqitjes së
viktimave në polici janë: konsiderimi i tyre si krime të imta dhe pa pasoja, lidhja familjare
dhe farefisnore me kryesin, frika nga hakmarrja, mosbesimi tek organet kompetente,
frika nga publikimi etj.

Krimi si objekt studimi i disa disiplinave shkencore - kriminaliteti studiohet dhe
analizohet si dukuri shoqërore dhe si kategori juridike, etike, morale, dhe si raport i
caktuar shoqëror, psikologjik dhe familjar. Kriminologjia për të arritur këto duhet të ketë
raporte të mira me disiplinat tjera shkencore të cilat në aspekte të ndryshme ndriçojnë
problematikën e kriminalitetit. Kriminologjia ka raporte të ngushta me një numër të
caktuar të disiplinave të veçanta kriminologjike të cilat kanë pasur ndikim të dukshëm në
hulumtimet e shkaqeve të kriminalitetit e ato shkenca janë si më poshtë.

1. Antropologjia kriminale - ka ndikuar dukshëm në zhvillimin e hulumtimeve
kriminologjike dhe në ndriçimin e lidhjeve në mes konstrukcionit trupor të njeriut dhe
sjelljes së tij delikuente.

2. Psikologjia dhe Psikopatologjia kriminale - ku në pikëpamje shkencore analizojnë
studiojnë lidhjet në mes të sjelljeve kriminale të delikuentëve dhe vetive dhe cilësive të
tyre psikologjike dhe çrregullimeve psikike.

3. Biologjia kriminale - ndërlidh vetitë anatomike - fizike me vetitë dhe cilësitë
biologjike të individit me sjellje kriminale.

4. Sociologjia kriminale - trajton aspektin social të krimit.

5. Gjeografia kriminale - merret me hulumtimin e shpërndarjes dhe përhapjes së
kriminalitetit në vende, regjione dhe vise të ndryshme të botës.

6. Viktimologjia kriminale - merret me studimin e viktimës, formave, shkaqeve të
paraqitjes dhe masave për parandalimin e viktimizimit.
Page 8 of 52

Raporti i Kriminologjisë me shkencat tjera penale me:

Të Drejtën Penale - Kriminologjia ka lidhje të ngushtë me të drejtën penale të cilat për
lëndë studimi e kanë kriminalitetin, veprën penale. Secila prej tyre e ka lëndën dhe
metodën e vet të pavarur të trajtimit të kësaj dukurie. E drejta penale si shkencë
juridike, vështron krimin si kategori dhe nocion juridik, ajo e studion dhe interpreton në
mënyrë kritike të drejtën penale pozitive të një shteti, pra merret me analizën dhe
përkufizimin e veprave penale. Kriminologjia studion format, ndriçimin, shpjegimin e
paraqitjes së sjelljes kriminale. Mirëpo dihet se krimi në rend të parë është kategori
shoqërore e pastaj juridiko-formale.

Procedurën Penale - si shkencë mbi sistemin e dispozitave juridike të cilat rregullojnë
dhe përcaktojnë subjektetet e procedurës penale me të cilën ndriçohet çështja penale
mbështet në kriminologji dhe në të dhënat që i ofron ajo mbi botën reale të krimit. Këto
dy shkenca bashkëpunojnë në mes veti nëpërmes aplikimit të procedurës të ekspertimit
kriminologjik, ku përfshihen njohuritë sociale.

Politikën kriminale - si disiplinë e pavarur shkencore angazhohet duke u mbështetur
në të arriturat e shkencave tjera për gjetjen e formave dhe metodave më efikase për
pengimin e kriminalitetit në një vend, ajo nuk mund t’i arrij pa shfrytëzimin e rezultateve
të kërkimeve kriminologjike. Politika kriminale bashkëkohore gjithnjë e më shumë
mbështet në masat preventive ekonomike, sociale dhe në masa tjera për pengimin e
kriminalitetit.

Penologjia - merret me studimin e ekzekutimit të sanksioneve penale dhe procesin e
risocializimit të personave të dënuar duke inkorporuar qasjet interdisiplinare dhe duke
shfrytëzuar të arriturat e shkencave tjera e veçmas të kriminologjisë.

Kriminalistika - ka për bazë kriminalitetin si lëndë studimi, merret me studimin e
metodave të zbulimit kërkimit të krimeve dhe kryesve të tyre dhe të njëjtën kohë
kontribuon në ndriçimin e rasteve të ndryshme, kryerësve të tyre. Ajo shërbehet me
rezultate të kërkimeve kriminologjike të bazuara në shkenca konkrete.

Mjekësia Ligjore - merret me studimin dhe ndriçimin e aspekteve sociale të rasteve të
ndryshme kriminale.

Psikologjia e gjyqit - merret me studimin e psikologjisë së pjesëmarrësve në
procedurën penale.

Psikiatria e gjyqit - studion gjendjen shpirtërore e veçmas gjendjet e sëmuara dhe të
çrregulluara shpirtërore të kryerësve të veprave penale.

Medicina e gjyqit - merret me studimin e të dhënave të ndryshme të karakterit
anatomiko-biologjik e që kanë të bëjnë me veprën penale dhe kryerësin e saj.

Teoritë mbi kriminalitetin dhe historiku i mendimeve kriminologjike
Kriminaliteti që nga kohërat e lashta ka zgjuar interesim në qarqet e ndryshme
shoqërore, shkaqet e krimit janë paraqitur që nga koha e shteteve të para, nga koha
antike e deri në ditët e sotme. Kjo rrugë e paraqitjes së mendimeve historike do të
Page 9 of 52

vështrohet në 2 faza; faza e I-rë përfshinë mendimet e hershme mbi shkaqet e
kriminalitetit dhe faza e II-të përfshinë pikëpamjet dhe mendimet e shkollave të njohura
juridiko - penale, kriminologjike mbi kriminalitetin.

Mendimi antik mbi kriminalitetin - fillohet me pikëpamjet antike të filozofëve të lashtë
grek që ka pasur mendime qe është folur edhe me herët si në (Egjipt, Babiloni, Kinën e
vjetër etj.) mirpo mendimet e para i shohim te filozofët grek e kanë punimet e tyre, flitet
për shfaqjen dhe arsyen e marrjes së individit me sjellje kriminale.

Platoni - në veprën e vet “Ligjet” ka trajtuar çështjen e krimit e veçmas të disa veprave
penale vjedhjeve e vrasjeve. Sipas tij krimi kryhet për shkak të ndikimit të instinktit, të
epsheve të pamposhtura dhe shpirtit të sëmure të kryerësit të veprës dhe faktorëve të
jashtëm janë rezultat i çrregullimeve dhe degjenerimeve anatomiko-biologjike që
ndodhin te disa individ. Pikëpamjet e tij tregojnë që ai kërkonte që kryerësit, të cilët
kanë kryer krime nga mosdija të dënohen me dënime të lehta, e për kriminelet e pa
përmirësuar propozon aplikimin e masave preventive të edukimit, përmirësimit, duke e
edukuar shpirtin dhe trupin e tyre duke aplikuar dhunën dhe dhembjen me një anë
masat e izolimit nga shoqëria dhe masa të eliminimit fizike nga shoqëria.

Aristoteli - mendon se individi merret me sjellje kriminale për shkak të ndikimeve të
motiveve dhe shprehive kriminale, e si shkak përmend skamjen edhe varfërinë. Sipas tij
personat të cilët kryejnë krime janë armiq të shtetit dhe të shoqërisë. Për dallim nga
Platoni, Aristoteli përmend ndikimin e rrethanave ekonomike sociale si faktorë të
paraqitjes së kriminalitetit mirpo për nga parandalimi i krimit ka qëndrime të njëjta
sikurse Platoni.

Romakët - në literaturën romake përmenden mendimet e filozofëve të njohur romak si
p.sh të Ulpianës, Ciceronit etj shprehja “dënimi nuk mund të jetë më i madh se faji i
bërë”.

Mendimi Mesjetar mbi Kriminalitetin

Shën Augustini - sipas tij krimi është mëkat i madh dhe shkelje e rregullave hyjnore
prandaj dënimi është i domosdoshëm dhe qëllimi i tij është të shpaguhet krimi dhe të
lahen mëkatet.

Toma Aukini - krimin nuk e trajton vetëm si cënim të rendit dhe rregullave hyjnore të
drejtësisë hyjnore por edhe si shkelje të mirave të përgjithshme shoqërore, ku pushteti
realizon paqen shoqërore.

Mendime humanitare dhe historiko - juridike mbi kriminalitetin

Tomas Mori - thekson se shkaqet e krimit gjenden në vet shoqërinë dhe e kritikon
ashpër shqiptimin e shpeshtë të dënimit me vdekje në praktikën e atëhershme
gjyqësore për krimet e imta siç ishin vjedhjet, mashtrimet etj.

Hugo Grocius - thekson se krimet janë ato veprime të sjelljes që janë kundër jetës
shoqërore, të mirave natyrore, sipas tij dënimi duhet të jetë në proporcion me krimin.

Page 10 of 52

Hobsi - thekson se krimi është vet rezultat i natyrës së njeriut, i vetive dhe shprehive të
tij. Është e njohur thënia e tij “ Njeriu për njeriun është ujk”

Monteskje - angazhohet për respektimin e personalitetit të njeriut në procedurën
penale, ai mendon se shkaqet e krimit gjenden në vet sistemin shoqëror, është
kundërshtar i ashpër i aplikimit të torturave dhe dënimeve trupore ndaj kryerësve të
veprave penale.

Zhan Zhak Ruso - thekson se shkaqet e kriminalitetit gjenden në kushte dhe rrethanat
shoqërore të kryerësve të veprave penale, ai thotë se njeriu nuk është i prirë vetvetiu të
kryej vepra penale, rrethanat ekonomike dhe politike njeriun e shtyjnë të bëhet skllav
dhe e detyrojnë të kryej krime.

Teoria - shkolla klasike juridiko - penale mbi kriminalitetin - në këtë drejtim dallohen
disa mendimtarë të njohur si Cesario Bekario, Gjeremi Bentham dhe Anselm Fojerbah

Cesario Bekario - vepra e tij “Mbi krimet dhe dënimet” është e njohur si vepra e
sistemuar, e deri atëhershme mbi problemet e kriminalitetit e veçmas ndëshkimit. Ai
insiston në aplikimin e parimit “S’ka krim pa ligj, s’ka dënim pa ligj”. Në këtë mënyrë ai
kërkonte që krimet dhe dënimet të parashikohen më parë me ligj, po ashtu angazhohej
për parimin proporcionalitetit në mes të krimit dhe dënimit për arsye se në praktikë
personat dënoheshin me dënime të rënda për krime të lehta.

Jeremy Bentham - shkaqet e kriminalitetit i kërkonte në rrethanat shoqërore,
angazhohej që veprimet kriminale të cilat ndodhin në shoqëri të rregullohen në korniza
ligjore po ashtu ishte kundër aplikimit të dënimeve trupore dhe me vdekje, dhe mbrojtjen
e individit nga arbitrarizmi i pushtetit gjyqësor.

Anselm Fojerbah - ishte ithtar i parimit të legalitetit, përkatësisht ligjshmërisë në
trajtimin e kriminalitetit dhe përgjegjësisë penale. Ka qenë redaktor i Kodit Penal të
Bavarisë.

Teoria antropologjike ose kriminalitetit të lindur, sipas Qesario Lambrozes
Bëri lidhjen në mes vetive anatomike e biologjike në një anë dhe sjelljeve kriminale të
individëve në anën tjetër për të zbuluar dhe vërtetuar se vetitë e ndryshme anatomiko-
biologjike kanë ndikim vendimtar në sjelljet kriminale të disa individëve. Sipas tij në
pjesët e ndryshme të trupit e sidomos në kafkën e njeriut delikuent janë të vendosura
disa qendra që përcaktojnë në mënyrë biologjike veprimet dhe sjelljet e tyre duke bërë
një varg matjesh dhe studimesh antropometrike. Në bazë të hulumtimeve të tilla gjoja
kanë gjetur lidhshmëri të drejtpërdrejtë të formës së kafkës dhe trupit të njeriut me
sjellje kriminale. Këtu është shquar Lambroza që ka ardhur në përfundim se ekziston I
ashtuquajturi “kriminel i lindur” i cili dallonte nga njerëzit normal me disa karakteristika të
cilat ai i quante “stigma të degjeneruar - shenja krimineli”. Në këtë drejtim ai përmend
tipin “Atavis” të delikuentit i cili veçohet me nofulla të qitura, kokë të mprehte e të gjatë,
me veshe të mëdhenj, me ballë të qitur etj, këto shenja ai i quante shenja të
degjenerimit. Lambroza kriminelët i ndanë në 5 grupe; 1. kriminel të lindur; 2. kriminel të
sëmure në pikëpamje shpirtërore; 3. kriminel nga pasionet; 4. kriminel të shprehive dhe
kriminel të rastit.

Page 11 of 52

Teoritë pozitiviste italiane

Enriko Feri - I njohur me veprën e tij “ Sociologjia kriminale”, pikëpamjet e veta sociale
mbi krimin i ka paraqitur në disa punime ku sipas tij kriminaliteti është pasojë e
ndikimeve reciproke të faktorëve antropologjik, social dhe fizike e jo vetëm shprehje e
vullnetit të lirë apo disa fuqive të mbinatyrshme. Si faktor të kriminalitetit përmend:
dendësinë e popullsisë, klimën, opinionin publik, religjionin, familjen dhe strukturën e
saj, industrializimin, alkoolizmin, organizatat dhe institucionet publike etj.
Rafaello Garofalo - është autor i parë i veprës me titull ”Kriminologjia” ku thekson se në
shoqëri ekziston një “kriminalitet natyror” dhe “kriminalitet ligjor” mirpo ai në mënyrë
kontinuele mbron tezen e tij se kriminaliteti është kategori natyrore e jo kategori juridike.
Sipas tij krimi rrezikon ndjenjat solidare dhe nderin e qytetarëve që do të thotë krimineli
sipas tij cilësohet në mungesë të ndjenjës ndaj respektimit të këtyre ndjenjave solidare,
atij i mungon sinqeriteti dhe ndershmëria.

Teoritë biologjike mbi kriminalitetin - dhe shkaqet e tij në rend të parë i trajtojnë si të
kushtëzuara nga vetitë biokonstitucionale të kriminelëve. Autori amerikan profesor i
Universitetit të Harvardit ka bërë studimin dhe matjen antropometrike dhe morfologjike
të dy grupeve të njerëzve të burgosurve kriminel dhe qytetarëve të lirë në anën tjetër, ai
ka vërejtur se ekzistojnë dallime të dukshme për nga disa karakteristika anatomike -
fizike të këtyre kategorive të popullatës këto dallime vërehen në peshë, shtat, gjerësi të
kraharorit, forma e kokës, në disproporcion të gjymtyrëve të trupit. Ai i ndan tipat
kriminel sipas ndërtimit fizike në 3 grupe: endomorph, ektomorf, dhe mezomorf.

Teoria e trashëgimit dhe shprehive të lindura - sipas këtyre teorive personat
delikuente kryejnë krime ngase në strukturën e vet anatomiko - biologjike kanë
parakushte të lindura kriminale, ku personat delikuent lindin me disa shprehi kriminale
dhe ata nuk mund të lirohen nga ato gjatë jetës. Po ashtu është teoria mbi trashëgiminë
e parakushteve kriminale e thekson të njëjtën gjë. Me qëllim të vërtetimit të këtyre
qasjeve, është bere hulumtimi i ashtuquajturës familjes kriminale gjatë disa gjeneratave
nga shumë shtete të botës dhe kanë ardh në përfundim se familjet e këtilla janë
përcjellëse të disa vetive krimeve prej gjeneratave të më parme në gjenerata të reja.
Biokriminologjia është disipline shkencore e cila merret me studimin e lidhjeve në mes
sjelljeve kriminale dhe vetive të ndryshme biologjike.

Teoria e racës mbi kriminalitetin - sipas saj sjelljet kriminale mund të shpjegohen në
bazë të përkatësisë raciale të kryerësve - kriminelëve. Përkatësia etnike, ngjyra e
lëkurës dhe vetitë tjera raciale një kohë të gjatë kanë dominuar si përpjekje për të
shpjeguar shkaqet e kriminalitetit. Si ithtar të kësaj teorie shquhet Lombrazos. Në mes
dy luftërave botërore sidomos në Gjermani është theksuar se grupi etnik hebreit është
Page 12 of 52

parapërcaktuar të kryej disa sjellje - veprime kriminale dhe kjo Gjermanëve u ka
shërbyer si pretekst për gjenocidin dhe shfarosjen e tyre. Edhe raca e zezë është
parapërcaktuar nga amerikanet që të kryej krime në SHBA. Autori Bonzher në punimin
e vet “Raca dhe Kriminaliteti” ka theksuar se përkatësia raciale nuk është determinuese
në paraqitjen e kriminalitetit, ai ka theksuar se kushtet e vështira materiale të
ekzistencës, pozitës inferiore politike, papunësia etj, janë faktor që kanë nxitur sjelljet
kriminale e jo raca e tyre.

Teoria endokronologjike mbi kriminalitetin - sipas kësaj teorie sjelljet kriminale të
disa individëve janë rezultat i mosfunksionimit të duhur apo çrregullimit të gjëndrave
endokrine dhe është kërkuar që të dal një disipline e re e cila do te quhej
Endokronologjia kriminale. Disa autorë mendojnë se: krimi i dhunës, delikte seksuale,
vrasjet, vjedhjet, dukuria e piromanisë dhe sjelljet tjera agresive kriminale janë rezultat i
mosprodhimit të duhur dhe çrregullimit funksional të disa gjëndrave hormonale.

Teoria e kromozomeve - kërkimet dhe studimet në këtë drejtim, kanë zbuluar se disa
persona që kanë çrregullime - aberracione në strukturën e kromozomeve merren me
shpesh me aktivitete kriminale se sa personat tjerë. Kromozomi i tepërt quhet
kromozom vrasës dhe paraqitet te meshkujt me kromozom XYY dhe te femrat XXY e
cila konsiderohet skemë jonormale. Studimet e fundit gjenetike, zbulimi i ADN-së dhe
formulave të gjeneve të njeriut - gjenom e bënë edhe me interesant rolin dhe rëndësin e
kërkimeve gjenetike në shpjegimin e shkaqeve të sjelljeve kriminale të njeriut.
Teoria psikologjike mbi kriminalitetin - ndër teoritë më të njohura psikologjike lidhur
me kriminalitetin përmenden teoria e papërshtatshmërisë, imitimit, inteligjencës,
psikoanalitika, e frustrimeve psikike etj.

Teoria e papërshtatshmërisë - sipas saj krimi dhe sjelljet devijonte janë rezultat i mos
mundësisë së përshtatjes - adaptimit të delikuentit në rrethanat e caktuara shoqërore.
Me ndikimin e papërshtatshmërisë në sjellje kriminale janë marrë shumë autorë të
njohur ndërta edhe Frojdi ku sipas tij njeriu bëhet delikuent dhe kriminel nëse nuk arrin
të realizoj dëshirat dhe kërkesat e veta dhe nëse këto dëshira nuk i koordinon me
normat e rrethit dhe ambientit të caktuar shoqërore.

Teoria e inteligjencës - sipas kësaj teorie në kryerjen e krimeve marrin pjesë persona
që kanë nivel të ulët të inteligjencës. Janë të njohura mendimet e Alfred Bine i cili ka
hartuar një test të konstatimit të kuotës së inteligjencës IQ e cila ka reflektime me sjellje
kriminale. Nga praktika dihet që persona me inteligjencë të ulët bëjnë vrasje mirëpo
krimet ekonomike zakonisht i kryejnë personat mjafte inteligjent deri sa e përpilojnë
planin e organizmit të krimit.

Teoria psikoanalitike - e kultivuar nga psikologu Sigmund Frojd në veprën psikanaliza
thekson se sjelljet kriminale të individit mund të shpjegohen si shprehje e ndikimeve dhe
shtytjeve instikte, si rezultat i ndikimeve të faktorëve psikik të brendshëm të nxitjeve nga
nënvetëdija nga motivet seksuale. Sipas Frojdit në formimin e personalitetit rolin kryesor
e luan fëmijëria e parë, periudha prej 1-5 vjeç. Studimin e parë përfshinë moshën prej 0-
1 vit ku aktiviteti kryesor kënaqësinë fëmija e arrin përmes gojës dhe quhet Faza orale.
Prej 1-2 është faza anale ku fëmija kënaqësinë e arrin përmes kryerjes së nevojës -
defekacionin. Prej 2-4 është faza fallus këtu fëmija kënaqësinë e arrin duke luajtur me
organin gjenital. Pas këtyre fazave vjen periudha latente 4-8 vjet ose periudha e fjetur e
Page 13 of 52

kënaqësisë seksuale. Frojdi mendon se kusht themelor i zhvillimit normal të fëmijës
është kapërcimi me sukses i këtyre fazave. Frojdi po ashtu përmend dy komplekse:

-Kompleksi i Edipit - e ka marrë emrin nga mitologjia greke mbretit Edip ku thotë një
djalë i ri e vret babën dhe martohet me ëmën e vet, ky kompleks shpjegon se djali ka
ndjenja seksuale për te ëmën sepse se ka kaluar mire fazën e Idit dhe fallike për atë e
përcjell ky kompleks dhe ka të bëj me shtrydhjen e ndjenjave që krijon shqetësime
nervore, çrregullim dhe sëmundje.

-Kompleksi i Elektrës - manifestohet te vajzat në fazën fallike dhe qëndron në
ndjenjën inferiore të tyre ndaj djemve “pse nuk e kane organin gjenital si te tyre duke
fajësuar të ëmën për gjininë e tyre dhe e duan babanë më shumë, ajo mundohet të
identifikohet me nënën e saj, sipas Frojdit shumë çrregullime dhe deformime seksuale
dhe shpirtërore në jetën e mëvonshme që kalojnë prej vetëdijes në ndërdije deri sa nuk
shpërthejnë në raste të tilla vjen deri te paraqitja e sjelljeve kriminale. Frojdi në lidhje me
personalitetin e njeriut flet për 2 grupe instinktesh të cilat e përcaktojnë atë:

-instinkti i jetës - eros që janë instinktet i urisë, etjes dhe instiktet seksual këto janë
instiktet kryesore dhe
- vdekjes - thanatos që janë instinkte shkatërruese e agresive dhe kjo kategori e
njerëzve është shume prezent në kryerjen e veprave kriminale këto ndikojnë në
qëndrimet, veprimet dhe sjelljet e individit. Ai po ashtu përmend instinktet Libido që janë
force motorike e brendshme që e shtyn individin t’i përmbushë dëshirat e veta.
Frojdi shumë deformime në lëminë e kënaqjes së dëshirave dhe kontaktit të caktuara i
shpjegon me formulën e psikoanalizës me anë të tri komponentëve siç vijon:

-Komponentja e Idit - e cila karakterizohet me dominimin e instinkteve dhe motiveve
biologjike, kjo ndikon te fëmijët kur me mos plotësimin e dëshirave të tyre janë mjaft
agresiv.
-Komponenta e Egos - është pjesë qëndrore e personalitetit që përpiqet ti harmonizojë
kërkesat (që janë të natyrës instiktive - biologjike me normat morale, ligjore dhe
shoqërore) dhe shtytjen e Idit. Pra këtu shtytja e dy personaliteteve që shpien deri te
sjellja kriminale.

-Komponenta e Superegos - këtu dëshirohen të realizohen idealet, vlerat dhe normat
që kërkohen nga rrethi që të veprojnë në mënyrë prefeksioniste që shpeshherë kjo
shoqërohet me ndjenjën e fajit ose të vetëkënaqësisë. Këto kërkesa janë në
kundërshtim me kërkesat e Idit prandaj detyrë e Egos është t’i harmonizoje këto dy
kërkesa kundërthënëse.
Në përfundim me shpjegimin e Frojdit kuptojmë se Idit - është rrafshi i pavetëdijshëm i
personalitetit, Egoja -është ana psikologjike e personalitetit, Superegoja-është ana
sociale e tij.

Teoria e frustrimeve psikike - është një variante e teorisë psikoanalitike, e cila sjelljen
kriminale përpiqet ta shpjegoj me faktin se personaliteti i njeriut delikuent nuk ka arritur
që gjatë zhvillimit të vet t’i kënaq disa kërkesa dhe për ketë arsye gjendet në një gjendje
të veçantë me shpresa të thyera e cila gjendje nxit agresionin dhe shkakton frustrime
psikike. Ajo manifestohet me praninë e frikës, vështirësitë për funksionimin e shëndetit
që shkaktojnë shqetësime. Vragë të madhe lëne rastet e konflikteve në familje në
Page 14 of 52

fëmijëri. Personat me probleme të tilla në jetën e përditshme ndihen inferior, të
dëshpëruar dhe nuk kanë guxim të ballafaqohen me problemet në jetën reale. Kësisoj
autori Dollard në veprën e tij” Frustration and Agression” vërteton se ekziston lidhja
direkte në mes frustrimeve dhe agresioneve pra agresioni përherë është pasoje e
frustrimit. Mirëpo sjelljet kriminale nuk mund te cilësohen gjithmonë si rezultat i
personave që në fëmijërinë e hershme kanë frustrime të caktuara.

Teoritë sociologjike mbi kriminalitetin - këto teori ndahen në:

-Teoritë dhe pikëpamjet e hershme sociologjike mbi kriminalitetin - si përpjekje të
parë për këtë teori konsiderohen punimet e autorëve Keltet&Egrit që janë të njohur si
pionier të statistikës kriminale - gjeografisë kriminale. Ata kanë të njohur krahasimin e
veprave penale dhe disa dukurive tjera shoqërore që burojnë nga ambienti konkret
social dhe mohon konstatimet e shkollave antropologjike dhe biologjike mbi
kriminalitetin e lindur. Kështu mund t’i citojmë disa konstatime te njohura, “vet shoqëria i
krijon dhe përgatit krimet e veta”, ose “është rrallë krimineli i lindur po mos ta krijonte
shoqëria”

-Teoria Psikosociale e Gabriel Tard-it - është i njohur për nga orientimet sociologjike
në shpjegimin e shkaqeve të kriminalitetit, ai i bënë kritikë të ashpër teorisë mbi
kriminelin e lindur dhe shkollës antropologjike të Lombrozës. Shumë vepra të tij si “
Kriminaliteti krahasues” ku citon se faktori më i fuqishëm në paraqitjen e sjelljeve
kriminale janë rrethanat sociale dhe problemet e adaptimit në kushtet ekzistuese të
jetesës.

-Pikëpamjet sociologjike të Emil Dyrkemit - në këtë drejtim janë të njohura veprat e
tij “Vetëvrasja”, “Format elementare të jetës religjioze”, “Rregullat e metodës
sociologjike’ etj, lidhur me shkaqet e kriminalitetit thekson se krimi është dukuri normale
e shoqërisë sepse ai është faktor i një ambienti të shëndosh dhe normal shoqërore.
Sipas tij shkaqet e krimit dhe rrënjët e tij gjenden në vet natyrën e shoqërisë njerëzore,
në ambientin shoqërore dhe në mungesën e kontrollit shoqëror. Ai po ashtu thekson se
shoqëria në të cilën ka rënë kriminaliteti ndodhet në një gjendje jo të shëndoshe dhe
jonormale. Dyrkemi është i njohur me analizën e Anomisë që do të thotë gjendje pa ligj
si faktor në paraqitjen e sjelljeve kriminale. Ai Anomi e quan atë gjendje ne shoqëri e
cila cilësohet e paligjshme - kaos. Kjo gjendje është frika, pasiguria, izolimi, tërheqja në
vetvete e individit ku manifestohet në qytete të mëdha në metropole që i quan kështjella
të vetmisë. Idetë e Dyrkemit edhe sot janë aktuale në hulumtimet empirike
kriminologjike.

-Pikëpamjet sociologjike të Franc Von Listit- është i njohur si përfaqësues i shkollës
sociologjike në të drejtën penale që e ka themeluar “Unionin ndërkombëtar për te
drejtën penale”. Sipas Listit në paraqitjen e kriminalitetit ndikojnë 2 grupe faktorësh:
-Faktorët individualë - që mund të jenë të natyrës biologjike, psikike,
-Faktorët social - që mund të jenë të natyrës ekonomike, familjare, sociale, politike etj,
faktorët social kanë ndikim dominant në krahasim me ata individual. Pastaj ai e bënë
ndarjen në: kriminalitete akute dhe kronike. Kriminelet i ndanë në kriminel nga:
shprehitë, tendenca, kronike, të përmirësueshëm, të pa përmirësueshëm. Listi është i
njohur për dualizmin për luftimin dhe pengimin e kriminalitetit.

Page 15 of 52

Mendimet e shkollës së mbrojtjes së re shoqërore - paraqiten pas Luftës së II-të
botërore, përfaqesuesit më të njohur të kësaj shkolle janë Filipo Gramatika&Mark Ansel.
Kjo shkollë ka bërë hartimin e një aksioni antikriminel e cila ka pasur për detyrë
përmirësimin dhe kthimin e delikuentit në shoqëri dhe në fund mbrojtjen e shoqërisë
nga kriminaliteti. Shkaqet e kriminalitetit kjo shkollë i gjenë në shoqëri dhe zakonisht
janë të natyrës individuale dhe sociale.
Ansel ka punuar në parandalimin e kriminalitetit në aspektin e përgjithshëm dhe
individual, dhe dëmi nuk guxon të mbështet në hakmarrje.

Teorite e reja sociologjike ose amerikane - pjesa më e madhe e këtyre teorive janë
paraqitur në SHBA pas viteve 30’, si teori të reja konsiderohen;

-Teoria e grupit ose sjelljeve devijante - që thekson se kriminaliteti është rezultat i
ndarjes së shoqërisë në grupe të ndryshme, si në pikpamje horizontale ashtu edhe në
atë vertikale. Këto grupe mund të kenë karakter etnik, religjioz, kulturor, politik, racial e
social. Sipas këtyre teorive kriminaliteti rrjedh për shkak të kundërthënieve në mes
grupeve të ndryshme. Prandaj sipas karakterit të këtyre grupeve shoqëria amerikane
është teren i përshtatshëm për trajtimin dhe studimin e këtyre sjelljeve kriminale që
paraqiten si rezultat i kundërthënieve në mes grupeve të ndryshme.

-Teoria e dezorganizimit shoqëror - sipas kësaj teorie kriminaliteti është shprehje e
një dezorganizimi që mbretëron në shoqëri. Si dezorganizim trajtohet gjendje në
ambient shoqërore ku nuk është i pranishëm funksionimi normal dhe harmonik i të gjitha
segmenteve të jetës politike, ekonomike, sociale dhe familjare. Dezorganizimi çrregullon
jetën dhe punën e individëve, familjeve, grupeve të caktuara. Këtë koncept të paraqitjes
të kriminalitetit e trajton dhe shpjegon Edhin Sutherland.

-Teoria e konflikteve dhe dallimeve kulturore - potencon në konflikte kulturore ku
qëndrimi ndaj kulturave tjera është negativ. Torsten konfliktet kulturore i ndan në
konflikte primare që paraqiten atëherë kur ndeshen dy kultura, dy norma, dy vlera të
grupeve dhe sistemeve të tyre dhe në konflikte sekondare që janë konfliktet kulturore që
paraqiten brenda një grupi të së njëjtës kulturë.

-Teoria e anomisë - është paraqitur në Evropë e përkrahje ka gjet në SHBA, për herë
të parë e ka përmendur dhe analizuar Dyrkemi e më pas e ka shtjelluar Robert Merton -
i cili thekson se në paraqitjen e sjelljes kriminale ndikon gjendja e cila krijohet në
shoqëri e sidomos kur shtresat e gjera dhe të varura nuk arrijnë t’i realizojnë qëllimet e
veta dhe arrihen moskuptime. Meqë këto qëllime nuk arrihen në mënyrën e ligjshme
atëherë disa individ e bëjnë këtë në mënyre të paligjshme me sjellje kriminale, kjo
gjendje e shkeljes së ligjit dhe të pranisë së kaosit quhet gjendje e anomisë. Anomia
është një gjendje e dëshirimit, e pasigurisë e sidomos gjendja e cila nuk siguron
perspektivë për një numër të madh të individëve.

Vlerësimi kritik i teorive të reja sociologjike - teorive të reja sociologjike ju bën edhe
vërejtje se ato janë të ngjashme njëra me tjetrën, se përkufizimet dhe nocionet e grupit,
kulturës, anomisë, nuk janë të qarta, se kriminalitetin e shpjegojnë në mënyre
sipërfaqësore se kërkimet dhe studimet e tilla nuk janë të përcjellura me analiza të
thella sociologjike.

Page 16 of 52

Teoritë e interaksionit dhe etiketimit - Teoritë e interaksionit kriminalitetin e shpjegon
si rezultat i ndikimeve të disa faktoreve që vijnë nga vet organizmi i shoqërise dhe
pushtetit. Ato depërtojnë në kërkimet kriminologjike nga shkenca e psikologjisë dhe
sociologjisë të cilat kanë gatuar traditë në aplikimin e kësaj teorie. Kjo teori e shpjegon
kriminalitetin si pasojë të reagimit, aksionit, të organeve të ndjekjes, organeve të
kontrollit të pushtetit dhe gjykatave. Becker ka thënë se sjellja devijante paraqet një
kualitet e cila nuk qëndron në vet veprimet e individit por raportet e tij dhe shtetit që
krijohen, pra në çdo shtet ekzistojnë grupe shoqërore të cilat kanë pushtet politik,
ekonomik pra, grupet konformiste. Teoritë e etiketimit (njollosjes) - shkaku i kriminalitetit
gjendet në praktikën dhe tendencën e regjimit, organeve të pushtetit që disa individ dhe
disa grupe t’i etiketojnë e ti shpallin delikuent. Ky aktivitet i njollosjes quhet ndryshe
stigmatizim, kur stigmatizohen personat dhe grupet tjera atëherë shpjegohen shkaqet e
vërteta të sjelljes kriminale. Kështu nëse pushteti arrin që individëve t’i mvesh etiketën
si kriminel pozita e tyre ndryshon dukshëm.

Mendimi kriminologjik shqiptar - për dukurinë e krimit tek shqiptaret kërkimet
shkencore kanë nisur më vonë në krahasim me shtetet tjera. Dukuritë e vrasjeve,
hakmarrjeve, grabitjeve, fejesave e martesave sipas zakoneve prapanike, përçarjet
regjionale, fetare dhe klasore kanë qenë temat e shpeshta në krijimet e tyre. Ismet Elezi
kriminolog autor i shquar i të drejtës penale dhe kriminologjisë shqiptare në punimin e
vet “Mendimi juridik shqiptar” flet për jurist intelektual të cilët kanë folur për format e
krimeve të rrezikshme dhe propozimet për pengimin dhe luftimin e tyre. Në gazetën
Besa lavdrohej teoria e delinkuentit të lindur dhe shpjegimit të shkaqeve të paraqitjes se
krimit sipas Lombrozes dhe për arritjet e tij. Shkaqet e krimit në Shqipëri dhe në
përgjithësi i kërkonin në kushtet sociale dhe ekonomike. Sipas konstatimit të Ismet
Elezit disa gjyqtarë të gjykatave të diktimit kanë qenë korrekt dhe në nivelin profesional
duke rrezikuar shpesh edhe postin e tyre nga autoritetet qeveritare nga se kanë
insistuar të trajtojnë dhe gjykojnë çështje të ndryshme penale sipas ligjit dhe bindjes së
tyre të pavarur prej gjykatësit e jo sipas kërkesës së zyrtarëve të politikës së ditës.
Teren Toqi me librin e tij “E drejta ndëshkimore dhe parimet e përgjithshëm” ai është
mbështetur kryesisht në të drejtën penale evropiane perëndimore. Ismet Elezi në
veprën e tij ‘Mendimi Kriminologjik” paraqet një gjendje të mjerueshme të sistemit të së
drejtës penale në Shqipëri për shkak të izolimit të saj për një periudhë të gjatë kohore.
Gjatë sundimit monist në Shqipëri Kriminologjia nuk pranohej si shkencë mbi krimin
por në mënyre të gjithanshme i studion materializmi historik. Shkaqet e krimit në atë
kohe cilësoheshin si mbeturina të së kaluarës në ndërgjegjen e njerëzve. Shënimet
statistikore mbi kriminalitetin nuk shpalleshin dhe nuk kishte mundësi që kërkimet apo
studimet e ndryshme nga kjo lëmi të mbështeten në të dhëna zyrtare mbi ecuritë e
formave të kësaj dukurie po trajtoheshin si sekrete dhe nuk guxonin të publikoheshin pa
lejen e pushtetit. Me përmbysjen e sistemit monist dhe paraqitja e shoqërisë pluraliste
fillon të ndërroj gjendja. Vend të veçantë zënë veprimtaria profesionale shkencore e
Elezit i cili edhe në kushtet e sundimit totalitar ka arritur të botojë një numër të
konsideruar punimesh nga lëmia e të drejtës penale, kriminologjisë, e drejtës zakonore
etj.
Një gjendje përafërsisht të njëjtë e hasim edhe në Kosovë që ishte nën sundimin dhe
okupim serb - jugosllav ku edhe shkenca mbi kriminologjinë zhvillohej nën ndikim e tyre
mbi ideologji marksiste. Pas nxjerrjes së kushtetutës 1974 në këtë drejtim kanë
kontribuar me shkrime e punime shumë gjyqtarë, jurist, avokatë me tema të ndryshme
mbi shkaqet e paraqitjes së krimit dhe parandalimit te saj.
Page 17 of 52

PJESA E DYTË

Forma dhe Tipologjia e Kriminalitetit
Në Angli vërehen tendenca të pranisë të kriminalitetit kundër personalitetit dhe pronës
ku evidencat i mbajnë 2 institucione Criminal Statistics dhe British Crime survey ndërsa
në SHBA FBI dhe UCR. Në disa vende të zhvilluara industriale si SHBA, Kinë, Angli,
Kanada etj, krimi është në rritje sidomos ai i vrasjeve dhe dhunimeve seksuale. Sipas
statistikave edhe në Kosovë gjatë vitit 2003 krimet janë në rritje, vendet me stop më të
vogël të krimeve janë Zvicra, Suedia, Austria etj. Numri më i madh i krimeve ju përket
krimeve kundër pronës, dhunës, kundër sigurisë në trafik, komunikacion, kundër
personit etj.

Disa veçori themelore të fenomenit kriminal - kriminalitetit në periudha të ndryshme
është paraqitur në forma të ndryshme. Sjelljet kriminale dhe format e kriminalitetit gjatë
historisë njerëzore mbajnë të gjitha karakteristikat themelore të vetë shoqërisë. Në këtë
kontekst mund të përmendet mbrojtja e jetës dhe trupit, e pronës, nderit etj, ku në të
gjitha sistemet shoqërore cenimi i tyre është trajtuar si krim si vepër penale.

Mobiliteti shoqërore dhe kriminaliteti - ndryshimet e hovshme, lëvizja e madhe në
botën bashkëkohore drejtpërsëdrejti ndikon në paraqitjen e formave të ndryshme të
kriminalitetit kjo lëvizjë në Literaturën Kriminologjike quhet mobilitet shoqërore. Ky
mobilitet ka të bëj me ndryshimet në shoqëri në aspektin horizontal dhe vertikal. Me
zhvillimin ekonomik, industrial, urbanizmi, zgjerimi i rrjetit të teknologjisë etj, reflektojnë
në paraqitjen e sjelljeve kriminale.

Veçoritë kohore dhe sezonale të kriminalitetit - kriminaliteti shpreh disa veçori
kohore dhe regjionale, që e bën të dallohet prej kohës në kohë, natës, ditës, sezone,
regjionit etj.
-veçoritë regjionale - kriminaliteti dhunës, prostitucioni, narkomania, bixhozi etj janë me
tepër të koncentruar në regjionet industriale e në metropole botërore ndërsa në zonat
kufitare më shumë janë të koncentruara dukuritë e tregtisë dhe kontrabandës me artikuj
të ndaluar ose me valutë të huaj. Në këtë drejtim shpesh përmenden termi Zona
kriminale ku dëshirohet të theksohen disa zona ku kriminaliteti është më tepër i
pranishëm. Gjeografia kriminale do të ishte një disipline e veçantë e cila do të merrej
me studimin e shpërndarjes së krimit.

-Mosha, gjinia dhe kriminaliteti – mosha - është krikter i rëndësishëm i fenomenit
kriminal, ajo mund të ndahet sipas përcaktimeve ligjore pozitive, sipas ligjeve penale të
vendeve të ndryshme, mosha e kryerësve të veprave ndahet në moshë të rritur dhe të
mitur, mosha e mitur ndahen në të mitur të rinjë 14-16 vjeç trajtohen si moshë e
fëmijëve dhe zakonisht nuk ju nënshtrohen trajtimeve juridiko - penale dhe të mitur të
rritur 16-18vjeç.
Si moshë e rritur konsiderohet mosha 18 vjeç e deri në vdekje të individit, pastaj ndahen
fazat e ndryshëm 18-25vjeç, 25-30 vjeç, 30-40vjeç, 40-50vjeç, 50-60 vjeç. Mosha me
prezente në vepra kriminele është 25-30 dhe 30-50. Për shkak të kushteve klimatike në
vende të nxehta arrihet më herët pjekuria biofizike dhe biopsikike e popullatës
pjesëmarrja e grupe moshave më të reja është me madhe nëse e krahasojmë me
skandinave ku procesi i pjekurisë është më e ngadalshme për shkak te klimës.

Page 18 of 52

-gjinia ose përkatësia seksuale - në bazë të dhënave statistikore pjesëmarrja më e
madhe në krime është gjinia mashkullore se sa ajo femërore, përkatësisht kryesit e
veprave kriminale të gjinisë mashkullore kanë dominuar në mënyrë absolute. Mirëpo
tani në shoqërinë bashkëkohore gjendja ka ndryshuar dukshme ngase edhe femrat
gjithnjë e me tepër po marrin pjesë në kryerjen e sjelljeve të llojllojshme kriminale.
Gjatë viti 2003 sipas shënimeve statistikore të gjykatave komunale të Kosovës mbi
kryerësit e veprave penale sipas gjinisë dhe llojit te disa veprave penale del se 95% të
këtyre veprave i kryejnë personat e gjinisë mashkullore e vetëm 5% të gjinisë femërore
ndërsa në vendet e ndryshme 8-10% janë pjesëmarrëse femrat. Vërehet se femrat
marrin pjesë në kryerjen e krimeve kundër nderit dhe dinjitetit njerëzor, kundër jetës dhe
trupit, procese dhe veçmas janë të shprehura në aktivitetet kriminale që kanë të bëjnë
me prostitucionin etj, ndërsa raste tjera veprojnë si ndihmëse, shtytëse ne kryerjen e
aktiviteteve kriminale.
Me vet faktin se femra është një qenie biopsikike dhe biofizike me e ndjeshme me e
dobët ne pikëpamjen anatomiko-fizike si p.sh: emocionalitetin e theksuar, ciklin
menstrual, shtatëzëninë, lindjet, klimakteriumin etj, të cilat ndikojnë që ajo në rastet e
caktuara të jetë më agresive, të ketë sulme dhe paraqitje histerike, të bie në depresion
dhe gjendje të tjera psikike të cilat objektivisht mund ta shtyjnë dhe ta nxisin në veprime
dhe sjellje kriminale. Me emancipimin dhe kyçjen gjithnjë më të madhe të femrës në të
gjitha sferat e jetës dhe të punës vërehet edhe shtimi dhe rritja e pjesëmarrjes së saj në
aktivitetet kriminale, kontribut të madhe në lidhje me këto shënime ka dhe autorja Freda
Adler.

-Gjendja martesore dhe statusi familjar - në bazë të evidencave statistikore të
vendeve të ndryshme vërehet se numri më i madh i krerëve të krimeve janë të martuar,
në rend të II-të vijnë personat e pamartuar, personat e ndarë dhe të shkurorëzuar dhe
në fund personat e ve.

-Gjendja sociale dhe statusi social - në Literaturën Kriminologjike një kohë të gjatë ka
dominuar mendimi se kriminaliteti është karakteristikë për shtresat e ulta, mirëpo në
dekadat e fundit në rritje të vazhdueshme tregon edhe krimi të cilin e kryejnë personat
që u përkasin shtresave të klasave më të larta, qarqeve afariste, dhe atyre në pushtet
që me një emër quhet “kriminaliteti i jakës së bardhe” i cili është në rritje e sipër (për
këtë flet kriminologjia radikale), këto mund t’i vërejmë në shpërthimet e afera të
ndryshme të cilat bëjnë bujë në popullsi.

Format e manifestimit të kriminalitetit - Tipologjia dhe klasifikimi i kriminalitetit
Kriminaliteti është dukuri komplekse dhe mjaft heterogjene si për nga forma ashtu edhe
për nga shkaqet e paraqitjes së tij. Si kriter më i shpeshtë çirret i ashtuquajturi klasifikim
ligjor ose juridiko - penal i veprave penale sipas emërtimeve dhe ndarjeve në ligjet
penale pozitive. Kodi penal i përkohshëm i Kosovës i cili është në fuqi nga prilli i 2004
ka aprovuar dhe paraparë disa forma të reja të veprave penale duke aplikuar zgjedhje
bashkëkohore të inkriminimit dhe parandalimit të tyre (terrorizmi, veprat penale kundër
të drejte ndërkombëtare, krimet e luftës, kontrabandimi me emigrantë. Kemi klasifikim e
veprave penale të rënda - merren vrasjet, plaçkitjet e armatosura, vjedhjet e thyerjet,
dhunimet etj. dhe të lehta - që trajtohen vjedhjet e imëta, fyerjet, shpifjet, disa delikte në
trafik. Kemi sjellje kriminale tradicionale dhe të reja ose aktual - narkomania, terrorizmi,
kidnapimi, krimet kundër lirive dhe të drejtave të njeriut, trafiqet ilegale, paratë e pista,
hakerizmi. Klasifikime tjera janë këto: kriminalitetit profesional-i organizuar, politik,
Page 19 of 52

terrorizmi, i dhunës, kundër pasurisë, ekonomik, delikuenca e të miturve, recidivizmi etj.

Kriminaliteti profesional dhe veçoritë e tij - quhet profesional ngase atë e kryejnë
personat të cilët me sjellje kriminale merren në mënyre të rregullt dhe ky aktivitet i tyre
është bërë profesion dhe mjeshtëri e tyre e përhershme. Në kryerjen e këtyre veprave
ata ndijnë kënaqësi, tregojnë aftësi dhe gjindshmëri të lartë. Përdorin teknika të
përsosura deri në përmasa fantastike prandaj edhe paraqiten vështirësi në zbulimin e
tyre. Ata shpesh herë rekrutohen si vrasës profesional dhe ndërrojnë hapësirën e
veprimit të tyre. Ndër veprat penale më të shpeshta që kryejnë Kriminalitetin Profesional
janë të gjitha format dhe llojet e vjedhjes, luajnë role të ndryshme. Kriminaliteti
Profesional shpeshherë konsiderohen si klasë e parë e krimit si ”aristokraci e krimit” dhe
si “ elitë” e delikuencës në përgjithësi, Ata ndahen në të imët dhe të kalibrit të madh
profesional.

-Kriminaliteti i “jakës së bardhë”
Këtë term për herë të I-rë e përdori Edvin Sutherland i cili mendoi për kriminalitetin e
shtresave të larta të cilin e kryenin personat që ishin të kyçur në të gjitha segmentet e
pushtetit politik, ekonomik, financiar, gjyqësor etj, të cilat i shfrytëzonin këto lidhje për
qëllime kriminale. Këta kriminel kalojnë në një jetë të dyfishtë, në një anë paraqiten si
njerëz autoritativ e në anën tjetër bashkëpunojnë me delikuent të ndryshëm duke i
furnizuar me informata dhe të dhëna të ndryshme të cilat janë me rëndësi për kryerjen e
aktiviteteve kriminale.

Kriminaliteti i organizuar dhe veçoritë e tij - cilësohet me disa veçori si lidhshmëria e
përhershme me shumë persona në kryerjen e aktiviteteve kriminale, ekzistimi i një
strukture organizative me hierarki dhe pushtet të fuqishëm te udhëheqësit, dominimi i
rregullt i rendit, disiplinës, përgjegjësisë së anëtarëve solidariteti i imponuar, ruajtja e
fshehtësisë së veprimit dhe mos zbulimi i organizatës etj. Çdo mos respektim i këtyre
kërkesave ndëshkohet me dënime brutale-likuidimi fizik. Ata depërtojnë tek të gjitha
poret e pushtetit administrativ, ekzekutiv, policor e gjyqësor. Ndër organizatat kriminale
më të njohura botërore përmenden; mafia siciliane Comorra, Sacra korona unita, etj në
Itali, kurse në SHBA Cosa nostra, Japoni Jakuza, Kinë Triadat, Spanjë ETA, Irlandë
IRA.

Organizatat kriminale tradicionale në Itali - më e njohura është mafia siciliane
italiane. Fjala mafia rrjedh nga emërtimi i një organizate që është krijuar në Sicili në vitin
1282 e cila quhej morte alla francia italia mella. Comorra - organizatë kriminale e
koncentruar në qytetin e Napolit e cila përbëhet nga 126 organizata dhe në Kalabri
është e njohur Ndrangheta

Organizatat kriminale në SHBA - Cosa Nostra - që në përkthim dmth çështja e jonë,
kjo organizatë funksion dhe është e organizuar në disa familja – famigllia të cilët e kanë
sindikatën e tyre të regjistruar si legale. Një ndër shefat më të njohur të mafias ka qenë
Al Capone që ka vepruar në qytetin e Çikagos dhe dënimin e ka mbajtur në burgun e
njohur Alkatraz.

Jakuza Japoneze - disponon me një sindikatë të fortë të kriminalitetit të organizuar. Vet
fjala Jakuza është e sajuar nga emrat e tre numrave JA-8, KU-9, ZA-3 të cilat janë
numra të lojës së bixhozit, pos në Japoni veprojnë në Koren Jugore, Filipine e Honkong.
Page 20 of 52

Sindikatë quhet Sumiyoshi-rengo dhe tjetra sindikate Inagua-kai në Tokio. Organizimi i
saj është i ngjashëm me mafien në SHBA

Triada Kineze - e cila aktivitetin e saj e zhvillon në ish-koloninë Britanike në Honkong.
Si aktivitet kryesor është shitblerja e drogës, organizimi i bixhozit, prostitucioni,
shantazhet etj.
Fjalë Triada e ka kuptimin e trekëndëshit kryesor Qielli-Toka-Njeriu. Edhe kjo i ka dy
sindikata.

Organizatat kriminale në Amerikën latine - janë Narko Kartelet kolumbiane si:
Medellin Cartel, Cali Cartel etj. që merren me organizimin e prodhimit, përpunimit
shpërndarjes dhe shitjes së kokainës. Shefi i kësaj Kartelës Cali është Gilberto
Rodriguez Orejuela kurse ish shef i narko kartelit Medellin është Pablo Escobar. SHBA
me një aksion te përbashkët me shtetin kolumbian jepi një grusht të madhë
organizatave kriminale ku vritet edhe njeriu i parë i narko karteli Medellin Pablo
Eskobar.

Mafia Ruse - merret me shitblerjen e armëve të llojllojshme nga Arsenali i armatimit të
Ish-BRSS, po ashtu merret edhe me tregtinë e lëndëve të para radioaktive për
prodhimin e armëve bërthamore etj. Ajo quhet GUS.

Disa forma tjera të kriminalitetit të organizuar REKETIZMI - merret me ndërrmarjen
në mënyre të organizuar të kërcënimeve, shantazheve ndaj personave përgjegjës dhe
bartësve të detyrave nëpër firma, shitore, dyqane, hotele, fabrika etj. Fillet e veta i ka në
SHBA gjatë viteve 30. Ndërsa kjo është bërë një dukuri e rregullt. W. Reckless thekson
se organizatorët dhe shefat e këtyre grupeve angazhojnë persona të veçante me
karrierë kriminale p.sh: gangster, tipa agresiv, etj për të shantazhuar.

-Larja e parave - ka të bëj me veprimet të cilat ndërmerren në mënyrë që paratë e
fituara nga transaksionet dhe aktivitete kriminale të deponohen dhe të investohen në
punë dhe veprimtari legale e pastaj ato të përdoren si para të pastruara-lara. Procesi i
larjes së parave ndahet në 3 faza: Faza I-rë përfshinë transferimin fizik të parave të cilat
janë fituar si rezultat i veprimtarisë kriminale. Faza II-të përfshinë mbulimin duke u kyçur
në transaksione financiare komplekse për t’i humbur gjurmët dhe rrugët e fitimit të
parave. Faza III-të përfshinë përpjekjen dhe angazhimin që këto para “të pastruara” të
paraqiten si formë e pasurisë dhe kapitalit të tij të pastër-legjitim.

-Falsifikimi parave - është dukuri kriminale bashkëkohore ku Kodi i KS e ka parapare
si vepër penale të veçantë. Kjo u sjell përfitime të mëdha dhe zakonisht falsifikohen
parat $, Euro, të cilat janë valuta të sigurta. Sipas të dhënave të Interpolit gjatë viteve të
fundit janë shënuar falsifikime të parave në 135 shtete ku më së shumti është falsifikuar
$ amerikan.

-Tregtia me vepra të artit dhe kulturës nacionale - me qëllim të vjedhjes dhe trafikimit
ilegal të krijimtarive artistike të llojllojshme organizohen grupe kriminale në nivel
kombëtar ose ndërkombëtar të cilat bëhen në galeri, muzeume ekspozita. Në Kosove
dhe Shqipëri janë bërë këso vjedhje siç është rasti i vjedhjes së ikonës se Shën Mërisë
në kishën në Sikot e vjetër mbi 500 vjet, kurse nga serbet është vjedhur hyjnesha në
fron në muzeun e Kosovës.
Page 21 of 52

Trafiku klandestin me azilantë, refugjatë dhe persona të tjerë - paraqet një forme
shumë të përhapur te kriminalitetit të organizuar në botë bashkëkohore, konfliktet
politike, etnike, religjioze, luftrat lokale, civile, skamja etj. Kanë nxitur lëvizjen e
milionave njerëzve nga vendbanimet e tyre kah regjionet më të sigurta. Vendet më të
njohura të trafikimit klandestinë janë: Tailanda, Filipinet, Pakistani, Bullgaria, Serbia,
Shqipëria, Kosova etj.

Masat për pengimin e kriminalitetit të organizuar - përveç konferencave e tubimeve
ndërkombëtare e nacionale, u krijua një aleance ndërkombëtare në kry me SHBA-të me
ketë rast iu shpall luftë të hapur terrorizmit ndërkombëtar posaçërisht atij të Al-Qaida.

Kriminalitet politik apo deliktet politike - zakonisht, kanë të bëjnë me aktivitetet që
janë të drejtuar kundër shtetit dhe rendit shoqëror e politik, aktual në një vend. Të
dhënat paraqiten qysh në Athinën antike të njohura me nocionin Armiku i shtetit që ishte
aktivitet i drejtuar në përmbysjen e pushtetit demokratik. Në Romen e vjetër po ashtu
edhe në Mesjetë kemi veprat penale kundër shtetit, sovranitetit, kishës, dhe rendit
kishtar. Kategoria e kriminalitetit politik më tepër është e lidhur me shoqëritë
bashkëkohore ku bëhen përpjekje të ndërrimit nga një sistem në sistemin tjetër të
drejtuara si vepra penale kundër shtetit dhe rendit me qëllim të mbikëqyrjes dhe
pengimit të çdo aktiviteti politik, krijohen shërbime sekrete që ushtrojnë dhune policore
dhe kanë për qëllim shkeljen brutale të drejtave njerëzore. Qëllimi i këtyre është të
bëhët spastrim etnik i territoreve nga popullata autoktone. Si vepra penale politike në
literaturën penale dallohen dy lloj veprash: ato të cilat ndërmerren me qëllim të rrezikimit
të sigurisë së brendshme dhe ato të cilat ndikojnë në sigurinë e jashtme të një sistemi
apo të një shteti. Përherë veprimi i këtyre subjekteve është motivi dhe qëllimi politik. Në
kongresin e OKB-së në vitin 1985 në Milano është aprovuar Deklarata Mbi parimet
themelore të drejtësisë për viktimat e krimit të cilat janë rezultat i dhunës politike dhe
keqpërdorimit të pushtetit.
Në literaturën klasike juridiko-penale si vepër penale përmenden tradhtia, spiunazhi,
propaganda armiqësore kundër forcave të armatosura dhe veprime të tjera. Posaçërisht
është trajtuar problemi i së drejtës së azilit dhe ekstradimit të kryerësve të veprave
penale politike. Po ashtu në praktikë theksohet se personat e tillë nuk mund të
ekstradohen pra, t’i dorëzohen shtetit apo regjimit të tillë i cili kërkon me qëllim të
ndëshkimit të tyre.

Terrorizmi politik - në gjuhën latine terroris - terror, frikë e madhe, pasiguri dhe tmerr.
Si shembuj të pushteteve që kanë ushtruar terror ndaj kundërshtarëve politik dhe
popullsisë civile numërohen “terrori i bardhë” në Rusinë cariste, “terrori i kuq” te Stalini,”
terrori fashist” në Spanjë, ”terrori komunist” etj. Terrorizmi politik paraqitet në formë të
kidnapimeve, marrjes së pengjeve etj. Këto aktivitete terroriste manifestohen: me
atentate, vrasje, kidnapime, likuidime, vënie të mjeteve shpërthyese në aeroplan, në
hekurudha, sulme vetëvrasëse me mjete shpërthyese etj.
Ndër regjimet të cilat kanë ushtruar terror shtetëror të planifikuar në kohën më të re
numërohet regjimi despotik dhe terrorist i Serbisë të mbetur. Ndër terroristët më të
njohur numërohen Karlosi i njohur me nofkën “shakall”, Avdullah Ocellan, Osama Bin
Laden, etj. Lidhur me masat e ndërmarra për zbulimin, luftimin, dhe parandalimin e
terrorizmit aplikohen masat e ndryshme shtrënguese dhe kufizimi i të drejtave dhe liri
vet qytetarit ndaj organizatorëve.

Page 22 of 52

Kriminaliteti kundër lirive dhe të drejtave të njeriut - është në rritje e veçmas në ato
vende të cilat janë në tranzicion dhe në vendet ku ka pushtet dhe regjim autokratik.

Krimet kundër njerëzimit dhe të drejtës ndërkombëtare - janë tronditjet ekonomike,
politike, luftërat lokale regjionale etj. Mendohej se pas luftës së dytë botërore nuk do të
përsëriten këto krime por fatkeqësisht ato janë në rritje edhe në botën bashkëkohore.
Vlen të përmendim Konventën Ndërkombëtare të cilën e ka aprovuar OKB-ja dhe për të
cilat Tribunali i Hagës duhet të bëjë ndjekjen dhe gjykimin e kriminelëve për krime
kundër njerëzimit.

Kriminaliteti i dhunës - Në disa kode penale është prezente ndarja dhe klasifikimi i
veprave penale: kundër jetës dhe trupit, kundër dinjitetit moral dhe lirisë seksuale,
pronës etj. Sipas autorit kroat Franio Baçiq kriminalitetin e dhunës në çfarëdo forme e
cilësojnë disa veti: në rend të parë ai gjithmonë nënkupton aplikimin e dhunës fizike dhe
psikike që janë të dhunshëm dhe agresive. Si dhunë konsiderohet edhe shtrëngimi e
maltretimi psikik, shkaktimi i shqetësimit dhe pasigurisë së përhershme psikike.
Pikëpamja e parë ose qasja e sjelljeve agresive kriminale është qasja sipas teorisë
psiko-analitike e Frojdit ku sipas tij duhet të kërkohet në sferën e nënvetëdijes së
personalitetit. Agresiviteti kriminal është një lloj zbrazjeje e cila e liron organizmin e
personalitetit nga shqetësimet e ndryshme. Eri Fromi ka theksuar se ekzistojnë dy lloj
agresivitete: a). Defansive - është imanente për te gjithë njerëzit dhe kafshët ku në
pikëpamje biologjike është i përcaktuar dhe b). Destruktiv e cila është karakteristikë
vetëm për personalitetin e njeriut.

Disa veçori të kriminalitetit të dhunës - Më së shpeshti paraqiten personat e gjinisë
mashkullore mirëpo është interesante të shikohet lidhshmëria e gjendjes ekonomike
dhe viktimës së disa krimeve të dhunës.

Format më të shpeshta të kriminalitetit të dhunës janë:
Krimet e dhunës ndaj jetës dhe trupit - cilësohen një ndër format më të rënda të
atakimit të vlerave dhe të mirave më të shtrenjta të njeriut ku rrezikohet shëndeti dhe
siguria fizike e njeriut ku shpesh zënë vend qëndror në trajtime të ndryshme hulumtuese
të krimit. Si delikte përmendën: të gjitha llojet e vrasjeve, lëndimeve trupore që kanë për
pasojë vdekjen, shtytja në vetëvrasje etj. Është vërtetuar se kriminaliteti i dhunës dhe
krimet e vrasjes janë të ndërlidhura me jetën dhe problemet urbane. Si kryes, në pjesën
më të madhe të rasteve paraqiten personat e gjinisë mashkullore prej 20-30 vjeç me
arsimim më të ulët dhe me status ekonomik social të dobët. Këta zakonisht rrjedhin nga
familjet e varfra, të rregulluara, ku ka konflikte prindërore, ku mbizotëron alkoolizmi,
bixhozi, droga e prostitucioni. Si motive më të shpeshta të krimeve, të vrasjes më së
shpeshti përmenden fjalosjet, konflikte, fyerjet, pasioni seksual, etj. Ato kryhen me mjete
të ndryshme thika, sopata, helme, armë zjarri etj.

Kriminaliteti i dhunës në familje - manifestohet me dhunë në martesë, dhunë ndaj
fëmijëve, ndaj prindërve etj.

Dhuna në martesë - manifestohet si keqtrajtim fizik ose psikik i njërit ndaj
bashkëshortëve në martesë, më të shprehura janë ato burri ndaj gruas me maltretim
fizik e psikik si dhe keqtrajtim seksual i bashkëshortes apo anasjelltas. Deklarata e
OKB-së si dhunë e cilëson se çdo akt i dhunës dhe agresionit të bazuar në përkatësinë
Page 23 of 52

gjinore si të përshtatshme për fyerjen, lëndimin fizik e psikik dhe keqtrajtimin seksual të
gruas. Fatkeqësisht paraqiten shume pak raste sipas evidencave statistikore ndërsa,
numri i errët është shumë i madh. Dhuna kundër gruas është prezente në të gjitha
vendet e botës e sidomos në vendet në zhvillim. Të dhënat e kërkime të bëra në shumë
vende lidhur me dhunën në martesë dhe dhunën ndaj gruas tregojnë se kryesit e këtyre
krimeve rrjedhin nga familjet të cilat më parë kanë pasur dhunë, ata si fëmije kanë
përjetuar dhunën dhe konfliktet në mes prindërve. Këta persona janë të izoluar në
pikëpamje sociale, me botëkuptime tradicionale konzervative mbi barazinë e burrit dhe
gruas janë të papunësuar, konsumojnë alkool ose drogë dhe janë të prirur për akte të
dhunshme. Sipas teorisë psikologjike dhe psikiatrike shkaqet e dhunës qëndrojnë në
sëmundjet dhe devijimet psikike sociale të burrit ose gruas.

Dhuna ndaj fëmijëve - mund të manifestohet si dhunë fizike, psikike dhe seksuale.
Gjendja e tyre biopsikike, papjekuria fizike e shpirtërore, lidhjet e ndjeshme emocionale
me prindër, obligimet e prindërve ndaj fëmijëve dhe keqpërdorimet e autorizimeve të
tyre e bëjnë këtë dukuri edhe me komplekse. Kjo çështje më herët është konsideruar si
çështje e brendshme e familjes dhe i takon të ashtuquajturës “sferë intime”. G. Kaiser
thekson se ky lloj i kriminalitetit në botën bashkëkohore është shumëfishuar ngase edhe
patologjia sociale e cila i paraprinë është ne rritje. Në trajtimet kriminologjike dhe
viktimologjike kur flitet për dhunë ndaj fëmijëve shpesh përdoret termi keqpërdorim apo
abuzim i fëmijëve. Si keqtrajtim-keqpërdorim në ketë aspekt konsiderohen të gjitha ato
veprime apo mosveprime që pengojnë zhvillimin normal dhe formimin e drejte biopsikik
dhe social të fëmijëve. Në disa shtete më qëllim të pengimit të dhunës ndaj fëmijëve
është bërë ndalimi me ligj i ndëshkimit fizikë të fëmijëve, të miturve, sikur që është
ndaluar edhe, maltretimi i tyre psikik. Viktima më të shpeshta të dhunës në familje
paraqiten: fëmijët e padëshiruar, që rrjedhin nga incestet, që rrjedhin nga dhunimi
seksual, që rrjedhin nga kontakti seksual i nënës me personin që ajo e urren, që kanë
lindur pa dëshirën e nënës në çfarëdo mënyre, që lindin gjatë krizave, skamjeve dhe
mjerimit material dhe social të familjes, që lindin me gjithë tentimin e abortimit, të meta
fizike-psikike të cilët i kanë prindërit në burg etj.

Dhuna ndaj prindërve të moshuar - manifestohet në formë të lënies pasdore,
moskujdesit, mosdhënies së ushqimit, maltretimit, mos ofrimit të ndihmës shëndetësore
e veçmas të mos furnizimit me barna e mjete tjera shëruese.

Kriminaliteti seksual - dhuna seksuale -kuptohen të gjitha veprimet kriminale që
rrezikojnë integritetin dhe moralin seksual të një personi. Sjelljet e tilla janë të
inkriminuara në të githa kodet dhe ligjet penale të shteteve bashkëkohore. Ky lloj i
kriminalitetit paraqet një rrezikshmëri të veçantë ngase cenon lirinë dhe dinjitetin
seksual si të viktimës ashtu edhe të familjes së saj, e sidomos në rastet kur viktima
është fëmijë apo i mitur dhe nuk është në gjendje të mbrohet vet nga atakimet e tilla të
dhunshme seksuale. Shumë persona të gjinisë femërore pranojnë se kanë qenë viktimë
e delikteve seksuale dhe dhunuese seksuale por këtë fakt nuk e kanë paraqitur në
organet e policisë apo gjyqësisë. Kinse në kërkimet e veta ka ardhur në përfundim se
një numër shumë i vogël i kryesve të krimeve seksuale është zbuluar ose është dënuar.
Ekziston një tip i veçantë i delikuentit seksual i cili ka veçori dhe karakteristika që
dallohen prej krimineleve tjerë.

Kriminaliteti ekonomik dhe kundër pasurisë - nënkupton të gjitha ato veprime dhe
Page 24 of 52

sjellje kundërligjore të personave fizik dhe juridik të cilët janë të kyçur në afarizmin dhe
veprimtarinë ekonomike të cilat pengojnë afarizmin ekonomik ndërsa pjesëmarrësve në
këtë afarizëm u shkaktojnë dëme të mëdha materiale dhe financiare. Me çështje të
kriminalitetit ekonomik dhe përhapjen e tij është marrë edhe Kongresi i V-të i OKB-së
mbi prevencionin e kriminaliteti dhe trajtimin e delikuenteve në Gjenevë në vitin 1975.
Ndër format më dominuese të kriminalitetit ekonomik përmenden: deliktet e kartelëve të
mëdha, aktet e mashtrimit dhe keqpërdorimit të gjendjes ekonomike të kompanive
multinacionale, si dhe keqpërdorimi i lejeve ndërkombëtare për tregti dhe afarizëm. Si
krime mund të përmendim skemat piramidale, larja e parave, marrja e mitos. Më së
shumti merren me krime ekonomike kriminelet e jakës së bardhë që e shpjegon më
mirë kriminologu Sutherland.

-Format dhe veçoritë e kriminalitetit ekonomik - janë të njohura veprimet kriminale të
firmave, individëve dhe grupeve të caktuara të cilëve u mundësohet në mënyre jo legale
përparësia në kredi, bishtnim të pagesave të tatimit, subvencione dhe lehtësime të tjera
që sjellin përfitime të mëdha. Në këtë mënyrë paraqitet monopoli në treg që nuk është
produkt i afarizmit.

Disa veçori të kryesve të kriminalitetit ekonomik - këta individ nuk përdorin dhunë
fizike sikur kriminelet e nëntokës dhe të dhunës klasike, dhe në pamje të jashtme nuk u
përngjajnë kriminelëve, përkundrazi këta individ edhe pse kryejnë krime shumë të rënda
me gjithë veprimtarinë antiligjore dhe antisociale në të shumtën e rasteve trajtohen si
qytetar të respektuar dhe të nderuar, si ekonomist të shquar edhe si qeveritar e politikan
të njohur.
Në Literaturën Kriminologjike kryerësit e kriminalitetit ekonomik shpeshherë ndahen në
disa shtresa.
Shtresa e I-rë përbëhet nga kriminelet ose “ njerëzit afaristë të imët” qëllimi i të cilëve
është sigurimi i një ekzistence të domosdoshme jetësore e jo grumbullimi i parave dhe
kapitalit të madhë. Shtresa e II-të përfshinë kategorinë e personave që janë të motivuar
të grumbullojnë pasuri që të arrijnë një status më të lartë ekonomik, e me ketë
realizojnë edhe disa privilegje politike në botën afariste. Shtresa më e lartë - përbëhet
nga personat që kane pozitë të lartë ekonomike si në strukturat e partive politike,
ministrive të ndryshme, në sektorët e ekonomisë, bankave, marrëdhëniet tregtare me
botën e jashtme etj.

-Korrupsioni - shumë autorë theksojnë se nuk ka shoqëri në të cilën nuk është
prezentë korrupsioni. Në Konferencën e antikorrupsionit të mbajtur në Lima të Perusë
më 1997 korrupsioni është trajtuar sikurse terrorizmi dhe kriminaliteti i organizuar.
Dallojmë forma të ndryshme të korrupsionit si korrupsioni politik i cili ka të bëj me
marrjen e funksioneve të pushtetit politikë ose në mbajtjen e privilegjeve të caktuara
politike duke u dhënë mito-ryshfet gjatë fushatave elektorale. Korrupsioni administrativ
ka të bëjë me administratën shtetërore i cili duke i shfrytëzuar kompetencat e veta në
administratë prej asaj lokale e deri të ajo qëndrore merr mito-ryshfet dmth korruptohet
duke u dhënë leje çërtifikatë, dokumente dhe akte të tjera grupeve dhe firmave për
realizimin e interesave të ndryshme materiale dhe financiare për grumbullimin e
pasurisë që shpeshherë nuk ju takon.

-Mashtrimi i konsumatorë - kryhet në të gjitha vendet e botës, Autori M. Singer citon
një thënie të njohur të Erazmoroterdamusit i cili thekson “ ai njeri i cili i jep helm dikujt
Page 25 of 52

tjetër, do të dënohet si helmues, mirëpo ai që me verë të dobët e me vaj të brishte
helmon pandërprerë shumë qytetar kurrë nuk do te përgjigjet”. Kjo formë e krimit ka të
bëj me mashtrimin e konsumatorëve në kualitetin e artikujve ushqimor, përmbajtjen dhe
cilësinë e tyre, në distribuimin e barnave, dhe medikamenteve të rrezikshme të cilave u
ka skaduar afati etj. Gjatë reklamimeve arrihen të bëhen mashtrime të mëdha
konsumatorëve sepse paraqesin një pasqyre tjetër të artikujve.

-Kriminaliteti kundër pasurisë - nënkupton të gjitha veprimet që cënojnë dhe
rrezikojnë pasurinë private dhe shtetërore. Këtu bëjnë pjesë vjedhjet e imëta, vjedhjet e
zakonshme, vjedhjet e rënda, vjedhjet e rënda, me grabitje, me thyerje, fshehja e
tatimeve, e automjeteve, mashtrimi, keqpërdorimi i besimit, fshehja etj.

-Disa veçori të kriminalitetit kundër pasurisë - në kryerjen e krimeve kundër pasurisë
vërehet një organizim i kryesve shumë më i madh sesa në raste e krimeve të tjera.

-Krimi i vjedhjeve - ky krim nënkupton marrjen e sendit të huaj me qëllim të
përvetësimit. Shënimet statistikore kriminale të prokurorisë, policisë tregojnë se vjedhjet
në kuadër të kriminalitetit të këtij lloji qëndrojnë në rend të parë dhe disa lloje të krimeve
kundër pasurisë rrallë herë zbulohen. Lidhur me veçoritë e kriminalitetit kundër pasurisë
mund të përfundohet se ky kriminalitet është në rritje permanente.

-Veçoritë e kryerësve të krimeve të vjedhjeve - në të shumtën e rasteve janë persona
të rinjë, të mitur, dhe fëmijë. Mosha më e vjetër e kryerësve të këtyre krimeve sillet prej
20-25 vjet e cila me tepër merret me vjedhje të rënda, vjedhje me thyerje, me armë,
mashtrime etj. Femra paraqitet më tepër në disa vjedhje të imëta, mashtrime, vjedhje të
zakonshme etj. Karakteristikë e këtyre krimeve është se ato përsëriten nga të njëjtit
persona. Te hajnat profesional ekziston një bindje se ata nuk janë keqbërës, s’janë
armiq të shoqërisë e s’janë kriminel nga se edhe vet i urrejnë kriminelet. Vjedhësit
profesional zakonisht rekrutohen nga qarqet dhe shtresat më të larta shoqërore dhe
kanë përgatitje dhe njohuri arsimore e shkollore në nivel.

-Vjedhjet e automjeteve - tregojnë rritje rapide në shumë shtete bashkëkohore
zakonisht ky krim kryhet natën. Personat që merren me këtë krim janë të moshës së re
të gjinisë mashkullore.

-Kriminaliteti kompjuterik - lidhur me ndikimin e kompjuterit në dukurinë e kriminaliteti
është shkruar shumë gjatë dekadës së fundit. Autori gjerman Hans përmend se në rend
të parë manipulimet kompjuterike të cilat manifestohen nëpërmjet input-output
manipulimeve. Veprim tjetër është spiunazhi kompjuterik i cili kryhet me anë të
programeve të caktuara duke filluar prej lojërave e deri te programet e temave të
ndryshme shkencore e ekonomike financiare dhe strategjike të cilat u sjellin kryerësve
fitime të mëdha. Forma tjetër është i ashtuquajturi kabotazh kompjuterik me të cilin
bëhet ndërhyrje ilegale në sisteme dhe programe të ndryshme kompjuterike.

Kriminaliteti në trafik-komunikacion - në trafikun bashkëkohor në të gjitha format e tij
po shkaktohen viktima të mëdha në njerëz dhe dëme të konsiderueshme materiale.
Dukuria e fatkeqësive të shpeshta në trafikun automobilistik, ajror, hekurudhor, e
sidomos viktimat e shumta në njerëz flet qart për nevojën e trajtimit dhe analizës të
kësaj forme të kriminalitetit dhe gjetjen e mënyrave më të përshtatshme për evitimin e
Page 26 of 52

shkaqeve të tij. Trajtimi i delikuencës në trafik si në teori ashtu edhe në praktikën
juridiko penale është mjaft i larmishëm në disa vende trajtohen si vepra penale e në
disa si kundërvajtje. Më së shumti ka viktima në trafikun automobilistik dhe kur flitet për
kriminalitetin në trafik mendohet për trafikun automobilistik. Është e ditur se shumica e
këtyre sjelljeve kriminale kryhen nga pakujdesia e jo me dashje. Vetëm në raste kur
personat që kryejnë krime në trafik ka qenë në ndikimin e alkoolit, drogës dhe pijeve
tjera narkotike mund të sjellin deri te paraqitja e veprave penale dhe fatkeqësitë në
trafik.

-Faktorët që ndikojnë në paraqitjen e krimeve në trafik - ndahen në faktorë objektiv
dhe subjektiv. Si faktorë objektive përmendet: gjendja teknike e automjetit, gjendja e
rrugëve, paisja e rrugëve me shenja etj. Si faktorë subjektiv përmendet personaliteti i
njeriut sidomos gjendja psiko-fizike. Kur trajtohet delikuenca në trafik potencohet i
ashtuquajturi “sekondë i frikës” i cili po qe se arrihet të përballohet dhe të kontrollohet
çdo herë kur ekzistojnë gjasa reale, të shmanget fatkeqësia dhe pasojat e rënda që
mund të pasojnë.

Delikuenca e të miturve - karakteristikë themelore e të miturve në shoqërinë
bashkëkohore është se ajo gjendet në shtim të përhershëm dhe se manifestohet me
forma të paraqitjes që janë mjaft të rrezikshme. Ekziston një ligj që e quajnë masa të
diversitetit që parasheh masa edukative për delikuentet e mitur mirëpo prapëseprapë
ekziston dënimi me burgim për te mitur.

-Klasifikimi, format e manifestimit dhe veçoritë kryesore - Delikuentët e mitur
klasifikohen në disa grupe: si kufi më i ulët i moshës së të miturve merret mosha 7
vjeçare në një vend ndërsa diku tjetër 9,10,12,13,14,15,16 vjeç në vende të ndryshme.
Në Kosovë termi “fëmije” do të thotë personi i cili nuk i ka mbushur 18 vjet ose 14-18
vjet konsiderohen si të mitur. Në disa vende të tjera mosha më e ulët e përgjegjsisë
penale nuk caktohet fare me ligj po trajtohen nga vet gjykatat gjate shqyrtimit të rasteve
konkrete në praktike ndërsa në vendet skandinave e marrin moshën 20-21 vjet si
moshë në të cilën përfundon mosha e miturisë. Delikuentët e mitur marrin pjesë
dukshëm në kriminalitetin kundër pasurisë, trafik, kryerjen e krimeve në grupe,
shpërndarjes së drogës, delikteve seksuale etj. Zakonisht, paraqiten në forma të
bandave të quajtura Gangs, huligane etj. Si shkaqe të paraqitjes së delikuencës të
miturit përmenden këta faktorë: ambienti familjar, edukata familjare, televizioni, radio,
filmi, droga etj.

-Recidivizmi - ose përsëritja e sjelljeve kriminale gjithashtu paraqet një formë të
veçantë të manifestimit të kriminalitetit që ndërlidhë rrezikshmëri të posaçme shoqërore.
Problematika e përsëritjes së kriminalitetit ka qenë objekt trajtimi në shumë tubime
shkencore ndërkombëtare ai mund të vështrohet nga aspekti juridiko-penal që
nënkuptojmë kryerjen e përsëritur të veprave penale nga ana e personit i cili ka qenë
më parë i dënuar për ndonjë vepër penale. Këtu flitet për recidivizmin në kuptimin e
ngushtë që ka të bëj me përsëritjen e dy apo më shumë veprave të njëjta ndërsa në
kuptimin e gjerë me përsëritjen e veprave penale në përgjithësi. Sipas kumtimit
kriminologjik recidivizmi nënkupton përsëritjen e sjelljeve kriminale dhe delikuente të një
personi si kategori sociale ose si raport piko - social. Sipas kuptimit penalogjik
nënkuptojmë ardhjen e sërishme të kryerësit të veprave penale në entet ndëshkimore
përmirësuese, ku shtron pyetjen “a thua tretmani i mëparshëm nuk ka qenë adekuat?”
Page 27 of 52

-Faktorët që ndikojnë në paraqitjen e recidivizmit - mund të jenë të natyrës objektive
dhe subjektive, përmenden edhe faktorë të jashtëm dhe ndikimi i tyre negativ gjatë
qëndrimit në burgje apo ente përmirësuese. Format e sjelljeve asociale dhe delikuente
të tyre në fillim kanë qenë ikja nga shtëpia, shkolla, bredhja e pakontrolluar poshtë e
lartë, shoqërimi me banda etj. Shume autorë kanë thënë se çdo recidivist është rast në
vete.

PJESA E III-TË

Kuptimi dhe roli i faktorëve i faktorëve të kriminologjisë - etiologjisë kriminale
Etiologjia kriminale ose faktorët mbi kriminalitetin kanë të bëjnë me njohjen e burimeve,
rrënjëve dhe rrethanave përcaktuese të kriminalitetit. Ajo analizon dhe studion lidhjet
kauzave në mes të rrethanave dhe faktorëve të ndryshëm të kriminalitetit. Studimet
etiologjike merren me faktorët objektive - ekzogjen dhe subjektive - endogjen të cilët e
kushtëzojnë fenomenin e kriminalitetit dhe dukurive tjera antisociale dhe negative në një
shoqëri. Problemet lidhur me shkaqet, burimet dhe rrënjët e kriminalitetit, në etiologjinë
kriminale, shpeshherë emërtohen me kuptimin faktorë kriminogjen.

Pikëpamjet mbi faktorët kriminogjene - faktorë kriminogjen janë të gjitha ato shkaqe,
kushte dhe rrethana që ndikojnë në paraqitjen e kriminalitetit dhe sjelljeve të ndryshme
kriminale në një shoqëri. Shkollat dhe lëvizjet e ndryshme, shkaqet e kriminalitetit, pra
etiologjinë kriminale, e kanë studiuar dhe analizuar duke u nisur shpeshherë nga një
faktor determinues. Kështu ka vepruar teoria e monofaktorit, e cila ka vlerësuar vetëm
të ashtuquajturin faktor individual. Enriko Feri, faktorët të cilët ndikojnë në paraqitjen e
kriminalitetit i ndanë në tri grupe: faktorë antropologjike, faktorë fizike ose kozmike dhe
faktorë sociale. Gabrilet Tardi, faktorët kriminogjenë i ndanë në faktorë të jashtëm ose
ekzogjene dhe në faktorë të brendshëm ose endogjene. Ernest Selig, faktorët
kriminogjene i ndanë në faktorë historike ose gjenetik dhe në faktorë direket ose
insticionale. Zhan Pinateli të gjithë faktorët kriminogjene i ndan në faktorë objektive, në
faktorë subjektive dhe në indicione. Publikimi i veçantë i OKB-së, me titull “Prevencioni i
delikuencës së të miturve”, të gjithë faktorët që ndikojnë në paraqitjen e kriminalitetit i
ndanë: në shkaqe, faktorë dhe motive ose shtytje. Në literaturën kriminologjike, lidhur
me faktorët kriminogjen paraqiten tri teori: teoria e faktorit, teoria funksionaliste dhe
teoria e kauzalitetit.

Teoria e faktorit - thekson se në paraqitjen e kriminalitetit ndikojnë rrethana të
ndashme dhe shkaqet e kriminalitetit i shpjegon në bazë të dy versioneve: versionit
monist sipas të cilit kriminalitetin në një shoqëri e shkakton një faktor kryesor. Teoria
tjetër e faktorit është pluraliste ose multifaktoriale e cila me pikëpamjet e saja
sociologjike thekson se shkaqet e kriminalitetit i gjejmë në ndikimin e shumë rrethanave
shoqërore, ekonomike, familjare etj.

Teoria funksionaliste - sipas kësaj teorie shkaqet e kriminalitetit mund të shpjegohen
vetëm duke e aplikuar metodën e analizës funksionale të institucioneve të ndashme në
shoqëri. Këtu mund të përmendim mendimin e autorit Jeffery, i cili thekson se nëse
dëshirojmë që t’i ndriçojë shkaqet e kriminalitetit në një vend, atëherë puna e parë që
duhet ta bëjmë është studimi dhe analiza e institucioneve të ndashme, e veçmas
ndriçimi i lidhjeve funksionale në mes të këtyre institucioneve. Sipas tij, individi nuk
Page 28 of 52

Kriminologjia

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (8)

Similar to Kriminologjia

Similar to Kriminologjia (20)

Kriminologjia