2. Zanafilla dhe emërtimi i Kriminologjisë
- Kriminologjia si shkencë e pavarur ka kaluar një rrugë mjaftë të gjatë dhe
komplekse.
- Nocionin ose emrin Kriminologji, për herë të parë e perdori antropologu Françez
Paul Topinardi.
- Veprën e parë me titull “ Kriminologjia” , e shkroi përfaqësuesi i shkollës pozitiviste
italainae, Rafaello Garafallo.
- Fjala Kriminologjia rrjedhë nga fjala latine – greke krim, qe edhe ne shqip do të
thot krim dhe nga fjala logos, që do të thot shkencë. Pra fjala kriminologji në
përkthim të drejtëpërdrejt do të thotë shkencë mbi krimin.
3. Kuptimi i Kriminologjisë
- Lidhur me kuptimin e Kriminologjisë si shkencë, që nga koha e paraqitjes e
deri në ditët e sotme, ka qasje dhe mendime të ndryshme.
- Pra, Kriminologjia është shkencë e cila studion dukurinë e krimit si fenomen
individual dhe si fenomen shoqëror, duke analizuar format e manefestimit të
tij, duke ndriçuar shkaqet, burimet dhe rrënjët e natyrës ekonomike, sociale,
biopsikike të tij, me qëllim që të ndihmoj në parandalimin dhe mbrojtjen e
shoqërisë nga kjo dukuri e rrezikshme.
4. Krimi – preokupim i madh i njerëzimit
- Krimi si fenomen shoqëror dhe individual dhe shkaqet e tij, kanë qenë përherë
objekt interesim i shoqërisë njerëzore.
- Interesimi dhe preokupimi i njerëzimit për krimin shpjegohet me ndikimin e disa
faktorëve :
- Faktorët subjektiv dhe emocionalë, dhe
- Faktorët objektiv, ku bëjnë pjesë :
1. Faktorët ekonomikë e material
2. Interesimi me qëllim të vetëmbrojtjes dhe mbrojtjes
5. Rëndësia dhe roli i shkencës se Kriminologjisë
- Kriminologjia si shkencë ka dy detyra themelore :
- Detyrë e parë është, njohja dhe ndriçimi sa ma i thellë i lëndës apo objekt studimi.
- Detyrë e dytë është, që rezultatet e kërkimeve dhe njohorive të veta shkencore t’i
aplikojë në jetë dhe ato të jenë në shërbim të mirqenies së njerëzimit.
6.
7. - Roli dhe detyra e kriminologut
-Kriminologu në literaturën kriminologjike nihet me emërtime të ndryshme si: shkencëtar,
ekspert dhe zyrtar që mirret me dukurit e rrezikshme në shoqëri.
- Kriminologu gjatë hulumtimeve dhe kërkimeve mbi dukurit kriminale duhet të jetë
objektiv, të mos ketë qasje subjektive dhe interesa personale të cilat nuk kan mbështetje
në fakte dhe të dhëna objektive.
- Sipas kriminologut kanadez Denis Sabo, aji thekson funksioni trideminsional të
kriminologut:
Ai duhet të ketë përherë fokusin kritik ndaj dukurive kriminale, aji duhet të jet kreativ,
mos të knaqet me gjendjen ekzistuese, dhe aji duhet të ketë guxim ti paraprijë me ide,
mendime dhe prognozime shkencore.
8. Disa kuptime dhe nocione themelore të Kriminologjisë
- Nocioni fenomen kriminale, zakonisht mendohet për dukurit e rrezikshme
shoqërore që kanë të bëjnë me krimet e llojllojshme.
- Nocioni kriminalitet, kuptohet tërësia e të gjitha krimeve të kryera brenda një
kohe dhe periudhe të caktuar.
- Termi sjellje kriminale, kuptohet të gjitha veprimet e rrezikshme dhe të dëmshme
që janë sanksionuar në ligjet penale pozitive.
- Nocioni delikuencë, përfshin të gjitha veprimet dhe sjelljet që jan të ndaluar në
dispozita pozitiviste ligjore e të cilat emërtohen si delikte. Këtu kemi të bëjmë
me vepra të natyrës së lehtë.
9. Disa përkufizime të lëndës së Kriminologjisë
- Sipas përkufizimit juridik, lëndë e studimit të kriminologjisë duhet të jenë të gjitha sjelljet
e ndaluara të cilat janë inkriminuar dhe të paraparë me norma pozitive juridike.
- Sipas përkufizimit sociologjik, si lëndë e studimit të kriminologjisë janë të gjitha sjelljet
dhe veprimet anti-shoqërore, të ndaluara dhe të rrezikshme, pa marr parasysh a janë të
inkriminuar në dispozita pozitiviste ligjore.
- Sipas përkufizimit të përzier, si lëndë e studimit të kriminologjisë janë të gjitha sjelljet dhe
veprimet që janë të paraparë në ligjet pozitive, por edhe aktivitete dhe sjelljet e dëmshme
të cilat nuk janë të inkriminuar, por paraqesin rrezik për shoqërinë.
10. Definimi juridik i lëndës së Kriminologjisë
Sipas definimit apo përkufizimit juridik, lëndë e studimit të kriminologjisë duhet të jenë të gjitha ato sjellje dhe veprime të
ndaluara të cilat janë të inkriminuar dhe të parapara me norma pozitive juridike.
Pra, objekt studimi i kriminologjisë duhet të jenë krimet dhe sjelljet kriminale që janë të parapara në dispozita juridike
pozitive të një vendi, pra janë të inkriminuar me kode dhe ligje penale.
Definimi sociologjik i lëndës së Kriminologjisë
Definimi apo përkufizimi sociologjik i lëndës së Kriminologjisë thotë që objekt studimi i kësaj shkence duhen
të jenë të gjitha sjelljet dhe veprimet antishoqërore, të ndaluara, të dëmshme dhe të rrezikshme,
pa marre parasysh faktin se a janë të parapara dhe të inkriminuara në dispozita penale pozitive.
Definimi i përzier i lëndës së Kriminologjisë
Të perpilojme se bashku…………………………….
11. Nga trajtimet e deritanishme lidhur me objektin e Kriminologjisë, në menyrë te qartë del se
ajo është shkencë e pavarur e cila, duke aplikuar metodologjinë kërkimore, në menyrë
empirike studion fenomenin kriminal në tërësinë e tij. Me fjalë të tjera, Kriminologjia, si lëndë
të vetën e ka krimin, kriminalitetin, kriminelin, faktorët objektivë dhe subjektivë, viktimën dhe
masat për parandalimin e tij në shoqëri. Nga ky përkufi zim del se Kriminologjia është
shkencë e pavarur dhe unike e jo grumbull mekanik e disa disiplinave të veçanta dhe në
zhvillimin e mëtejmë ajo shkon kah integrimi i plotë i trajtimeve dhe aspekteve të ndryshme
të fenomenit kriminal. Mirëpo, kjo nuk pengon qe ajo të jetë shkencë empirike,
multidisiplinare dhe interdisiplinare, sepse në hulumtimin, analizën dhe sintetizimin e
njohurive mbi lëndën e vet, i shfrytëzon dhe aplikon të arriturat e shkencave të ndryshme
qofshin ato n atyrore apo humane. Kriminologjia bashkëkohore lëndën e vet e vështron në
disa rrafshe kryesore të kërkimit dhe trajtimit, si p.sh. nëpërmes rrafshit fenomenologjik,
nëpërmes rrafshit etiologjik dhe rrafshit të parandalimit dhe mbrojtjes se shoqerisë nga
kriminaliteti.
12. Kriminologu kapërdetyrë
të kërkojedhetë njohte
vërtetën
kriminologu i njohur kanadez , thekson
funksionin tredimensional të kriminologut.
Në rend të parë, ai duhet që të ketë përherë
fokusin kritik ndaj dukurive kriminale dhe
mendimeve të ndryshme lidhur me to. Po ashtu,
ai duhet që në qasjet e tij të jetë kreativ, mos të
kënaqet me gjendje ekzistuese dhe, në fund, ai
duhet të ketë guxim të parapri me ide,
mendime dhe prognozime shkencore lidhur me
ligjshmëritë e dukurisë kriminale, pra ai duhet të
jetë edhe “profet”.
Roli dhe detyrat e kriminologut
13. Teoritë mbi kriminalitetin dhe shkaqet e tij
- Kriminalitetit si dukuri e rrezikshme qysh nga kohet e hershme ka zgjuar interesim dhe
janë bër përpjekje që të shpjegohen shkaqet dhe natyren e tij.
- Meqënëse natyra e këtij teksti nuk lejon që të paraqiten në mënyrë të detajuar
mendimet dhe pikpamjet më të hershme mbi kriminalitetin dhe shkaqe e tij, por në pika
te shkurtëra do ti paraqesim disa pikpamje që kanë disa karakterisatika.
-Historiku mbi kriminalitetin dhe shkaqet e tij do të vështrohen në dy faza:
-faza e parë përfshin mendimet e hershme mbi shkaqet e kriminalitetit dhe
- faza e dytë përfshin mendimet e shkollave të njohura jurdiko – penale.
14. Mendimi antik mbi kriminalitetin
- Lidhur me dukurinë e kriminalitetit, krimit dhe dënimit, ka
patur mendime dhe është folur edhe me herë, si p. sh. Në
Egjiptin e vjetër, Kinën e vjetër, Babiloninë e vjetër.
- Idetë e para mbi kriminalitetin dhe shkaqet e tij gjenden në
punimet dhe traktatet filozofike të filozofëve greke. Në këto
traktate hasen mendime mbi kriminalitetin , shkaqet e tij dhe
qëllimin e ndëshkimit, po ashtu në këto traktate parashihen
disa mendime të filozofëv që janë angazhuar dhe kanë bërë
përpjekje për eliminimin e dënimeve të vrazhda, barbare, ndaj
kryerësve të veprave penale.
- Platoni, filozof grek ka dhënë kontribut në trajtimin e
çështjes së krimit, veçmas aji ndalet në shkaqet që ndikojnë në
kriminalitete.
- Aristoteli, mendon se individi kryen krime për shkak se
është në ndikimin e rrethanave ekonomike – sociale.
15. REAGIMI NDAJ KRIMINALITETIT GJATË HISTORISË
Që nga kohërat e lashta, shoqëritë
njerëzore dhe grupet e ndryshme kanë
bërë përpjekje për pengimin e
kriminalitetit dhe sjelljeve të
rrezikshme në shoqëri.
16. Mendimi mesjetar mbi kriminalitetin
- Në kohën e mesjetës kanë dominuar idetë dhe mësimet dogmatike
fetare në një pjesë të madhe të rruzullit tokësor e veçmas në Evropë.
- Në historinë e mendimeve kriminologjike dhe në literaturë përmenden
disa mendimtarë të kësaj periudhe, siç janë Augustin dhe Toma
Akuini.
- Shën Augustini, ky mendimtar pikëpamjet e veta teologjike dhe
filozofike i ka paraqitur në veprën e tij të njohur Mbi shtetin hyjnorë.
Sipas tij krimi është mëkat i madh dhe shkelje e rregullave hyjnore,
prandaj dënimi është i domosdoshëm dhe qëllimi i tij është të shpaguhet
krimi dhe të lahen mëkatet që janë bërë.
-Shën Toma Akuini, në veprën e vet Suma teologjike, krimin nuk e
trajton vetëm si cenim i rregullave hyjnore, por edhe si shkelje të të
mirave të përgjithshme shoqërore të kësaj bote.
18. Në këtë periudhë janë të njohura proceset e inkuizicionit me të cilat heretikët,
magjistarët, shtrigat, bashkpunëtorët e djallit dënoheshin pas torturave të
shumta me vdekje në turrën e drurëve.
Ekzekutimi i këtilla
dënimeve me vdekje
bëhej në mënyrë
spektakolare, me
ceremoni të mëdha para
një mase të gjerë të
publikut.
21. Mendimi humanitar dhe historiko – juridike mbi
kriminalitetin
- Mendimtarët e kësaj periudhe janë njohur si kritik i periudhës mesjetare,
veçmas mbi dënimin si mjet të luftimit dhe pengimit të kriminalitetit.
Mendimtarët më të njohur të kësaj periudhe janë: Tomas Mori, Tomazo
Kampanella, Hugo Grocius, Hobs, Monteskje dhe Zhan Zhak Ruso.
-Tomas Mori, në veprën e vet Utopia, thekson se shkaqet e krimit gjenden
në shoqëri dhe kritikon ashpër shqiptimin e shpeshtë të dënimit me vdekje
për krimet e imta.
- Monteskje, në veprën e vetë Mbi frymën e ligjit, angazhohet në
respektimin e personalitetit të njeriut në procedurën penale, por aji në
veprën e vetë përshkruan se shkaqet e krimit gjenden në vet sistemin
shoqërore dhe në kushtet e jetesës së qytetarëve.
-Zhan Zhak Ruso, thekson se shkaqet e krimit gjenden në kushtet dhe
rrethanat shoqërore të kryerësve të veprave penale.
22. DEGRADIMET MORALE DHE SHOQËRORE
Dënimet e këtilla manifestoheshin ndaj personave të dënuar për krime dhe
shkelje të veçanta. Ata përqeshnin, përbuznin me qëllim që të shkotonin sa
më shumë vuajtje dhe mundime shoqërore.
Si dënime të tilla përmenden: ekspozimi i të dënuarit në vende publike dhe
detyrimi i tij që të mbaj në shpinë pantakarta me mbishkrime fyese. Ky
dënim ekzekutohet në mënyrë publike nëpër sheshe.
23. • E Drejta
Familjare
Trashegimore
• E Drejta
Administrat
ive
• E Drejta
e
Procedu
res
Civile
• E Drejta
Civile
E
drejta
Penal
e
E Drejta e
Procedur
es Penale
Kriminalistik
Kriminologji
Penologji
25. A ëstë kry vepra penale
?
A është kryersi I vertet I
vepres penale
A ekziston mundesia te
ja shqiptojme
sanksionin penal
E DREJTA E PROCEDURES PENALE
26. A ëstë kry vepra
penale ?
A është kryersi I
vertet I vepres
penale
A ekziston
mundesia te ja
shqiptojme
sanksionin penal
Etiologjia Fenomenologjia
Kryersi I Vepres
Penale
KRIMINOLOGJI
27. A ëstë kry
vepra penale ?
A është kryersi
I vertet I
vepres penale
A ekziston
mundesia te ja
shqiptojme
sanksionin
penal
Etiologjia
Fenomenologji
a
Kryersi I
Vepres Penale
T A K T I K A
Kryersi, Vepra Penale,
Gjyrmet Dokumetimi I tyre
siaps procedures
M E T O D I K A
Metodat Taktika
T E K N I K A
Paisjet Metoda
KRIMINALISTIKE
28. A ëstë
kry
vepra
penale ?
A është
kryersi I
vertet I
vepres
penale
A
ekziston
mundesi
a te ja
shqiptoj
me
sanksion
in penal
Etiologjia
Fenomenol
ogjia
Kryersi I
Vepres
Penale
T A K T I K A
Kryersi, Vepra Penale,
Gjyrmet Dokumetimi I
tyre siaps procedures
M E T O D I K A
Metodat Taktika
T E K N I K A
Paisjet Metoda
Denimi
Kryesor
• Denimi me Burge
• Denimi me Burge te Perjetshem
• Denimi me Gjobe
Denimi
Alternativ
• Denimi mke kushte
• Urdher per trajtim te detyrueshem
rehabilitues
• Mbykqyrje nga sherbimi sprovues
• Gjysemeliria
Denimi
Plotesuese
• Heqja e drejtes per tu zgjedhur
• Kompensimin e humbjes apo demit
• Ndalimi I ushtrimit te funksionit ne
administraten publike
• Ndalimi I ushtrimit te profesionit
• Ndalimi I drejtimit te automjetit
• Marrja e lejes se vozitjes
• Marrja e sendit
Verejtjet
Gjyqsore
• Kryeresit te vepres penale ti behet me dije
dhe te I terheqet verejtja se ka kryer veper
penale
KODI PENAL
29. Pra, lidhja midis mjekësisë ligjore KRIMINOLOGJIN dhe
kriminalistikës është shumë direkte dhe e drejtpërdrejtë. Mjekësia
ligjore si degë e specializuar e mjekësisë në prektikë realizohet
në sferën e delikteve të gjakut dhe atyre seksuale, zbulimi dhw
sqarimi i të cilave kërkon zbatimin e shumë masave, aktiviteteve
dhe proceduravekriminalistike.
Mjekësia ligjore i zbaton metodat mjekësore dhe kështu faktet e
vërtetuara shfrytëzohen për luftimin e kriminalitetit, më së
shpeshti në formë të provave të fituara përmes ekspertizës. Së
këndejmi edhe janë krejtësisht të qarta dallimet midis lëndës së
kriminalistikës dhe mjekësisë ligjore.
30. Psikologjia kriminalistike, sikurse edhe psikologjia e
procedurës penale, së këndejmi merret me karakteristikat
psikologjike të disa subjekteve (të dyshuarit dhe të akuzuarit,
viktimat, dëshmitarët, gratë, fëmijtë, personat e moshuar,,
bartësit e disa dukurive sociopatologjike: alkoolistët,
narkomanët, bixhozgjinjët, prostitutat, etj.), gjë që për
kriminalistikën si veprimtari praktike ka një rëndësi të
posaçme.
Shumë aktivitete kriminalistike ndërmerren përmes zbatimit
të drejtpërdrejtë apo të tërthortë të metodave psikologjike,
sipsh.: mbledhja e informatave, marrja në pyetje e të
pandhurëve, vëzhgimi, përcjellja,, analiza me poligraf e cila
në bazë të kerakteristikave psikofizike të personalitetit dhe
me pjesëmarrjen e analizës psikologjike i vërteton indicjet
mbi dyshimin në personat e caktuar
