Sunnatain aur adaab.hindi (सुन्नतें और आदाब)

Ðïà¢ÜUà¢ : }¢…çH„ï ¥H }¢Îè-Ý¼éH §GçË}¢Ä²¢ (Î¢’±¼ï §SH¢}¢è)
„é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
à¢ñ¶ïG ¼GÚèÜGU¼, ¥}¢èÚï ¥ãHï „é‹Ý¼, Ï¢¢çÝ²ï Î¢’±¼ï §SH¢}¢è,
ãG…GÚ¼ ¥GËH¢}¢¢ }¢¢ñH¢Ý¢ ¥Ï¢ê çÏ¢H¢H, }¢éãG}}¢Î §Ë²¢„ ¥Gœ¢G¢Ú ÜGU¢çÎÚè
Ú-…G±è ç…G²¢§ü ÜUè ¼¢çHÈGU¢¼ „ï }¢¢¶Gé…G }¢éwG¼çHÈGU
„é‹Ý¼¢ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ ÜUï Ï¢²¢Ý ÐÚ }¢éà¼ç}¢H çÜU¼¢Ï¢
: Ðïà¢ÜUà¢ :
}¢…çH„ï ¥H }¢Îè-Ý¼éH §GçË}¢Ä²¢
(à¢¢ï’Ï¢» §SH¢ãGè ÜUé¼éÏ¢)
(Î¢’±¼ï §SH¢}¢è)
: Ý¢çà¢Ú :
}¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢ ¥ãG}¢Î ¥¢Ï¢¢Î
1

„é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ 2
¼}Ï¢èã : çÜU„è ¥¢ñÚ ÜU¢ï ²ïã çÜU¼¢Ï¢ À¢ÐÝï ÜUè §…¢…G¼ Ýãèæ ãñ J
Ý¢}¢ çÜU¼¢Ï¢ : „é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
}¢é„ç‹ÝÈUG : }¢…çH„ï¥H}¢Îè-Ý¼éH§çË}¢Ä²¢
(à¢¢ï’Ï¢» ¼Ú¢çÁ¢}¢ï ÜéU¼éÏ¢, Î¢’±¼ï §SH¢}¢è)
çS¢Ýï ¼GÏ¢¢¥G¼ : „ÈGULH }¢éÁ¢GzGÈGUÚ ç„.1431 çã.
: Ý¢çà¢Ú :
}¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢
ç„HïvÅïÇ ã¢©„,¥çHÈUG ÜUè }¢çS…Î ÜUï „¢}¢Ýï, ¼èÝ ÎÚ±¢Á¢G¢
¥ãG}¢Î¥¢Ï¢¢Î-1 x¢éÁ¢Ú¢¼, §ç‹Ç²¢
ÈUG¢ïÝ : 91-079-25391168
}¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢ ÜUè }¢éwG¼çHÈGU à¢¢¶Gïæ
}¢é}Ï¢§ü : 19,20, }¢éãG}}¢Î¥Hè Ú¢ïÇ, }¢¢æÇ±è Ð¢ïSÅ
¥¢ïçÈGUS¢ ÜïU S¢¢}¢Ýï, }¢é}Ï¢§ü ÈGU¢ïÝ : 022-23454429
ÎïãHè : 421, }¢çÅ²¢ }¢ãïH, ©Îêü Ï¢¢Á¢G¢Ú, Á¢¢}¢ï¥G }¢çSÁ¢Î,
ÎïãHè ÈGU¢ïÝ : 011-23284560
Ý¢x¢ÐéÚ : }¢éãG}}¢Î ¥GHè S¢Ú¢² Ú¢ïÇ (C/0) …¢ç}¢¥G¼éH
}¢ÎèÝ¢,ÜU}¢¢H à¢¢¢ã Ï¢¢Ï¢¢ ÎÚx¢¢ã ÜUï Ð¢S¢
}¢¢ïç}¢ÝÐéÚ¢ Ý¢x¢ÐéÚ ÈUG¢ïÝ : 0712 -2737290
¥Á¢}¢ïÚ à¢ÚèÈU : 19 / 216 ÈGUH¢ãïG Î¢ÚñÝ }¢çS…Î ÜUï ÜGUÚèÏ¢, ÝH¢ Ï¢¢Á¢G¢Ú,
SÅïà¢Ý Ú¢ïÇ, ÎÚx¢¢ã, : (0145) 2629385
ãéÏ¢Hè : A.J. }¢é{H ÜU¢ï}ÐHïv„, A.J. }¢é{H Ú¢ïÇ,Ï¢íè… ÜUï
Ð¢„, ãéÏ¢Hè -580024. ÈUG¢ïÝ : 09343268414

“„é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ !” ÜUï 12 ãéGMÈUG ÜUè çÝSÏ¢¼ „ï
§„ çÜU¼¢Ï¢ ÜU¢ï ÐÉGÝï ÜUè “12 çÝÄ²¼ïæ”
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢é„Ë}¢¢Ý ÜUè
çÝÄ²¼ ©„ ÜUï ¥G}¢H „ï Ï¢ïã¼Ú ãñ J
Î¢ï }¢-ÎÝè ÈêUH : (1) çÏ¢x¢GñÚ ¥ÓÀè çÝÄ²¼ ÜUï çÜU„è |¢è ¥G-}¢Hï ¶GñÚ
ÜU¢ „±¢Ï¢ Ýãèæ ç}¢H¼¢ J
(2) ç…¼Ýè ¥ÓÀè çÝÄ²¼ïæ ç…G²¢Î¢, ©¼Ý¢ „±¢Ï¢ |¢è ç…G²¢Î¢ J
(1) ãÚ Ï¢¢Ú ãG}Î ± (2) „H¢¼ ¥¢ñÚ (3) ¼¥GÃ±é…G ± (4)
¼çS}¢Ä²¢ „ï ¥¢x¢G¢…G ÜUMæx¢¢ (§„è „zGãG¢ ÐÚ ªÐÚ Îè ãé§ü Î¢ï ¥G-ÚÏ¢è
§GÏ¢¢Ú¢¼ ÐÉG HïÝï „ï ™¢Ú¢ïæ çÝÄ²¼¢ïæ ÐÚ ¥G}¢H ã¢ï …¢»x¢¢) (5) çÚ…G¢»
§H¢ãè ÜUï çH²ï §„ çÜU¼¢Ï¢ ÜU¢ ¥Ã±H ¼¢ ¥¢ç¶GÚ }¢é¼G¢H¥G¢
ÜUMæx¢¢ (6) ãGœ¢H ±S¥G §„ ÜU¢ Ï¢¢ ±éÁG¢ê }¢é¼G¢H¥G¢ ÜUMæx¢¢ (7)ÜGéUÚ¥¢Ýè
¥¢²¢¼ ¥¢ñÚ (8) ¥ãG¢Îè„ï }¢éÏ¢¢ÚÜU¢ ÜUè ç…G²¢Ú¼ ÜUMæx¢¢ (9) …ã¢æ
…ã¢æ “¥ËH¢ã” ÜU¢ Ý¢}¢ï Ð¢ÜU ¥¢»x¢¢ ±ã¢æ ¥¢ñÚ (10) …ã¢æ
…ã¢æ “„ÚÜU¢Ú” ÜU¢ §S}¢ï }¢éÏ¢¢ÚÜU ¥¢»x¢¢ ±ã¢æ
ÐÉGêæx¢¢ (11) (¥ÐÝï …G¢¼è ÝéS¶Gï ÐÚ) “²¢Î Î¢à¼” ±¢Hï „zGãG¢ ÐÚ
…GMÚè çÝÜU¢¼ çH¶êGæx¢¢ (12) çÜU¼¢Ï¢¼ ±x¢GñÚ¢ }¢ïæ à¢Ú-§üG x¢G-H¼Gè
ç}¢Hè ¼¢ï Ý¢çà¢ÚèÝ ÜU¢ï ¼ãGÚèÚè ¼G¢ñÚ ÐÚ }¢éœ¢GH¥G ÜUMæx¢¢ (}¢é„ç‹ÝÈUG ²¢
Ý¢çà¢ÚèÝ ±x¢GñÚ¢ ÜU¢ï çÜU¼¢Ï¢¢ïæ ÜUè ¥x¢GH¢¼G ç„ÈUüG …GÏ¢¢Ýè Ï¢¼¢Ý¢ ¶G¢„
}¢éÈUGèÎ Ýãèæ ã¢ï¼¢)
3

¥H }¢Îè-Ý¼éH §GçË}¢Ä²¢
¥Á¢G : Ï¢¢çÝ²ï Î¢’±¼ï §SH¢}¢è, ¥G¢çà¢ÜGïU ¥¢’H¢ ãGÁ¢GÚ¼, à¢ñ¶Gï ¼GÚèÜGU¼,
¥}¢èÚï ¥ãHïï S¢é‹Ý¼, ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GËH¢}¢¢ }¢¢ñH¢Ý¢ ¥Ï¢ê çÏ¢H¢H }¢éãG}}¢Î
§Ë²¢S¢ ¥Gœ¢G¢Ú ÜGU¢çÎÚè Ú-Á¢G±è çÁ¢G²¢§ü
¼ÏHèx¢Gï ÜéGUÚ¥¢Ý¢ï S¢é‹Ý¼ ÜUè ¥G¢H}¢x¢èÚ x¢GñÚ çS¢²¢S¢è ¼ãGÚèÜU
“Î¢’±¼ï §SH¢}¢è” ÝïÜUè ÜUè Î¢’±¼, »ãG²¢» S¢é‹Ý¼ ¥¢ñÚ §à¢¢¥G¼ï
§GË}¢ï à¢Úè¥G¼ ÜU¢ï Îé‹²¢ |¢Ú }¢ï´ ¥G¢}¢ ÜUÚÝï ÜU¢ ¥GÁG}¢ï }¢éS¢}}¢}¢ Ú¶¼è ãñ,
§Ý ¼}¢¢}¢ ©}¢êÚ ÜU¢ï Ï¢ ãGéSÝ ± wG¢êÏ¢è S¢Ú ¥‹Á¢¢}¢ ÎïÝï ÜïU çH²ï }¢é-¼¥GgÎ
}¢Á¢¢çHS¢ ÜU¢ çÜGU²¢}¢ ¥G}¢H }¢ï´ H¢²¢ x¢²¢ ãñ çÁ¢Ý }¢ï´ „ï »ÜU }¢Á¢çHS¢
“¥H }¢ÎèÝ¼éH §GçË}¢Ä²¢” |¢è ãñ Á¢¢ï Î¢’±¼ï §SH¢}¢è ÜïU ©G-H}¢¢ ±
}¢éçzG¼²¢Ýï çÜUÚ¢}¢ ÐÚ }¢éà¼ç}¢H ãñ, çÁ¢S¢ Ýï ¶G¢çHS¢ §GË}¢è,
¼ãGÜGUèÜGUè ¥¢ñÚ §à¢¢¥G¼è ÜU¢}¢ ÜU¢ Ï¢èÇG¢ ©Æ¢²¢ ãñ J §S¢ ÜïU }¢é‹ÎçÚÁ¢» Á¢GñH
À à¢¢ï’Ï¢ï ãñ´ :
(1) à¢¢ï’Ï¢» ÜéU¼éÏ¢ï ¥¢’H¢ ãGÁ¢GÚ¼ (2) à¢¢ï’Ï¢» ÎS¢èü ÜéU¼éÏ¢
(3) à¢¢ï’Ï¢» §SH¢ãGGè ÜéU¼éÏ¢ (4) à¢¢ï’Ï¢» ¼Ú¢çÁ¢}¢ïU ÜéU¼éÏ¢
(5) à¢¢ï’Ï¢» ¼zG¼èà¢ï ÜéU¼éÏ¢ (6) à¢¢ï’Ï¢» ¼wGÚèÁ¢
“ ¥H }¢Îè-Ý¼éH §GçË}¢Ä²¢” ÜUè ¥Ã±HèÝ ¼ÚÁ¢èãG S¢ÚÜU¢Úï
4

.¥¢’H¢ ãGÁ¢GÚ¼, §}¢¢}¢ï ¥ãHï S¢é‹Ý¼, ¥GÁ¢Gè}¢éH Ï¢-Ú-ÜU¼, ¥GÁ¢Gè}¢éH
}¢¼üÏ¢¼, ÐÚ±¢Ý» à¢}»G çÚS¢¢H¼, }¢éÁ¢çgÎï ÎèÝ¢ï ç}¢ËH¼, ãG¢ç}¢²ï S¢é‹Ý¼,
}¢¢çãG²ï çÏ¢Î¥G¼, ¥G¢çH}¢ï à¢Úè¥G¼, ÐèÚï ¼GÚèÜGU¼, Ï¢¢§GS¢ï ¶GñÚ¢ï Ï¢-Ú-ÜU¼,
ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GËH¢}¢¢ }¢¢ñH¢Ý¢ ¥HãG¢Á¢ ¥H ãG¢çÈGUÁ¢G ¥H ÜGU¢Úè ¥àà¢¢ã
§}¢¢}¢ ¥ãG}¢Î ÚÁ¢G¢ ¶G¢Ý ÜUè çx¢Ú¢æ }¢¢²ã ¼S¢¢ÝèÈGU ÜU¢ï
¥GSÚï ãG¢çÁ¢GÚ ÜïU ¼ÜGU¢Á¢G¢ï´ ÜïU }¢é¼G¢çÏ¢ÜGU ãGœ¢H ±S¥G S¢ãìH ©SHêÏ¢ }¢ï´ Ðïà¢
ÜUÚÝ¢ ãñ J ¼}¢¢}¢ §SH¢}¢è |¢¢§ü ¥¢ñÚ §SH¢}¢è Ï¢ãÝï´ §S¢ §GË}¢è, ¼ãGÜGUèÜGUè
¥¢ñÚ §à¢¢¥G¼è }¢-ÎÝè ÜU¢}¢ }¢ï´ ãÚ }¢éç}ÜUÝ ¼¥G¢±éÝ ÈGUÚ}¢¢»æ ¥¢ñÚ
}¢Á¢çHS¢ ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï à¢¢»¥G ã¢ïÝï ±¢Hè ÜéU¼éÏ¢ ÜU¢ ¶GéÎ |¢è }¢é¼G¢-H¥G¢
ÈGUÚ}¢¢»æ ¥¢ñÚ ÎêS¢Ú¢ï´ ÜU¢ï |¢è §S¢ ÜUè ¼Úx¢GèÏ¢ çÎH¢»æ J
¥ËH¢ã “Î¢’±¼ï §SH¢}¢è” ÜUè ¼}¢¢}¢ }¢Á¢¢çHS¢ Ï¢
à¢é}¢êH “¥H }¢Îè-Ý¼éH §GçË}¢Ä²¢” ÜU¢ï çÎÝ x²¢Úã±è´ ¥¢ñÚ Ú¢¼
Ï¢¢Úã±è´ ¼ÚvGÜGUè ¥G¼G¢ ÈGUÚ}¢¢» ¥¢ñÚ ã}¢¢Úï ãÚ ¥G-}¢Hï ¶GñÚ ÜU¢ï Á¢Gï±Úï
§wGH¢S¢ S¢ï ¥¢Ú¢S¼¢ ÈGUÚ}¢¢ ÜUÚ Î¢ïÝ¢ï´ Á¢ã¢æ ÜUè |¢H¢§ü ÜU¢ S¢Ï¢Ï¢ Ï¢Ý¢» J
ã}¢ï´ Á¢GïÚï x¢éæÏ¢Îï ¶GÁ¢GÚ¢ à¢ã¢Î¼, Á¢‹Ý¼éH Ï¢ÜGUè¥G }¢ï´ }¢ÎÈGUÝ ¥¢ñÚ Á¢‹Ý¼éH
çÈGUÚÎ¢ñS¢ }¢ï´ Á¢x¢ã ÝS¢èÏ¢ ÈGUÚ}¢¢» J
Ú-}¢…G¢ÝéH }¢éÏ¢¢ÚÜUU 1425 çã.
5

ÐãHï §S¢ï ÐÉG HèçÁ¢²ï
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
ÝçÏ¢Ä²ï }¢éÜUÚü}¢, ÝêÚï }¢éÁ¢SS¢}¢, à¢¢ãï Ï¢Ýè ¥¢Î}¢
ÜUè S¢é‹Ý¼¢ï´ ÐÚ ¥G}¢H ÜUÚÝ¢ Îé‹²¢ ± ¥¢ç¶GÚ¼ ÜUè
ÉïÚ¢ï´ |¢H¢§²¢ïæ ÜïU ãGéS¢êH ÜU¢ Á¢GÚè¥G¢ ãñ J ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥ÝS¢ çÏ¢Ý }¢¢çHÜU
S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ¥ËH¢ã ÜïU }¢ãGÏ¢êÏ¢, Î¢Ý¢» x¢Gé²êÏ¢,
}¢éÝÁGÁ¢GãéÝ ¥GçÝH ©G²êÏ¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢
“ ²¢’Ýè
çÁ¢S¢ Ýï }¢ïÚè S¢é‹Ý¼ S¢ï }¢ãGÏÏ¢¼ ÜUè ©S¢ Ýï }¢éÛ¢ S¢ï }¢ãGÏÏ¢¼ ÜUè ¥¢ñÚ çÁ¢S¢ Ýï }¢éÛ¢
S¢ï }¢ãGÏÏ¢¼ ÜUè ±¢ïã Á¢‹Ý¼ }¢ï´ }¢ïÚï S¢¢‰¢ ã¢ïx¢¢ J”
»ïS¢ï Ý¢Á¢GéÜU ãG¢H¢¼ }¢ï´ çÜU Á¢Ï¢ Îé‹²¢ |¢Ú }¢ï´ x¢éÝ¢ã¢ï´ ÜUè ²Ë¢x¢G¢Ú,
Á¢GÚ¢§»G ¥ÏH¢x¢G }¢ï´ ÈGUãG¢à¢è ÜUè |¢Ú}¢¢Ú ¥¢ñÚ ÈïGUà¢Ý ÐÚS¼è ÜUè çÈUÅÜU¢Ú
}¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜUè ¥vS¢çÚÄ²¼ ÜU¢ï Ï¢ï ¥G}¢H Ï¢Ý¢ Ó¢éÜUè ãñ, ÝèÁ¢G §GË}¢ï ÎèÝ S¢ï Ï¢ï
ÚxGÏ¢¼è ¥¢ñÚ ãÚ ¶G¢S¢¢ï ¥G¢}¢ ÜU¢ ÚéÁ¢ãG¢Ý çS¢ÈGüU Îé‹²¢±è ¼¢’Hè}¢ ÜUè ¼GÚÈGU ã¢ïÝï
ÜUè ±Á¢ã S¢ï ¥¢ñÚ ÎèÝè }¢S¢¢§H S¢ï ¥G-Î}¢ï ±¢çÜGUçÈGUÄ²¼ ÜUè çÏ¢Ý¢ ÐÚ ãÚ
¼GÚÈGU Á¢ã¢H¼ ÜïU Ï¢¢ÎH }¢æÇH¢ Úãï ãñ´, H¢ ÎèçÝ²¼ ± Ï¢Î }¢Á¢GãçÏ¢²¼ ÜU¢
„ñH¢Ï¢ ¼Ï¢¢çã²¢ }¢™¢ Úã¢ ãñ´,x¢éHà¢Ýï §SH¢}¢ ÐÚ ¶GÁ¢G¢ ÜUï Ï¢¢ÎH }¢æÇH¢ Úãï
ãñ´,ã}¢ï´ ¥ÐÝè çÁ¢G‹Îx¢è S¢é‹Ý¼¢ï´ ÜïU S¢¢´Ó¢ï }¢ï´ É¢HÝï ÜUè ÜU¢ïçà¢à¢ ÜUÚÝè Ó¢¢çã²ï J
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ §ÏÝï ¥GÏÏ¢¢S¢ S¢ï }¢Ú±è
ãñ çÜU ÝêÚ ÜïU ÐñÜUÚ, ¼}¢¢}¢ ÝçÏ¢²¢ï´ ÜïU S¢Ú±Ú, Î¢ï Á¢ã¢æ ÜïU
¼¢Á¢±Ú, S¢éË¼G¢Ýï Ï¢ãGÚ¢ï Ï¢Ú Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ :
“ ” ²¢’Ýè
ÈGUS¢¢Îï ©}}¢¼ ÜïU ±vG¼ Á¢¢ï à¢wGS¢ }¢ïÚè S¢é‹Ý¼ ÐÚ ¥G}¢H ÜUÚïx¢¢ ©S¢ï S¢¢ï
à¢ãèÎ¢ï´ ÜU¢ S¢±¢Ï¢ ¥G¼G¢ ã¢ïx¢¢ J”
6

Á¢GïÚï ÝÁ¢GÚ çÜU¼¢Ï¢ “S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢” }¢ï´ ¼vGÚèÏ¢Ý 23 ©G‹±¢Ý¢¼
ÜïU ¼ãGì¼ S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ Ï¢²¢Ý çÜU²ï x¢» ãñ´ ¼¢çÜU }¢éwG¼S¢Ú }¢é¼G¢-H»G ÜïU
Ï¢¢’Î |¢è ÜGUÎÚï çÜUÈGU¢²¼ }¢¢’Hê}¢¢¼ ãG¢çS¢H ã¢ï S¢ÜïU´ J §S¢ çÜU¼¢Ï¢ ÜU¢ï }¢éÚy¼Ï¢
ÜUÚÝï ÜïU çH²ï à¢ñ¶ïG ¼GÚèÜGU¼, ¥}¢èÚï ¥ãHï S¢é‹Ý¼, Ï¢¢çÝ²ï Î¢’±¼ï §SH¢}¢è
ãGÁ¢GÚ¼ ¥GËH¢}¢¢ }¢¢ñH¢Ý¢ }¢éãG}}¢Î §Ë²¢S¢ ¥Gœ¢G¢Ú ÜGU¢çÎÚè Ú-Á¢G±è
ÜUè }¢¢²ã Ý¢Á¢G ¼¢HèÈGU ÈGñUÁ¢G¢Ýï S¢é‹Ý¼ ± Îèx¢Ú ¼¢HèÈGU¢¼ S¢ï
|¢ÚÐêÚ §çS¼ÈGU¢Î¢ çÜU²¢ x¢²¢ ãñ J ãGy¼H }¢vGÎêÚ çÚ±¢²¢¼ ÜïU ãG±¢H¢ Á¢¢¼ |¢è
çH¶ çÎ²ï x¢» ãñ´ J S¢é‹Ý¼¢ï´ ÐÚ ¥G}¢H ÜU¢ Á¢ÁGÏ¢¢ Ð¢Ýï ÜïU çH²ï ¼ÏHèx¢Gï ÜéGU¥¢üÝ¢ï
S¢é‹Ý¼ ÜUè ¥G¢H}¢x¢èÚ x¢GñÚ çS¢²¢S¢è ¼ãGÚèÜU Î¢’±¼ï§SH¢}¢è ÜïU }¢-ÎÝèÜGU¢çÈGUH¢ï´
}¢ï´ S¢ÈGUÚ ÜUÚÝ¢ Ï¢ï ãGÎ }¢éÈGUèÎ ãñ J
§S¢ çÜU¼¢Ï¢ ÜU¢ï à¢¢ï’Ï¢» §SH¢ãGè ÜéU¼éÏ¢ }¢Á¢çHS¢ï ¥H }¢Îè-Ý¼éH
§GçË}¢Ä²¢ (Î¢’±¼ï §SH¢}¢è) ÜïU }¢-ÎÝè §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï´ Ýï }¢éÚy¼Ï¢ çÜU²¢ ãñ J
§S¢ }¢ï´ ¥¢Ð ÜU¢ï Á¢¢ï ¶GêçÏ¢²¢æ çÎ¶¢§ü Îï´ ±¢ïã ¥ËH¢ã ÜUè ¥G¼G¢, ©S¢ ÜïU
Œ²¢Úï ãGÏ¢èÏ¢ ÜUè ÝÁ¢GÚï ÜUÚ}¢, ©G-H}¢¢» çÜUÚ¢}¢
çÏ¢H ¶éGS¢êS¢ à¢ñ¶Gï ¼GÚèÜGU¼ ¥}¢èÚï ¥ãHï S¢é‹Ý¼ Ï¢¢çÝ²ï Î¢’±¼ï
§SH¢}¢è ãGÁ¢GÚ¼ ¥GËH¢}¢¢ }¢¢ñH¢Ý¢ ¥Ï¢ê çÏ¢H¢H }¢éãG}}¢Î §Ë²¢S¢ ¥Gœ¢G¢Ú
ÜGU¢çÎÚè ÜïU ÈGñUÁ¢G S¢ï ãñ´ ¥¢ñÚ Á¢¢ï ¶G¢ç}¢²¢æ ÝÁ¢GÚ ¥¢»æ ©Ý }¢ï´ ²ÜGUèÝÝ
ã}¢¢Úè ÜU¢ï¼¢ãè ÜU¢ï ÎwGH ãñ J
¥ËH¢ã ¼¥G¢H¢ S¢ï Îé¥G¢ ãñ çÜU ã}¢ï´ “¥ÐÝè ¥¢ñÚ S¢¢Úè Îé‹²¢ ÜïU
H¢ïx¢¢ï´ ÜUè §SH¢ãG ÜUè ÜU¢ïçà¢à¢” ÜUÚÝï ÜïU çH²ï }¢-ÎÝè §‹¥G¢}¢¢¼ ÐÚ
¥G}¢H ¥¢ñÚ }¢-ÎÝè ÜGU¢çÈGUH¢ï´ ÜU¢ }¢éS¢¢çÈGUÚ Ï¢Ý¼ï ÚãÝï ÜUè ¼¢ñÈGUèÜGU ¥G¼G¢
ÈGUÚ}¢¢» ¥¢ñÚ Î¢’±¼ï §SH¢}¢è ÜUè ¼}¢¢}¢ }¢Á¢¢çHS¢ Ï¢ à¢é}¢êH }¢Á¢çHS¢ï ¥H
}¢Îè-Ý¼éH §GçË}¢Ä²¢ ÜU¢ï çÎÝ ÐÓÓ¢èS¢±èæ Ú¢¼ ÀÏÏ¢èS¢±è´ ¼ÚvGÜGUè ¥G¼G¢
ÈGUÚ}¢¢» J
à¢¢ï’Ï¢» §SH¢ãGè ÜéU¼éÏ¢
(}¢…çHS¢ï ¥H }¢Îè-Ý¼éH §GçË}¢Ä²¢)
(Î¢’±¼ï §SH¢}¢è)
7

ÈGïUãçÚS¼
Ý}Ï¢Úà¢é}¢¢Ú }¢Á¢G¢}¢èÝ
1 S¢H¢}¢ ÜUÚÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
2 }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ¥¢ñÚ }¢é¥G¢-ÝÜGU¢ ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
3 Ï¢¢¼ Ó¢è¼ ÜUÚÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
4 Í¢Ú }¢ï´ ¥¢Ýï Á¢¢Ýï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
5 S¢ÈGUÚ ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
6 S¢éÚ}¢¢ Hx¢¢Ýï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
7 Àè´ÜUÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
8 Ý¢¶éGÝ, ãGÁ¢¢}¢¼, }¢ê» Ï¢x¢GH ±x¢GñÚ¢ S¢ï }¢é-¼¥GçËHÜGU S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
9 Á¢GéËÈGïUæ Ú¶Ýï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
10 ¼ïH Ç¢HÝï ¥¢ñÚ ÜæUÍ¢¢ ÜUÚÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
11 Á¢GèÝ¼ ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
12 ¶éGàÏ¢ê Hx¢¢Ý¢ S¢é‹Ý¼ ãñ
13 ¶¢Ýï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
14 Ð¢Ýè ÐèÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
15 Ó¢HÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
16 Ï¢ñÆÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
17 çHÏ¢¢S¢ ÐãÝÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
8
10
22
30
34
42
56
59
63
69
72
78
82
89
95
97
99
102
S¢ÈGUãG¢ Ý}Ï¢Ú

18 Á¢ê¼¢ ÐãÝÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
19 S¢¢ïÝï Á¢¢x¢Ýï ÜUè S¢é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
20 }¢ïã}¢¢Ý Ý±¢Á¢Gè ÜUè S¢é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
21 §G}¢¢}¢¢ ÜïU ÈGUÁ¢G¢§H
22 ÜGUÁ¢Gü ÎïÝï ÜïU ÈGUÁ¢G¢§H
23 }¢ÚèÁ¢G ÜUè §G²¢Î¼ ÜUÚÝï ÜU¢ S¢±¢Ï¢
24 }¢¥¢¶GÁ¢G¢ï }¢Ú¢Á¢ï¥G
25 ¥H }¢Îè-Ý¼éH §GçË}¢Ä²¢ ÜUè ÜéU¼éÏ¢
26 ²¢Î Î¢à¼ ÜU¢ S¢ÈGUãG¢
x¢G}¢ wG±¢Úè ÜU¢ S¢±¢Ï¢
ÈGUÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈGU¢ :
Á¢¢ï à¢wGS¢ ¥ÐÝï çÜUS¢è (}¢éS¢Ë}¢¢Ý) |¢¢§ü ÜUè }¢éS¢èÏ¢¼
}¢ï´ ¼¢’çÁ¢G²¼ ÜUÚ¼¢ (²¢’Ýè ¼S¢ËHè Îï¼¢) ãñ ¥ËH¢ã
Ï¢Ú¢ïÁ¢Gï çÜGU²¢}¢¼ ©S¢ï §GÁGÁ¢G¼ ÜU¢ çHÏ¢¢S¢ ÐãÝ¢»x¢¢ J
9
104
106
108
111
114
118
121
123
125

„H¢}¢ ÜUÚÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
S¢H¢}¢ ÜUÚÝ¢ ã}¢¢Úï Œ²¢Úï ¥¢ÜGU¢, ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢
ÜUè Ï¢ãé¼ ãè Œ²¢Úè S¢é‹Ý¼ ãñ J (Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼,çãGSS¢¢ : 16,
S¢. 88), Ï¢Î çÜGUS}¢¼è S¢ï ¥¢Á¢ ÜUH ²ïã S¢é‹Ý¼ |¢è ¶Gy}¢ ã¢ï¼è ÝÁ¢GÚ
¥¢ Úãè ãñ J §SH¢}¢è |¢¢§ü Á¢Ï¢ ¥¢ÐS¢ }¢ï´ ç}¢H¼ï ãñ´ ¼¢ï
S¢ï §çÏ¼Î¢ ÜUÚÝï ÜïU Ï¢Á¢¢» “¥¢Î¢Ï¢ ¥GÁ¢Gü”, “v²¢ ãG¢H ãñ ?” ,“ç}¢Á¢G¢Á¢
à¢ÚèÈGU”, “S¢éÏãG Ï¢¶GñÚ”,“à¢¢}¢ Ï¢¶GñÚ” ±x¢GñÚ¢ ±x¢GñÚ¢ ¥GÁ¢èÏ¢¢ï x¢GÚèÏ¢
ÜUçH}¢¢¼ S¢ï §çÏ¼Î¢ ÜUÚ¼ï ãñ´, ²ïã ç¶GH¢ÈGïU S¢é‹Ý¼ ãñ J ÚéwGS¢¼ ã¢ï¼ï
±vG¼ |¢è “¶éGÎ¢ ãG¢çÈGUÁ¢G”, “x¢éÇ Ï¢¢²”,“Å¢Å¢” ±x¢ñGÚ¢ ÜUãÝïï ÜïU
Ï¢Á¢¢» S¢H¢}¢ ÜUÚÝ¢ Ó¢¢çã²ï J ã¢æ ÚéwGS¢¼ ã¢ï¼ï ãé»
ÜïU Ï¢¢’Î ¥x¢Ú ¶éGÎ¢ ãG¢çÈGUÁ¢G , ÜUã Îï´ ¼¢ï ãGÚÁ¢ Ýãè´ J S¢H¢}¢ ÜUè
Ó¢‹Î S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ }¢éH¢-ãGÁ¢G¢ ã¢ï´ :
(1) S¢H¢}¢ Üï Ï¢ïã¼ÚèÝ ¥ËÈGU¢Á¢G ²ïã ãñ´
²¢Ýè ¼é}¢ ÐÚ S¢H¢}¢¼è ã¢ï ¥¢ñÚ
¥ËH¢ã ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï ÚãGì}¢¼ï´ ¥¢ñÚ Ï¢-Ú-ÜU¼ï´ Ý¢çÁ¢GH ã¢ï´ J”
(}¢¢¶êGÁ¢G ¥Á¢G ÈGU¼¢±¢ Ú-Á¢Gç±Ä²¢, çÁ¢. 22, S¢. 409)
(2) S¢H¢}¢ ÜUÚÝï ±¢Hï ÜU¢ï ©S¢ S¢ï Ï¢ïã¼Ú Á¢±¢Ï¢ ÎïÝ¢
Ó¢¢çã²ï J ¥ËH¢ã §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢¼¢ ãñ :
10

¼Ú-Á¢-}¢» ÜU‹Á¢GéH §ü}¢¢Ý :
¥¢ñÚ Á¢Ï¢ ¼é}ãï´ ÜU¢ï§ü çÜUS¢è HzGÁ¢G
S¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚï ¼¢ï ¼é}¢ ©S¢ S¢ï
Ï¢ïã¼Ú HzGÁ¢G Á¢±¢Ï¢ }¢ï´ ÜUã¢ï ²¢
±¢ïãè ÜUã Î¢ï J
(3) S¢H¢}¢ ÜïU Á¢±¢Ï¢ ÜïU Ï¢ïã¼ÚèÝ ¥ËÈGU¢Á¢G ²ïã ãñ´ :
²¢’Ýè ¥¢ñÚ ¼é}¢ ÐÚ |¢è S¢H¢}¢¼è
ã¢ï ¥¢ñÚ ¥ËH¢ã ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï ÚãGì}¢¼ï´ ¥¢ñÚ Ï¢-Ú-ÜU¼ï´ Ý¢çÁ¢GH ã¢ï´ J”
(}¢¢¶êGÁ¢G ¥Á¢G ÈGU¼¢±¢ Ú-Á¢Gç±Ä²¢ Á¢ÎèÎ, çÁ¢. 22, S¢. 409)
(4) S¢H¢}¢ ÜUÚÝ¢ ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥¢Î}¢ ÜUè
|¢è S¢é‹Ý¼ ãñ J (ç}¢¥¢ü¼éH }¢Ý¢Á¢èãG, çÁ¢. 6, S¢. 313) ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê ãéÚñÚã
S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ãGéÁ¢GêÚ S¢çÄ²Îï Î¢ï ¥G¢H}¢
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢Ï¢¥ËH¢ã Ýï ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥¢Î}¢
ÜU¢ï ÐñÎ¢ ÈGUÚ}¢¢²¢ ¼¢ï ©‹ãï´ ãGév}¢ çÎ²¢ çÜU Á¢¢¥¢ï ¥¢ñÚ çÈGUçÚà¼¢ïæ ÜUè ©S¢
Ï¢ñÆè ãé§ü Á¢}¢¢¥G¼ ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚ¢ï J ¥¢ñÚ x¢G¢ñÚ S¢ï S¢éÝ¢ï ! çÜU ±¢ïã ¼é}ãï´
v²¢ Á¢±¢Ï¢ Îï¼ï ãñ´ J v²êæçÜU ±¢ïãè ¼é}ã¢Ú¢ ¥¢ñÚ ¼é}ã¢Úè ¥¢ñH¢Î ÜU¢ S¢H¢}¢
ãñ J ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥¢Î}¢ Ýï çÈGUçÚà¼¢ïïæ S¢ï ÜUã¢ :
¼¢ï ©‹ã¢ïæ Ýï Á¢±¢Ï¢ çÎ²¢ , “ ” ¥¢ñÚ ©‹ã¢ï´ Ýï
“ ” ÜïU ¥ËÈGU¢Á¢G Á¢G¢§Î ÜUãï J”
(5) ¥G¢}¢ ¼G¢ñÚ ÐÚ }¢¢’ÚêÈGU ²ïãè ãñ çÜU “ ” ãè
S¢H¢}¢ ãñ J }¢x¢Ú S¢H¢}¢ ÜïU ÎêS¢Úï |¢è Ï¢¢’Á¢G S¢èx¢Gï ãñ´ J }¢-S¢HÝ ÜU¢ï§ü ¥¢
ÜUÚ çS¢ÈüGU ÜUãï “S¢H¢}¢” ¼¢ï |¢è S¢H¢}¢ ã¢ï Á¢¢¼¢ ãñ ¥¢ñÚ “S¢H¢}¢” ÜïU
Á¢±¢Ï¢ }¢ï´ “S¢H¢}¢” ÜUã çÎ²¢, ²¢ “ ” ãè ÜUã çÎ²¢,
²¢ çS¢ÈüGU “ ” ÜUã çÎ²¢ ¼¢ï |¢è Á¢±¢Ï¢ ã¢ï x¢²¢ J
(}¢¢¶êGÁ¢G ¥Á¢G Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 93)
11

(6) S¢H¢}¢ ÜUÚÝï S¢ï ¥¢ÐS¢ }¢ï´ }¢ãGÏÏ¢¼ ÐñÎ¢ ã¢ï¼è ãñ J
ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê ãéÚñÚã S¢ï }¢Ú±è ãñ, çÜU ãéGÁ¢GêÚ
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “¼é}¢ Á¢‹Ý¼ }¢ï´ Î¢ç¶GH Ýãè´ ã¢ïx¢ï Á¢Ï¢ ¼ÜU ¼é}¢ §ü}¢¢Ý Ý
H¢¥¢ï ¥¢ñÚ ¼é}¢ }¢¢ïç}¢Ý Ýãè´ ã¢ï S¢ÜU¼ï Á¢Ï¢ ¼ÜU çÜU ¼é}¢ »ÜU ÎêS¢Úï S¢ï
}¢ãGÏÏ¢¼ Ý ÜUÚ¢ï J v²¢ }¢ñ´ ¼é}¢ ÜU¢ï »ÜU »ïS¢è Ó¢èÁ¢G Ý Ï¢¼¢ªæ çÁ¢S¢ ÐÚ ¼é}¢
¥G}¢H ÜUÚ¢ï ¼¢ï »ÜU ÎêS¢Úï S¢ï }¢ãGÏÏ¢¼ ÜUÚÝï Hx¢¢ï J ¥ÐÝï ÎÚç}¢²¢Ý
S¢H¢}¢ ÜU¢ï ¥G¢}¢ ÜUÚ¢ï J”
(7) ãÚ }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚÝ¢ Ó¢¢çã²ï wG±¢ã ã}¢
©S¢ï Á¢¢Ý¼ï ã¢ï´ ²¢ Ý Á¢¢Ý¼ï ã¢ï´ J ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GÏÎéËH¢ã çÏ¢Ý ¥G}¢í çÏ¢Ý
¥H ¥G¢S¢ S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU »ÜU ¥¢Î}¢è Ýï ãéGÁ¢GêÚ ¼¢Á¢Î¢Úï
}¢ÎèÝ¢ S¢ï ¥GÁ¢Gü çÜU²¢, §SH¢}¢ ÜUè ÜU¢ñÝ S¢è Ó¢èÁ¢G
S¢Ï¢ S¢ï Ï¢ïã¼Ú ãñ ? ¼¢ï ¥¢Ð Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : ²ïã çÜU
¼é}¢ ¶¢Ý¢ ç¶H¢¥¢ï (ç}¢SÜUèÝ¢ï´ ÜU¢ï) ¥¢ñÚ S¢H¢}¢ ÜUã¢ï ãÚ à¢wGS¢ ÜU¢ï
wG±¢ã ¼é}¢ ©S¢ ÜU¢ï Á¢¢Ý¼ï ã¢ï ²¢ Ýãè´ J
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! ã¢ï S¢ÜïU ¼¢ï Á¢Ï¢ Ï¢S¢ }¢ï´ S¢é±¢Ú
ã¢ï´, çÜUS¢è ¥SÐ¼¢H }¢ï´ Á¢¢Ý¢ ÐÇG Á¢¢», çÜUS¢è ã¢ïÅH }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï´,
Á¢ã¢æ H¢ïx¢ ÈGU¢çÚx¢G Ï¢ñÆï ã¢ï´, Á¢ã¢æ Á¢ã¢æ }¢éS¢Ë}¢¢Ý §ÜUnï ã¢ï´, S¢H¢}¢ ÜUÚ
çÎ²¢ ÜUÚï´ J ²ïã Î¢ï ¥ËÈGU¢Á¢G Á¢GÏ¢¢Ý ÐÚ Ï¢ãé¼ ãè ãËÜïU ãñ´ }¢x¢Ú §Ý ÜïU
ÈGU±¢§Î¢ï S¢-}¢Ú¢¼ Ï¢ãé¼ ãè çÁ¢G²¢Î¢ ãñ´ J
(8) Ï¢¢’Á¢G S¢ãG¢Ï¢¢ çS¢ÈGüU S¢H¢}¢ ÜUè x¢GÚÁ¢G S¢ï
Ï¢¢Á¢G¢Ú}¢ïæÁ¢¢²¢ÜUÚ¼ï‰¢ïJãGÁ¢GÚ¼ï ¼GéÈGñUHçÏ¢Ý ©Ï¢Ä²çÏ¢Ý ÜU¢’Ï¢
S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ±¢ïã ¥GÏÎéËH¢ã çÏ¢Ý ©G}¢Ú ÜïU Ð¢S¢ Á¢¢¼ï ¼¢ï
12

±¢ïã ©Ý ÜU¢ï S¢¢‰¢ Hï ÜUÚ Ï¢¢Á¢G¢Ú ÜUè ¼GÚÈGU Ó¢H ÐÇG¼ï J Ú¢±è ÜUã¼ï ãñ´ Á¢Ï¢
ã}¢ Ó¢H ÐÇG¼ï ¼¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GÏÎéËH¢ã çÁ¢S¢ Úgè ÈGUÚ¢ïà¢, ÎéÜU¢Ý
Î¢Ú ²¢ ç}¢SÜUèÝ ÜïU Ð¢S¢ S¢ï x¢éÁ¢GÚ¼ï ¼¢ï ©S¢ ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUã¼ï J ãGÁ¢GÚ¼ï ¼GéÈGñUH
ÜUã¼ï ãñ´, »ÜU çÎÝ }¢ñ´ ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GÏÎéËH¢ã ÜïU
Ð¢S¢ x¢²¢ ¼¢ï ©‹ã¢ïæ Ýï }¢éÛ¢ï Ï¢¢Á¢G¢Ú Ó¢HÝï ÜU¢ï ÜUã¢ J }¢ñ´ Ýï ¥GÁ¢Gü çÜU²¢, Ï¢¢Á¢G¢Ú
Á¢¢ ÜUÚ v²¢ ÜUÚï´x¢ï ? ±ã¢æ ¥¢Ð Ý ¼¢ï ¶GÚèÎ¢Úè ÜïU çH²ï ÚéÜU¼ï ãñ´, Ý S¢¢}¢¢Ý
ÜïU }¢é-¼¥GçËHÜGU ÐêÀ¼ï ãñ´, Ý |¢¢± ÜUÚ¼ï ãñ´ ¥¢ñÚ Ý Ï¢¢Á¢G¢Ú ÜUè }¢Á¢çHS¢ }¢ï´
Ï¢ñÆ¼ï ãñ´, }¢ïÚè ¼¢ï x¢éÁ¢G¢çÚà¢ ²ïã ãñ çÜU ²ãèæ ã}¢¢Úï Ð¢S¢ ¼à¢ÚèÈGU Ú¶ï´ J ã}¢
Ï¢¢¼ï´ ÜUÚï´x¢ï J ÈGUÚ}¢¢²¢ :“»ï Ï¢ÇïG ÐïÅ ±¢Hï ! (S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¼éGÈñGUH
ÜU¢ ÐïÅ Ï¢ÇG¢ ‰¢¢) ã}¢ çS¢ÈGüU S¢H¢}¢ ÜUè x¢GÚÁ¢G S¢ï Á¢¢¼ï ãñæ J ã}¢ çÁ¢S¢ S¢ï ç}¢H¼ï
ãñ´ ©S¢ ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUã¼ï ãñ´ J”
(9) Ï¢¢¼ Ó¢è¼ à¢éÚê¥G ÜUÚÝï S¢ï ÐãHï ãè S¢H¢}¢ ÜUÚÝï
ÜUè ¥G¢Î¼ Ï¢Ý¢Ýè Ó¢¢çã²ï J ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ Ýï
ÈGUÚ}¢¢²¢ : “ ²¢’Ýè S¢H¢}¢ Ï¢¢¼ Ó¢è¼ S¢ï ÐãHï ãñ J”
(10) À¢ïÅ¢ Ï¢ÇGï ÜU¢ï, Ó¢HÝï ±¢H¢ Ï¢ñÆï ãé» ÜU¢ï, ‰¢¢ïÇGï
çÁ¢G²¢Î¢ ÜU¢ï ¥¢ñÚ S¢é±¢Ú ÐñÎH ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚÝï }¢ï´ ÐãH ÜUÚï´ J
S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï ¥G¢Hèà¢¢Ý ãñ, S¢é±¢Ú
ÐñÎH ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚï, Ó¢HÝï ±¢H¢ Ï¢ñÆï ãé» ÜU¢ï, ¥¢ñÚ ‰¢¢ïÇïG H¢ïx¢ çÁ¢G²¢Î¢
ÜU¢ï ¥¢ñÚ À¢ïÅ¢ Ï¢ÇGï ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚï J
13

(11) ÐèÀï S¢ï ¥¢Ýï ±¢H¢ ¥¢x¢ï ±¢Hï ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚï J
(12) Á¢Ï¢ ÜU¢ï§ü çÜUS¢è ÜU¢ S¢H¢}¢ H¢» ¼¢ï §S¢ ¼GÚãG
Á¢±¢Ï¢ Îï´ “ ” ²¢’Ýè “¼éÛ¢ ÐÚ |¢è ¥¢ñÚ ©S¢ ÐÚ |¢è
S¢H¢}¢ ã¢ï J”ãGÁ¢GÚ¼ï x¢G¢çHÏ¢ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ çÜU ã}¢ ãGS¢Ý
Ï¢S¢Úè ÜïU ÎÚ±¢Á¢Gï ÐÚ Ï¢ñÆï ãé» ‰¢ï, »ÜU ¥¢Î}¢è Ýï Ï¢¼¢²¢
çÜU }¢ïÚï ±¢çHÎï }¢¢çÁ¢Î Ýï ÚS¢êHéËH¢ã ÜïU Ð¢S¢ |¢ïÁ¢¢
¥¢ñÚ ÈGUÚ}¢¢²¢, ¥¢Ð ÜU¢ï }¢ïÚ¢ S¢H¢}¢ ¥GÁ¢Gü ÜUÚ J ©S¢ Ýï
ÜUã¢, }¢ñ´ ¥¢Ð (ãGéÁ¢GêÚ ) ÜUè ç¶GÎ}¢¼ï Ï¢¢ Ï¢-Ú-ÜU¼ }¢ï´
ãG¢çÁ¢GÚ ã¢ï x¢²¢ ¥¢ñÚ }¢ñ´ Ýï ¥GÁ¢Gü ÜUè, S¢ÚÜU¢Ú ! }¢ïÚï
±¢çHÎ S¢¢çãGÏ¢ ¥¢Ð ÜU¢ï S¢H¢}¢ ¥GÁ¢Gü ÜUÚ¼ï ãñ´ J
ãGéÁ¢GêÚ S¢çÄ²Îï Î¢ï ¥G¢H}¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ :
“ ²¢’Ýè ¼éÛ¢ ÐÚ ¥¢ñÚ ¼ïÚï Ï¢¢Ð ÐÚ S¢H¢}¢ ã¢ï J”
(13) S¢H¢}¢ }¢ï´ ÐãH ÜUÚÝï ±¢H¢ ¥ËH¢ã ÜU¢
}¢éÜGUÚüÏ¢ ãñ J ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê ©}¢¢}¢¢ S¢Îè çÏ¢Ý §GÁ¢H¢ÝéH Ï¢¢çãHè
S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ãGéÁ¢GêÚ ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï
ÈGUÚ}¢¢²¢ : “H¢ïx¢¢ï´ }¢ï´ ¥ËH¢ã ¼¥G¢H¢ ÜïU çÁ¢G²¢Î¢ ÜGUÚèÏ¢ ±¢ïãè à¢wGS¢
ãñ Á¢¢ï ©‹ãïïæ ÐãHï S¢H¢}¢ ÜUÚï J”
ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê ©}¢¢}¢¢ S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ, ¥GÁ¢Gü çÜU²¢
x¢²¢, ²¢ ÚS¢êHËH¢ã ! Î¢ï ¥¢Î}¢è ¥¢ÐS¢ }¢ï´ ç}¢Hï´ ¼¢ï
ÜU¢ñÝ ÐãHï S¢H¢}¢ ÜUÚï ? ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢¢ï ©Ý }¢ï´ ¥ËH¢ã ¼¥G¢H¢ ÜïU
çÁ¢G²¢Î¢ ÜGUÚèÏ¢ ã¢ï J”
14

(14) S¢H¢}¢ }¢ï´ ÐãH ÜUÚÝï ±¢H¢ ¼ÜUÏÏ¢éÚ S¢ï Ï¢Úè ãñ J
ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GÏÎéËH¢ã ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ S¢ï
çÚ±¢²¼ ÜUÚ¼ï ãñ´, ÈGUÚ}¢¢²¢ : “ÐãHï S¢H¢}¢ ÜUãÝï ±¢H¢ ¼ÜUÏÏ¢éÚ S¢ï Ï¢Úè
ãñ J”
(15) Á¢Ï¢ Í¢Ú }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï´ ¼¢ï Í¢Ú ±¢H¢ï´ ÜU¢ï S¢H¢}¢
çÜU²¢ ÜUÚï´ §S¢ S¢ï Í¢Ú }¢ï´ Ï¢-Ú-ÜU¼ ã¢ï¼è ãñ J ¥¢ñÚ ¥x¢Ú ¶G¢Hè Í¢Ú
}¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï´ ¼¢ï “ ” ÜUãï´ ²¢’Ýè “»ï ÝÏ¢è
! ¥¢Ð ÐÚ S¢H¢}¢ ã¢ï J”
ãGÁ¢GÚ¼ï }¢éËH¢ ¥GHè ÜGU¢Úè ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : ãÚ
}¢¢ïç}¢Ý ÜïU Í¢Ú }¢ï´ S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜUè ÚêãGï }¢éÏ¢¢ÚÜU
¼à¢ÚèÈGU ÈGUÚ}¢¢ Úã¼è ãñ J
ãGÁ¢GÚ¼ï ¥ÝS¢ S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU ÚS¢êHéËH¢ã
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “»ï Ï¢ïÅï ! Á¢Ï¢ ¼é}¢ ¥ÐÝï Í¢Ú }¢ï´ Î¢ç¶GH
ã¢ï ¼¢ï S¢H¢}¢ ÜUã¢ï, ²ïã ¼é}ã¢Úï çH²ï ¥¢ñÚ ¼é}ã¢Úï Í¢Ú ±¢H¢ï´ ÜïU çH²ï
Ï¢-Ú-ÜU¼ ÜU¢ Ï¢¢§GS¢ ã¢ïx¢¢ J”
Í¢Ú }¢ï´ Á¢Ï¢ Î¢ç¶GH ã¢ï´ ©S¢ ±vG¼ |¢è S¢H¢}¢ ÜUÚï´ ¥¢ñÚ Á¢Ï¢ ÚéwGS¢¼
ã¢ïÝï Hx¢ï´, ©S¢ ±vG¼ |¢è S¢H¢}¢ ÜUÚï´ J ãGÁ¢GÚ¼ï ÜGU¼¢Î¢ S¢ï
çÚ±¢²¼ ãñ çÜU ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “çÁ¢S¢
±vG¼ ¼é}¢ Í¢Ú }¢ïæ Î¢ç¶GH ã¢ï ¥ÐÝï Í¢Ú ÜïU H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUã¢ï J Á¢Ï¢
¥ÐÝï Í¢Ú ±¢H¢ï´ S¢ï çÝÜUH¢ï ¼¢ï S¢H¢}¢ ÜUï S¢¢‰¢ ÚéwGS¢¼ ã¢ï J”
15

(16) ¥¢Á¢ ÜUH ¥x¢Ú ÜU¢ï§ü çÜUS¢è }¢ãGçÈGUH, §çÁ¼}¢¢¥G ²¢
}¢Á¢çHS¢ ±x¢GñÚ¢ }¢ï´ ¥¢ ÜUÚ S¢H¢}¢ ÜUÚ |¢è Îï¼¢ ãñ ¼¢ï Á¢¢¼ï ãé» “}¢ñ´
Ó¢H¼¢ ãêæ”, “¶GéÎ¢ ãG¢çÈGUÁ¢G”, “¥ÓÀ¢”, “Ï¢¢² Ï¢¢²”, ±x¢GñÚ¢ ÜUçH}¢¢¼
ÜUã¼¢ ãñ çHã¢Á¢G¢ }¢Á¢çHS¢ ÜïU §çwG¼¼¢}¢ ÐÚ §Ý S¢Ï¢ ¥ËÈGU¢Á¢G ÜïU
Ï¢Á¢¢» S¢H¢}¢ çÜU²¢ ÜUÚï´ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê ãéÚñÚã
ãéGÁ¢GêÚ ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ S¢ï çÚ±¢²¼ ÜUÚ¼ï ãñ´ : “çÁ¢S¢
±vG¼ ¼é}¢ }¢ï´ S¢ï ÜU¢ï§ü çÜUS¢è }¢Á¢çHS¢ ÜUè ¼GÚÈGU ÐãéæÓ¢ï, S¢H¢}¢ ÜUãï J
¥x¢Ú Á¢GÚêÚ¼ }¢ãGS¢êS¢ ÜUÚï, ±ã¢æ Ï¢ñÆ Á¢¢» J çÈUÚ Á¢Ï¢ ¶ÇG¢ ã¢ï S¢H¢}¢
ÜUãï §S¢ çH²ï çÜU ÐãH¢ S¢H¢}¢ ÎêS¢Úï S¢ï çÁ¢G²¢Î¢ Ï¢ïã¼Ú Ýãè´ ãñ J”
(17) ¥x¢Ú ÜéUÀ H¢ïx¢ Á¢}¥G ãñæ »ÜU Ýï ¥¢ ÜUÚ
ÜUã¢ J ¼¢ï çÜUS¢è »ÜU ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ Îï ÎïÝ¢ ÜU¢ÈGUè ãñ J ¥x¢Ú
»ÜU Ýï |¢è Ý çÎ²¢ ¼¢ï S¢Ï¢ x¢éÝãx¢¢Ú ã¢ï´x¢ï J ¥x¢Ú S¢H¢}¢ ÜUÚÝï ±¢Hï Ýï
çÜUS¢è »ÜU ÜU¢ Ý¢}¢ Hï ÜUÚ S¢H¢}¢ çÜU²¢ ²¢ çÜUS¢è ÜU¢ï }¢é¶G¢¼GÏ¢ ÜUÚ ÜïU
S¢H¢}¢ çÜU²¢ ¼¢ï ¥Ï¢ ©S¢è ÜU¢ï Á¢±¢Ï¢ ÎïÝ¢ ã¢ïx¢¢ J ÎêS¢Úï ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ ÜU¢ÈGUè Ý
ã¢ïx¢¢ J (}¢¢¶êGÁ¢G ¥Á¢G Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, S¢H¢}¢ ÜU¢ Ï¢²¢Ý, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 89)
ãGÁ¢GÚ¼ï }¢¢ñH¢ ¥GHè S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ “Á¢Ï¢ ÜU¢ï§ü
à¢wGS¢ x¢éÁ¢GÚ¼ï ãé» S¢H¢}¢ ÜUã Îï ¥¢ñÚ Ï¢ñÆÝï ±¢H¢ï´ }¢ï´ S¢ï »ÜU à¢wGS¢
Á¢±¢Ï¢ Îï ¼¢ï S¢Ï¢ H¢ïx¢¢ïæ ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï çÜUÈGU¢²¼ ÜUÚ Á¢¢¼¢ ãñ J”
(18) ÜUãÝï S¢ï ÎS¢ ÝïçÜU²¢æ,
ÜUãÝï S¢ï Ï¢èS¢ ÝïçÜU²¢æ Á¢Ï¢ çÜU
ÜUãÝï S¢ï ¼èS¢ ÝïçÜU²¢æ ç}¢H¼è
ãñ´ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï §G}¢Ú¢Ý çÏ¢Ý ãGS¢èÝ S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU
»ÜU ¥¢Î}¢è ãGéÁ¢GêÚ ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜUè ç¶GÎ}¢¼ }¢ï´
16

ãG¢çÁ¢GÚ ãé±¢, ¥¢ñÚ ©S¢ Ýï ¥GÁ¢Gü çÜU²¢, ¥¢Ð
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢, ÎS¢ ÝïçÜU²¢æ çH¶è x¢§ü ãñæ J çÈUÚ ÎêS¢Ú¢
ãG¢çÁ¢GÚ ãé±¢ ©S¢ Ýï ¥GÁ¢Gü çÜU²¢, J ¥¢Ð
Ýï ©S¢ ÜU¢ï Á¢±¢Ï¢ çÎ²¢, ±¢ïã |¢è Ï¢ñÆ x¢²¢, ¥¢Ð
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : Ï¢èS¢ ÝïçÜU²¢æ çH¶è x¢§ü ãñ´ J çÈUÚ »ÜU
¥¢ñÚ ¥¢Î}¢è ãG¢çÁ¢GÚï ç¶GÎ}¢¼ ãé±¢, ©S¢ Ýï ¥GÁ¢Gü çÜU²¢ :
¥¢Ð Ýï ©S¢
ÜU¢ï Á¢±¢Ï¢ çÎ²¢ ¥¢ñÚ ÈGUÚ}¢¢²¢, ¼èS¢ ÝïçÜU²¢æ ãñ´ J
(19) ¥¢’H¢ ãG…GÚ¼, §}¢¢}¢ï ¥ãHï „é‹Ý¼, }¢¢ñH¢Ý¢ à¢¢ã
§}¢¢}¢ ¥ãG}¢Î Ú…G¢ ¶G¢Ý ÈGU¼¢±¢ Ú-…Gç±Ä²¢ ç…ËÎ 22
„ÈGUãG¢ 409 ÐÚ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñæ : ÜU}¢ ¥…G ÜU}¢ ¥¢ñÚ §„ „ï
Ï¢ïã¼Ú ç}¢H¢Ý¢ ¥¢ñÚ „Ï¢ „ï Ï¢ïã¼Ú à¢¢ç}¢H ÜUÚÝ¢
¥¢ñÚ §„ ÐÚ ç…G²¢Î¼ Ýãèæ JçÈUÚ „H¢}¢ ÜUÚÝï ±¢Hï Ýï ç…¼Ýï ¥ËÈGU¢…G
}¢ïæ „H¢}¢ çÜU²¢ ãñ …±¢Ï¢ }¢ñæ ©¼Ýï ÜU¢ §¥G¢Î¢ ¼¢ï …GMÚ ãñ ¥¢ñÚ
¥zG…GH ²ïã ãñ çÜU …±¢Ï¢ }¢ïæ ç…G²¢Î¢ ÜUãï J ©„ Ýï ÜUã¢ ¼¢ï
²ïã ÜUãï J ¥¢ñÚ ¥x¢Ú ©„ Ýï ÜUã¢
¼¢ï ²ïã ÜUãï ¥¢ñÚ ¥x¢Ú ©„ Ýï ¼ÜU
ÜUã¢ ¼¢ï ²ïã |¢è §¼Ý¢ ãè ÜUãï çÜU §„ „ï ç…G²¢Î¼ Ýãèæ J
(20) Á¢¢ï S¢¢ï Úãï ã¢ï´ ©Ý ÜU¢ï S¢H¢}¢ Ý çÜU²¢ Á¢¢»
Ï¢çËÜU çS¢ÈGüU Á¢¢x¢Ýï ±¢H¢ïæ ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚï´ Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï ç}¢vGÎ¢Î
S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ¥¢Ð Ú¢¼ ÜU¢ï ¼à¢ÚèÈGU
H¢¼ï ¼¢ï S¢H¢}¢ ÜUã¼ï J ¥¢Ð S¢¢ïÝï ±¢H¢ï´ ÜU¢ï Ý Á¢x¢¢¼ï
¥¢ñÚ Á¢¢ï Á¢¢x¢ Úãï ã¢ï¼ï ©Ý ÜU¢ï ¥¢Ð S¢H¢}¢ §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢¼ï J
ÐS¢ »ÜU çÎÝ ãéGÁ¢GêÚ ¼à¢ÚèÈGU H¢» ¥¢ñÚ §S¢è¼GÚãG S¢H¢}¢
17

ÈGUÚ}¢¢²¢ çÁ¢S¢ ¼GÚãG ÈGUÚ}¢¢²¢ ÜUÚ¼ï ‰¢ï J
Á¢Ë±» ²¢Ú §{Ú |¢è ÜU¢ï§ü ÈïUÚ¢ ¼ïÚ¢ !
ãGS¢Ú¼ï´ ¥¢Æ ÐãÚ ¼ÜU¼è ãñ´ ÚS¼¢ ¼ïÚ¢ !
(Á¢G¢ñÜGïU Ý¢’¼)
(21) Á¢GÏ¢¢Ý S¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚÝï ÜïU Ï¢Á¢¢» çS¢ÈGüU ©æçxH²¢ï´
²¢ ã‰¢ïHè ÜïU §à¢¢Úï S¢ï S¢H¢}¢ Ý çÜU²¢ Á¢¢» J
(}¢¢¶êGÁ¢G ¥Á¢G Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 92)
ãGÁ¢GÚ¼ï ¥G}¢í çÏ¢Ý à¢é»GïÏ¢ Ï¢ ±¢çS¢¼G¢ ±¢çHÎ ¥ÐÝï Î¢Î¢
S¢ï çÚ±¢²¼ ÜUÚ¼ï ãñ´, ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ Ýï
ÈGUÚ}¢¢²¢ : “ã}¢¢Úï x¢GñÚ S¢ï }¢éà¢¢-Ï¢ã¼ ÐñÎ¢ ÜUÚÝï ±¢H¢ ã}¢ }¢ï´ S¢ï Ýãè´,
²ãêÎ¢ï ÝS¢¢Ú¢ ÜïU }¢éà¢¢Ï¢ïã Ý Ï¢Ý¢ï, ²ãêçÎ²¢ï´ ÜU¢ S¢H¢}¢ ©æçxH²¢ï´ ÜïU §à¢¢Úï
S¢ï ãñ ¥¢ñÚ §GüS¢¢§²¢ï´ ÜU¢ S¢H¢}¢ ã‰¢ïçH²¢ï´ ÜïU §à¢¢Úï S¢ï J”
¥x¢Ú çÜUS¢è Ýï Á¢GÏ¢¢Ý S¢ï S¢H¢}¢ ÜïU ¥ËÈGU¢Á¢G ÜUãï ¥¢ñÚ S¢¢‰¢
ãè ã¢‰¢ |¢è ©Æ¢ çÎ²¢ ¼¢ï çÈUÚ }¢éÁ¢G¢-²ÜGU¢ Ýãèæ J
(¥ãGÜU¢}¢ï à¢Úè¥G¼, S¢. 60)
(22) S¢H¢}¢ §¼Ýè ªæÓ¢è ¥¢±¢Á¢G S¢ï ÜUÚï´ çÜU çÁ¢S¢ ÜU¢ï
çÜU²¢ ã¢ï ±¢ïã S¢éÝ Hï J
(Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, S¢H¢}¢ ÜU¢ Ï¢²¢Ý, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 90)
(23) S¢H¢}¢ ÜU¢ ÈGU¢ñÚÝ Á¢±¢Ï¢ ÎïÝ¢ ±¢çÁ¢Ï¢ ãñ J ¥x¢Ú
çÏ¢H¢ ©GÁ¢Gí ¼¢¶GèÚ ÜUè ¼¢ï x¢éÝ¢ã x¢¢Ú ã¢ïx¢¢ ¥¢ñÚ çS¢ÈGüU Á¢±¢Ï¢ ÎïÝï S¢ï x¢éÝ¢ã
}¢é¥G¢ÈGU Ýãè´ ã¢ïx¢¢, ¼¢ñÏ¢¢ |¢è ÜUÚÝ¢ ã¢ïx¢è J
18

(24) Á¢±¢Ï¢ §¼Ýè ¥¢±¢Á¢G S¢ï ÎïÝ¢ ±¢çÁ¢Ï¢ ãñ çÜU
S¢H¢}¢ ÜUÚÝï ±¢H¢ S¢éÝ Hï J
(25) x¢GñÚ }¢éçSH}¢ ÜU¢ï S¢H¢}¢ Ý ÜUÚï´ ±¢ïã ¥x¢Ú S¢H¢}¢
ÜUÚï¼¢ï©„ÜU¢Á¢±¢Ï¢±¢çÁ¢Ï¢Ýãè´, Á¢±¢Ï¢ }¢ï´ ÈGUÜGU¼ “ ” ÜUã Îï´ J
(Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, S¢H¢}¢ ÜU¢ Ï¢²¢Ý, çãSS¢¢ : 16, S¢. 90)
(26) S¢H¢}¢ ÜUÚ¼ï ±vG¼ ãGgï ÚéÜêU¥G ¼ÜU (§¼Ý¢ Û¢éÜUÝ¢ çÜU
ã¢‰¢ Ï¢ÉG¢» ¼¢ï Í¢éÅÝ¢ï´ ¼ÜU ÐãéæÓ¢ Á¢¢»æ) Û¢éÜU Á¢¢Ý¢ ãGÚ¢}¢ ãñ ¥x¢Ú §S¢ S¢ï
ÜU}¢ Û¢éÜïU ¼¢ï }¢vÚêã J (Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, S¢H¢}¢ ÜU¢ Ï¢²¢Ý, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 92)
Ï¢Î çÜGUS}¢¼è S¢ï ¥¢Á¢ ÜUH ¥G¢}¢ ¼G¢ñÚ ÐÚ S¢H¢}¢ ÜUÚ¼ï ±vG¼
H¢ïx¢ Û¢éÜU Á¢¢¼ï ãñ´ J ¥HÏ¢œ¢¢ çÜUS¢è Ï¢éÁ¢Géx¢ü ÜïU ã¢‰¢ Ó¢ê}¢Ýï }¢ï´ ãGÚÁ¢ Ýãè´
Ï¢çËÜU S¢±¢Ï¢ ãñ ¥¢ñÚ ²ïã çÏ¢x¢GñÚ Û¢éÜïU }¢éç}ÜUÝ Ýãè´ ²ã¢æ Á¢GÚêÚ¼ ãñ J Á¢Ï¢
çÜU S¢H¢}¢ ÜïU ±vG¼ Û¢éÜUÝï ÜUè ãG¢Á¢¼ Ýãè´ J
(27) Ï¢éçÉG²¢ ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ ¥¢±¢Á¢G S¢ï Îï´ ¥¢ñÚ Á¢±¢Ý
¥G¢ñÚ¼ ÜïU S¢H¢}¢ ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ §¼Ý¢ ¥¢çãS¼¢ Îï´ çÜU ±¢ïã Ý S¢éÝï J
¥HÏ¢œ¢¢ §¼Ýè ¥¢±¢Á¢G H¢çÁ¢G}¢è ãñ çÜU Á¢±¢Ï¢ ÎïÝï ±¢H¢ ¶éGÎ S¢éÝ Hï J
(28) Á¢Ï¢ Î¢ï §SH¢}¢è |¢¢§ü }¢éH¢ÜGU¢¼ ÜUÚï´ ¼¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚï´
¥¢ñÚ ¥x¢Ú Î¢ïÝ¢ï´ ÜïU Ï¢èÓ¢ }¢ï´ ÜU¢ï§ü S¢é¼êÝ, ÜU¢ï§ü ÎÚwG¼ ²¢ Îè±¢Ú ±x¢GñÚ¢
ÎÚç}¢²¢Ý }¢ï´ ãG¢§H ã¢ï Á¢¢» çÈUÚ Á¢ñS¢ï ãè ç}¢Hï´ Î¢ïÏ¢¢Ú¢ S¢H¢}¢ ÜUÚï´ J
ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê ãéÚñÚã S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ãGéÁ¢GêÚ ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢Ï¢ ¼é}¢ }¢ï´ S¢ï ÜU¢ï§ü à¢wGS¢ ¥ÐÝï
§SH¢}¢è |¢¢§ü ÜU¢ï ç}¢Hï ¼¢ï ©S¢ ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚï ¥¢ñÚ ¥x¢Ú §Ý ÜïU ÎÚç}¢²¢Ý
ÎÚwG¼, Îè±¢Ú ²¢ Ðy‰¢Ú ±x¢ñGÚ¢ ãG¢§H ã¢ï Á¢¢» ¥¢ñÚ ±¢ïã çÈUÚ ©S¢ S¢ï ç}¢Hï
¼¢ï Î¢ïÏ¢¢Ú¢ ©S¢ ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚï J”
19

(29) ¶G¼G }¢ï´ S¢H¢}¢ çH¶¢ ã¢ï¼¢ ãñ ©S¢ ÜU¢ |¢è Á¢±¢Ï¢
ÎïÝ¢ ±¢çÁ¢Ï¢ ãñ §S¢ ÜUè Î¢ï S¢êÚ¼ï´ ãñ´, »ÜU ¼¢ï ²ïã çÜU Á¢GÏ¢¢Ý S¢ï Á¢±¢Ï¢ Îï
¥¢ñÚ ÎêS¢Ú¢ ²ïã çÜU S¢H¢}¢ ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ çH¶ ÜUÚ |¢ïÁ¢ Îï HïçÜUÝ Ó¢êæçÜU
Á¢±¢Ï¢ï S¢H¢}¢ ÈGU¢ñÚÝ ÎïÝ¢ ±¢çÁ¢Ï¢ ãñ ¥¢ñÚ ¶G¼G ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ ÎïÝï }¢ï´ ÜéUÀ Ý
ÜéUÀ ¼¢¶GèÚ ã¢ï ãè Á¢¢¼è ãñ çHã¢Á¢G¢ ÈGU¢ñÚÝ Á¢GÏ¢¢Ý S¢ï S¢H¢}¢ ÜU¢ Á¢±¢Ï¢
Îï Îï J ¥¢’H¢ ãGÁ¢GÚ¼ Á¢Ï¢ ¶G¼G ÐÉG¢ ÜUÚ¼ï ¼¢ï ¶G¼G }¢ï´ Á¢¢ï
“ ” çH¶¢ ã¢ï¼¢, ©S¢ ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ Á¢GÏ¢¢Ý S¢ï Îï ÜUÚ Ï¢¢’Î
ÜU¢ }¢Á¢G}¢êÝ ÐÉG¼ï J (}¢¢¶êGÁ¢G ¥Á¢G Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 92)
(30) ¥x¢Ú çÜUS¢è Ýï ¥¢Ð ÜU¢ïï ÜUã¢, “ÈGéUH¢æ ÜU¢ï }¢ïÚ¢
S¢H¢}¢ ÜUãÝ¢ ”¼¢ï ¥¢Ð ¶éGÎ ©S¢è ±vG¼ Á¢±¢Ï¢ Ý Îï Îæï J ¥¢Ð ÜU¢
Á¢±¢Ï¢ ÎïÝ¢ ÜU¢ï§ü }¢¢’Ýè Ýãèæ Ú¶G¼¢ Ï¢çËÜ çÁ¢„ ÜUï Ï¢¢Úï }¢æï ÜUã¢ ãñ ©„
„ï ÜUãï çÜU ÈGéUH¢Ýï ¥¢Ð ÜU¢ï „H¢}¢ ÜUã¢ ãñ J
(31) ¥x¢Ú çÜUS¢è Ýï ¥¢Ð „ï ÜUã¢æ çÜU ÈUéH¢æ Ýï ¥¢Ð ÜU¢ï
„H¢}¢ ÜUã¢ ãñæ
¥x¢Ú S¢H¢}¢ H¢Ýï ±¢H¢ ¥¢ñÚ |¢ïÁ¢Ýï ±¢H¢ Î¢ïÝ¢ï´ }¢Îü ã¢ï´ ¼¢ï ²êæ ÜUãï´ :
¥x¢Ú Î¢ïÝ¢ï´ ¥G¢ñÚ¼ï´ ã¢ï´ ¼¢ï ÜUãï´
¥x¢Ú ÐãéæÓ¢¢Ýï ±¢H¢ }¢Îü ¥¢ñÚ |¢ïÁ¢Ýï ±¢Hè ¥G¢ñÚ¼ ã¢ï
¥x¢Ú ÐãéæÓ¢¢Ýï ±¢Hè ¥G¢ñÚ¼ ã¢ï ¥¢ñÚ |¢ïÁ¢Ýï ±¢H¢ }¢Îü ã¢ï
(§Ý S¢Ï¢ ÜU¢ ¼Á¢ü}¢¢ ²ïãè ãñ “¼éÛ¢ ÐÚ |¢è S¢H¢}¢ ã¢ï ¥¢ñÚ ©S¢ ÐÚ |¢è”)
(32) Á¢Ï¢ ¥¢Ð }¢çSÁ¢Î }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï´ ¥¢ñÚ §SH¢}¢è
|¢¢§ü ç¼H¢±¼ï ÜGéU¥¢üÝ, çÁ¢GRU¢ï ÎéÚêÎ }¢ï´ }¢àx¢GêH ã¢ï´ ²¢ §ç‹¼Á¢G¢Úï
Ý}¢¢Á¢G }¢ï´ Ï¢ñÆï ã¢ï´ ©Ý ÜU¢ï S¢H¢}¢ Ý ÜUÚï´ J ²ïã S¢H¢}¢ ÜU¢ }¢¢ñÜGU¥G
Ýãèæ Ý ©Ý ÐÚ Á¢±¢Ï¢ ±¢çÁ¢Ï¢ ãñ J
§}¢¢}¢ï ¥ãHï S¢é‹Ý¼, }¢éÁ¢çgÎï ÎèÝ¢ï ç}¢ËH¼ ¥àà¢¢ã }¢¢ñH¢Ý¢
¥ãG}¢Î ÚÁ¢G¢ ¶G¢Ý ÈGU¼¢±¢ Ú-Á¢Gç±Ä²¢ çÁ¢ËÎ 23 S¢ÈGUãG¢
399 ÐÚ çH¶¼ï ãñ´ : Á¢G¢çÜUÚ ÐÚ S¢H¢}¢ ÜUÚÝ¢ }¢éyGHÜGUÝ }¢‹¥G ãñ ¥¢ñÚ
20

¥x¢Ú ÜU¢ï§ü ÜUÚï ¼¢ï Á¢G¢çÜUÚ ÜU¢ï §çwG¼²¢Ú ãñ çÜU Á¢±¢Ï¢ Îï ²¢ Ý Îï J ã¢æ
¥x¢Ú çÜUS¢è ÜïU S¢H¢}¢ ²¢ Á¢¢§Á¢G ÜUH¢}¢ ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ Ý ÎïÝ¢ ©S¢ ÜUè çÎH
çà¢ÜUÝè ÜU¢ }¢êçÁ¢Ï¢ (S¢Ï¢Ï¢) ã¢ï ¼¢ï Á¢±¢Ï¢ Îï çÜU }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜUè çÎHÎ¢Úè
±Á¢GèÈGïU }¢ï´ Ï¢¢¼ Ý ÜUÚÝï S¢ï ¥ã}}¢ ± ¥¢’Á¢G}¢ ãñ J
(33) ÜU¢ï§ü §SH¢}¢è |¢¢§ü ÎS¢¢ïü ¼ÎÚèS¢ ²¢ §GË}¢è x¢ézG¼-x¢ê
²¢ S¢Ï¢ÜGU ÜUè ¼ÜUÚ¢Ú }¢ï´ ãñ ©„ ÜU¢ï S¢H¢}¢ Ý ÜUÚï´ J
(34) §çÁ¼}¢¢¥G }¢ï´ Ï¢²¢Ý ã¢ï Úã¢ ãñ, §SH¢}¢è |¢¢§ü S¢éÝ
Úãï ãñæ ¥¢Ýï ±¢H¢ S¢H¢}¢ Ý ÜUÚï J
(35) Á¢¢ï Ðïà¢¢Ï¢, Ð¢¶G¢Ý¢ ÜUÚ Úã¢ ãñ, ²¢ Ðïà¢¢Ï¢ ÜUÚÝï ÜïU
Ï¢¢’Î ÉïH¢ çH²ï Á¢¢» Ðïà¢¢Ï¢ S¢é¶¢Ýï ÜïU çH²ï ÅãH Úã¢ ãñ, x¢GéSH ¶G¢Ýï
}¢ï´ Ï¢ÚãÝ¢ Ýã¢ Úã¢ ãñ, x¢¢Ý¢ x¢¢ Úã¢ ãñ, ÜUÏ¢ê¼Ú ©ÇG¢ Úã¢ ãñ ²¢ ¶¢Ý¢ ¶¢
Úã¢ ãñ §Ý S¢Ï¢ ÜU¢ï S¢H¢}¢ Ý ÜUÚï´ J
(36) çÁ¢Ý S¢êÚ¼¢ï´ }¢ïæ S¢H¢}¢ ÜUÚÝ¢ }¢‹¥G ãñ ¥x¢Ú çÜUS¢è Ýï
ÜUÚ |¢è çÎ²¢ ¼¢ï §Ý ÐÚ Á¢±¢Ï¢ ±¢çÁ¢Ï¢ Ýãèæ J
(37) ¶¢Ý¢ ¶¢Ýï ±¢Hï ÜU¢ï „H¢}¢ ÜUÚ çÎ²¢ ¼¢ï }¢éæã }¢ï
©„ ±vG¼ HévG}¢¢ Ýãèæ ¼¢ï …±¢Ï¢ Îï Îï J
(38) S¢¢§H (ç|¢ÜU¢Úè) ÜïU S¢H¢}¢ ÜU¢ Á¢±¢Ï¢ ±¢çÁ¢Ï¢ Ýãè´
(Á¢Ï¢ çÜU |¢èÜU }¢¢æx¢Ýï ÜUè x¢GÚÁ¢G S¢ï ¥¢²¢ ã¢ï) J
»ï ã}¢¢Úï Œ²¢Úï ¥ËH¢ã ã}¢ï´ S¢H¢}¢ ÜUè Ï¢-Ú-ÜU¼¢ï´ S¢ï
}¢¢H¢}¢¢H ÈGUÚ}¢¢ J
21

„é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢24
}¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ¥¢ñÚ }¢é¥G¢-ÝÜGU¢ ÜUè S¢é‹Ý¼ï´
¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
Á¢Ï¢ Î¢ï §SH¢}¢è |¢¢§ü ¥¢ÐS¢ }¢ï´ ç}¢Hï´ ¼¢ï ÐãHï S¢H¢}¢
ÜUÚï´ ¥¢ñÚ çÈUÚ Î¢ïÝ¢ï´ ã¢‰¢ ç}¢H¢»æ çÜU Ï¢ ±vG¼ï }¢éH¢ÜGU¢¼ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢
ÜUÚÝ¢ S¢é‹Ý¼ï S¢ãG¢Ï¢¢ Ï¢çËÜU S¢é‹Ý¼ï ÚS¢êH
ãñ J (ç}¢¥¢ü¼éH }¢Ý¢Á¢èãG, çÁ¢. 6, S¢. 355) ãGÁ¢GÚ¼ï
¥Ï¢éH ¶Gœ¢G¢Ï¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ çÜU }¢ñ´ Ýï ãGÁ¢GÚ¼ï ¥ÝS¢
S¢ï ¥GÁ¢Gü çÜU²¢, çÜU }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ (ã¢‰¢ ç}¢H¢Ý¢) ãGéÁ¢GêÚ
ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ ÜïU S¢ãG¢Ï¢» çÜUÚ¢}¢ }¢ï´
}¢éÚÃ±Á¢ ‰¢¢ ? ¥¢Ð Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢, “ã¢æ J”
(1) ¥¢ÐS¢ }¢ï´ ã¢‰¢ ç}¢H¢Ýï S¢ï ÜUèÝ¢ ¶Gy}¢ ã¢ï¼¢ ãñ ¥¢ñÚ
»ÜU ÎêS¢Úï ÜU¢ï ¼¢ïãGÈGU¢ ÎïÝï S¢ï }¢ãGÏÏ¢¼ Ï¢ÉG¼è ¥¢ñÚ ¥GÎ¢±¼ ÎêÚ
ã¢ï¼è ãñ Á¢ñS¢¢ çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï ¥G¼G¢ ¶GéÚ¢S¢¢Ýè S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU
ãGéÁ¢GêÚ ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : “»ÜU
ÎêS¢Úï ÜUï S¢¢‰¢ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚ¢ï, §S¢ S¢ï ÜUèÝ¢ Á¢¢¼¢ Úã¼¢ ãñ ¥¢ñÚ ãçÎÄ²¢
|¢ïÁ¢¢ï ¥¢ÐS¢ }¢ï´ }¢ãGÏÏ¢¼ ã¢ïx¢è ¥¢ñÚ Îéà}¢Ýè Á¢¢¼è Úãïx¢è J”
(2) }¢éH¢ÜGU¢¼ ÜïU ±vG¼ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚÝï ±¢H¢ï´ ÜïU çH²ï
Îé¥G¢ ÜUè ÜGUÏ¢êçHÄ²¼ ¥¢ñÚ ã¢‰¢ Á¢éÎ¢ ã¢ïÝï S¢ï ÜGUÏH ãè }¢çxGÈGUÚ¼ ÜUè
çÏ¢à¢¢Ú¼ ãñ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï ¥ÝS¢ S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU
S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢Ï¢ Î¢ï }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´
22

Ýï }¢éH¢ÜGU¢¼ ÜUè ¥¢ñÚ »ÜU ÎêS¢Úï ÜU¢ ã¢‰¢ ÐÜUÇG çH²¢ (²¢’Ýè }¢éS¢¢-ÈGUãG¢
çÜU²¢) ¼¢ï ¥ËH¢ã ¼¥G¢H¢ ÜïU çÁ¢G}}¢» ÜUÚ}¢ ÐÚ ãñ çÜU ©Ý ÜUè Îé¥G¢ ÜU¢ï
ãG¢çÁ¢GÚ ÜUÚ Îï (²¢’Ýè ÜGUÏ¢êH ÈGUÚ}¢¢ Hï) ¥¢ñÚ ã¢ƒÁ¢éÎ¢ Ý ã¢ïÝï Ð¢»æx¢ï çÜU
§Ý ÜUè }¢çxGÈGUÚ¼ ã¢ï Á¢¢»x¢è J ¥¢ñÚ Á¢¢ï H¢ïx¢ Á¢}¥G ã¢ï ÜUÚ ¥ËH¢ã
¼¥G¢H¢ ÜU¢ çÁ¢GRU ÜUÚ¼ï ãñ´ ¥¢ñÚ çS¢±¢» çÚÁ¢G¢» §H¢ãè ÜïU ©Ý ÜU¢
ÜU¢ï§ü }¢vGS¢Î Ýãè´ ¼¢ï ¥¢S}¢¢Ý S¢ï }¢éÝ¢Îè çÝÎ¢ Îï¼¢ ãñ çÜU ¶ÇïG ã¢ï Á¢¢¥¢ï !
¼é}ã¢Úè }¢çxGÈGUÚ¼ ã¢ï x¢§ü, ¼é}ã¢Úï x¢éÝ¢ã¢ï´ ÜU¢ï ÝïçÜU²¢ï´ S¢ï Ï¢ÎH çÎ²¢ x¢²¢ J”
(3) §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï´ ÜïU ¥¢ÐS¢ }¢ï´ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚÝï
ÜUè Ï¢-Ú-ÜU¼ S¢ï Î¢ïÝ¢ïæ ÜïU x¢éÝ¢ã Ï¢wGà¢ çÎ²ï Á¢¢¼ï ãñ´ J ¼¢Á¢Î¢Úï
}¢ÎèÝ¢ Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : “}¢éS¢Ë}¢¢Ý Á¢Ï¢ ¥ÐÝï
}¢éS¢Ë}¢¢Ý |¢¢§ü S¢ï ç}¢Hï ¥¢ñÚ “ã¢‰¢ ÐÜUÇïG” (²¢’Ýè }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚï)
¼¢ï ©Ý Î¢ïÝ¢ï´ ÜïU x¢éÝ¢ã »ïS¢ï çx¢Ú¼ï ãñ´ Á¢ñS¢ï ¼ïÁ¢G ¥¢æ{è ÜUï çÎÝ }¢ï´ ¶GéàÜU
ÎÚwG¼ ÜïU Ðœ¢ï J ¥¢ñÚ ©Ý ÜïU x¢éÝ¢ã Ï¢wGà¢ çÎ²ï Á¢¢¼ï ãñ´ ¥x¢Ó¢ïü S¢}¢é‹ÎÚ
ÜUè Û¢¢x¢ ÜïU Ï¢Ú¢Ï¢Ú ã¢ï´ J”
ÚãGì}¢¼ï ¥G¢H}¢ Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢Ï¢
Î¢ï Î¢ïS¼ ¥¢ÐS¢ }¢ï´ ç}¢H¼ï ãñ´ ¥¢ñÚ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚ¼ï ãñ´ ¥¢ñÚ ÝÏ¢è
ÐÚ ÎéÚêÎï Ð¢ÜU ÐÉG¼ï ãñ´ ¼¢ï ©Ý Î¢ïÝ¢ï´ ÜïU Á¢éÎ¢ ã¢ïÝï S¢ï
ÐãHï ÐãHï Î¢ïÝ¢ï´ ÜïU ¥x¢Hï çÐÀHï x¢éÝ¢ã Ï¢wGà¢ çÎ²ï Á¢¢¼ï ãñ´ J”
(4) S¢Ï¢ S¢ï ÐãHï ²-}¢Ýè §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï´ Ýï S¢ÚÜU¢Úï
ÐéÚ ±ÜGU¢Ú S¢ï }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚÝï (ã¢‰¢ ç}¢H¢Ýï)
ÜU¢ à¢ÚÈGU ãG¢çS¢H çÜU²¢ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï ¥ÝS¢ ÈGUÚ}¢¢¼ï
ãñ´ çÜU Á¢Ï¢ ¥ãHï ²}¢Ý }¢-ÎÝè S¢ÚÜU¢Ú ÜUè ç¶GÎ}¢¼ï
23

„é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ 24
Ï¢¢ Ï¢-Ú-ÜU¼ }¢ï´ ãG¢çÁ¢GÚ ãé» ¼¢ï ãGéÁ¢êÚ ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “¼é}ã¢Úï Ð¢S¢ ¥ãHï ²}¢Ý ¥¢» ãñ´ ¥¢ñÚ ±¢ïã ÐãHï ¥¢Î}¢è
ãñ´ çÁ¢‹ã¢ï´ Ýï ¥¢ ÜUÚ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ çÜU²¢ J”
(5) S¢H¢}¢ ÜïU S¢¢‰¢ S¢¢‰¢ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚÝï S¢ï S¢H¢}¢
ÜUè ¼v}¢èH ã¢ï¼è ãñ J ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê ©}¢¢}¢¢ S¢ï çÚ±¢²¼
ãñ, S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : “}¢ÚèÁ¢G
ÜUè ÐêÚè §G²¢Î¼ ²ïã ãñ çÜU ©S¢ ÜUè Ðïà¢¢Ýè ÐÚ ã¢‰¢ Ú¶ ÜUÚ ÐêÀï çÜU
ç}¢Á¢G¢Á¢ ÜñUS¢¢ ãñ ? ¥¢ñÚ ÐêÚè ¼çãGÄ²¼ (S¢H¢}¢ ÜUÚÝ¢) ²ïã ãñ çÜU
}¢éS¢¢-ÈGUãG¢ |¢è çÜU²¢ Á¢¢» J”
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! ¶G‹Î¢ Ðïà¢¢Ýè S¢ï }¢éH¢ÜGU¢¼ ÜUÚÝ¢
ãéGSÝï ¥wGH¢ÜGU }¢ï´ S¢ï ãñ, S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´,
“H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ï ¼é}¢ ¥ÐÝï ¥}±¢H S¢ï ¶Géà¢ Ýãè´ ÜUÚ S¢ÜU¼ï HïçÜUÝ ¼é}ã¢Úè
¶G‹Î¢ Ðïà¢¢Ýè ¥¢ñÚ ¶éGà¢ ¥wGH¢ÜGUè ©‹ãï´ ¶Géà¢ ÜUÚ S¢ÜU¼è ãñ´ J”
(6) ¶Géà¢è }¢ï´ çÜUS¢è S¢ï x¢Hï ç}¢HÝ¢ S¢é‹Ý¼ ãñ J (}¢¥¢ü¼éH
}¢Ý¢Á¢èãG, çÁ¢. 6, S¢. 359) ãGÁ¢GÚ¼ï ¥G¢§à¢¢ çS¢gèÜGU¢ ÈGUÚ}¢¢¼è
ãñ´ : Á¢GñÎ çÏ¢Ý ãG¢çÚS¢ }¢ÎèÝ¢ ¥¢» ¥¢ñÚ ãGéÁ¢GêÚ ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢
}¢ïÚï Í¢Ú }¢ï´ ‰¢ï, Á¢GñÎ ±ã¢æ ¥¢» ¥¢ñÚ
ÎÚ±¢Á¢G¢ ¶Å-¶Å¢²¢ J ãGéÁ¢GêÚ ©Æ ÜUÚ ÜUÐÇG¢
¶è´Ó¢¼ï ãé» ©Ý ÜUè ¼GÚÈGU ¼à¢ÚèÈGU Hï x¢» J ©Ý S¢ï }¢é¥G¢-ÝÜGU¢ çÜU²¢
¥¢ñÚ ©Ý ÜU¢ï Ï¢¢ïS¢¢ çÎ²¢ J
S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê Á¢GÚ
çx¢GÈGU¢Úè ÜU¢ï ¼GHÏ¢ ÈGUÚ}¢¢²¢, Á¢Ï¢ ±¢ïã ãG¢çÁ¢GÚ ãé» ¼¢ï

S¢ÚÜU¢Ú Ýï ÈGU¼Gïü à¢zGÜGU¼ S¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê Á¢GÚ
ÜU¢ï x¢Hï Hx¢¢ çH²¢ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ä²êÏ¢ çÏ¢Ý Ï¢à¢èÚ »ÜU
S¢¢çãGÏ¢ S¢ï çÚ±¢²¼ ÜUÚ¼ï ãñ´ ©‹ã¢ï´ Ýï ÜUã¢, }¢ñ´ Ýï ¥Ï¢ê Á¢GÚ
S¢ï ÐêÀ¢, çÁ¢S¢ ±vG¼ ¼é}¢ ÚS¢êHéËH¢ã S¢ï
ç}¢H¼ï ‰¢ï v²¢ ¥¢Ð ¼é}ã¢Úï S¢¢‰¢ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÈGUÚ}¢¢¼ï
‰¢ï ? ©‹ã¢ï´ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : }¢ñ´ ÜU|¢è ¥¢Ð ÜU¢ï Ýãè´
ç}¢H¢ }¢x¢Ú ¥¢Ð }¢ïÚï S¢¢‰¢ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚ¼ï (²¢’Ýè
}¢ñ´ Ýï Á¢Ï¢ |¢è }¢éH¢ÜGU¢¼ ÜU¢ à¢ÚÈGU ãG¢çS¢H çÜU²¢, S¢ÚÜU¢Ú Ýï
}¢éS¢¢-ÈGUãG¢ Á¢GÚêÚ ÈGUÚ}¢¢²¢) »ÜU çÎÝ ¥¢Ð Ýï }¢ïÚè ¼GÚÈGU
Ðñx¢G¢}¢ |¢ïÁ¢¢ J }¢ñ´ ¥ÐÝï Í¢Ú }¢¢ñÁ¢êÎ Ýãè´ ‰¢¢ J Á¢Ï¢ }¢ñ´ ¥¢²¢ }¢éÛ¢ï ¶GÏ¢Ú Îè
x¢§ü J }¢ñ´ ¥¢Ð ÜUè ç¶GÎ}¢¼ }¢ï´ ãG¢çÁ¢GÚ ã¢ï x¢²¢ J ¥¢Ð
¼wG¼ ÐÚ Ú¢ñÝÜGU ¥zGÚ¢ïÁ¢G ‰¢ï J ¥¢Ð
Ýï }¢éÛ¢ï x¢Hï Hx¢¢ çH²¢ J ²ïã Ï¢ãé¼ Ï¢ïã¼Ú ãé±¢ ¥¢ñÚ Ï¢ïã¼Ú J
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ Á¢¢’ÈGUÚ S¢ÚÜU¢Úï ¥Ï¢Î ÜGUÚ¢Ú
ÜUè ç¶GÎ}¢¼ï Ï¢¢ Ï¢-Ú-ÜU¼ }¢ï´ ãG¢çÁ¢GÚ ãé» ¼¢ï ©Ý ÜU¢ï
|¢è x¢Hï S¢ï Hx¢¢²¢ Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï à¢¥GÏ¢è S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ
çÜU ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢, ÚªÈéGUÚüãGè}¢ Á¢¢’ÈGUÚ çÏ¢Ý ¥Ï¢è
¼G¢çHÏ¢ ÜU¢ï ç}¢Hï ¼¢ï x¢Hï S¢ï Hx¢¢ çH²¢ ¥¢ñÚ ©Ý ÜUè ¥¢æ¶¢ï´
ÜïU ÎÚç}¢²¢Ý Ï¢¢ïS¢¢ çÎ²¢ J
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
¶Géà¢ ÝS¢èÏ¢ S¢ãG¢Ï¢» çÜUÚ¢}¢ S¢ÚÜU¢Úï Á¢Gè ±ÜGU¢Ú
ÜïU ÚãG}¢¼ |¢Úï ã¢‰¢¢ï´ ÜU¢ï Ó¢ê}¢Ýï ÜUè S¢¥G¢Î¼ |¢è
ãG¢çS¢H ÜUÚ¼ï ‰¢ï J ãGÁ¢GÚ¼ï §ÏÝï ©G}¢Ú S¢ï »ÜU ±¢çÜGU¥G¢
25

}¢Ú±è ãñ çÁ¢S¢ }¢ï´ ¥¢Ð Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : ã}¢ ãGéÁ¢GêÚ ¼¢Á¢Î¢Úï
}¢ÎèÝ¢ ÜïU ÜGUÚèÏ¢ ãé» ¥¢ñÚ ã}¢ Ýï ¥¢Ð
ÜïU ã¢‰¢¢ï´ ÜU¢ï Ï¢¢ïS¢¢ çÎ²¢ J
çÁ¢Ý ÜU¢ï S¢ê» ¥¢S}¢¢æ ÈñUH¢ ÜïU Á¢H ‰¢H |¢Ú çÎ²ï
S¢ÎÜGU¢ ©Ý ã¢‰¢¢ï´ ÜU¢ Œ²¢Úï ã}¢ ÜU¢ï |¢è ÎÚÜU¢Ú ãñ
S¢ãG¢Ï¢» çÜUÚ¢}¢ S¢ÚÜU¢Ú ÜïU }¢éÜGUgS¢ ã¢‰¢ Ð¢©æ Ó¢ê}¢¼ï ‰¢ï
ãGÁ¢GÚ¼ï Á¢GÚ¢¥G S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU Á¢Ï¢ ÜGUÏ¢èH¢
¥GçÏÎH ÜGñUS¢ ÜU¢ ±zGÎ S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜUè ç¶GÎ}¢¼ï
¥vGÎS¢ }¢ï´ ãG¢çÁ¢GÚ ãé±¢, ²ïã |¢è ©S¢ ±vG¼ ±zGÎ }¢ï´ à¢ÚèÜU ‰¢ï J ¥¢Ð
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ çÜU Á¢Ï¢ ã}¢ ¥ÐÝè }¢ç‹Á¢GH¢ï´ S¢ï }¢ÎèÝ¢ à¢ÚèÈGU ÐãéæÓ¢ï ¼¢ï Á¢ËÎè
Á¢ËÎè S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜUè ç¶GÎ}¢¼ï ¥vGÎS¢ }¢ï´ ãG¢çÁ¢GÚ
ãé» ¥¢ñÚ S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜïU ÎS¼ï }¢éÏ¢¢ÚÜU ¥¢ñÚ
ÜGUÎ}¢ à¢ÚèÈGU ÜU¢ï Ï¢¢ïS¢¢ çÎ²¢ J
çS¢çËS¢H» ¥G¢çH²¢ çÓ¢çà¼²¢ ÜïU ¥GÁ¢Gè}¢ Ðïà¢±¢ ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çÄ²ÎéÝ¢ Ï¢¢Ï¢¢ ÈGUÚèÎégèÝ x¢‹Á¢ï à¢ÜUÚ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ :
}¢à¢¢§¶G ± Ï¢éÁ¢Géx¢¢üÝï ÎèÝ ÜUè ÎS¼ Ï¢¢ïS¢è ²ÜGUèÝÝ ÎèÝ¢ï Îé‹²¢ ÜUè
¶GñÚ¢ï Ï¢-Ú-ÜU¼ ÜU¢ Ï¢¢§GS¢ Ï¢Ý¼è ãñ J »ÜU ÎzG¥G¢ çÜUS¢è Ýï »ÜU Ï¢éÁ¢Géx¢ü ÜU¢ï
§ç‹¼ÜGU¢H ÜïU Ï¢¢’Î wG±¢Ï¢ }¢ï´ Îï¶¢ ¼¢ï ©Ý S¢ï ÐêÀ¢, “
²¢’Ýè ¥ËH¢ã ¼Ï¢¢-Ú-ÜU ± ¼¥G¢H¢ Ýï ¥¢Ð ÜïU S¢¢‰¢ v²¢ S¢éHêÜU çÜU²¢ ?
ÜUã¢, Îé‹²¢ ÜU¢ ãÚ }¢é¥G¢-}¢H¢ ¥ÓÀ¢ ¥¢ñÚ Ï¢éÚ¢ }¢ïÚï ¥¢x¢ï Ú¶ çÎ²¢ ¥¢ñÚ
Ï¢¢¼ ²ã¢æ ¼ÜU ÐãéæÓ¢ x¢§ü çÜU ãéGv}¢ ãé±¢, §S¢ï Î¢ïÁ¢G¶G }¢ï´ Hï Á¢¢¥¢ï ! §S¢
ãéGv}¢ ÐÚ ¥G}¢H ã¢ïÝï ãè ±¢H¢ ‰¢¢ çÜU ÈGUÚ}¢¢Ý ãé±¢, ÆãÚ¢ï ! »ÜU
ÎzG¥G¢ §S¢ Ýï Á¢¢}¢ï¥G çÎç}¢àÜGU }¢ï´ wG±¢Á¢¢ à¢ÚèÈGU

ÜïU ÎS¼ï }¢éÏ¢¢ÚÜU ÜU¢ï Ó¢ê}¢¢ ‰¢¢ J ©S¢ ÎS¼ Ï¢¢ïS¢è ÜUè Ï¢-Ú-ÜU¼ S¢ï ã}¢ Ýï
§S¢ï }¢é¥G¢ÈG çÜU²¢ J”
²¢’Ýè ¥ËH¢ã ÜUè ÚãG}¢¼ Ï¢ã¢ ²¢’Ýè ÜGUè}¢¼ ¼GHÏ¢ Ýãè´ ÜUÚ¼è,
¥ËH¢ã ÜUè ÚãG}¢¼ ¼¢ï Ï¢ã¢Ý¢ ÉêæÉ¼è ãñ J
}¢Á¢GèÎ à¢ñ¶éGH }¢à¢¢§¶G Ï¢¢Ï¢¢ ÈGUÚèÎégèÝ ÈGUÚ}¢¢¼ï
ãñ´ : çÜGU²¢}¢¼ ÜïU çÎÝ Ï¢ãé¼ S¢¢Úï x¢éÝ¢ãx¢¢Ú, Ï¢éÁ¢Géx¢¢üÝï ÎèÝ ÜUè
ÎS¼ Ï¢¢ïS¢è ÜUè Ï¢-Ú-ÜU¼ S¢ï Ï¢wGà¢ï Á¢¢»æx¢ï ¥¢ñÚ Î¢ïÁ¢G¶G ÜïU ¥GÁ¢G¢Ï¢ S¢ï
ÝÁ¢¢¼ ãG¢çS¢H ÜUÚï´x¢ï J
(7) Î¢ïÝ¢ï´ ã¢‰¢¢ï´ S¢ï }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚï´ J
(Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 98)
(8) çÁ¢¼Ýè Ï¢¢Ú }¢éH¢ÜGU¢¼ ã¢ï ãÚ Ï¢¢Ú }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚÝ¢
}¢éS¼ãGÏ¢ ãñ J (Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 97)
(9) ÚéwGS¢¼ ã¢ï¼ï ±vG¼ |¢è }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚï´ J S¢ÎÚéàà¢Úè¥Gã,
Ï¢ÎÚéœ¢GÚèÜGUã }¢ézG¼è }¢éã}}¢Î ¥}¢Á¢Î ¥GHè ¥¢’Á¢G}¢è çH¶¼ï
ãñ´ : §S¢ ÜïU }¢SÝêÝ ã¢ïÝï ÜUè ¼SÚèãG ÝÁ¢GÚï ÈGUÜGUèÚ S¢ï Ýãè´ x¢éÁ¢GÚè }¢x¢Ú ¥SH
}¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜU¢ Á¢±¢Á¢G ãGÎèS¢ S¢ï S¢¢çÏ¢¼ ãñ ¼¢ï §S¢ ÜU¢ï |¢è Á¢¢§Á¢G ãè
S¢}¢Û¢¢ Á¢¢»x¢¢ J (Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 98)
(10) ÈGUÜGU¼ ©æçxH²¢ï´ ÜïU ÀêÝï ÜU¢ Ý¢}¢ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ Ýãè´ ãñ
S¢é‹Ý¼ ²ïã ãñ çÜU Î¢ïÝ¢ï´ ã¢‰¢¢ï´ S¢ï }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ çÜU²¢ Á¢¢» ¥¢ñÚ Î¢ïÝ¢ïæ ÜïU
ã¢‰¢¢ï´ ÜïU }¢¢ Ï¢ñÝ ÜUÐÇG¢ ±x¢GñÚ¢ ÜU¢ï§ü Ó¢èÁ¢G ãG¢§H Ý ã¢ï J
(Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 98)
(11) }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚ¼ï ±vG¼ S¢é‹Ý¼ ²ïã ãñ çÜU ã¢‰¢ }¢ï´ Úê}¢¢H
±x¢GñÚ¢ ãG¢§H Ý ã¢ï, Î¢ïÝ¢ï´ ã‰¢ïçH²¢æ ¶G¢Hè ã¢ï´ ¥¢ñÚ ã‰¢ïHè S¢ï ã‰¢ïHè
ç}¢HÝè Ó¢¢çã²ï J (Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, S¢H¢}¢ ÜU¢ Ï¢²¢Ý, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 98)
27

(12) }¢éSÜUÚ¢ ÜUÚ x¢}¢ü Á¢¢ïà¢è S¢ï }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚï´ J ÎéÚêÎ à¢ÚèÈGU
ÐÉGï´ ¥¢ñÚ ã¢ï S¢ÜïU ¼¢ï ²ïã Îé¥G¢ |¢è ÐÉGï´ “ ” (²¢’Ýè
¥ËH¢ã ã}¢¢Úè ¥¢ñÚ ¼é}ã¢Úè }¢çxGÈGUÚ¼ ÈGUÚ}¢¢») J
(13) ãÚ Ý}¢¢Á¢G ÜïU Ï¢¢’Î H¢ïx¢ ¥¢ÐS¢ }¢ï´ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚ¼ï
ãñ´ ²ïã Á¢¢§Á¢G ãñ J
(14) x¢Hï ç}¢HÝï ÜU¢ï }¢é¥G¢-ÝÜGU¢ ÜUã¼ï ãñ´ ¥¢ñÚ ²ïã |¢è
S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ S¢ï S¢¢çÏ¢¼ ãñ J
(15) çS¢ÈGüU ¼ãÏ¢‹Î Ï¢¢æ{ ÜUÚ ²¢ Ð¢Á¢¢}¢¢ ÐãÝï ã¢ï´ ©S¢ ±vG¼
}¢é¥G¢-ÝÜGU¢ Ý ÜUÚï´ Ï¢çËÜU ÜéU¼¢ü ÐãÝ¢ ãé±¢ ã¢ï ²¢ ÜU}¢ ¥Á¢G ÜU}¢ Ó¢¢ÎÚ
çHÐÅè ãé§ü ã¢ïÝè Ó¢¢çã²ï J (Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, S¢H¢}¢ ÜU¢ Ï¢²¢Ý, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 98)
(16) §GüÎñÝ }¢ï´ }¢é¥G¢-ÝÜGU¢ ÜUÚÝ¢ Á¢¢§Á¢G ãñ J
(17) ¥G¢çH}¢ï ÎèÝ ÜïU ã¢‰¢ Ð¢©æ Ó¢ê}¢Ý¢ Á¢¢§Á¢G ãñ J
(Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 99)
(18) }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜïU Ï¢¢’Î ¥ÐÝ¢ ãè ã¢‰¢ Ó¢ê}¢ HïÝ¢ }¢vÚêã ãñ J
(Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 99)
(19) ã¢‰¢ Ð¢©æ ±x¢GñÚ¢ Ó¢ê}¢Ýï }¢ï´ ²ïã »ãGç¼²¢¼G Á¢GÚêÚè ãñ çÜU
}¢ãGËHï çÈGUyÝ¢ Ý ã¢ï, ¥x¢Ú à¢ã±¼ ÜïU çH²ï çÜUS¢è §SH¢}¢è |¢¢§ü
S¢ï }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ²¢ }¢é¥G¢-ÝÜGU¢ çÜU²¢, ã¢‰¢ Ð¢©æ Ó¢ê}¢ï ²¢ Ðïà¢¢Ýè
ÜU¢ Ï¢¢ïS¢¢ çH²¢ ¼¢ï ²ïã Ý¢ Á¢¢§Á¢G ãñ J
(}¢éHwG¶GS¢Ý Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 98)
(20) ±¢çHÎñÝ ÜïU ã¢‰¢ Ð¢©æ |¢è Ó¢ê}¢ S¢ÜU¼ï ãñ´ J
(21) ¥G¢çH}¢ï Ï¢¢ ¥G}¢H ¥¢ñÚ ÝïÜU §SH¢}¢è |¢¢§ü ÜUè ¥¢}¢Î
ÐÚ ¼¢’Á¢Gè}¢ ÜïU çH²ï ¶ÇG¢ ã¢ï Á¢¢Ý¢ Á¢¢§Á¢G Ï¢çËÜU }¢éS¼ãGÏ¢ ãñ }¢x¢Ú ±¢ïã
¥G¢çH}¢ ²¢ ÝïÜU à¢wGS¢ Ï¢ Á¢G¢¼ï ¶GéÎ ¥ÐÝï ¥¢Ð ÜU¢ï ¼¢’Á¢Gè}¢ ÜU¢ ¥ãH
¼S¢Ã±éÚ Ý ÜUÚï ¥¢ñÚ ²ïã ¼}¢‹Ý¢ Ý ÜUÚï çÜU H¢ïx¢ }¢ïÚï çH²ï ¶ÇïG ã¢ï Á¢¢²¢
28

ÜUÚï´ J ¥¢ñÚ ¥x¢Ú ÜU¢ï§ü ¼¢’Á¢Gè}¢Ý ¶ÇG¢ Ý ã¢ï ¼¢ï ãÚçx¢Á¢G ãÚçx¢Á¢G çÎH }¢ï´
ÜUÎêÚ¼ (}¢ñH) Ý H¢»æ J
(}¢¢¶êGÁ¢G ¥Á¢G ÈGU¼¢±¢ Ú-Á¢Gç±Ä²¢, çÁ¢. 23, S¢. 719)
»ï ã}¢¢Úï Œ²¢Úï ¥ËH¢ã ã}¢ï´ §wGH¢S¢ ¥¢ñÚ ¶Géà¢ çÎHè ÜïU
S¢¢‰¢ ãÚ }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚÝï ¥¢ñÚ §Ý ÜïU S¢¢‰¢ ¶G‹Î¢ Ðïà¢¢Ýè ÜUï
S¢¢‰¢ }¢éS¢¢-ÈGUãG¢ ÜUÚÝï ÜUè ¼¢ñÈGUèÜGUï ÚÈGUèÜGU }¢ãGü}¢¼ ÈGUÚ}¢¢ J
Ú¢ïÁ¢Gè ÜU¢ S¢Ï¢Ï¢
ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ ÜïU Î¢ñÚï ¥vGÎS¢ }¢ï´ Î¢ï |¢¢§ü
‰¢ï, çÁ¢Ý }¢ï´ »ÜU ¼¢ï ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ ÜUè ç¶GÎ}¢¼ï
Ï¢¢ Ï¢-Ú-ÜU¼ }¢ï´ (§GË}¢ï ÎèÝ S¢è¶Ýï ÜïU çH²ï) ¥¢¼¢ ‰¢¢,¥¢ñÚ Îê„Ú¢ ÜU¢ï§ü
ÜU¢}¢ ÜUÚ¼¢ ƒ¢ J (»ÜU Ú¢ïÁ¢G) ÜU¢Úèx¢Ú |¢¢§ü Ýï ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢
S¢ï ¥ÐÝï |¢¢§ü ÜUè çà¢ÜU¢²¼ ÜUè (²¢’Ýè §S¢ Ýï
S¢¢Ú¢ Ï¢¢ïÛ¢ }¢éÛ¢ ÐÚ Ç¢H çÎ²¢ ãñ, §S¢ ÜU¢ï }¢ïÚï ÜU¢}¢ ÜU¢Á¢ }¢ï´ ã¢‰¢ Ï¢Å¢Ý¢
Ó¢¢çã²ï) ¼¢ï ¥ËH¢ã ÜïU }¢ãGÏ¢êÏ¢, Î¢Ý¢» x¢éG²êÏ¢, }¢éÝÁGÁ¢GãéÝ ¥GçÝH
©G²êÏ¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ :
(( )) à¢¢²Î ! “¼éÛ¢ï §S¢ ÜUè Ï¢-Ú-ÜU¼ S¢ï
Ú¢ïÁ¢Gè ç}¢H Úãè ãñ J”
29

Ï¢¢¼ Ó¢è¼ ÜUÚÝï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
§S¢ çÁ¢G‹Îx¢è }¢ï´ ã}¢ï´ ãÚ ±vG¼ Ï¢¢¼ Ó¢è¼ ÜUÚÝï ÜUè Á¢GÚêÚ¼
ÐÇG¼è Úã¼è ãñ J Ï¢çËÜU ã}¢ H¢ïx¢ çÏ¢H¢ Á¢GÚêÚ¼ |¢è ãÚ ±vG¼ Ï¢¢ïH¼ï
Úã¼ï ãñ´ ãG¢H¢æçÜU ²ïã çÏ¢H¢ Á¢GÚêÚ¼ Ï¢¢ïHÝ¢ Ï¢ãé¼ ãè ÝévGS¢¢Ý Îïã ãñ, x¢GñÚ
Á¢GÚêÚè x¢ézG¼-x¢ê ÜUÚÝï S¢ï ¶G¢}¢¢ïà¢ ÚãÝ¢ ¥zGÁ¢GH ãñ J çHã¢Á¢G¢ ã}¢¢Úï
Œ²¢Úï }¢-ÎÝè ¥¢ÜGU¢ ÜUè Ï¢¢¼ Ó¢è¼ ÜïU çS¢çËS¢Hï }¢ï´
S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ ¥¢ñÚ ¶G¢}¢¢ïà¢è ÜïU ÈGUÁ¢G¢§H ±x¢GñÚ¢ ²ã¢æ ÐÚ Ï¢²¢Ý
çÜU²ï Á¢¢¼ï ãñ´ J
(1) S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ x¢ézG¼-x¢ê §S¢
¼GÚãG çÎH Ýà¢èÝ ¥‹Î¢Á¢G }¢ï´ ÆãÚ ÆãÚ ÜUÚ ÈGUÚ}¢¢¼ï çÜU S¢éÝÝï
±¢H¢ ¥¢S¢¢Ýè S¢ï ²¢Î ÜUÚ Hï¼¢ Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ©}}¢éH }¢é¥ç}¢ÝèÝ ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çÄ²Î¢ ¥G¢§à¢¢ çS¢gèÜGU¢ ÈGUÚ}¢¢¼è ãñæ çÜU S¢ÚÜU¢Úï Î¢ï
¥G¢H}¢ S¢¢ÈGU S¢¢ÈGU ¥¢ñÚ Á¢éÎ¢ Á¢éÎ¢ ÜUH¢}¢ ÈGUÚ}¢¢¼ï
‰¢ï, ãÚ S¢éÝÝï ±¢H¢ ©S¢ ÜU¢ï ²¢Î ÜUÚ Hï¼¢ ‰¢¢ J
(2) }¢éSÜUÚ¢ ÜUÚ ¥¢ñÚ ¶G‹Î¢ Ðïà¢¢Ýè S¢ï Ï¢¢¼ Ó¢è¼ ÜUèçÁ¢²ï J
À¢ïÅ¢ï´ ÜïU S¢¢‰¢ }¢éçàÈGUÜGU¢Ý¢ ¥¢ñÚ Ï¢ÇG¢ï´ ÜïU S¢¢‰¢ }¢¢ï¥gÏ¢¢Ý¢ HãÁ¢¢
Úç¶²ï Î¢ïÝ¢ï´ ÜïU ÝÁGÎèÜU ¥¢Ð }¢¢ï¥GÁGÁ¢GÁ¢G Úãï´x¢ï J
(3) çÓ¢ËH¢ çÓ¢ËH¢ ÜUÚ Ï¢¢¼ ÜUÚÝ¢ Á¢ñS¢¢ çÜU ¥¢Á¢ÜUH
30

Ï¢ï ¼ÜUËHéÈGUè }¢ï´ Î¢ïS¼ ¥¢ÐS¢ }¢ï´ ÜUÚ¼ï ãñ´, }¢¢’²êÏ¢ ãñ J
(4) Î¢ñÚ¢Ýï x¢ézG¼-x¢ê »ÜU ÎêS¢Úï ÜïU ã¢‰¢ ÐÚ ¼¢Hè ÎïÝ¢
ÆèÜU Ýãèæ v²êæçÜU ¼¢Hè, S¢èÅè Ï¢Á¢¢Ý¢ }¢ãìGÁ¢G ¶ïH ÜêUÎ, ¼}¢¢à¢¢
¥¢ñÚ ¼GÚèÜGU» ÜéUzGÈGU¢Ú ãñ J (¼zGS¢èÚï Ý§üG}¢è, çÁ¢. 9, S¢. 549)
(5) Ï¢¢¼ Ó¢è¼ ÜUÚ¼ï ±vG¼ ÎêS¢Úï ÜïU S¢¢}¢Ýï Ï¢¢Ú Ï¢¢Ú
Ý¢ÜU ²¢ ÜU¢Ý }¢ï´ ©æx¢Hè Ç¢HÝ¢, ‰¢êÜU¼ï ÚãÝ¢ ¥ÓÀè Ï¢¢¼ Ýãè´ J
§S¢ S¢ï ÎêS¢Ú¢ï´ ÜU¢ï çÍ¢Ý ¥¢¼è ãñ J
(6) Á¢Ï¢ ¼ÜU ÎêS¢Ú¢ Ï¢¢¼ ÜUÚ Úã¢ ã¢ï, §yG}¢èÝ¢Ý S¢ï
S¢éÝï´ J ©S¢ ÜUè Ï¢¢¼ ÜU¢Å ÜUÚ ¥ÐÝè Ï¢¢¼ à¢éÚê¥G Ý ÜUÚ Îï´ J
(7) ÜU¢ï§ü ãvH¢ ÜUÚ Ï¢¢¼ ÜUÚ¼¢ ã¢ï ¼¢ï ©S¢ ÜUè ÝvGH Ý
©¼¢Úï´ çÜU §S¢ S¢ï ©S¢ ÜUè çÎH ¥¢Á¢G¢Úè ã¢ï S¢ÜU¼è ãñ J
(8) Ï¢¢¼ Ó¢è¼ ÜUÚ¼ï ãé» ÜGUãìÜGUã¢ Ý Hx¢¢»æ çÜU S¢ÚÜU¢Ú
Ýï ÜU|¢è ÜGUãìÜGUã¢ Ýãè´ Hx¢¢²¢ (ÜGUãìÜGUã¢ ²¢’Ýè
§¼Ýè ¥¢±¢Á¢G S¢ï ãæS¢Ý¢ çÜU ÎêS¢Ú¢ï´ ¼ÜU ¥¢±¢Á¢G ÐãéæÓ¢ï J)
(9) çÁ¢G²¢Î¢ Ï¢¢¼ï´ ÜUÚÝï ¥¢ñÚ Ï¢¢Ú Ï¢¢Ú ÜGUãìÜGUã¢ Hx¢¢Ýï
S¢ï ±ÜGU¢Ú |¢è }¢Á¢ÚêãG ã¢ï¼¢ ãñ J
(10) S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï
¥¢Hèà¢¢Ý ãñ : “Á¢Ï¢ ¼é}¢ çÜUS¢è Îé‹²¢ S¢ï Ï¢ï ÚxGÏ¢¼ à¢wGS¢ ÜU¢ï Îï¶¢ï ¥¢ñÚ
©S¢ï ÜU}¢ x¢¢ï Ð¢¥¢ï ¼¢ï ©S¢ ÜïU Ð¢S¢ Á¢GÚêÚ Ï¢ñÆ¢ï v²êæçÜU ©S¢ ÐÚ çãGv}¢¼ ÜU¢
ÝéÁ¢GêH ã¢ï¼¢ ãñ J”
(11) ãGÎèS¢ï Ð¢ÜU }¢ïæ ãñ “Á¢¢ï Ó¢éÐ Úã¢ ©S¢ Ýï ÝÁ¢¢¼
Ð¢§ü J”
31

(12) çÜUS¢è S¢ï Á¢Ï¢ Ï¢¢¼ Ó¢è¼ ÜUè Á¢¢» ¼¢ï ©S¢ ÜU¢
ÜU¢ï§ü S¢ãGèãG }¢vGS¢Î |¢è ã¢ïÝ¢ Ó¢¢çã²ï J ¥¢ñÚ ã}¢ïà¢¢ }¢é¶G¢¼GÏ¢ ÜUï Á¢GÈGüU
¥¢ñÚ ©S¢ ÜUè ÝçzGS¢²¢¼ ÜïU }¢é¼G¢çÏ¢ÜGU Ï¢¢¼ ÜUè Á¢¢» J Á¢ñS¢¢ çÜU ÜUã¢
Á¢¢¼¢ ãñ, “ ” (²¢’Ýè H¢ïx¢¢ïæ S¢ï ©Ý ÜUè
¥GvGH¢ï´ ÜïU }¢é¼G¢çÏ¢ÜGU ÜUH¢}¢ ÜUÚ¢ï J) ²¢’Ýè §S¢ ¼GÚãG ÜUè Ï¢¢¼ï´ Ý ÜUè Á¢¢»æ
çÜU ÎêS¢Ú¢ï´ ÜUè S¢}¢Û¢ }¢ï´ Ý ¥¢»æ, ¥ËÈGU¢Á¢G |¢è S¢¢Î¢ S¢¢ÈGU S¢¢ÈGU ã¢ï´,
}¢éçàÜUH ¼ÚèÝ ¥ËÈGU¢Á¢G |¢è §çS¼’}¢¢H Ý çÜU²ï Á¢¢»æ çÜU §S¢ ¼GÚãG
¥x¢Hï ÐÚ ¥¢Ð ÜUè §GçË}¢Ä²¼ ÜUè {¢ÜU ¼¢ï Ï¢ñÆ Á¢¢»x¢è }¢x¢Ú }¢ég¥G¢
¶G¢ÜU |¢è S¢}¢Û¢ Ý ¥¢»x¢¢ J
(13) ¥ÐÝè Á¢GÏ¢¢Ý ÜU¢ï ã}¢ïà¢¢ Ï¢éÚè Ï¢¢¼¢ï´ S¢ï Ú¢ïÜïU Ú¶ï´ J
ãGÁ¢GÚ¼ï ©GvGÏ¢¢ çÏ¢Ý ¥G¢ç}¢Ú ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ }¢ñ´ Ýï ¥GÁ¢Gü çÜU²¢, ²¢
ÚS¢êHËH¢ã ÝÁ¢¢¼ v²¢ ãñ ? ÈGUÚ}¢¢²¢, “¥ÐÝè Á¢GÏ¢¢Ý
ÜU¢ï Ï¢éÚè Ï¢¢¼¢ï´ S¢ï Ú¢ïÜU Ú¶¢ï J”
(14) }¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! ¥x¢Ú ã}¢ Ýï Á¢GÏ¢¢Ý
ÜU¢ï S¢ãGèãG §çS¼’}¢¢H çÜU²¢ ¼¢ï §S¢ ÜU¢ Á¢¢ï ÜéUÀ ÈGU¢»Î¢ ã¢ïx¢¢
±¢ïã S¢¢Ú¢ ãè çÁ¢S}¢ Ð¢»x¢¢ ¥¢ñÚ ¥x¢Ú ²ïã S¢è{è Ý Ó¢Hè çÜUS¢è ÜU¢ï
x¢¢Hè ±x¢GñÚ¢ Îï Îè ¼¢ï Á¢GÏ¢¢Ý ÜU¢ï ÜU¢ï§ü ¼vHèÈGU ã¢ï ²¢ Ý ã¢ï çÐÅ¢§ü Îèx¢Ú
¥¢’Á¢G¢ ÜUè ã¢ïx¢è J ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê S¢§GüÎ ¶éGÎÚè S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ
çÜU S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢Ï¢ §‹S¢¢Ý
S¢éÏãG ÜUÚ¼¢ ãñ ¼¢ï ©S¢ ÜïU ¥¢’Á¢G¢ Û¢éÜU ÜUÚ Á¢GÏ¢¢Ý S¢ï ÜUã¼ï ãñ´, ã}¢¢Úï Ï¢¢Úï
}¢ï´ ¥ËH¢ã ¼¥G¢H¢ S¢ï ÇÚ ! v²êæçÜU ã}¢ ¼éÛ¢ S¢ï }¢é-¼¥GçËHÜGU ãñ´ J ¥x¢Ú
¼ê S¢è{è Úãïx¢è, ã}¢ |¢è S¢è{ï Úãï´x¢ï ¥¢ñÚ ¥x¢Ú ¼ê ÅïÉGè ã¢ïx¢è ã}¢ |¢è ÅïÉGï
ã¢ï Á¢¢»æx¢ï J”
32

(15) ¥¢ÐS¢ }¢ï´ ãæS¢è }¢Á¢G¢ÜU ÜUè ¥G¢Î¼ ÜU|¢è }¢ãæx¢è
ÐÇG Á¢¢¼è ãñ J ãGÁ¢GÚ¼ï ©G}¢Ú çÏ¢Ý ¥GÏÎéH ¥GÁ¢GèÁ¢G Ýï
ÈGUÚ}¢¢²¢ : “¥¢ÐS¢ }¢ï´ Æn¢ }¢Á¢G¢ÜGU }¢¼ çÜU²¢ ÜUÚ¢ï çÜU §S¢ ¼GÚãG ãæS¢è
ãè ãæS¢è }¢ï´) çÎH¢ï´ }¢ï´ ÝzGÚ¼ Ï¢ñÆ Á¢¢¼è ãñ J ¥¢ñÚ Ï¢éÚï ¥zG¥G¢H ÜUè
Ï¢é‹²¢Îï´ çÎH¢ï´ }¢ï´ ©S¼é±¢Ú ã¢ï Á¢¢¼è ãñ´ J”
(16) Ï¢Î Á¢GÏ¢¢Ýè ¥¢ñÚ Ï¢ï ãG²¢§ü ÜUè Ï¢¢¼¢ï´ S¢ï ãÚ
±vG¼ ÐÚãïÁ¢G ÜUÚï´, x¢¢Hè x¢H¢ïÓ¢ S¢ï §çÁ¼Ý¢Ï¢ ÜUÚ¼ï Úãï´ ¥¢ñÚ ²¢Î
Ú¶ï´ çÜU ¥ÐÝï |¢¢§ü ÜU¢ï x¢¢Hè ÎïÝ¢ ãGÚ¢}¢ ãñ (ÈGU¼¢±¢ Ú-Á¢Gç±Ä²¢, çÁ¢. 21,
S¢. 127) ¥¢ñÚ Ï¢ï ãG²¢§ü ÜUè Ï¢¢¼ ÜUÚÝï ±¢Hï ÐÚ Á¢‹Ý¼ ãGÚ¢}¢ ãñ J
ãéGÁ¢GêÚ ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “©S¢ à¢wGS¢
ÐÚ Á¢‹Ý¼ ãGÚ¢}¢ ãñ Á¢¢ï ÈGU¢ïãGìà¢ x¢¢ï§ü (Ï¢ï ãG²¢§ü ÜUè Ï¢¢¼) S¢ï ÜU¢}¢
Hï¼¢ ãñ J”
»ï ã}¢¢Úï Œ²¢Úï ¥ËH¢ã ! ã}¢ï´ x¢ézG¼-x¢ê ÜUÚÝï ÜUè S¢é‹Ý¼¢ï´
¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ ÐÚ ¥G}¢H ÜUÚÝï ÜUè ¼¢ñÈGUèÜGU }¢ãGü}¢¼ÈGÚ}¢¢ J
33

Í¢Ú }¢ï´ ¥¢Ýï Á¢¢Ýï ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
ã}¢ï´ ãÚ Ú¢ïÁ¢G ¥ÐÝï ²¢ çÜUS¢è ¥GÁ¢GèÁ¢G ²¢ Î¢ïS¼ ± ¥ãGÏ¢¢Ï¢ ÜïU
Í¢Ú }¢ï´ Á¢¢Ýï ÜUè ãG¢Á¢¼ ÐÇG¼è Úã¼è ãñ ¼¢ï ã}¢ï´ ²ïã }¢¢’Hê}¢ ã¢ïÝ¢
Ó¢¢çã²ï çÜU Í¢Ú }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ïÝï ÜU¢ S¢é‹Ý¼ ¼GÚèÜGU¢ v²¢ ãñ ? çÜUS¢è ÜïU
Í¢Ú }¢ï´ Á¢¢»æ ¼¢ï ÎÚ±¢Á¢ïG ÜïU S¢¢}¢Ýï ¶ÇïG ã¢ï´ ²¢ »ÜU ¼GÚÈGU ãÅ ÜUÚ ?
¥¢ñÚ çÜUS¢ ¼GÚãG §Á¢¢Á¢G¼ ¼GHÏ¢ ÜUÚï´ ? ¥x¢Ú §Á¢¢Á¢G¼ Ý ç}¢Hï ¼¢ï v²¢
ÜUÚÝ¢ Ó¢¢çã²ï ? Îé¥G¢ ÐÉG ÜUÚ Í¢Ú S¢ï çÝÜUHÝï ÜUè v²¢ v²¢ Ï¢-Ú-ÜU¼ï´
ãñ´ ? ¥x¢Ú Í¢Ú }¢ï´ ÜU¢ï§ü }¢¢ñÁ¢êÎ Ý ã¢ï ¼¢ï v²¢ ÐÉGÝ¢ Ó¢¢çã²ï ? Í¢Ú }¢ï´
Î¢ç¶GH ã¢ïÝï ¥¢ñÚ §Á¢¢Á¢G¼ ¼GHÏ¢ ÜUÚÝï ±x¢GñÚ¢ ÜïU ãG±¢Hï S¢ï }¢é-¼¥GgÎ
S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢ ãñ´ :
(1) ¥ÐÝï Í¢Ú }¢ï´ ¥¢¼ï ãé» |¢è S¢H¢}¢ ÜUÚï´ ¥¢ñÚ Á¢¢¼ï ãé»
|¢è S¢H¢}¢ ÜUÚïæ J ãGéÁ¢GêÚ ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï
¥G¢Hèà¢¢Ý ãñ çÜU Á¢Ï¢ ¼é}¢ Í¢Ú }¢ïæ ¥¢¥¢ï ¼¢ï Í¢Ú ±¢H¢ï´ ÜU¢ï „H¢}¢ ÜUÚ¢ï
¥¢ñÚ Á¢¢¥¢ï ¼¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚ ÜïU Á¢¢¥¢ï J
ãGÜUè}¢éH ©}}¢¼ }¢ézG¼è ¥ãG}¢Î ²¢Ú ¶G¢Ý Ý§Gü}¢è
ç}¢¥¢ü¼éH }¢Ý¢Á¢èãG çÁ¢ËÎ 6 S¢ÈGUãG¢ 9 ÐÚ ¼ãGÚèÚ
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : “Ï¢¢’Á¢G Ï¢éÁ¢éGx¢¢ïü ÜU¢ï Îï¶¢ x¢²¢ ãñ çÜU ¥Ã±H
çÎÝ }¢ï´ Á¢Ï¢ ÐãHè Ï¢¢Ú Í¢Ú }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï¼ï ¼¢ï çÏ¢çS}¢ËH¢ã
¥¢ñÚ ÐÉG Hï¼ï, çÜU §S¢ S¢ï Í¢Ú }¢ï´ §çy¼ÈGU¢ÜGU |¢è
Úã¼¢ ãñ ¥¢ñÚ çÚÁGÜGU }¢ï´ Ï¢-Ú-ÜU¼ |¢è J”
34

(2) ¥ËH¢ã ÜU¢ Ý¢}¢ çH²ï çÏ¢x¢GñÚ Á¢¢ï Í¢Ú }¢ï´
Î¢ç¶GH ã¢ï¼¢ ãñ, à¢ñ¼G¢Ý |¢è ©S¢ ÜïU S¢¢‰¢ Í¢Ú }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï
Á¢¢¼¢ ãñ J Á¢ñS¢¢ çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï Á¢¢çÏ¢Ú S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU
ÚS¢êHéËH¢ã Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢Ï¢ ¥¢Î}¢è Í¢Ú }¢ï´
Î¢ç¶GH ã¢ï¼ï ±vG¼ ¥¢ñÚ ¶¢Ý¢ ¶¢¼ï ±vG¼ ¥ËH¢ã ÜU¢ çÁ¢GRU ÜUÚ¼¢
ãñ ¼¢ï à¢ñ¼G¢Ý ÜUã¼¢ ãñ : “¥¢Á¢ ²ã¢æ Ý ¼é}ã¢Úè Ú¢¼ x¢éÁ¢GÚ S¢ÜU¼è ãñ ¥¢ñÚ
Ý ¼é}ãï´ ¶¢Ý¢ ç}¢H S¢ÜU¼¢ ãñ J” ¥¢ñÚ Á¢Ï¢ §‹S¢¢Ý Í¢Ú }¢ï çÏ¢x¢GñÚ ¥ËH¢ã
ÜU¢ çÁ¢GRU çÜU²ï Î¢ç¶GH ã¢ï¼¢ ãñ ¼¢ï à¢ñ¼G¢Ý ÜUã¼¢ ãñ, ¥¢Á¢ ÜUè Ú¢¼
²ãè´ x¢éÁ¢GÚïx¢è J ¥¢ñÚ Á¢Ï¢ ¶¢Ýï ÜïU ±vG¼ ¥ËH¢ã ÜU¢ Ý¢}¢ Ýãèæ Hï¼¢
¼¢ï ±¢ïã ÜUã¼¢ ãñ : “¼é}ãï´ çÆÜU¢Ý¢ |¢è ç}¢H x¢²¢ ¥¢ñÚ ¶¢Ý¢ |¢è ç}¢H
x¢²¢ J”
(3) Á¢Ï¢ ÜU¢ï§ü ¶Géà¢ ÝS¢èÏ¢ ¥ÐÝï Í¢Ú S¢ï Ï¢¢ãÚ Á¢¢¼ï ±vG¼
Ï¢¢ãÚ Á¢¢Ýï ÜUè Îé¥G¢ ÐÉG Hï¼¢ ãñ ¼¢ï ±¢ïã Í¢Ú H¢ñÅÝï ¼ÜU ãÚ Ï¢H¢ ±
¥¢ÈGU¼S¢ï}¢ãGÈêGUÁ¢Gã¢ïÁ¢¢¼¢ãñJ S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢
ÜUè S¢é‹Ý¼¢ï´ ÐÚ ¥G}¢H ÜUÚÝï }¢ï´ Ï¢-Ú-ÜU¼ ãè Ï¢-Ú-ÜU¼ ãñ J ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê
ãéÚñÚã S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU ãGéÁ¢êGÚ ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢
Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : “¥¢Î}¢è ¥ÐÝï Í¢Ú ÜïU ÎÚ±¢Á¢Gï S¢ï
Ï¢¢ãÚ çÝÜUH¼¢ ãñ ¼¢ï ©S¢ ÜUï S¢¢‰¢ Î¢ï çÈGUçÚà¼ï }¢éÜGUÚüÚ ã¢ï¼ï ãñ´ J Á¢Ï¢ ±¢ïã
¥¢Î}¢è ÜUã¼¢ ãñ çÜU “ ” ¼¢ï ±¢ïã çÈGUçÚà¼ï ÜUã¼ï ãñ´ ¼êÝï S¢è{è
Ú¢ã §çwG¼²¢Ú ÜUè J ¥¢ñÚ Á¢Ï¢ §‹S¢¢Ý ÜUã¼¢ ãñ,
“ ” ¼¢ï çÈGUçÚà¼ï ÜUã¼ï ãñ´ ¥Ï¢ ¼ê ãÚ ¥¢ÈGU¼
S¢ï }¢ãGÈêGUÁ¢G ãñ J Á¢Ï¢ Ï¢‹Î¢ ÜUã¼¢ ãñ, “ ” ¼¢ï çÈGUçÚà¼ï
ÜUã¼ï ãñ´ ¥Ï¢ ¼éÛ¢ï çÜUS¢è ¥¢ñÚ ÜUè }¢ÎÎ ÜUè ãG¢Á¢¼ Ýãè´, §S¢ ÜïU Ï¢¢’Î ©S¢
35

à¢wGS¢ ÜïU Î¢ï à¢ñ¼G¢Ý Á¢¢ï ©S¢ ÐÚ }¢éS¢ËH¼G ãñ´ ±¢ïã ©S¢ S¢ï ç}¢H¼ï ãñæ
çÈGUçÚà¼ï ÜUã¼ï ãñ´ ¥Ï¢ ¼é}¢ §S¢ ÜïU S¢¢‰¢ v²¢ ÜUÚÝ¢ Ó¢¢ã¼ï ã¢ï ?
§S¢ Ýï ¼¢ï S¢è{¢ Ú¢S¼¢ §çwG¼²¢Ú çÜU²¢ J ¼}¢¢}¢ ¥¢ÈGU¢¼ S¢ï }¢ãGÈêGUÁ¢G
ã¢ï x¢²¢ ¥¢ñÚ ¶éGÎ¢ ÜUè §}Î¢Î ÜïU §GH¢±¢ ÎêS¢Úï ÜUè §}Î¢Î S¢ï
Ï¢ï çÝ²¢Á¢G ã¢ï x¢²¢ J”
(4) Á¢Ï¢ çÜUS¢è ÜïU Í¢Ú Á¢¢Ý¢ ã¢ï ¼¢ï §S¢ ÜU¢ ¼GÚèÜGU¢ ²ïã
ãñ çÜU ÐãHï ¥‹ÎÚ ¥¢Ýï ÜUè §Á¢¢Á¢G¼ ãG¢çS¢H ÜUèçÁ¢²ï çÈUÚ Á¢Ï¢
¥‹ÎÚ Á¢¢»æ ¼¢ï ÐãHï S¢H¢}¢ ÜUÚï´ çÈUÚ Ï¢¢¼ Ó¢è¼ à¢éÚê¥G ÜUèçÁ¢²ï J
(}¢éHwG¶GS¢Ý Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 16, S¢. 83) ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê }¢êS¢¢ ¥à¥GÚè
S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ãGéÁ¢GêÚ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ :
“¼èÝ }¢¼üÏ¢¢ §Á¢¢Á¢G¼ ¼GHÏ¢ ÜUÚ¢ï ¥x¢Ú §Á¢¢Á¢G¼ ç}¢H Á¢¢» ¼¢ï ÆèÜU
±ÚÝ¢ ±¢ÐS¢ H¢ñÅ Á¢¢¥¢ï J”
(5) Á¢¢ï S¢H¢}¢ çÜU²ï çÏ¢x¢GñÚ Í¢Ú }¢ï´ Î¢ç¶GHï ÜUè §Á¢¢Á¢G¼
}¢¢æx¢ï ©S¢ï Î¢ç¶GHï ÜUè §Á¢¢Á¢G¼ Ý Îè Á¢¢» J ãGÁ¢GÚ¼ï Á¢¢çÏ¢Ú
S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢, ÚªÈGéUÚüãGè}¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ :
“Á¢¢ï à¢wGS¢ S¢H¢}¢ ÜïU S¢¢‰¢ §çÏ¼Î¢ Ý ÜUÚï ©S¢ ÜU¢ï §Á¢¢Á¢G¼ Ý Î¢ï J”
Í¢Ú }¢ï´ Î¢ç¶GHï ÜUè §Á¢¢Á¢G¼ }¢¢æx¢Ýï }¢ïæ »ÜU çãGv}¢¼ ²ïã |¢è ãñ çÜU
ÈGU¢ñÚÝ Í¢Ú }¢ïæ Ï¢¢ãÚ ±¢Hï ÜUè ÝÁ¢GÚ Ý ÐÇGï J ¥¢Ýï ±¢H¢ Ï¢¢ãÚ S¢ï S¢H¢}¢ ÜUÚ
Úã¢ ã¢ï, §Á¢¢Á¢G¼ Ó¢¢ã Úã¢ ã¢ï ¥¢ñÚ S¢¢çãGÏ¢ï ¶G¢Ý¢ ÐÎ¢ü ±x¢GñÚ¢ ÜU¢ §ç‹¼Á¢G¢}¢
ÜUÚ Hï J ãGÁ¢GÚ¼ï S¢ãìH çÏ¢Ý S¢¢’Î S¢ï }¢Ú±è ãñ, ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñæ çÜU
ãéGÁ¢GêÚ ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “§Á¢¢Á¢G¼ ¼GHÏ¢
ÜUÚÝï ÜU¢ ãGév}¢ ¥¢æ¶ ÜUè ±Á¢ã S¢ï çÎ²¢ x¢²¢ ãñ J (§S¢ çH²ï çÜU ¥ãHï ¶G¢Ý¢
ÜUè çÝÁ¢è çÁ¢G‹Îx¢è ÜïU ¥S¢Ú¢Ú }¢é‹ÜUçà¢ÈGU Ý ã¢ï S¢ÜïU´ J)”
36

(6) Á¢Ï¢ çÜUS¢è ÜïU Í¢Ú Á¢¢Ý¢ ã¢ï §Á¢¢Á¢G¼ }¢¢æx¢Ý¢ S¢é‹Ý¼
ãñ J Ï¢ïã¼Ú ²ïã ãñ çÜU §S¢ ¼Úã §Á¢¢Á¢¼ }¢¢æx¢ï´ “ v²¢
}¢ñ´ ¥‹ÎÚ ¥¢ S¢ÜU¼¢ ãêæ ?” (ç}¢¥¢ü¼éH }¢Ý¢Á¢èãG, çÁ¢. 6, S¢. 346) ãGÁ¢GÚ¼ï çÚÏ§Gü
çÏ¢Ý çãGÚ¢à¢ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´, ã}¢ï´ Ï¢Ýê ¥G¢ç}¢Ú ÜïU »ÜU à¢wGS¢ Ýï
²ïã Ï¢¢¼ Ï¢¼¢§ü çÜU ©S¢ Ýï ãéGÁ¢GêÚ ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢ S¢ï
§Á¢¢Á¢G¼ ¼GHÏ¢ ÜUè J ¥¢Ð Í¢Ú }¢ï´ ¼à¢ÚèÈGU ÈUÚ}¢¢ ‰¢ï J
©S¢ Ýï ¥GÁ¢Gü çÜU²¢, v²¢ }¢ñ´ Î¢ç¶GH ã¢ï Á¢¢ªæ ? ãéGÁ¢GêÚ ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢,
ÚªÈGéUÚüãGè}¢ Ýï ¥ÐÝï ¶G¢çÎ}¢ S¢ï ÈGUÚ}¢¢²¢ : Ï¢¢ãÚ
©S¢ ¥¢Î}¢è ÜïU Ð¢S¢ Á¢¢¥¢ï ¥¢ñÚ ©S¢ ÜU¢ï §Á¢¢Á¢G¼ ¼GHÏ¢ ÜUÚÝï ÜU¢ ¼GÚèÜGU¢
çS¢¶¢¥¢ï, ©S¢ S¢ï ÜUã¢ï çÜU §S¢ ¼GÚãG ÜUãï, “ v²¢ }¢ñ´
Î¢ç¶GH ã¢ï S¢ÜU¼¢ ãêæ ?” ©S¢ ¥¢Î}¢è Ýï S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢
ÜU¢ §à¢¢üÎ S¢éÝ çH²¢ ¥¢ñÚ ¥GÁ¢Gü çÜU²¢,
v²¢ }¢ñæ Î¢ç¶GH ã¢ï S¢ÜU¼¢ ãêæ ? ¼¢ï S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢
Ýï ©S¢ ÜU¢ï §Á¢¢Á¢G¼ ¥G¼G¢ ÈGUÚ}¢¢§ü ¥¢ñÚ ±¢ïã
¥‹ÎÚ Î¢ç¶GH ãé±¢ J
ãGÁ¢GÚ¼ï ÜUËÎ¢ çÏ¢Ý ãG}Ï¢H ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´, }¢ñ´ ãGé…GêÚ
S¢çÄ²Îï Î¢ï ¥G¢H}¢ ÜUè ç¶GÎ}¢¼ï Ï¢¢ Ï¢-Ú-ÜU¼ }¢ï´
ãG¢çÁ¢GÚ ãé±¢ J }¢ñæ Á¢Ï¢ ¥‹ÎÚ Î¢ç¶GH ãé±¢ ¥¢ñÚ S¢H¢}¢ ¥GÁ¢Gü Ý çÜU²¢ ¼¢ï
ãGéÁ¢GêÚ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ ,“H¢ñÅ Á¢¢¥¢ï ¥¢ñÚ ²ïã ÜUã¢ï,
“ v²¢ }¢ñ´ Î¢ç¶GH ã¢ï S¢ÜU¼¢ ãêæ ?”
(7) ¥x¢Ú ÜU¢ï§ü à¢wGS¢ ¥¢Ð ÜU¢ï Ï¢éH¢Ýï ÜïU çH²ï |¢ïÁ¢ï
¥¢ñÚ |¢ïÁ¢¢ ãé±¢ à¢wGS¢ ¥¢Ð ÜU¢ï S¢¢‰¢ Hï ÜUÚ Á¢¢» ¼¢ï ¥Ï¢
§Á¢¢Á¢G¼ HïÝï ÜUè Á¢GÚêÚ¼ Ýãè´ J S¢¢‰¢ ±¢H¢ à¢wGS¢ ãè ¶GéÎ “§Á¢¢Á¢G¼”
37

ãñ Á¢ñS¢¢ çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï ¥Ï¢ê ãéÚñÚã S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU ÚS¢êHéËH¢ã
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “çÁ¢S¢ ±vG¼ ¼é}¢ }¢ï´ S¢ï çÜUS¢è ÜU¢ï
Ï¢éH¢²¢ Á¢¢», ¥¢ñÚ ±¢ïã »HÓ¢è (²¢’Ýè ÜGU¢çS¢Î) ÜïU S¢¢‰¢ ¥¢» ²ïã ©S¢
ÜU¢ §ÁGÝ (§Á¢¢Á¢G¼) ãñ” »ÜU ¥¢ñÚ çÚ±¢²¼ }¢ï´ ãñ çÜU ¥¢Î}¢è ÜU¢ çÜUS¢è ÜU¢ï
Ï¢éH¢Ýï ÜïU çH²ï |¢ïÁ¢Ý¢ ©S¢ ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï §Á¢¢Á¢G¼ ãñ J
(8) ¥ÐÝè }¢¢ñÁ¢êÎx¢è ÜU¢ »ãGS¢¢S¢ çÎH¢Ýï ÜïU çH²ï
¶‹ÜU¢ÚÝ¢ Ó¢¢çã²ï Á¢ñS¢¢ çÜU }¢¢ñH¢» ÜU¢»Ý¢¼ ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GHè
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ çÜU “}¢ñ´ ÚS¢êHéËH¢ã ÜUè ç¶GÎ}¢¼ï Ï¢¢
Ï¢-Ú-ÜU¼ }¢ïæ »ÜU }¢¼üÏ¢¢ Ú¢¼ ÜïU ±vG¼ ¥¢ñÚ »ÜU }¢¼üÏ¢¢ çÎÝ ÜïU ±vG¼ ãG¢çÁ¢GÚ
ã¢ï¼¢ ‰¢¢ J Á¢Ï¢ }¢ñ´ Ú¢¼ ÜïU ±vG¼ ¥¢Ð ÜïU Ð¢S¢ ãG¢çÁ¢GÚè
Îï¼¢ ¥¢Ð }¢ïÚï çH²ï ¶‹ÜU¢Ú¼ï J”
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Á¢Ï¢ çÜUS¢è ÜïU Í¢Ú Á¢¢»æ ¼¢ï
ÎÚ±¢Á¢Gï S¢ï x¢éÁ¢GÚ¼ï ±vG¼ Á¢GÚêÚ¼Ý ÎêS¢Úï ÜU}¢Úï ÜUè ¼GÚÈGU Á¢¢¼ï ãé» ¶‹ÜU¢Ú
HïÝ¢ Ó¢¢çã²ï ¼¢çÜU Í¢Ú ÜïU Îèx¢Ú ¥zGÚ¢Î ÜU¢ï ã}¢¢Úè }¢¢ñÁ¢êÎx¢è ÜU¢ »ãGS¢¢S¢
ã¢ï Á¢¢» ¥¢ñÚ ±¢ïã ¥¢x¢ï ÐèÀï ã¢ï S¢ÜïU´ J
(9) ¥x¢Ú ÎÚ±¢Á¢Gï ÐÚ ÐÎ¢ü Ý ã¢ï ¼¢ï »ÜU ¼GÚÈGU ãÅ ÜUÚ
¶ÇGï ã¢ï´ J ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GÏÎéËH¢ã çÏ¢Ý Ï¢éS¢Ú S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU
ÚS¢êHéËH¢ã Á¢Ï¢ çÜUS¢è ÜïU ÎÚ±¢Á¢Gï ÐÚ ¼à¢ÚèÈGU H¢¼ï
¼¢ï ÎÚ±¢Á¢Gï ÜïU S¢¢}¢Ýï ¶ÇïG Ý ã¢ï¼ï Ï¢çËÜU Î¢§æü ²¢ Ï¢¢æ§ü Á¢¢çÝÏ¢ ¶ÇGï ã¢ï¼ï
çÈUÚ ÈGUÚ}¢¢¼ï “ ” “ ” ¥¢ñÚ ²ïã §S¢
38

çH²ï çÜU ©Ý çÎÝ¢ïæ ÎÚ±¢Á¢G¢ï´ ÐÚ ÐÎïü Ýãèæ ã¢ï¼ï ‰¢ï J
(10) Á¢Ï¢ ÜU¢ï§ü çÜUS¢è ÜïU Í¢Ú Á¢¢» ¼¢ï ¥‹ÎÚ S¢ï Á¢Ï¢
ÜU¢ï§ü ÎÚ±¢Á¢Gï ÐÚ ¥¢» ¼¢ï ÐêÀï ÜU¢ñÝ ãñ ? Ï¢¢ãÚ ±¢H¢ “}¢ñ´” Ý ÜUãï Á¢ñS¢¢
çÜU ¥¢Á¢ ÜUH |¢è ²ïãè Ú±¢Á¢ ãñ J Ï¢çËÜU ¥ÐÝ¢ Ý¢}¢ Ï¢¼¢» J Á¢±¢Ï¢Ý
“}¢ñ´” ÜUãÝ¢ S¢ÚÜU¢Ú ÜU¢ï ÐS¢‹Î Ýãèæ J (Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼,
çãGSS¢¢ : 16, S¢. 83) Á¢ñS¢¢ çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï Á¢¢çÏ¢Ú S¢ï }¢Ú±è ãñ
ÈGUÚ}¢¢²¢, }¢ñ´ }¢-ÎÝè ¥¢ÜGU¢ ÜUè ç¶GÎ}¢¼ }¢ï´ ãG¢çÁ¢GÚ
ãé±¢ J ¥¢ñÚ ÎÚ±¢Á¢G¢ ¶Å-¶Å¢²¢ J ¥¢Ð Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢
ÜU¢ñÝ ãñ ? }¢ñ´ Ýï ¥GÁ¢Gü ÜUè “}¢ñ´ J” ¥¢Ð Ýï ÈG Ú}¢¢²¢ : }¢ñ´,
}¢ñæ v²¢ ? x¢¢ï²¢ ¥¢Ð Ýï §S¢ ÜU¢ï Ý¢ ÐS¢‹Î ÈGUÚ}¢¢²¢ J
(11) çÜUS¢è ÜïU Í¢Ú }¢ï´ Û¢¢æÜUÝ¢ Ýãè´ Ó¢¢çã²ï, Á¢ñS¢¢
çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï ¥ÝS¢ S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ, ÚS¢êHï ¥ÜUÚ}¢, à¢ÈGUè»G
Ú¢ïÁ¢Gï }¢ãGà¢Ú ¶G¢Ý» ¥vGÎS¢ }¢ï´ ¼à¢ÚèÈGU ÈGUÚ}¢¢
‰¢ï J çÜU »ÜU à¢wGS¢ Ýï ¥¢Ð ÜU¢ï Û¢¢æÜU¢ ¼¢ï ¥¢Ð
Ýï ÝïÁ¢Gï ÜUè Ý¢ïÜU ©S¢ ÜUè ¼GÚÈGU ÜUè Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ±¢ïã
ÐèÀï ãÅ x¢²¢ J
§S¢è ¼GÚãG çÜUS¢è }¢¢ñÜGU¥G ÐÚ S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢
ÎÚï Î¢ñH¼ ÐÚ Á¢Ë±¢ ÈGUÚ}¢¢ ‰¢ï ¥¢ñÚ çÜUS¢è Ýï Á¢Ï¢ S¢êÚ¢¶G S¢ï Û¢¢æÜU ÜUÚ
Îï¶¢ ¼¢ï S¢ÚÜU¢Ú Ýï §Á¢Gã¢Úï Ý¢Ú¢Á¢Gx¢è ÈGUÚ}¢¢²¢ J
Á¢ñS¢¢ çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï S¢ãìH çÏ¢Ý S¢¢§GÎè S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU
39

ÝçÏ¢Ä²ï ¥ÜUÚ}¢, ÝêÚï }¢éÁ¢SS¢}¢ ÜU¢ï »ÜU à¢wGS¢ Ýï
ãGéÁÚ» }¢éÏ¢¢ÚÜU ÜïU S¢êÚ¢¶G S¢ï Û¢¢æÜU¢ J ¥¢Ð H¢ïãï ÜUè
ÜæUÍ¢è S¢ï S¢Úï }¢éÏ¢¢ÚÜU ¶éÁ¢¢ Úãï ‰¢ï ÈGUÚ}¢¢²¢ : ¥x¢Ú }¢ïÚè ¼±ÁÁ¢¢ïã §S¢
¼GÚÈGU ã¢ï¼è çÜU ¼ê Îï¶ Úã¢ ãñ ¼¢ï §S¢ H¢ïãï ÜUè ÜæUÍ¢è ÜU¢ï ¼ïÚè ¥¢æ¶ }¢ï´ Ó¢é|¢¢ï
Îï¼¢ J ÝÁ¢GÚ S¢ï Ï¢Ó¢¢± ÜïU çH²ï ãè ¼¢ï §Á¢¢Á¢G¼ ¼GHÏ¢ ÜUÚÝï ÜU¢ ãGév}¢ ãñ J
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
ÎêS¢Ú¢ï´ ÜïU Í¢Ú¢ï´ }¢ï´ Û¢¢æÜUÝï S¢ï Ï¢Ó¢Ýï ÜïU S¢¢‰¢ S¢¢‰¢ ã}¢ï´ ¥ÐÝï
Í¢Ú¢ï´ ÜïU ÎÚ±¢Á¢ïG ²¢ ç¶ÇGçÜU²¢æ Ï¢‹Î Ú¶Ýè Ó¢¢çã»æ ²¢ ©Ý ÐÚ ÜU¢ï§ü
S¢¢Î¢ S¢¢ ÐÎ¢ü ±x¢GñÚ¢ Ç¢H ÎïÝ¢ Ó¢¢çã²ï çÁ¢S¢ ÜUè ±Á¢ã S¢ï Ï¢ï ÐÎüx¢è Ý ã¢ï J
(12) Í¢Ú ÜïU §ç‹¼Á¢G¢}¢¢¼ ÐÚ Ï¢ï Á¢¢ ¼‹ÜGUèÎ Ý ÜUÚï´ çÁ¢S¢
S¢ï }¢ïÁ¢GÏ¢¢Ý ÜUè çÎH ¥¢Á¢G¢Úè ã¢ï J ã¢æ, ¥x¢Ú Ý¢ Á¢¢§Á¢G Ï¢¢¼ Îï¶ï´,
}¢-S¢HÝ Á¢¢ÝÎ¢Ú¢ïæ ÜUè ¼S¢¢±èÚ ±x¢GñÚ¢ ¥¢±ïÁ¢G¢æ ã¢ï´ ¼¢ï ¥ãGS¢Ý ¼GÚèÜGïU S¢ï
S¢}¢Û¢¢ Îï´ J ã¢ï S¢ÜïU ¼¢ï ÜéUÀ Ý ÜéUÀ ¼¢ïãGÈGU¢ Ðïà¢ ÜUÚï´ wG±¢ã çÜU¼Ý¢ ãè ÜU}¢
ÜGUè}¢¼ ã¢ï, }¢ãGÏÏ¢¼ Ï¢ÉïGx¢è J
(13) Á¢¢ï ÜéUÀ ¶¢Ýï ÐèÝï ÜU¢ï Ðïà¢ çÜU²¢ Á¢¢», ÜU¢ï§ü
S¢ãGèãG }¢Á¢Ï¢êÚè Ý ã¢ï ¼¢ï Á¢GÚêÚ ÜGUÏ¢êH ÜUÚï´ J Ý¢ ÐS¢‹Î ã¢ï Á¢Ï¢ |¢è }¢éæã
Ý çÏ¢x¢¢ÇGï´ çÜU }¢ïÁ¢GÏ¢¢Ý ÜUè çÎH çà¢ÜUÝè ã¢ïx¢è J
(14) ±¢ÐS¢è ÐÚ ¥ãHï ¶G¢Ý¢ ÜïU ãGÜGU }¢ï´ Îé¥G¢ |¢è ÜUÚï´
¥¢ñÚ à¢éçRU²¢ |¢è ¥Î¢ ÜUÚï´ J
(15) S¢H¢}¢ ÜUÚÝï ÜïU Ï¢¢’Î ÚéwGS¢¼ ã¢ï´ J
(16) Í¢Ú }¢ï´ ¥x¢Ú ÜU¢ï§ü Ý ã¢ï ¼¢ï “ ”
40

ÜUãï´ çÜU }¢¢ïç}¢Ý¢ï´ ÜïU Í¢Ú }¢ï´ S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ ÜUè ÚêãGï
}¢éÏ¢¢ÚÜU ¼à¢ÚèÈGU ÈGUÚ}¢¢ ã¢ï¼è ãñ J
(17) Á¢Ï¢ Í¢Ú S¢ï Ï¢¢ãÚ çÝÜUHï´ ¼¢ï ²ïã Îé¥G¢ ÐÉGï´ :
¼ÚÁ¢}¢¢ : ¥ËH¢ã ÜïU Ý¢}¢ S¢ï, ¥ËH¢ã ãè ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï
¼G¢ÜGU¼ ± ÜGéUÃ±¼ ãñ ¥ËH¢ã ãè ÜïU |¢Ú¢ïS¢ï ÐÚ J
»ï ã}¢¢Úï Œ²¢Úï ¥ËH¢ã ! ã}¢ï´ Í¢Ú }¢ï´ ¥¢Ýï Á¢¢Ýï ÜUè S¢é‹Ý¼¢ï´
ÐÚ ¥G}¢H ÜUÚÝï ÜUè ¼¢ñÈGUèÜGU }¢ãGü}¢¼ ÈGUÚ}¢¢ J
41

„é‹Ý¼ïæ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢44
S¢ÈGUÚ ÜUè S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ ¥¢Î¢Ï¢
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
¥vS¢Ú¢ï Ï¢ïà¢¼Ú ã}¢ï´ S¢ÈGUÚ ÜUè Á¢GÚêÚ¼ Ðïà¢ ¥¢¼è Úã¼è ãñ Ï¢çËÜU
Ï¢ãé¼ S¢ï ¶Géà¢ ÝS¢èÏ¢ §SH¢}¢è |¢¢§²¢æï ÜU¢ï ¼¢ï Ú¢ãï ¶GéÎ¢ }¢ï´ ¥G¢çà¢ÜGU¢Ýï
ÚS¢êH ÜïU }¢-ÎÝè ÜGU¢çÈGUH¢ï´ }¢ï´ S¢ÈGUÚ ÜUÚÝï ÜUè |¢è S¢¥G¢Î¼ ç}¢H¼è ãñ J
çHã¢Á¢G¢ ã}¢ ÜU¢ïçà¢à¢ ÜUÚ ÜïU S¢ÈGUÚ ÜUè |¢è ÜéUÀ Ý ÜéUÀ S¢é‹Ý¼ï´ ¥¢ñÚ
¥¢Î¢Ï¢ S¢è¶ Hï´ ¼¢çÜU §Ý ÐÚ ¥G}¢H ÜUÚ ÜïU ã}¢ ¥ÐÝï S¢ÈGUÚ ÜU¢ï |¢è
ãGéS¢êHï S¢±¢Ï¢ ÜU¢ Á¢GÚè¥G¢ Ï¢Ý¢ S¢ÜïU´ J
(1) }¢éç}ÜUÝ ã¢ï ¼¢ï Á¢é}¢¢’Ú¢¼ ÜU¢ï S¢ÈGUÚ ÜUè §çÏ¼Î¢ ÜUè
Á¢¢» çÜU Á¢é}¢¢’Ú¢¼ ÜU¢ï S¢ÈGUÚ ÜUè §çÏ¼Î¢ ÜUÚÝ¢ S¢é‹Ý¼ ãñ J
(¥çà¢’¥G¼éËH}¢¥G¢¼, çÁ¢. 5, S¢. 161) Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ÜU¢’Ï¢ çÏ¢Ý
}¢¢çHÜU S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ãGéÁ¢GêÚ ÝçÏ¢Ä²ï ÜUÚè}¢
x¢ÁG±» ¼Ï¢êÜU ÜïU çH²ï Á¢é}¢¢’Ú¢¼ ÜïU çÎÝ Ú±¢Ý¢ ãé»
¥¢ñÚ ¥¢Ð Á¢é}¢¢’Ú¢¼ Üï çÎÝ Ú±¢Ý¢ ã¢ïÝ¢ ÐS¢‹Î
ÈGUÚ}¢¢¼ï ‰¢ï J
(2) ¥x¢Ú S¢ãêH¼ ã¢ï ¼¢ï Ú¢¼ ÜU¢ï S¢ÈGUÚ çÜU²¢ Á¢¢» çÜU
Ú¢¼ ÜU¢ï S¢ÈGUÚ Á¢ËÎ ¼ñG ã¢ï¼¢ ãñ ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥ÝS¢
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´, “S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢, S¢éH¼G¢Ýï Ï¢¢ ÜGUÚèÝ¢, ÜGUÚ¢Úï ÜGUËÏ¢¢ï S¢èÝ¢,
ÈGñUÁ¢G x¢‹Á¢èÝ¢, S¢¢çãGÏ¢ï }¢é¥Gœ¢GÚ ÐS¢èÝ¢, Ï¢¢§GS¢ï ÝéÁ¢GêHï S¢ÜUèÝ¢
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Ú¢¼ ÜU¢ï S¢ÈGUÚ çÜU²¢ ÜUÚ¢ï, v²êæçÜU
Ú¢¼ ÜU¢ï Á¢G}¢èÝ HÐïÅ Îè Á¢¢¼è ãñ J”
42

(3) ¥x¢Ú Ó¢‹Î §SH¢}¢è |¢¢§ü ç}¢H ÜUÚ ÜGU¢çÈGUHï ÜUè
S¢êÚ¼ }¢ï´ S¢ÈGUÚ ÜUÚï´ ¼¢ï çÜUS¢è »ÜU ÜU¢ï ¥}¢èÚ Ï¢Ý¢ Hï´ J ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥Ï¢ê ãéÚñÚã çÚ±¢²¼ ÜUÚ¼ï ãñ´ çÜU ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢Ï¢ ¼èÝ ¥¢Î}¢è S¢ÈGUÚ ÐÚ Ú±¢Ý¢
ã¢ï´ ¼¢ï ±¢ïã ¥ÐÝï }¢ï´ S¢ï »ÜU ÜU¢ï ¥}¢èÚ Ï¢Ý¢ Hï´ J”
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
çÝx¢Ú¢Ýï ÜGU¢çÈGUH¢ ¶éGà¢ ¥wGH¢ÜGU, Á¢ÁGÏ¢» §wGH¢S¢ ± §üS¢¢Ú S¢ï
¥¢Ú¢S¼¢ ± ÐñÚ¢S¼¢ ã¢ïÝ¢ Ó¢¢çã²ï J ¥ÐÝï ã}¢ S¢ÈGUÚ §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï´ ÜUè
Îï¶ |¢¢H ÜUÚï J çÏ¢HÈGUÁ¢Gü ¥x¢Ú à¢é-ÚÜU¢» ÜGU¢çÈGUH¢ çÜUS¢è Ï¢¢¼ ÐÚ
Ý¢Ú¢Á¢G |¢è ã¢ï Á¢¢»æ, ¥¢ÐS¢ }¢ï´ ÜU¢ï§ü Ó¢Ð-ÜGUçHà¢ ²¢ Úç‹Á¢à¢ |¢è ã¢ï Á¢¢»
¼¢ï çãGv}¢¼ï ¥G-}¢Hè ÜïU S¢¢‰¢ }¢é¥G¢-}¢H¢¼ ÜU¢ï S¢éHÛ¢¢ Îï }¢x¢Ú ¥GÎH¢ï
§‹S¢¢ÈGU ÜU¢ Î¢}¢Ý |¢è Ý À¢ïÇïG J ÝèÁ¢G }¢¢}¢êÚ §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï´ ÜU¢ï |¢è
Ó¢¢çã²ï çÜU Á¢ã¢æ ¼ÜU à¢Úè¥G¼ ÜïU }¢é¼G¢çÏ¢ÜGU çÝx¢Ú¢Ýï ÜGU¢çÈGUH¢ çãÎ¢²¢¼ Îï
©Ý ÜUè Ï¢Á¢¢ ¥¢-±Úè }¢ï´ ãÚçx¢Á¢G ãÚçx¢Á¢G ÜU¢ï¼¢ãè Ý ÜUÚï´æ J S¢ÈGUÚ }¢ï´
ãG¢ñS¢H¢ Ï¢éH‹Î Ú¶Ý¢ Ó¢¢çã²ï J Ï¢¢’Á¢G ¥±ÜGU¢¼ S¢ÈGUÚ ÜUè ‰¢ÜU¢Ý ÜïU
S¢Ï¢Ï¢ ²¢ ¥¢ÐS¢ }¢ï´ §çwG¼H¢ÈGïU Ú¢² ÜUè ±Á¢ã S¢ï ÜéUÀ ¼çË¶G²¢æ |¢è ÐñÎ¢
ã¢ï Á¢¢¼è ãñ´ J §Ý }¢±¢ÜGïU¥G ÐÚ S¢Ï¢í¢ï ¼ãG}}¢éH ÜU¢ Î¢}¢Ý Ý À¢ïÇGï´ J Œ²¢Ú ±
}¢ãGÏÏ¢¼ S¢ï S¢¢Úï }¢é¥G¢-}¢H¢¼ ÜU¢ï S¢éËÛ¢¢¼ï Ó¢Hï Á¢¢»æ J
(4) Ó¢H¼ï ±vG¼ ¥GÁ¢GèÁ¢G¢ï´, Î¢ïS¼¢ï´ S¢ï ÜéGUS¢êÚ }¢é¥G¢ÈGU
ÜUÚ±¢»æ ¥¢ñÚ çÁ¢Ý S¢ï }¢é¥G¢ÈGUè ¼GHÏ¢ ÜUè Á¢¢» ©Ý ÐÚ H¢çÁ¢G}¢ ãñ çÜU
çÎH S¢ï }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚ Îï´ J (Ï¢ã¢Úï à¢Úè¥G¼, çãGSS¢¢ : 6, S¢. 19)
ãGÁ¢GÚ¼ï „çÄ²ÎéÝ¢ ¥Ï¢ê ãéÚñÚã S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ãGéÁ¢GêÚ
S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : “çÁ¢S¢ ÜïU Ð¢S¢ ©S¢
ÜU¢ |¢¢§ü }¢¢’çÁ¢GÚ¼ ÜïU çH²ï ¥¢» ¼¢ï ±¢ïã ©S¢ ÜU¢ ©GÁ¢Gí ÜGUÏ¢êH ÜUÚï, wG±¢ã ãGÜGU
43

ÐÚ ã¢ï ²¢ Ï¢¢ç¼GH ÐÚ, Á¢¢ï »ïS¢¢ Ý ÜUÚï ±¢ïã }¢ïÚï ãG¢ñÁ¢G ÐÚ Ýãè´ ¥¢»x¢¢ J”
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥ÝS¢ S¢ï }¢Ú±è ãñ çÜU ãGéÁ¢GêÚ
S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢, “çÜGU²¢}¢¼ ÜïU
çÎÝ Á¢Ï¢ H¢ïx¢ çãGS¢¢Ï¢ ÜïU çH²ï ¶ÇGï ã¢ï´x¢ï ¼¢ï »ÜU }¢éÝ¢Îè »’H¢Ý ÜUÚïx¢¢,
“çÁ¢S¢ ÜU¢ ÜéUÀ çÁ¢G}}¢¢ ¥ËH¢ã ÜUè ¼GÚÈGU çÝÜUH¼¢ ãñ ±¢ïã ©Æï
¥¢ñÚ Á¢‹Ý¼ }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï Á¢¢» J” (HïçÜUÝ ÜU¢ï§ü ¶ÇG¢ Ý ã¢ïx¢¢) }¢éÝ¢Îè
çÈUÚ ÎêS¢Úè }¢¼üÏ¢¢ »’H¢Ý ÜUÚïx¢¢, “çÁ¢S¢ÜU¢ çÁ¢G}}¢¢ ¥ËH¢ã ¼¥G¢H¢ ÜUè
¼GÚÈGU çÝÜUH¼¢ ãñ ±¢ïã ¶ÇG¢ ã¢ï J” (H¢ïx¢ ãGñÚ¢Ýè S¢ï ÐêÀï´x¢ï) “¥ËH¢ã ÜUè
¼GÚÈGU çÜUS¢è ÜU¢ çÁ¢G}}¢¢ ÜñUS¢ï çÝÜUH S¢ÜU¼¢ ãñ ?” Á¢±¢Ï¢ ç}¢Hïx¢¢,
“(±¢ïã) Á¢¢ï H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ï }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚÝï ±¢Hï ‰¢ï J” }¢éÝ¢Îè çÈUÚ ¼èS¢Úè
}¢¼üÏ¢¢ »’H¢Ý ÜUÚïx¢¢, “çÁ¢S¢ÜU¢ çÁ¢G}}¢¢ ¥ËH¢ã ¼¥G¢H¢ ÜUè ¼GÚÈGU
çÝÜUH¼¢ ãñ ±¢ïã ¶ÇG¢ ã¢ï ¥¢ñÚ Á¢‹Ý¼ }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï Á¢¢» J” ÐS¢ §¼Ýï
§¼Ýï ãÁ¢G¢Ú ¶ÇGï ã¢ï´x¢ï ¥¢ñÚ çÏ¢x¢GñÚ çãGS¢¢Ï¢¢ï çÜU¼¢Ï¢ Á¢‹Ý¼ }¢ï´ Î¢ç¶GH ã¢ï
Á¢¢»æx¢ï J”
(5) çHÏ¢¢S¢ï S¢ÈGUÚ ÐãÝ ÜUÚ ¥x¢Ú ±vG¼ï }¢vÚêã Ý ã¢ï ¼¢ï
Í¢Ú }¢ï´ Ó¢¢Ú Úv¥G¼ ÝzGH ± S¢ï ÐÉG ÜUÚ Ï¢¢ãÚ
çÝÜUHï´, ±¢ïã Úv¥G¼ï´ ±¢ÐS¢è ¼ÜU ¥ãH¢ï }¢¢H ÜUè çÝx¢ãìÏ¢¢Ýè ÜUÚï´x¢è J
çÈUÚ ¥ÐÝè }¢çSÁ¢Î S¢ï ÚéwGS¢¼ ã¢ï´ J ¥x¢Ú ±vG¼ï }¢vÚêã Ý ã¢ï ¼¢ï §S¢ }¢ï´ |¢è
Î¢ï Úv¥G¼ ÝzGH ÐÉG Hï´ J
(6) ã}¢ Á¢Ï¢ |¢è S¢ÈGUÚ ÐÚ Ú±¢Ý¢ ã¢ï´ ¼¢ï ã}¢ï´ Ó¢¢çã²ï çÜU
ã}¢ ¥ÐÝï ¥ãH ± }¢¢H ÜU¢ï ¥ËH¢ã ÜïU ãG±¢Hï ÜUÚ ÜïU
Á¢¢»æ J ¥ËH¢ã ¼Ï¢¢-Ú-ÜU ± ¼¥G¢H¢ ãè S¢Ï¢ S¢ï Ï¢ïã¼Ú çãGÈGU¢Á¢G¼ ÜUÚÝï
±¢H¢ ãñ J Ï¢çËÜU ã¢ï S¢ÜïU ¼¢ï ¥ÐÝï Í¢Ú ±¢H¢ï´ ÜU¢ï Á¢GñH ÜïU ÜUçH}¢¢¼ ÜUã
ÜUÚ S¢ÈGUÚ ÐÚ Ú±¢Ý¢ ã¢ï´ :

¼ÚÁ¢}¢¢ : }¢ñ´ ¼é}¢ ÜU¢ï ¥ËH¢ã
ÜïU ãG±¢Hï ÜUÚ¼¢ ãêæ Á¢¢ï S¢¢ï´Ðè ãé§ü
¥}¢¢Ý¼¢ï´ ÜU¢ï Á¢G¢»¥G Ýãè´ ÜUÚ¼¢ J
(7) S¢ÈGUÚï ç¼Á¢¢Ú¼ ÜUÚÝï ±¢Hï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï´ ÜU¢ï
Ó¢¢çã²ï çÜU ²ïã Ð¢æÓ¢ S¢êÚ¼ï´ ÐÉG çH²¢ ÜUÚï´ J
(1) ¥¢ç¶GÚ ¼ÜU (2)
¥¢ç¶GÚ ¼ÜU (3) ¥¢ç¶GÚ ¼ÜU (4)
¥¢ç¶GÚ ¼ÜU (5) ¥¢ç¶GÚ ¼ÜU J
S¢Ú±Úï ¥G¢H}¢, ÝêÚï }¢éÁ¢SS¢}¢ Ýï ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çÄ²ÎéÝ¢ Á¢éÏ¢ñÚ çÏ¢Ý }¢éyG¥G}¢ S¢ï ÈGUÚ}¢¢²¢ : »ï Á¢éÏ¢ñÚ
v²¢ ¼é}¢ Ó¢¢ã¼ï ã¢ï çÜU Á¢Ï¢ ¼é}¢ S¢ÈGUÚ }¢ï´ Á¢¢¥¢ï ¼¢ï ¥ÐÝï
S¢¢ç‰¢²¢ï´ }¢ï´ Ï¢ïã¼Ú ¥¢ñÚ ¼¢ïà¢» S¢ÈGUÚ }¢ï´ Ï¢ÉG ÜUÚ Úã¢ï J (²¢’Ýè S¢ÈGUÚ }¢ï´
¶éà¢ãG¢Hè ¥¢ñÚ ÈGU¢çÚx¢GéH Ï¢¢Hè ÝS¢èÏ¢ ã¢ï) ¥¢Ð Ýï
ÈGUÚ}¢¢²¢ : ²ïã Ð¢æÓ¢ S¢êÚ¼ï´ ÐÉG çH²¢ ÜUÚ¢ï J
(1) ¥¢ç¶GÚ ¼ÜU J
(2) ¥¢ç¶GÚ ¼ÜU J
(3) ¥¢ç¶GÚ ¼ÜU J
(4) ¥¢ç¶GÚ ¼ÜU J
(5) ¥¢ç¶GÚ ¼ÜU J
ãÚ S¢êÚ¼ ÜU¢ï “ ” S¢ï à¢éÚê¥G ÜUÚ¢ï ¥¢ñÚ
§S¢è ÐÚ ¶Gy}¢ ÜUÚ¢ï J (§S¢ ¼GÚãG §Ý Ð¢æÓ¢ S¢êÚ¼¢ï´ ÜïU S¢¢‰¢ çÏ¢çS}¢ËH¢ã à¢ÚèÈGU
À Ï¢¢Ú ÐÉGè Á¢¢»x¢è) J
45

ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ Á¢éÏ¢ñÚ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ çÜU }¢ñ´ Ýï §Ý
ÜU¢ï ÐÉGÝ¢ à¢éÚê¥G çÜU²¢ ¼¢ï }¢ñ´ ÐêÚï S¢ÈGUÚ }¢ï´ ±¢ÐS¢è ¼ÜU ¥ÐÝï S¢¢ç‰¢²¢ï´
}¢ï´ S¢Ï¢ S¢ï çÁ¢G²¢Î¢ ¶éà¢ãG¢H ¥¢ñÚ ¼¢ïà¢» S¢ÈGUÚ }¢ïæ ÈGU¢çÚx¢GéH Ï¢¢H
ÚãÝï Hx¢¢ J
(8) ÅîïÝ ²¢ Ï¢S¢ ±x¢GñÚ¢ }¢ï´ , , ¥¢ñÚ
¼èÝ ¼èÝ Ï¢¢Ú, »ÜU Ï¢¢Ú çÈUÚ ÜUãï :
¼Ú-Á¢-}¢» ÜU‹Á¢GéH §ü}¢¢Ý : Ð¢ÜUè ãñ
©S¢ï çÁ¢S¢ Ýï §S¢ S¢é±¢Úè ÜU¢ï ã}¢¢Úï
Ï¢S¢ }¢ï´ ÜUÚ çÎ²¢ ¥¢ñÚ ²ïã ã}¢¢Úï Ï¢ê¼ï
(ÜGU¢Ï¢ê) ÜUè Ý ‰¢è ¥¢ñÚ Ï¢ïà¢ÜU ã}¢ï´
¥ÐÝï ÚÏ¢ ÜUè ¼GÚÈGU ÐHÅÝ¢ ãñ J
(ÈGU¼¢±¢ Ú-Á¢Gç±Ä²ã ¼wGÚèÁ¢G à¢éÎ¢, çÁ¢. 10, S¢. 728)
(9) Á¢Ï¢ ÜUà¼è }¢ï´ S¢é±¢Ú ã¢ï´ ¼¢ï ²ïã Îé¥G¢ ÐÉGïæ,
ÇêÏ¢Ýï S¢ï }¢ãGÈGêUÁ¢G Úãï´x¢ï J
¼ÚÁ¢}¢¢ : ¥ËH¢ã ÜïU Ý¢}¢ ÐÚ §S¢ ÜU¢
Ó¢HÝ¢ ¥¢ñÚ §S¢ ÜU¢ ÆãÚÝ¢ Ï¢ïà¢ÜU }¢ïÚ¢
ÚÏ¢ Á¢GÚêÚ Ï¢wGà¢Ýï ±¢H¢ }¢ãÚÏ¢¢Ý ãñ J
(10) Î¢ñÚ¢Ýï S¢ÈGUÚ çÁ¢GRéUËH¢ã ÜUÚ¼ï Úãï´ J ÅîïÝ ²¢
Ï¢S¢ ±x¢GñÚ¢ }¢ï´ , , , ¥¢ñÚ S¢Ï¢ ¼èÝ ¼èÝ
Ï¢¢Ú, »ÜU Ï¢¢Ú J
46

}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï !
Á¢Ï¢ ÜU|¢è S¢ÈGUÚ ÐÚ Á¢¢»æ ¼¢ï çÁ¢GRU¢ï ÎéÚêÎ ÜU¢ ç±Îü Ú¶ï´ ²¢ §S¢
¥GÁ¢Gè}¢ }¢vGS¢Î ÜU¢ï Ðïà¢ï ÝÁ¢GÚ Ú¶¼ï ãé» §ç‹ÈG Ú¢Îè ÜU¢ïçà¢à¢ ÜUÚ¼ï Úãïæ
çÜU “}¢éÛ¢ï ¥ÐÝè ¥¢ñÚ S¢¢Úè Îé‹²¢ ÜïU H¢ïx¢¢ï´ ÜUè §SH¢ãG ÜUè ÜU¢ïçà¢à¢
ÜUÚÝè ãñ J” ¥x¢Ú ã}¢ Î¢ñÚ¢Ýï S¢ÈGUÚ çÁ¢GRéUËH¢ã }¢ï´ }¢SÚêÈGU Úãï´x¢ï
¼¢ï çÈGUçÚà¼¢ Ú¢S¼ï |¢Ú çãGÈGU¢Á¢G¼ ÜUÚïx¢¢ ¥¢ñÚ ¥x¢Ú x¢¢Ýï Ï¢¢Á¢ï
S¢éÝ¼ï Úãï ²¢ ÈéGUÁ¢GêH Æn¢ }¢S¶GÚè ÜUÚ¼ï Úãï ¼¢ï à¢ñ¼G¢Ý à¢ÚèÜïU S¢ÈGUÚ
ã¢ïx¢¢ Á¢ñS¢¢ çÜU ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢, S¢éÚêÚï ÜGUËÏ¢¢ï S¢èÝ¢
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢¢ï à¢wGS¢ S¢ÈGUÚ ÜïU Î¢ñÚ¢Ý ¥ËH¢ã ÜUè ¼GÚÈGU
¼±ÁÁ¢¢ïã Ú¶ï ¥¢ñÚ ©S¢ ÜïU çÁ¢GRU }¢ï´ }¢àx¢GêH Úãï´, ¥ËH¢ã ©S¢ ÜïU
çH²ï »ÜU çÈGUçÚà¼¢ }¢éãG¢çÈGUÁ¢G }¢éÜGUÚüÚ ÜUÚ Îï¼¢ ãñ J ¥¢ñÚ Á¢¢ï Ï¢ï ãêÎ¢
à¢ï’Ú¢ï à¢¢§GÚè ¥¢ñÚ ÈéGUÁ¢GêH Ï¢¢¼¢ï´ }¢ï´ }¢SÚêÈGU Úãï ¼¢ï ¥ËH¢ã ©S¢ ÜïU
ÐèÀï »ÜU à¢ñ¼G¢Ý Hx¢¢ Îï¼¢ ãñ J”
Ú¢ãï ¶éGÎ¢ }¢ï´ S¢ÈGUÚ ÜUÚÝï ÜU¢ S¢±¢Ï¢
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥Ï¢ê ©}¢¢}¢¢ S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ çÜU
ÚS¢êHï ¥vÚ}¢, ÝêÚï }¢éÁ¢SS¢}¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢, “çÁ¢S¢
à¢wGS¢ ÜU¢ Ó¢ïãÚ¢ Ú¢ãï ¶GéÎ¢ }¢ï´ x¢Îü ¥¢HêÎ ã¢ï Á¢¢» ¥ËH¢ã
©S¢ï çÜGU²¢}¢¼ ÜïU çÎÝ Á¢ã‹Ý}¢ ÜïU {é±ï´ S¢ï ¥}¢¢Ý ¥G¼G¢ ÈGUÚ}¢¢»x¢¢ ¥¢ñÚ
çÁ¢S¢ à¢wGS¢ ÜïU ÜGUÎ}¢ Ú¢ãï ¶GéÎ¢ }¢ï´ x¢Îü ¥¢HêÎ ã¢ï Á¢¢»æ ¥ËH¢ã
©S¢ ÜïU ÜGUÎ}¢¢ïæ ÜU¢ï çÜGU²¢}¢¼ ÜïU çÎÝ Á¢ã‹Ý}¢ ÜUè ¥¢x¢ S¢ï }¢ãGÈGêUÁ¢G
ÈGUÚ}¢¢ Îïx¢¢ J”
(11) Á¢Ï¢ ÜU|¢è ÜGU¢çÈGUHï ÜUè S¢êÚ¼ }¢ï´ S¢ÈGUÚ ÐÚ Á¢¢»æ
¼¢ï ç}¢H Á¢éH ÜUÚ »ÜU ãè Á¢x¢ã ©¼Úï´ J v²êæçÜU ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥Ï¢ê
S¢¢’HÏ¢¢ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ çÜU H¢ïx¢ Á¢Ï¢ }¢ç‹Á¢GH ÐÚ ©¼Ú¼ï ¼¢ï
47

}¢é‹¼çà¢Ú ã¢ï ÜUÚ ÆãÚ¼ï ‰¢ï J S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ¢ Ýï
ÈGUÚ}¢¢²¢ : “¼é}ã¢Ú¢ }¢é‹¼çà¢Ú ã¢ï ÜUÚ ÆãÚÝ¢ à¢ñ¼G¢Ý ÜUè Á¢¢çÝÏ¢ S¢ï ãñ J”
§S¢ ÜïU Ï¢¢’Î S¢ãG¢Ï¢» çÜUÚ¢}¢ Á¢Ï¢ ÜU|¢è çÜUS¢è }¢ç‹Á¢GH ÐÚ
©¼Ú¼ï ¼¢ï ç}¢H ÜUÚ ÆãÚ¼ï J
(12) Î¢ñÚ¢Ýï S¢ÈGUÚ ¥x¢Ú ÜU¢ï§ü ãG¢Á¢¼ }¢‹Î ç}¢H Á¢¢»
¼¢ï ©S¢ ÜUè ãG¢Á¢¼ Ú±¢§ü ÜUÚÝè Ó¢¢çã²ï J §S¢ }¢ï´
S¢±¢Ï¢ çÁ¢G²¢Î¢ ã¢ïx¢¢ çÜU Ï¢S¢¢ ¥±ÜGU¢¼ }¢éS¢¢çÈGUÚ ¶éGÎ |¢è ¼¢ï ãG¢Á¢¼
}¢‹Î ã¢ï Á¢¢¼¢ ãñ çÈUÚ |¢è ±¢ïã ÎêS¢Ú¢ï´ ÜUè }¢ÎÎ ÜUÚïx¢¢ ¼¢ï ©S¢ ÜïU ¥Á¢í¢ï
S¢±¢Ï¢ ÜU¢ ÜU¢ñÝ ¥‹Î¢Á¢G¢ ÜUÚ S¢ÜU¼¢ ãñ ? ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ ¥Ï¢ê S¢§üGÎ
¶éGÎÚè S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ, ã}¢ »ÜU S¢ÈGUÚ }¢ï´ ÚS¢êHéËH¢ã
ÜïU S¢¢‰¢ ‰¢ï çÜU »ÜU ¥¢Î}¢è ¥ÐÝè S¢é±¢Úè ÐÚ
¥¢²¢ J ¥¢ñÚ Î¢»æ Ï¢¢»æ ©S¢ï çÈUÚ¢Ýï Hx¢¢ ¼¢ï }¢-ÎÝè ¼¢Á¢Î¢Ú ãéGÁ¢GêÚ
S¢çÄ²Îï Î¢ï ¥G¢H}¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “çÁ¢S¢ ÜïU Ð¢S¢
ÈGU¢H¼ê S¢é±¢Úè ãñ ¼¢ï ±¢ïã ©S¢ï Îï Îï çÁ¢S¢ ÜïU Ð¢S¢ S¢é±¢Úè Ýãè´ ãñ ¥¢ñÚ
çÁ¢S¢ ÜïU Ð¢S¢ ÈGU¢H¼ê Á¢G¢Îï Ú¢ã ã¢ï ¼¢ï ±¢ïã ©S¢ ÜU¢ï Îï Îï çÁ¢S¢ ÜïU Ð¢S¢
Á¢G¢Îï Ú¢ã Ýãè´ ãñ J” ãGy¼¢ çÜU ã}¢ Ýï ²ïã }¢ãGS¢êS¢ çÜU²¢ çÜU ã}¢ }¢ï´ S¢ï
çÜUS¢è ÜU¢ ÈGU¢H¼ê }¢¢H ÐÚ ÜU¢ï§ü ãGÜGU Ýãè´ ãñ J
(13) Á¢Ï¢ S¢èçÉG²¢ï´ ÐÚ Ó¢ÉGï´ ²¢ ªæÓ¢è Á¢x¢ã ÜUè ¼GÚÈGU
Ó¢Hï´, ²¢ ã}¢¢Úè Ï¢S¢ ±x¢GñÚ¢ çÜUS¢è »ïS¢è S¢ÇGÜU S¢ï x¢éÁ¢GÚï Á¢¢ï ªæÓ¢¢§ü
ÜUè ¼GÚÈGU Á¢¢ Úãè ã¢ï ¼¢ï “ ” ÜUãÝ¢ S¢é‹Ý¼ ãñ ¥¢ñÚ Á¢Ï¢
S¢èçÉG²¢ï´ S¢ï ©¼Úï´ ²¢ ÉH¢Ý ÜUè ¼GÚÈGU Ó¢Hï´ ¼¢ï “ ” ÜUãÝ¢ S¢é‹Ý¼ ãñ J
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çÄ²ÎéÝ¢ Á¢¢çÏ¢Ú S¢ï }¢Ú±è ãñ, ÈGUÚ}¢¢²¢ : “Á¢Ï¢ ã}¢
Ï¢éH‹Îè ÐÚ Ó¢ÉG¼ï ¼¢ï “ ” ÜUã¼ï ¥¢ñÚ Á¢Ï¢ ÐS¼ (ÉH¢Ý ±¢Hè)
48

Sunnatain aur adaab.hindi (सुन्नतें और आदाब)

Sunnatain aur adaab.hindi (सुन्नतें और आदाब)

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Viewers also liked

Viewers also liked (7)

More from dawateislami

More from dawateislami (20)

Sunnatain aur adaab.hindi (सुन्नतें और आदाब)