2º bAC

1. Historia de España Composición Sexenio Democrático
A revolución de setembro de 1868, que os seus protagonistas chamaron a “Gloriosa”,
significou o final da monarquía de Isabel e o inicio do Sexenio Democrático (1868-1874). Este
novo período da historia de España foi a derradeira etapa da revolución liberal e representou
un intento de ampliar o liberalismo e instaurar a democracia pero aqueles anos estiveron
cheos de conflitos. A rexencia, a monarquía democrática de Amadeo de Savoia e máis adiante
a República non puideron dotar ao sistema dunha certa estabilidade, fracasando o intento de
modernización política e conducindo á Restauración dos Borbóns na persoa de Alfonso XII.
Os catro documentos de fonte primaria e carácter político reflexan os feitos máis destacados
destes convulsos seis anos.
Para poder entender o Sexenio, antes debemos situarnos no final do reinado de Isabel II.
Durante o período isabelino desenvolveuse en España o proceso de construción liberal pero
unha serie de problemas dificultaron a consolidación dun sistema político parlamentario
verdadeiramente representativo. O favoritismo cara aos moderados distorsionou a
alternancia no poder e a miúdo o cambio de partido gobernante non foi o resultado dunhas
eleccións senón dun pronunciamento militar ou revolta popular. Ademais, o sufraxio
censatario e a manipulación das eleccións deixaban o sistema político en mans dunha minoría
e nas distintas camarillas políticas. Todos estes problemas atoparon o seu punto culminante
no último goberno moderado (1863-1868) caracterizado polo forte autoritarismo e pola
grave crise económica. A crise económica a escala europea fixo acto de presenza na economía
española na crise financeira e de subsistencias. A primeira atopa as súas causas na crise do
sector ferroviario e téxtil da industria catalá, a segunda é provocada pola escaseza de trigo. A
recesión económica instalábase no último goberno do reinado de Isabel II provocando un
forte incremento de paro e da inestabilidade social.
O forte autoritarismo moderado deterioraba cada vez máis a política española. Os primeiros
síntomas de descontento chegaron da man dos progresistas a través do pronunciamento do
sarxentos de San Gil que fracasou no seu intento. Ante a imposibilidade de acceder ao poder a
través de eleccións, o Partido Progresista ,dirixido por Prim, e o Partido Demócrata asinarán
o Pacto de Ostende (1867) coa finalidade de poñerlle fin á monarquía isabelina e deixar a
nova forma de goberno en mans dunhas Cortes constituíntes que sería escollidas por sufraxio
universal. Con posterioridade uníronse ao devandito pacto os unionistas de Serrano, o que
favorecía a presenza de altos mandos do exército na Gloriosa revolución.
O 19 de setembro de 1868 as tropas dirixidas por Juan Bautista Topete álzanse contra o
goberno e a raíña, o punto culminante terá lugar na batalla da Ponte de Alcolea na que as
tropas isabelinas son derrotadas . Mentras nas cidade as forzas populares urbanas dirixidas
por progresistas, demócratas e republicanos constituíron as Xuntas revolucionarias (Doc1)
cuxas consignas básicas eran o final da monarquía <<(..Cidadáns: ¡Viva a liberdade! ¡Viva a
soberanía nacional! ¡Abaixo os Borbóns!”..).>>, a soberanía nacional e o establecemento do
sufraxio universal (<<…Aspiramos á liberdade de sufraxio (...), proclamamos o sufraxio
universal…>>), a separación da Igrexa e do Estado e a proclamación da república. Estas
propostas das Xuntas non eran compartidas polos dirixentes unionistas e progresistas, que xa
viran cumprido o obxectivo de acabar coa monarquía isabelina e o goberno moderado.
O novo goberno provisional ,xurdido trala Gloriosa, fíxose con control das Xuntas
revolucionarias e nomeuse a Serrano como rexente e a Prim como xefe de goberno, de novo o
poder estaba nas mans dos liberais. As primeiras medidas foi a promulgación dunha serie de
decretos (liberdade de imprenta, sufraxio universal….) e a convocatoria de eleccións a Cortes
Constituíntes. As eleccións, as primeiras en España que recoñeceron o sufraxio universal
masculino, déronlle a vitoria a progresistas e unionistas, quedando moi afastados os
demócratas. A primeira gran medida foi a redacción dunha nova Constitución.
A Consitución de 1869 (Doc 2) é a primeira baseada no liberalismo democrático. As súas
características principais son: defende a soberanía nacional (Art 32.), establece a división de
1

2. Historia de España Composición Sexenio Democrático
poderes en: lexislativo nas Cortes Bicamerais (Art 34.), o executivo no monarca e os ministros
(Art 35.) e o xudicial nos tribunais de xustiza (Art 36.). En canto ao sufraxio e á
confesionalidade do Estado, establece o universal masculino para maiores de 25 anos e a
confesión católica pero permítense outros cultos. Finalmente a constitución estableceu un
amplo réxime de dereitos e liberdades (Art 17.) propios dunha democracia.
Proclamada a Constitución, o goberno continuou a súa labor reformista centrándose na
modernización económica. A política levada a cabo caracterizouse pola defensa do
librecambismo e pola apertura do mercado español á entrada de capital estranxeiro. Estes
obxectivos tiveron a súa plasmación na establecemento da peseta como unidade monetaria, a
Lei de Minas, a Lei de Bases Arancelarias…
A Constitución de 1869 establecía, como forma de goberno, unha monarquía democrática,
polo tanto a principal tarefa era atopar un novo monarca. Prim foi o encargado de buscar
candidato para o trono español que non alterase as relacións internacionais e respectase o
novo réxime nacido trala Gloriosa. O candidato elixido foi Amadeo de Savoia, un home cunha
concepción democrática da monarquía e membro da dinastía artífice da unificación de Italia.
O reinado de Amadeo de Savoia (1870-1873) foi un auténtico fracaso vítima dunha continua
inestabilidade. O reinado iniciase marcado pola tráxica norte de Prim tres días antes de ser
coroado e polos escasos apoios políticos, só gozaba contaba coa coalición de goberno formada
por progresistas, unionistas e demócrata.
Amadeo I contou dende o principio coa oposición dos moderados que continuaban fieis aos
Borbóns, agora na figura do futuro Alfonso XII. A Igrexa que vira tocada os seus privilexios
trala aprobación da Constitución de 1869, mantivo unha actitude hostil. Os carlistas con
Carlos VII aproveitaron para reanudar a súa loita armada no País Vasco, Navarra e Cataluña,
aínda que non chegaron a constituír un verdadeiro perigo, converteuse nun foco de
inestabilidade. Os sectores republicanos e grupos populares descontentos cos éxitos
alcanzados pola Gloriosa, amosaron a súa oposición á nova monarquía a través de
insurreccións de carácter federalista e anarquistas. Paralelamente a estes problemas
internos, dende o exterior a Guerra dos Dez Anos en Cuba unirase á permanente
inestabilidade da monarquía.
A crise final do reinado virá da man da desintegración da coalición gobernamental
(unionistas, progresistas e demócratas) motivada pola constante inestabilidade dos
gobernos. Finalmente, privado de todo apoio, Amadeo de Savoia (Doc3) presentou a súa
renuncia <<(… “Dous anos longos hai que cingo a coroa de España, e a España vive en
constante loita, vendo cada día máis distante a era de paz que tanto desexo (...)…)>>
deixando constancia dos problemas que azoutaban ao país anteriormente enumerados
Tralo fracaso da solución monárquica, a proclamación da Primeira República española foi a
saída máis doada. A primeira experiencia republicana naceu un 11 de febrero de 1873
presidida por Estalisnao Figueras, sen embargo o novo sistema non contaba cun apoio
político real no interior nin no exterior . No interior a gran parte dos integrantes das Cortes
eran monárquicos e no contexto internacional non gozaba do apoio das grandes potencias
estranxeiras agás EEUU. Sen embargo foi recibida con entusiasmo polas clases populares que
viron a oportunidade dun cambio social que non se acadara coa Gloriosa. Estas aspiracións
foron rapidamente controladas polos dirixentes republicanos que disolveron as Xuntas e
reprimiron as revoltas populares.
Os primeiro pasos da nova República viñeron dados coa convocatoria de Cortes Constituíntes.
A vitoria foi para os republicanos federais pero débese destacar que máis da metade do
electorado se abstivo. Estalisnao Figueras converteuse no presidente da República
2

3. Historia de España Composición Sexenio Democrático
Democrática Federal pero o seu mandato foi efímero pasando o goberno ás mans de
Francisco Pi y Margall, que quedou encargado de elaborar unha Constitución federal para
España.
A Constitución Republicana Federal de 1873 (Do4) foi un proxecto que pretendeu emprender
importantes reformas, pero os poucos meses que durou a experiencia republicana non
permitiron o seu desenvolvemento. O novo texto continuaba o camiño marcado pola
Constitución de 1869. A súa principal novidade era a estrutura de Estado Federal (Art 39), a
nación española estaba composta por dezasete Estados (Art 1), entre eles Cuba, e declaraba
que o poder emanaba de tres niveis: municipios, Estados rexionais e Estado Federal. En canto
ás súas principais características: sancionaba a soberanía nacional (Art 42), establecíase a
división de poderes (Art 45) en lexislativo exercido polas Cortes bicamerais, o executivo polo
presidente e os ministros e o xudicial polos tribunais. O sufraxio fixado (Art 42) era universal
masculino, por primeira vez declarábase a liberdade de culto e a separación de Igrexa-Estado
e a relación de dereitos e deberes recollidos seguía a tendencia marcada pola Constitución de
1969.
A primeira experiencia república estivo marcada polos graves problemas (carlismo, a guerra
de Cuba o cantonalismo) que condicionaron toda a actividade política. A insurrección carlista
animouse co nacemento da República, prolongándose ate o ano 1876. No exterior, a guerra
continuaba na illa cubana e a solución de incorporala ao Estado Federal non conseguiu
solucionar os problemas na illa. Pero foi o conflito cantonal o que con máis forza fixo
tambalear á nova república poñendo tamén de manifesto as divisións internas entres os
republicanos.
O cantonalismo era un fenómeno complexo no que se mesturaban as aspiracións
autonomistas dos republicanos federais intransixentes coas as aspiracións revolucionarias
anarquistas chegadas a España da man da Internacional. En distintas zonas do territorio
español, a poboación desencantada coa República e radicalizada polos principios
anarquistas, alzouse proclamando cantóns independentes sendo o máis destacado o de
Cartaxena.
Ante o clima de violencia e tensión, o presidente Pi y Margall opúxose a sufocar a revolta
polas armas e dimitiu. A presidencia recaeu en Nicolás Salmerón que optou pola intervención
militar, sendo un éxito pero tamén entregáballe ao exército o papel protagonista de garante
da orde e da estabilidade que os políticos non podían acadar.
Salmerón dimitiu ante a incapacidade moral de dictar penas de morte contra os cantonalistas.
A presidencia é asumida polo conservador e republicano unitario Emilio Castelar. A
República viraba claramente cara á dereita conservadora, abandonando toda política
reformista. Os sectores máis progesistas do republicanismo, con Figueras, Pi y Margall e
Salmerón á cabeza, presentaron unha moción de censura para provocar a dimisión de
Castelar. A moción foi un éxito pero o exército co capitán xeneral Manuel Pavía, consciente da
súa posición como garante de orde e estabilidade, deu un golpe contra a República que poñía
ao xeneral Serrano como presidente, agardando até o pronunciamento de Martínez Campos
que restaurará a monarquía dos Borbóns na persoa de Alfonso XII
En conclusión, os seis anos de experiencia democrática estiveron marcados pola continua
inestabilidade. O fracaso da monarquía democrática de Amadeo de Savoia e a convulsa
primeira experiencia republicana traerán como saída a Restauración dos Borbóns. A nova
Restauración monárquica ideada por Cánovas do Castillo, supuxo o retorno ao
conservadurismo político e a farsa democrática fundamentada na alternancia do poder dos
grandes partidos, o conservador e o liberal.
3