2.  Термодинамик системийг бүрдүүлэгч
бодисууд хий, шингэн, хатуу зэрэг янз
бүрийн агрегат төлөв байдалд оршиж
болно. Физик бүтцээр гадаргуугийн хувьд
болон химийн шинж чанар найрлагаараа
ялгагдахгүй термодинамик системийг
гомоген систем гэнэ. Тухайлбал: хийн
хольц, давсны ханаагүй уусмал, цэвэр
бодисын холимог талст, мөнгө ба алтны
хольцыг нэрлэж болох юм. Бие биеэсээ
гадаргуугаар ялгагдах. физик. химийн
шинж чанараараа өөр хэсгүүдээс тогтсон
системийг гетероген гэнэ.

3.  Ийм гетероген системээр хоёр талст
бодисын холимог, хартугалга, цагаан
тугалганы талстаас тогтсон хар-цагаан
тугалганы хайлшийг нэрлэж болно.
Ямарч гетероген систем фазаас
тогтоно. Гадаад хүчний үйлчлэл байхгүй
үед термодинамик шинж чанар, физик
ба химийн шинж чанараараа ижил,
зөвхөн гадаргуугаараа ялгагдах
гетероген системийн тэр хэсгийг фаз
гэнэ. Өөрөөр хэлбэл: Ямар нэгэн
гетероген системийн нэг төрлийн буюу
гомоген хэсгийг фаз гэнэ.

4.  Ус нь мөс, уур, шингэн уснаас тогтох ба тэд
бүгд фаз юм. Жишээ нь: битүү саванд
мөсний хэлтэрхийнүүд усанд оршиж байна
гэж үзвэл бүх мөсний хэлтэрхий нийлж нэг
төрлийн хатуу фаз үүсгэж байна, харин ус нь
шингэн фаз болно. Иймд хатуу, шингэн хоёр
фазаас тогтжээ гэж үзнэ.
 Химийн тэнцвэрт оршиж байгаа гетероген
системийн доторх фаз ба компонентын тоо
тэр системийн термодинамикийн чөлөөт
зэргийн тоотой хэрхэн холбоотой байдаг
тухай маш чухал дүрмийг 1876 онд
америкийн эрдэмтэн Д.В.Гиббс тогтоожээ.

5.  Хоолны давсны уусмал нь ус, натрийн
хлорид гэсэн хоёр компонентоос тогтоно.
Системийг бүрдүүлэгч ямар нэг биет
(бодис) өөрийнхөө химийн чанарыг
өөрчлөлгүйгээр нэг фазаас нөгөө фазад
шилжих процессын гетероген тэнцвэрийг
фазат тэнцвэр гэнэ.
 Энэ бол фазат тэнцвэр тогтох үндсэн
нөхцлийн нэг юм. Системийг бүрдүүлэгч
фазуудьш хооромд тэнцвэр гоггох нөхцлийг
фазын дүрэм гэдэг фазат тэнцвэрийн
хуулиар илэрхийлдэг.

6.  Системээс дангаар нь физикийн аргаар
ялган салгаж авсан байхад химийн найрлага,
физик-химийн шинж чанараа хадгалж
тогтвортой байж чадах цэвэр бодис болгоныг
уг системийг бүрдүүлэгч бодисууд гэнэ.
 Ийм тохиолдолд фазын найрлагад хэд хэдэн
компонент орно. Жишээлэхэд: спиртийн усан
уусмалд спирт, ус гэсэн хоёр химийн нэгдэл
буюу компонент байна. Иймээс өгөгдсөн
термодинамик сиетемийн фазыг бүрдүүлэгч
биеэ даасан физик ба химийн шинж
чанартай бодис буюу химийн нэгдлийг
компонент гэнэ.

7.  Системийн чөлөөт зэргийн тоо гэж уг
системийн фазыг тоог өөрчлөлгүйгээр тодорхой
хязгаарын дотор хувьсгаж болох параметрийн
тоог хэлнэ. Чөлөөний зэргийн тоо нь
компонентийп тоо ихсэхэд өсч, фазын =0
f ( p, t , c)тоо
олшроход буурдаг. Компонентын тоо гэдэг нь
системийн ямарч фазыг гарган авч болох, уг
системийг бүрдүүлэгч бодисуудын дотроос
сонгон авсан, наад захын шаардлагатай
бодисын тоо юм. Хоолны давсны уусмал нь ус,
натрийн хлорид гэсэн хоёр компонентоос
тогтоно. Гэхдээ уусмалд натрийн ба хлоридийн
ион гэсэн эгэл хэсэг боловч тэдгээрийг
компонент гэж үзэхгүй.

8.  Системийг бүрдүүлэгч ямар нэг биет
(бодис) өөрийнхөө химийн чанарыг
өөрчлөлгүйгээр нэг фазаас нөгөө фазад
шилжих процессын гетероген тэнцвэрийг
фазат тэнцвэр гэнэ. Системийг бүрдүүлэгч
фазуудын хооронд тэнцвэр тогтох нөхцлийг
фазын дүрэм гэдэг фазат тэнцвэрийн
хуулиар илэрхийлдэг.
 Гиббсийн фазын дүрэм. Физик-химийн
ерөнхий хуулиудын нэг бол фазын дүрэм юм.
Фазын дүрэм нь термодинамикийн
хоёрдугаар хууль дээр тулгуурладаг. Энэ
хуулийг тэнцвэрийн байдалтай орших
гетероген (фазат) системд хэрэглэнэ.

9.  Ф-гэсэн фазаас тогтсон К компонентоос
бүрдсэн тэнцвэртэй байдалд орших
термодинамик системийг авч үзье. Бүх л
системд даралт, температур гэсэн хоёрхон
параметрээс түүний орших төлөв байдал
хамаарна. Бүх фазад К компонент КФ гэсэн
концентрацитай байна. Концентраци нь
массын буюу молийн долиор эсвэл
процентоор илэрхийлэгдэнэ. Тэгвэл уг
систем нь 2+КФ гэсэн параметртэй байна.
 К компонентоос тогтсон систем бол
К(Ф-1) тооны тэгшитгэлээр уг
параметрүүд илэрхийлэгдэнэ.

10.  Тэгвэл системийн орших байдлыг
илэрхийлэх тэгшитгэлийн тоо
 Ф+К(Ф-1) болно. Тэгвэл хувьсах
параметрүүдийн тоо (F) тодорхойлолт
ёсоор F=(2+КФ)–[Ф+К(Ф–1)]=2+КФ–Ф–
КФ+К=2+Ф(K–1–K)+K=2Ф+К ба өөрөөр
хэлбэл F+Ф=K+2 болно. Энэхүү
тэгшитгэлийг Гиббсийн фазын дүрэм
буюу фазын тэнцвэрийн хууль
гэдэг.
 F-системийн чөлөөний зэргийн тоо

11.  Зөвхөн даралт, температур хоёр
гаднын нөлөөлөл үзүүлж байгаа
термодинамикийн тэнцвэрт систетийн
чөлөөт зэргийн тоо нъ компонентын
тоон дээр хоёрыг нэмж түүнээс фазын
тоог хассантай тэнцүү байна.
 С=К-Ф+2
 f =п-к+2 Энд: f-термодинамикийн чөлөөт
зэргийн тоо ба энэ хэмжигдэхүүн нь фазын
тоог хэвээр байлгах боловч системийг нэг
төлөвөөс нөгөө төлөвт шилжүүлж чадах
бөгөөд нэгэн зэрэг хувьсгаж чадах
параметрийн тоог заана.

12.  f+к=п+2
тэгшитгэлийг
өөрчилж бичиж болох
бөгөөд үүнийг
Гиббсийн тэгшитгэл
гэнэ. Мөс, ус, уур
гурваас тогтсон
системийн чөлөөт
зэргийн тоо нь
тэгтэй тэнцүү. Фазын
дүрэм ёсоор чөлөөт
зэргийн тоо тэгтэй
тэнцүү (f=0) болно.

13.  Чөлөөт зэргийн тоо нь тэгтэй тэнцүү
бүхий системийг өөрчлөлтгүй (нон
вариантат) систем гэнэ. Харин f=1
системийг нэг варианттай
(моновариантат) систем гэнэ, f=2 бол
ийм системийг" хоёр вариантат буюу
бивариантат гэнэ. Үүнээс гадна
чөлөөт зэргийн тоо нь олон байвал
түүнийг олон вариантат систем гэнэ.
Системийг фазын тоогоор нэг фазат,
хоёр фазат, гурван фазат гэх мэт
ангилж болно.

14.  Гурван фазаас тогтсон нэг компоненттой
системийг авбал чөлөөт зэргийн тоо нь
тэгтэй (f=0) болох ба энэ нь нон
вариантат систем буюу вариантгүй
систем болно. Чөлөөт зэргийн тоо нь
тэгтэй тэнцүү гэдэг бол уг систем гагцхүү
тодорхой нөхцөлд тухайлбал тодорхой
температур, даралтын үед оршиж чадна
гэсэн үг юм..
 Системийн орших байдлыг графикаар
дүрслэн харуулж болох бөгөөд ийм
графикийг фазын диаграмм буюу орших
байдлын диаграмм гэдэг.

16.  О цэг дээр шингэн усны уурын даралтын
муруй мөсөн дээрх уурын даралтын
муруй ба усны хөлдөх цэгийн муруйтай
огтлолцож байна. Энэ цэг дээр гурван
фаз тэнцвэрт оршино. Мөс↔ус↔уур.
 Энэ үеийн нөхцөл нь Р=4,579мм.муб,
Т=0,0098°с гэсэн координатаар
тодорхойлогдоно. Фазын дүрэм ёсоор
ийм системийн чөлөөт зэргийн тоо
тэгтэй тэнцүү (f =0). Ийнхүү гурван фаз
нэг зэрэг тэнцвэрт орших цэгийг
гурвалсан цэг гэнэ.

17.  Ямар нэг бодис нэг агрегат төлөв
байдлаас нөгөө агрегат төлөв байдал
руу химийн ямар ч хувирлыг үзүүлэлгүй
шилжиж болно. Жишээлбэл, хатуу
бодисын хайлах, уурших, Ийм физик
процессын даралт бүхэнд тодорхой
температурт харгалзах бөгөөд энэхүү
температурт хоёр фаз нь
термодинамикийн тэнцвэрт оршино.
Чухамхүү энэ температурыг
шилжилтын температур гэнэ.

18.  Энэ шилжилтийн температур уг
бодисын хайлах, буцлах температурууд
болно. dP λ
=
dT T (V2 −V1 )
 Энд: V2 ба V1 нь нэг моль уур ба шингэний
эзэлхүүн юм. Үүннйг Клаузиус-Клапейроны
тэгшитгэл гэнэ. Энэ тэгшитгэл даралтын
температурын коэффициентийг фазат
хувирлын дулааны эффект ба мөн үе дэх
эзэлхүүний өөрчлөлттэй холбож өгдөг юм.
Хэрэв температурын тодорхой хязгаарт (Т1-
Т2) интегралчилбал дараах байдлаар
илэрхийлэгдэнэ.
p2 L1 1 
ln =  − 
p1 R  T1 T2 
 

19.  Үл холилдох хоёр шингзний хооронд
ууссан бодисын түгэх. Экстракци Бие
биедээ үл уусах буюу хязгаартай уусах
хоёр цэвэр шингэний хольц дотор хоёр үе
үүсдэг. Ийм үе нэгдэх тохиолдолд цэвэр
компонентууд, хоёрдахь тохиолдолд янз
бүрийн найрлагатай хоёр компонентийн
уусмал болно. Ийм систем руу хоёр
шингэнд уусах чанар бүхий гуравдахь
бодисыг нэмэхэд тэнцвэр тогтсоны дараа
гуравдагч компонент янз бүрийн
концентрацитай уусмал үүсгэн, хоёр
үений хооронд түгнэ.

20.  Үл холилдох хоёр уусгагчийн
хооронд ууссан бодисын тэнцвэрт
түгэлтийы үе дэх түүний хоёр фаз дахь
идэвхүүдийн харьцаа өгөгдсөн
температурт тогтмол хэмжигдэхүүн юм.
Үүнийг түгэлтийн коэффициент гэнэ.
 Түгэлтийн коэффициент нь хоёр
уусгагч дахь ууссан (түгсэн) бодисын
идэвхээс хамаарахгүй, харин уусгагч ба
ууссан бодисын төрх байдал,
температураас хамаарна.


21.  Хоёр уусгагч дахь ууссан бодисын
идэвхийг идэвхийн коэффициент ба
концентрациар илэрхийлбэл: C1
K=
 C2
 К-түгэлтийн коэффициент гэх ба хоёр
уусгагч дахь ууссан бодисын
концентрацаас хамаарна. Үл холилдох
хоёр уусгагчийн хооронд ууссан бодисын
түгэх процесс дээр экстракцийн арга
үндэслэдэг. Нэг дэх уусгагчтай үл
холилдох нөгөө уусгагч (экстрагент)-ийн
тусламжтайгаар ууссан бодисыг ялгахыг
экстракци (хандлах) гэнэ.