1. Ë åêö 4

2.  Термодинамикийн нэгдүгээр õóóëü íü
химийн ба физикийн янз бүрийн
процессын үе дýõ ажил áа дулаантай холбоо
бүхий хими, хими-технологийн îëîí асуудлыг
шийдвэрлэдэг.
 Энергийí янз бүрийн хэлбэрүүдиéí хоорондох
эквивалент чанарыг , тухайлбал сисòåмд
зарцуулæ байгаа дулаан, уг системийн хийж
байгаа ажил, дотоîä энергийн холбоог заадаг.
Харин энергийн хувирал явагдàæбайгаа болон
процессын чиглэл, боломж төгсгөлèéã
заадаггүй.
 Жишээлбэл: Янз бүрийн температуртай хоёр
бèå шүргýлцэхэд дулаан нэг биетээс нөгөө рүү
шилжих бөгөºä нэгдүгээр õóóëü ёсоор нэг

3.  биетийн өгсөн дулаан нөгөº биетийн
авсан дулаантай тэнцүү болохыг
заахаас áèø дулааны шилжилт ямар чиглэлээр
явагдахыг зааж чадахг¿é.
 Тэгвэл термодинамикийн хоёрдугаар õóóëü íü
өгөгдсºí темïåратур, даралт, концентрацийн
үед процесс ямàð чиглэлээр явагдахыг ба уг
процесс яаж төгñөх, чухàì хэдий хэмжээний
ажил хийгдэж болох зэрãèéã òîäîðõîéëäîã.
ªºðººð õýëáýë: íэг систем нөгөө системтэй
энерги солилцох балансыг тер-кийн II хууль
тодорхойлно.

4.  Байгаль, үйлдвэрлýлийн болон бусад
нөхцлүүдýä явагдаж байгаа
процессуудыг өөрөө аяндаа явагдах (эерэг ) ба
өө𺺠аяндаа үл явагдах (сөрөг ) процесс гэж
ерөнхийд нь анãиëäаг.
 Хүрээлэн байгаа орчин гадаад хүчний
îðîëöîîã¿éãýýð системд явагдаж байгаа
процессыг өөрөө àÿíдаа явагдàõ ï роцесс гэнэ.
Жишээ нь: халуун биетээс хүйтэн биетэд
дулаан шилжих, хоосон орчинд агаар тархах,
эдгээр процессын эсрэг үйлдэл нь гаднын
хүчин зүйлийн үйлчлэлээр явагдах тул аяндаа
үл явах процесс болно.

5. Процесс нь тусгаарлагдсан системд
явагдàõ буюу системийн дотоод
энергийг бууруулж ажил, дулааí хэлбэрээр
хүрээлэн буй орчиндоо энерги дамжуулж
явагдàõ ýсвэл бүр гадаад орчны ажил ба
дулааны нөлөөгөөр дотоîä энергийг өсгөх
замаар явагдаж болно. Ñ èñòåìä ãàð÷ áàéãàà
ººð÷ëºëòºíä ïðîïîðöèîíàëü, õýìæýýíèé àæ çààâàë
èë
çàðöóóëæ ÿâàãäàõ ïðîöåññûã өөрөө àÿíдаа ¿ë
явагдàõ ï роцесс гэнэ.
 ̺í ïðîöåññèéã òýíöâýðòýé ба т энцвэргүй гэж
àíãèëäàã.

6.  Äаралт, òåìïåðàòóð зýрэг интеíсив
параметр íü системийн ÿíç á¿ðèéí õýñýãò
жигд биш системд явагдаж байгаа ïðîöåññûã
т энцвэргүй процесс ãýíý. ßâàãäàæ áàéãàà
процессын дүнд ñèñòåì íü òýíöâýðèéí áàéäàë
ðóó òýì¿¿ëäýã. Систåмд тэнцвэр тогтох ба
òýíöâýðèéí процåссыг эвдэх нь гадаад
нөхцлөөс шалòãаална. Ò ýíöâýðèéí процåсс нь
эргэх ба үл ýргэх чаíартай байäàã. Тэнцвэрийн
процесс нь өөрөө аяндаа ба өºрөө аяндаа ¿ë
ÿâагдах процессуудын завсрын процесс гэж
үзэж болíî.

7.  Ямар нэг процåññ явагдсаны дараа систем
ба хүрээлэí буй орчин анхнûõàà õуучин
байдалд эргэж ирэхгүй байвал тийм процессьã
¿ë эргэх процесс гэнý. Үл эргэх процåсс
ерөнхийдөө өөрөº аяндаа явагдах ба зөвхөн
тэнцвэрийн байдал руу дөхөæбайгаа нэг чиглэл
рүү явагдаж, тэнцвýр тогтсоí үед зогсонî.
Систем ба түүнийг хүрээлэн байгаа орчин нь
анхны байдаëä, яг эргэж ирэх чиглэлээр явагдаж
байгаа процессыг эргý õ процесс гэнэ.
Ò åðìîäèíàìèêèéí II õóóëü нь дулааныг яаж àæèëä
øèëæ ¿¿ëýõ, ямар ашигтай аргыг сүвэгчлэн
судалдаг

8. Тер-кийн II хууль нь агуулгын хувьд ижил
боловч өөр өөрөөр илэрхийлсэн хэд хэдэн
тодорхойлолт байдаг.
 " Нөхөлт хиéлгүйгээр" хүйт эн бèет ээс
халуун биет эд дулаан øèëж үүлж болохгүй.
Үүнийг Клаузусийн пост улат гэж нэрлэдэг .
 Дурын шат дараалсан хэд хэдэн процессыã
явуулсны эцэст èëрэх цорын ганц үр дүн нü
дулааныг аж илд øèëж үүлэх явдал байж
чадахгүй. Үүнийг Томсоны (Кельвин) пост улат
гэдэг.
 Хоёрдугаар зэргийн мөнхийн хөдөлгүүр байж
болохгүй.

9. Ôðàíöûí ýðäýìòýí À .Ïóàíêàðå
òåð-êèéí II õóóëèéã Òãàíöõàí ä óëààíû ýõ
øøñâýðèéí òусламж аар дулааны машиныг
аж иллагаанд оруулж болохгүй” ãýæ
òîìü¸îëæ . Тер-кийн II хуулийн математик
ýý
илэрхийлэл нь: Q1 − Q2 T1 − T2
=
Q1 T1
ßìàð íýã áèåòèéí (ñèñòåìèéí) õèéæáàéãàà àæ èë
áîëîí óã ñèñòåìèéí øèíãýýæáàéãàà äóëààíû õîîðîíä
òîäîðõîé òîîíû õàðüöàà áàéäàã. Ýíý õàðüöààã
áèåòèéí àøèãò øéëèéí ê î ýôôèöèåíò õýìýýõ
õýìæ èãäýõ¿¿íýýð èëýðõèéëäýã.

10.  ßìàð íýã áèåòèéí (ñèñòåìèéí) õèéæ
áàéãàà àæ áîëîí óã ñèñòåìèéí øèíãýýæ
èë
áàéãàà äóëààíû õîîðîíä òîäîðõîé òîîíû õàðüöàà
áàéäàã. Ýíý õàðüöààã áèåòèéí àøèãò øéëèéí
êîýôôèöèåíò õýìýýõ õýìæ èãäýõ¿¿íýýð
èëýðõèéëäýã. Ò óõàéí ñèñòåìèéí àæ õèéõýä
èë
çàðöóóëàãäàõ äóëààí áà óã áèåòèéí íèéò
øèíãýýãäñýí äóëààíû õîîðîíäîõ õàðüöààã óã
áèåòèéí (ìàøèíû) à¿èãò ¿éë èéí êîý ôôèöèåíò ãýíý.

11. Äóëààíû ìàøèíû ñõåì
 Äóëààíû ìàøèíû àæ èëëàã÷ áèåò íü õèé þì.
Ò èéìýýñ Êàðíîãèéí öèêë íü äàðààõ óãñðàí
ÿâàãäàõ äºðâºí ïðîöåññîîñ òîãòîíî.

12.  Èзотерм тэлэлт
 Àдиабат тэлэлт
 Èзотерм шахалт
 Àдиабат шахалт гэсэн
4 процессийн нийлбэр
юм. Энэ циклийг
Францын инженер
Садди Карно 1824 онд
нээсэн бөгөөд энэ цикл
нь 2 изотерм, хоёр
адиабатаас тогтоно.

13.  1-2 изотерм тэлэлт нь Т=const
 учир Q1=A1 dU=0 болох ба энэ
тохиолдолд идеал хийн дотоод энерги
өөрчлөгдөхгүй тогтмол байна. Иймд изотерм
тэлэлтийн хийгдэх ажил нь
 2-3 адиабат тэлэлт нь орчинтойгоо ямарч
дулааны солилцоогүй учир dQ=0 ба dU=dA
болно. Адиабат тэлэлтийн ажил нь


14.  3-4 изотерм шахалт нь Т=const учир
 дотоод энерги өөрчлөгдөхгүй. Энд
дулаанд шилжиж байгаа ажил нь изотерм
тэлэлтийн ажилтай хэмжээгээрээ тэнцүү
боловч тэмдгээрээ эсрэг байдаг.
 4-1 адиабат шахалт нь хүрээлэн байгаа
орчинтойгоо дулаан солилцоогүйгээр адиабат
шахалтыг тодорхой эзэлхүүнтэй болтол
даралтыг ихэсгэх замаар явуулна. Өөрөөр
хэлбэл системийг анхны байдалд авчирна.
Энэ тохиолдолд хийгдэх ажил нь


15.  Ýíäá ýë á
¿õ ¿òýí öèêë ïðî öåñ ñ ÿ ãä à í
â ñ
à
áºãººä èéì ïðî öåñ ñ ûí íèéò à æèë íü ýíý ä ºí ºðâ
ïðî öåñ ñ ûí à æëûí íèéëá ýðòýé òýíö¿¿ á ëíî .
î
 Ý íòðîï Ò åðìî ä ìèê ñ èñ òåìèéí òºëºâ á éä
è. èíà à ëûã
á ëî í òýíä ÿ ãä æ á éãà à ïðî öåñ ñ ûí ÷èãëýëèéã
î â à
à à
á¿ðýí òî ä ðõ éëî õ
î î ûí òóëä Òýíòðî ïè” ãýñ ýí
î éëãî ëòûã õ ýðýãëýíý.
á
óþó á ëíî .
î
Ýíä : Q1 − Q2 = T1 − T2
ýýñ 1Q
−2Q
=0
Q1 T1 T T
á ëíî . ßìà ð íýã ïðî öåñ ñ ûí øèíãýýñ ýí
î
1 2
Q1 Q2
=
T1 T2

16.  дулааны эффектийг абсолют температурт
 Q
харьцуулсан тэр харьцааг   ноогдол дулаан
T 
буюу энтропи гэдэг. Энтропи нь системийн орших
байдлын функц учир дифференциал тэгшитгэл
байдлаар бичвэл: dQ
dS =
 T болно.
 Энтропи гэсэн ойлголтыг 1865 онд Германы нэрт
физикч Рудольф Клаузиус дэвшүүлжээ. Энтропи нь
дотоод энергийн нэг адил системийн эхний ба
эцсийн байдлаас хамаарна.

17.  Харин шилжилтийн замаас хамаарахгүй.
dQ Q
∆ S = ∫ dS = ∫ ∆S =
T T
 ба
 Энтропи нь дараах нөхцлүүдээс хамаардаг.
 Бодисын агрегат төлөв байдал. Аливаа биет
хатуугаас шингэн төлөвт шилжихэд энтропи
өсдөг. (ус, мөс, уур )
 Изотопын бүтэц (H2O ба D2O).
 Нэг төрлийн нэгдлүүдийн молекул масс
(CH4, C2H6, н-C4H10).
 Молекул бүтэц (н-C4H10, изо-C4H10).

18.  Абсолют тэг температурын үе дэх
 идеал хатуу биетийн талст бодисын энтропи
тэгтэй тэнцүү байна. Үүнийг Планкийн постулат
гэнэ.
 Мөн Тер-кийн III хууль гэнэ.
 Идеал хатуу биет гэдэг нь бүх зангилаанууд дээр
атом молекул байрласан талст тортой хатуу биет юм.
Планкийн постулатын математик томьёолол нь:
 T=0 үед S0=0 lim S → 0
T →0
 Энэ нь тэг температурын үед тэгтэй тэнцүү гэсэн
ойлголт биш харин температурын буурч байгаа
хэмжээгээр хязгаарын утга руу, тэг рүү тэмүүлдэг
гэсэн утгатай.

19. Çàðèì áîäèñûí ñòàíäàðò ý íòðîï
è
Íý ãäý ë Íý ãäý ë
(Дж∙моль–1∙K–1) (Дж∙моль–1∙K–1)
C (õ )
òалмаз 2,37 NO(õ) 210
C(õт)графит 5,74 NO2(õ ) 240
H2(õ) 131 N2O5(õ) 342
D2(õ) 145 H2O(õ ) 189
O(õ) 161 H2O(ø ) 70
O2(õ) 205 D2O(ø ) 79
O2(ø) 84 CH4(õ ) 186
O2(õ )
т 42 C2H6(õ) 229
O3(õ) 237 н- 4H10(õ
C ) 310

21.  Õ ð ó à ë à íû
à òã ã ýíò îïè
ð
ò ìïå à ò ð à ñõ ìà à ð õíü
å ð óà à à :
ΔSõà é= 8Дж·моль–1 ·К–1
Tõà é 60 ,5 К;
0
ΔSáóö=88Дж·моль–1·К–1;
Táóö = 2013 К.