1. V i ® n Ð Õ i H ÷ c H u ªV i ® n Ð Õ i H ÷ c H u ª
œy Ban Phiên D¸ch SØ Li®u Vi®t Namœy Ban Phiên D¸ch SØ Li®u Vi®t Nam
19611961
AN NAM CHÍ L¿”C
SoÕn giä: LÊ TSoÕn giä: LÊ T•C•C
Thª KÖ 14
(1335)

2. 2 An Nam Chí Lßþc - Tña
Tña sách:Tña sách: An Nam Chí Lßþc NåmNåm
SoÕn giä:SoÕn giä: Lê T¡c 1335
D¸ch giä:D¸ch giä: œy ban phiên d¸ch sØ li®u Vi®t Nam 1960
Nhà xu¤t bän:Nhà xu¤t bän: Vi®n ÐÕi H÷c Huª 1961
Chuy¬n sang ¤n bän ði®n tØ b· i:Chuy¬n sang ¤n bän ði®n tØ b· i: Công Ю, Doãn Vßþng, Lê B¡c 2001
Ði«u hþp:Ði«u hþp: Lê B¡c - bacle@hotmail.com 2001

3. 3 An Nam Chí Lßþc - Tña
L¶i Gi¾i Thi®uL¶i Gi¾i Thi®u
Song song v¾i công vi®c biên møc Châu bän tri«u Nguy-n, œy ban Phiên D¸ch SØ Li®u Vi®t-Nam ðã
l§p mµt kª hoÕch riêng ð¬ hi®u ðính và phiên d¸ch các bµ sØ Vi®t Nam. Theo kª hoÕch dñ ð¸nh ¤y, các
phiên d¸ch viên trong œy ban ðã tham khäo các truy«n bän tàng trØ tÕi các thß vi®n Nh§t Bän, Trung Hoa và
Anh Qu¯c, làm xong mµt hi®u bän cüa bµ An Nam Chí Lßþc và hoàn thành mµt bän phiên d¸ch Vi®t vån.
Nói v« cu¯n An Nam Chí Lßþc, ai ai cûng biªt rõ soÕn giä Lê T¡c là mµt tên phän bµi v¾i T± qu¯c.
Trong lúc nß¾c nhà ðang g£p ngoÕi xâm, xã t¡c nguy c¤p, nhân dân ðau kh±, Lê T¡c cùng b÷n Tr¥n Ki®n và
Tr¥n Ích T¡c, không nhæng không ch¸u g¡n sÑc ph¤n ð¤u ð¬ cÑu nß¾c cÑu dân, trái lÕi nh¦n tâm và làm tôi
ð¸ch. H½n næa, trong bµ An Nam Chí Lßþc, Lê T¡c quên mình là ng߶i Vi®t, dña vào l§p tr߶ng và quan
ði¬m ng߶i Nguyên ð¬ soÕn t§p. ChÆng hÕn, nhß nhæng l¶i n¸nh n÷t a dua cüa soÕn giä, nhæng ðoÕn vån
kiêu ngÕo tñ tôn tñ ðÕi trình bày trong các chiªu chï nhà Nguyên và trong các bài tña các danh nhân h°i ¤y,
ð«u khiªn cho chúng ta vô cùng u¤t Ñc và ðau ð¾n.
S· dî œy ban l¤y bµ An Nam Chí Lßþc làm công vi®c phiên d¸ch ð¥u tiên, là vì bµ ¤y có l¨ là bµ sØ
xßa nh¤t do mµt cá nhân ng߶i Vi®t soÕn ra, và g°m có nhi«u sØ li®u ðáng quý có liên quan ðªn c± sØ và
trung sØ Vi®t Nam, chÑ không phäi œy ban có chút ð¸nh nào dung thÑ nhæng hành ðµng và quan ni®m sai
l¥m cüa soÕn giä ð¯i v¾i t± qu¯c. Nói khác, chúng tôi coi cu¯n sách này là mµt sØ li®u, là mµt ð¯i tßþng cho
cuµc nghiên cÑu sØ h÷c thu¥n túy, b· i v§y, thành thñc mu¯n cung c¤p mµt bµ hi®u bän và bän d¸ch ðáng
tin c§y cho h÷c gi¾i mà thôi.
Trong hai nghìn nåm qu¯c sØ, chúng ta không th¬ không công nh§n r¢ng còn nhi«u ch² thiªu sót,
m½ h°, ðang ch¶ ðþi sñ c¯ g¡ng cüa sØ gia Vi®t Nam, ð¬ b± túc ho£c xác ð¸nh lÕi. V§y, ði«u c¥n thiªt cho
n«n sØ h÷c Vi®t Nam ngày nay là gây phong trào nghiên cÑu theo phß½ng pháp khoa h÷c, nh¤t là v« phß½ng
di®n sßu t¥m và khäo ðính sØ li®u, chúng ta nên tìm cách nâng ðÞ và xúc tiªn. Cån cÑ vào quan ði¬m ¤y, tôi
thành thñc tin r¢ng bµ hi®u bän và bän d¸ch này là mµt thñc hi®n m¾i cüa n«n sØ h÷c tÕi Vi®t Nam, và s¨
ðem lÕi r¤t nhi«u b± ích cho công vi®c tìm tòi sñ thñc trong qu¯c sØ.
Huª, ngày 22 tháng 4 nåm 1960
Vi®n Trß· ng Vi®n ÐÕi H÷c Huª
L. M. Cao Vån Lu§n

4. 4 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
A nA n -- N a m C h íN a m C h í -- L ß þ cL ß þ c
Quy¬n Ю Nh¤t
C±C± -- Ái ÐôngÁi Ðông -- S ½ n L êS ½ n L ê -- T ¡ c B i ê nT ¡ c B i ê n
T¯ng TñT¯ng Tñ
T× xßa nß¾c An-Nam thông giao v¾i Trung-Qu¯c, th¶i vua Chuyên-Húc, phía b¡c ði t¾i U-Lång,
phía nam ði t¾i Giao-Chï. Vua Ъ-Nghiêu sai Hy Hoà qua · ð¤t Nam-Giao, vua Thu¤n sai Vû qua Nam yên-
v² Giao-Chï. Qua ð¶i Chu-Thành-Vß½ng (1115-1079 trß¾c công nguyên), h÷ Vi®t-Th߶ng qua chín l¥n
thông-ngôn, t¾i c¯ng-hiªn mà nói r¢ng: "Tr¶i không có gió bäo, không mßa d¥m, ngoài bi¬n không n±i sóng
dæ ðã ba nåm nay, có l¨ · Trung-Qu¯c có ð¤ng thánh-nhân tr¸-vì, sao chÆng t¾i ch¥u?". Lúc b¤y gi¶, Chu-
Công ð£t bài ca, ðánh ðàn thu§t chuy®n h÷ Vi®t-Th߶ng t¾i ch¥u: "Ô hi ta ta! Phi Ðán chi lñc, Vån-Vß½ng
chi ðÑc", nghîa là: ôi ôi! vui thay, cänh-tßþng thái-bình không phäi nh¶ sÑc cüa Ðán (tên cüa Chu-Công) mà
là nh¶ ðÑc cüa vua Vån-Vß½ng. Nß¾c Vi®t-Th߶ng, tÑc ð¤t CØa-Châu, · phía nam Giao-Chï.
Quy¬n Hán-Quan-Nghi cüa ºng-Thi®n chép r¢ng: "trß¾c tiên Trung-Qu¯c m· mang t× "sóc"
(phß½ng b¡c), r°i sau tiªn sang phß½ng nam l¤y làm "c½ chï". Hi®n nay, các sách viªt chæ "chï" _____(cái
n«n) là viªt sai.
Nhà T¥n (246-207 trß¾c công nguyên) l¤y Giao Chï làm Tßþng-Qu§n; ðªn khi nhà T¥n loÕn thì Ðô-
uý qu§n Nam-häi là Tri®u-Ðà n±i binh ðánh l¤y hªt các qu§n qu¯c, r°i tñ l§p làm vua. Khi ¤y, Hán-Cao-T±
sai Løc-Giä qua l§p Ðà làm Vi®t-Vß½ng. Sau khi Cao-T± bång, Cao-H§u c¤m Nam-Vi®t mua ð° s¡t cüa
Trung-Qu¯c, Ðà tiªm hi®u xßng ðª, r°i phát quân ði ðánh Tr߶ng-Sa. Vån-ðª lÕi sai ng߶i ðßa thß qua trách
Ðà. Ðà có ý sþ, bèn bö hi®u ðª, nguy®n làm tôi và c¯ng hiªn ph¦m v§t.
Nåm Kiªn-Nguyên thÑ 3, (vua Võ-ðª, 142 trß¾c công nguyên) Ðà m¤t, con cháu h÷ Tri®u truy«n
xu¯ng b¯n ð¶i, k¬ ðßþc h½n chín mß½i nåm.
Võ-ðª sai Chung-Quân ði sÑ qua Nam-Vi®t ð¬ dø vua Vi®t tên là Hßng vào ch¥u, Hßng mu¯n ði,
nhßng b¸ tß¾ng Læ-Gia can ngån, vua không nghe, Gia làm phän, n±i binh ðánh giªt vua và cä sÑ-gä nhà
Hán, l§p Kiªn-ÐÑc là anh khác m© lên làm vua Nam-Vi®t.
Nåm Nguyên-Ðinh thÑ 5 (112 trß¾c công nguyên), V®-Uý là Lµ-Bác-ÐÑc xu¤t m߶i vÕn quân qua
ðánh Nam-Vi®t, nåm thÑ sáu, m¾i ðánh bÕi ng߶i Vi®t, l¤y ð¤t ðó chia làm các qu§n: Nam-Häi, Thß½ng-
Ngô, U¤t-Lâm, Hþp-Ph¯, Giao-Chï, CØu-Chân, Nh§t-Nam, Châu-Nhai và Ðam-Nhï, m²i qu§n ð£t Thái-thú
ð¬ cai tr¸.
Qua nguyên-niên S½-nguyên cüa Nguy-n-Ъ (48-33 trß¾c công nguyên), bãi bö hai qu§n Châu-
Nhai và Ðam-Nhï, còn lÕi bäy qu§n, k¬ cä Giao-Chï. Khi ð¥u, Giä-Quyên-Chi tâu r¢ng: Châu-Nhai, Ðam
Nhï, ð«u · häi ngoÕi; xÑ ¤y th߶ng c§y thª hi¬m tr· mà làm phän, ðªn lúc døng binh t¾i d©p, thì chï có
miªng ð¤t vô døng mà thôi, nªu bö ði cûng không ðáng tiªc. Vua Hán bèn hÕ l¶i chiªu bãi bö.

5. 5 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
Nhan-Sß-C± nói: bäy qu§n ð«u thuµc v« Giao-Châu, theo chª ðµ nhà Hán, các qu§n thuµc châu,
nên ð£t ThÑ-sØ Giao-Châu ð¬ cai-tr¸ chung.
Nåm Kiªn-Võ thÑ 16 (40 sau công nguyên), ð¶i vua Hán Quang-Võ, có ng߶i ðàn bà Giao-Chï tên là
Trßng-Tr¡c làm phän, nåm thÑ 19 (43), sai Mã-Vi®n qua ðánh d©p yên, r°i dñng trø ð°ng ð¬ làm gi¾i hÕn nhà
Hán.
Nåm Kiªn-An thÑ 15 (210), Hiªn-Ъ d¶i ch² cai tr¸ qua qu§n Nam-Häi.
Vß½ng-PhÕm nói: ch² qu§n tr¸ cüa quan ThÑ-sØ · ð¤t Giao-Châu, cu¯i ð¶i Hán, ð±i qua Nam-Häi,
khi Tôn-Quy«n m¾i ðßþc ¤n mÕng cüa nß¾c NguÜ, cûng c¥m c¶ mao tiªt làm t±ng-ð¯c Giao-Châu và kiêm
lînh Kinh-Châu. Tôn-Tß làm Giao-Chï Thái-thú quá tham bÕo, b¸ qu§n lÕi Læ-Hßng giªt, các qu§n CØu-Chân
và Nh§t-Nam ð«u phän, và hàng nhà T¤n.
Tôn-Quy«n th¤y Giao-Chï · xa, bèn chia Giao-Châu ð£t Quäng-Châu và d¶i qu§n tr¸ cüa Giao-
Châu qua Long-Biên.
Nguyên niên Kiªn-Hoành (269), vua nß¾c Ngô là Tôn-HÕo sai các tß¾ng là Tiªt-Hü, Ðào-Hoàng qua
thu phøc Giao-Chï, giªt các tß¾ng do nhà T¤n ð£t ra, nhß v§y ð¤t CØu-Chân lÕi thuµc v« Ngô. Ъn lúc nß¾c
Ngô m¤t, Giao-Châu tr· v« nhà T¤n, träi qua các tri«u: T¯ng, T«, Lß½ng, Tr¥n, TuÏ, Ð߶ng ð«u ð¬ y nhß cû,
chï cäi tên CØu-Chân làm Ái-Châu, Nh§t-Nam làm Hoan-Châu, ð«u thiªt ThÑ-SØ, ho£c ð£t Giao-Châu t±ng-
quän ho£c An-Nam ðô-ð¯c ð¬ th¯ng tr¸. Qua ð¶i жng m¾i chia Lînh-Nam làm ðông tây ðÕo, ð«u ð£t Tiªt
е-SÑ, lÕi ð£t ra nåm qu§n: Quª, Quän, Ung, Dung và An-nam, ð«u th¯ng thuµc Ðông-ðÕo, v« ph§n Tây-
ðÕo, thì ð£t An-nam ðô-hµ kiêm cä ngû quän. Kinh-Lßþc-Chiêu-Thäo-SÑ là Trß½ng-Bá-Nghi ð¡p La-Thành tÕi
An-nam, công trình chßa xong, ðªn nåm Nguyên-Hoà thÑ 3 (808), ðô-hµ là Trß½ng-Chu ð¡p tiªp thêm m¾i
hoàn công. Lâm-Tß nói r¢ng: La-Thành chu-vi 2000 bß¾c, t¯n hªt 25 vÕn công.
Ъn ð¶i vua Tuyên-Tông, niên hi®u ÐÕi-Trung (847-859) có viên ðô-hµ cai tr¸ không ðßþc ðÑng ð¡n,
ðãi dân b¢ng l¯i bÕo ngßþc, h÷ bèn liên-kªt v¾i rþ Nam-Chiªu, tr· lÕi ðánh phü An-nam, cuµc r¯i loÕn chém
giªt kéo dài luôn m¤y nåm không thôi. Nåm Hàm-Thông thÑ 3 cüa vua Y-Tông, (682), nß¾c Nam-Chiªu
ðánh hãm La-Thành; viên Kính-Lßþc-SØ Thái-T§p b¸ chªt, vua sai Cao-Bi«n làm chÑc ðô-hµ, ðem quân ðánh
khôi phøc phü thành, chém tß¾ng m÷i là Ðoàn-Tù-Thiên và b÷n quân m÷i h½n 30.000 cái ð¥u; r°i tu b± La-
Thành lÕi, cäi xßng ðô-hµ-phü T¸nh-Häi-Quân. Bi«n ðßþc trao cho làm chÑc Tiªt-е-SÑ.
K¸p d¶i Ngû-ÐÕi, các ng߶i th¯ hào · các Châu Giao, Ái là Khúc-HÕo, Dß½ng-Diên-Ngh®, Ki«u-
Công-Ti®n, v.v... thay nhau dùng võ lñc cß¾p quy«n.
Tß¾ng cû cüa Ngh® là Ngô-Quy«n bèn giªt Công-Ti®n mà tñ l§p làm vua, truy«n ðßþc vài ð¶i, ðªn
khi Ngô-Xß½ng-Vån chªt, thì có bµ thuµc là Ngô-Bình (tÑc Læ-Xæ-Bình), dành làm vua; Ðinh-Bµ-Lînh giªt
Ngô-Bình, lãnh nß¾c Giao-Chï, tñ xßng là VÕn-Th¡ng-Vß½ng, lÕi tñ ý cho con Li-n làm Tiªt-е-SÑ.
Ð¥u nhà T¯ng, Li-n khiªn SÑ nh§p c¯ng, Thái-t± phong Bµ-Lînh làm Giao-chï Qu§n-Vß½ng và hÕ
chiªu cho Li-n làm Tiªt-е-SÑ An-nam ðô-hµ. Sau Li-n và cha ð«u m¤t, em là Tri«n kª l§p thì b¸ Thái-Hi®u
Lê-Hoàn phª bö và cß¾p ngôi. Lê-Hoàn giä làm t¶ bi¬u dâng vua nhà T¯ng, nói r¢ng:
Tri«n khiªn Hoàn thay làm vua. Thái-Tông nhà T¯ng bèn phong Hoàn làm vua. Nhà Lê truy«n ðßþc
ba ð¶i, cµng ba mß½i nåm, b¸ Lý-Công-U¦n cß¾p ngôi. Vua Chân-Tông lÕi phong Công-U¦n làm Giao-Chï
Qu§n-Vß½ng.
Nåm Long-Hßng thÑ 2 cüa Hiªu-Tông (1164), Lý-Thiên-Tµ sai sÑ nh§p c¯ng, ðßþc vua T¯ng phong
làm An-nam qu¯c-vß½ng, tên n¾c An-nam b¡t ð¥u t× ðó.
H÷ Lý truy«n ngôi ðßþc tám ð¶i, không có con trai, do con gái là Chiêu-Thánh n¯i ngôi.

6. 6 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
Trong nåm Canh-D¥n niên hi®u Thi®u-иnh nhà T¯ng (1230), Chiêu-Thánh nh߶ng ngôi cho ch°ng
là Tr¥n-Nh§t-Cñ (tÑc Tr¥n-Cänh), vua T¯ng lÕi phong Nh§t-Cñ làm An-nam Qu¯c-Vß½ng.
Nåm Quý-SØu (1253), ÐÕi-Nguyên ðã d©p yên Vân-Nam, ðªn mùa ðông nåm Ðinh-TÜ (1257), sai
ÐÕi-Soái là Ngµt-Lß½ng Hþp-Ðãi ðem quân qua biên-gi¾i An-nam, do ð߶ng Quäng-Tây ð¬ hµi binh ðánh
nhà T¯ng; quân-ðµi nhà Tr¥n ch¯ng cñ, không ðßþc th¡ng, bèn nÕp khoän xßng th¥n, r°i khiªn b°i-th¥n
dâng l¶i bi¬u và th߶ng nåm qua c¯ng hiªn ph¦m v§t.
Ъn nåm Tân-D§u niên-hi®u Trung-Th¯ng (1261), vua Thª-T± Hoàng-Ъ lÕi phong h÷ Tr¥n làm vua
An-nam; qua nåm Ðinh-SØu, hi®u Chí-Nguyên (1277), vua Tr¥n m¤t, Thª-TØ (tÑc Nh§t-Hoäng), không xin
s¡c-mÕng, mà tñ l§p làm vua, nên vua sai Thßþng-Thß bµ L- là Sài-Thung sang m¶i nh§p tri«u; vua Tr¥n
mßþn c¾ có t§t không ði. Qua nåm sau, lÕi l¤y c¾ có t§t không ði, sai qu¯c-thúc là Tr¥n-Di-Ái sang tri«u-kiªn.
Thª-T± vi®n c¾ vua có b¸nh, bèn l§p Di-Ái làm vua.
Nåm Tây-TÜ (1281), sai Sài-Thung nh§n chÑc An-nam-Hành Tuyên-Uý-SÑ Ðô-Nguyên-Soái, xu¤t
binh 1000 ng߶i, ðßa Di-Ái v« nß¾c, ði ðªn ð¸a-gi¾i Vînh-Bình, An-nam không ch¸u nhìn nh§n, D¸-Ái sþ, ban
ðêm tr¯n v«, chï sai b°i-th¥n thay m£t tiªp rß¾c Sài-Công vào nß¾c, tuyên l¶i dø chï cüa vua r°i tr· v«.
Nåm Nhâm-Ng÷, hi®u Chí-Nguyên (1282), quan Hæu-Th×a là Toa-Ðô c¥m quân qua ðánh thâu
Chiêm-Thành, tri«u-ðình sai sÑ yêu-c¥u vua An-nam cho mßþn ð߶ng tiªn binh, và giúp quân lß½ng, Thª-TØ
(tÑc vua Tr¥n) không ch¸u. Ъn mùa ðông nåm Giáp-Thân, hi®u Chí-Nguyên (1284), vua sai Tr¤n-Nam-
Vß½ng Thoát-Hoan và quan Bình-Chß½ng là A-Lý-Häi-Nha tiªn t¾i biên gi¾i, Thª-TØ kháng cñ, thua chÕy,
em là Ích-T¡c, quy thu§n vào ch¥u, vua thß½ng tình, phong Ích-T¡c làm An-nam qu¯c-vß½ng, lÕi phong c§n-
th¥n là Tr¥n-Tú-Viên làm Phø-Nghîa-Công, các quan lÕi ði theo cûng ð«u cho tß¾c-v¸.
Nåm Ðinh-Hþi, hi®u Chí-Nguyên (1287), Thª-T± sai Tr¤n-Nam-Vß½ng và quan Bình-Chß½ng là Áo-
L²-Xích c¥m quân qua bình-ð¸nh An-nam, khi quân kéo ðªn, Thª-TØ ðánh thua, chÕy tr¯n ngoài hòn ðäo ·
giæa bi¬n. Qua mùa xuân, tháng ba, nåm sau, Tr¤n-Nam-Vß½ng th¤y khí-h§u nß¾c An-nam quá nóng-nñc
ðµc-ð¸a, bèn kéo quân v«.
Trong nåm Quý-TÜ hi®u Chí-Nguyên (1293), vua lÕi sai ÐÕi-Vß½ng Ích-Cát-Li®t-Ðäi và quan Bình-
Chß½ng là Lßu-Nh¸-BÕt-Ðô, v.v... qua ðóng ð°n tÕi ð¤t Vi®t, ð¬ ch¶ qua nåm là nåm Giáp-Ng÷ (1294), trong
khoäng mùa thu thì tiªn binh. Nhßng tháng giêng nåm ¤y vua Thª-T± bång; qua tháng tß mùa hÕ, Thành-
Tông Hoàng-Ъ lên ngôi, hÕ chiªu bãi binh, lÕi khiªn quan Th¸-Lang bµ L- là Lý-Hän, quan Lang-Trung là
Tiêu-Thái-Ðång ði sÑ qua An-nam tha tµi cho Thái-TØ An-nam và dçn sÑ-th¥n An-nam là Ðào-TØ-KÏ v«
nß¾c ð¬ tuyên l¶i dø-chï. Lúc ðó, Thª-TØ ðã m¤t t× m¤y nåm, nên con vua su¤t các quan liêu ra ðón, ð£t bàn
xông tr¥m, trông v« cØa khuyªt (nß¾c Nguyên) mà lÕy tÕ ½n. LÕi khiªn b°i-th¥n qua dâng l¶i bi¬u chúc
m×ng, xin làm phiên-th¥n vînh-vi-n, chiªu-l® th߶ng tri«u-c¯ng, ðªn nay vçn còn.
Nam-Giao ð¶i xßa, nhà Chu g÷i là Vi®t-Th߶ng, nhà T¥n g÷i là Tßþng-Qu§n, nhà Hán ð£t làm ba
qu§n: Giao-Châu, CØu-Chân và Nh§t-Nam. Nhà Ð߶ng lÕi cäi Giao-Châu làm An-nam phü, qu§n CØu-Chân
làm Ái-Châu, qu§n Nh§t-Nam làm Hoan-Châu, tÑc là La-Thành, Thanh-Hoá và Ngh®-An ngày nay v§y.
Qu§nQu§n--¤p¤p
Фt Nam-Giao xßa, nhà Chu g÷i là Vi®t-Th߶ng, nhà T¥n ð£t tên là Tßþng-Qu§n. Ъn cu¯i nhà T¤n,
Nam-Häi-Uý là Tri®u-Ðà ðánh tóm thâm ð¤t, tñ l§p làm mµt nß¾c riêng và tiªm xßng vß½ng-hi®u. S½ niên
Tây-Hán, Cao-T± phong Ðà làm Nam-Vi®t-Vß½ng, träi ðßþc m¤y ð¶i, thì tß¾ng Nam-Vi®t là Læ-Gia làm
phän, giªt vua Tri®u và các sÑ-th¥n cüa nhà Hán. Vû-Ъ sai Phøc-Ba tß¾ng-quân Lµ-Bác-ÐÑc sang ðánh di®t

7. 7 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
Nam-Vi®t, r°i ð£t ra chín qu§n, b± quan cai tr¸. Nß¾c An-nam ngày nay tÑc là 3 qu§n Giao-Chï, CØu-Chân
và Nh§t-Nam · trong chín qu§n ¤y.
V« sau các tri«u ðÕi kª tiªp, chª-ðµ qu§n huy®n không nhÑt ð¸nh.
Qua ð¶i Ngû-ÐÕi (907-959), ng߶i ð¤t Ái-Châu là Ngô-Quy«n, chiªm giæ qu§n Giao-Chï; ð¶i sau
các nhà Ðinh, Lê, Lý, Tr¥n, n¯i nhau tranh quy«n, ð«u ðßþc nhà T¯ng phong vß½ng tß¾c. Quan-chª, hình-
pháp và hành-chính, ít nhi«u h÷c cüa Trung Hoa, còn v« qu§n-¤p ho£c theo cû, ho£c ð±i m¾i, nay l¤y ðÕi-
khái mà chép lÕi.
ÐÕiÐÕi--La ThànhLa Thành--LµLµ11
:: xßa là nß¾c Giao-Chï, ð¶i nhà Hán ð¬ nhß cû, nhà Ð߶ng ð£t làm An-nam ðô-
hµ-phü, thành phü · tÕi phía tây b¶ sông Lß-Giang; Trß½ng-Bá-Nghi ð¶i Ð߶ng b¡t ð¥u xây thành ¤y,
Trß½ng-Chu, Cao-Bi«n tiªp-tøc sØa sang ð¡p thêm. Trong th¶i Chân-Tông nhà T¯ng, Lý-Công-U¦n ng߶i
qu§n ¤y, kiªn-qu¯c tÕi ðây. Ъn nhà Tr¥n n¯i theo nhà Lý l¤y ð¤t ¤y ðÕt thêm ba phü næa: Long-Hßng,
Thiên-Tr߶ng và Tr߶ng-An.
LongLong--HßngHßng--Phü:Phü: tên cû là Ða-Cß½ng-Hß½ng. T±-tiên h÷ Tr¥n lúc còn hàn-vi, ban ðêm ði qua mµt
cái c¥u khe, khi qua r°i, ngoänh lÕi, không th¤y c¥u næa. ChÆng bao lâu, h÷ Tr¥n ðßþc nß¾c, ng߶i ta g÷i
khe ¤y là Long-Khê, nên ð±i tên Ða-Cß½ng làm Long-Hßng.
ThiênThiên--Tr߶ngTr߶ng--Phü:Phü: tên cû là TÑc-M£c-Hß½ng, n½i phát-ðích h÷ Tr¥n. Ъn khi h÷ Tr¥n ðßþc nß¾c,
xây mµt hành-cung tÕi ðó, m²i nåm ðªn mµt l¥n, ð¬ tö ra là không bö quân ch² phát-tích cüa ông bà, r°i ð±i
tên làm Thiên-Tr߶ng-Phü, ch² ¤y có nß¾c thuÖ-tri«u chäy quanh thành, hai bên b¶ m÷c nhi«u cây hoa, khí
th½m ngát ng߶i, hoÕ-thuy«n qua lÕi, gi¯ng nhß cänh tiên v§y.
Tr߶ngTr߶ng--AnAn--Phü:Phü: v¯n là ðµng Hoa-Lß; ch² sinh ra Ðinh-Bµ-Lînh, cu¯i ð¶i Ngû-Quý, h÷ Ðinh l§p
qu¯c tÕi ðó.
QuiQui--HoáHoá--GiangGiang--Lµ:Lµ: tiªp v¾i biên-gi¾i Vân-Nam.
TuyênTuyên--HoáHoá--GiangGiang--Lµ:Lµ: tiªp giáp ðÕo Ðåc-Ma.
ÐàÐà--GiangGiang--Lµ:Lµ: tiªp v¾i ð¸a-gi¾i Kim-Xï.
LÕngLÕng--ChâuChâu--GiangGiang--Lµ:Lµ: tiªp v¾i tä-giang và hæu-giang.
B¡B¡cc--GiangGiang--Lµ:Lµ: · trên ðông-ngÕn cüa La-Thành, nß¾c sông Lß-Giang thông v¾i bi¬n, trên sông có
b¡c 10 cái c¥u ð° sµ và ð©p ð¨.
NhßNhß--Nguy®tNguy®t--GiangGiang--Lµ.Lµ.
NamNam--SáchSách--GiangGiang--Lµ.Lµ.
ÐÕiÐÕi--Hoàng GiangHoàng Giang--Lµ.Lµ.
H°ngH°ng--Lµ.Lµ.
KhoáiKhoái--Lµ.Lµ.
1
Chæ-Lµ, theo nghîa chính là ð߶ng ði, nhßng · trong sách sØ Ð¸a thì có khi là mµt tïnh, mµt phü, huy®n, mµt ð¸a hÕt, mµt thành-ph¯
hay mµt châu qu§n.

8. 8 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
ChâuChâu
Các châu ð«u tiªp ð¸a-gi¾i Quäng-Tây và Vân-Nam, tuy g÷i là châu huy®n, nhßng sñ th§t là ðµng
v§y.
Qu¯cQu¯c--OaiOai--Châu:Châu: · phía nam thành ÐÕi-La.
C±C±--Châu:Châu: · B¡c-Giang.
TiênTiên--Châu:Châu: xßa g÷i là Long-Biên.
PhúPhú--Lß½ngLß½ng--Châu.Châu.
TßTß--NôngNông--Châu:Châu: mµt tên khác g÷i là Dß½ng-Xá.
иnhиnh--BiênBiên--Châu:Châu: mµt tên khác g÷i là Minh-MÜ.
VÕnVÕn--NNhaihai--Châu:Châu: mµt tên khác g÷i là Minh-Hoàng.
VånVån--Châu:Châu: mµt tên khác g÷i là Môn-Châu.
Th¤tTh¤t--NguyênNguyên--Châu.Châu.
TßTß--LangLang--Châu.Châu.
TháiThái--NguyênNguyên--Châu:Châu: mµt tên khác g÷i là Hoàng-Nguyên.
ThôngThông--NôngNông--Châu.Châu.
V¸V¸--LongLong--Châu:Châu: mµt tên khác g÷i là „t-xá.
QuangQuang--Châu.Châu.
LaLa--Thu§nThu§n--Châu:Châu: mµt tên khác g÷i là Lai-th¥n.
HoàngHoàng--ÐÕoÐÕo--Châu:Châu: tÑc Bình-Lâm-Tr߶ng.
Dß næa, loÕi nhß thª, không chép.
Tên Châu Th¶i Xßa
(Nhi«u tên ðã thay ð±i, chï còn lÕi s¯ ít)
PhongPhong--Châu:Châu: nhà Ngô g÷i Tân-Châu.
TôTô--M§uM§u--Châu.Châu.
TôTô--V§tV§t--Châu.Châu.
Tr߶ngTr߶ng--Châu.Châu.
NgaNga--Châu.Châu.
Ð߶ngÐ߶ng--Châu:Châu: mµt tên khác g÷i là Phß½ng-Lâm.
Các Huy®n
Võ-Ninh Huy®n, VÕn-Täi Huy®n, Khâu-Ôn Huy®n, Tân-L§p Huy®n, Hoäng Huy®n, Chï Huy®n, L¸ch
Huy®n, Lan-Ki«u Huy®n, Truy-Diên Huy®n, C±-Dûng Huy®n, Cung Huy®n, Quçn Huy®n (Nguyên-sØ chép là
Qu§t), Thßþng-Pha Huy®n, Môn Huy®n.

9. 9 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
Dß næa không chép
Tên Huy®n Th¶i Xßa
LongLong--Biên:Biên: Cu¯i ð¶i Tây-Hán, tr¸-s· cüa ThÑ-sØ qu§n Giao-Châu tên là Long-Uyên, sau vì có Giao-
Long hay lên n¢m khoanh trên m£t nß¾c, m¾i cäi tên là Long-Biên1
.
ChuChu--Diên:Diên: Huy®n cüa ð¶i Hán; ð¶i Ð߶ng cäi làm Diên-Châu, ð£t ra hai huy®n Cao-Lång và An-
иnh.
LiênLiên--Lâu:Lâu: Âm chæ trên là "liên", âm chæ dß¾i là "lâu". Th¶i Hán là tri s· cüa thÑ-sØ Giao-Châu.
MyMy--Linh:Linh: Tr¸-s· cüa quan Ðô-Uý qu§n Giao-Chï ð¶i Hán.
KhúcKhúc--Dß½ng:Dß½ng: Âm là "Dß½ng".
CâuCâu--L§u:L§u: H°i trß¾c Cát-H°ng làm huy®n l®nh · ðây.
AnAn--Thu§n:Thu§n: жi nhà Ð߶ng g÷i là Thu§n-Châu.
SùngSùng--Bình:Bình: жi Ð߶ng là An-Bình.
HäiHäi--Bình:Bình: жi Ð߶ng là Ninh-Häi.
C±C±--ÐôÐô
AnAn--иnhиnh
Phü-Lµ Thanh Hoá
жi Tây-Hán là qu§n CØu-Chân, ð¶i TuÏ, Ð߶ng là Ái-Châu, nhæng thuµc ¤p cüa châu ¤y hi®n nay,
g÷i là giang2
, tr߶ng, giáp và xã, kê nhß sau:
Lß½ng-giang, Ba-lung-giang, Trà-giang, C¯ng-giang, Thái-xa-giang, An-tiêm-tr߶ng, Vån-tr߶ng, C±-
ð¢ng-giáp, Chi-minh-giáp, C±-ho¢ng-giáp, C±-chiªn-giáp, Duyên-giáp, Ði«n-sØ-giáp, Kiªt-thuª-giáp.
Tên Huy®n Th¶i Xßa
аа--Bàng:Bàng: Chæ "bàng" theo Nhan-Sß-c±-âm là "lung".
CßCß--Phong:Phong: Là n½i Mã-Vi®n b¡t ðßþc dß-ðäng cüa Trßng-Tr¡c.
VôVô--Công:Công: Tr¸ s· cüa Ðô-Uý qu§n CØu-Chân ð¶i Hán.
Vi®tVi®t--Th߶ng:Th߶ng: Mµt tên khác là CØu-ÐÑc.
Ngh® An Phü Lµ
Trong th¶i Tây-Hán là Qu§n Nh§t-Nam, ð¶i TuÏ, Ð߶ng g÷i là Hoan-Châu.
„u-Tân-Giang. Minh-ÐÕo-Giang.
K®-Giang. Thß½ng-Lµ-Giang.
1
K.Ð.V.S.T.G.C.M. chua r¢ng: Long-Biên là tên huy®n ð¶i nhà Hán, theo ThuÖ-Kinh-Chú thì nåm 13 hi®u Kiªn-An (208), lúc b¡t ð¥u xây
thành, có loài giao-long ðªn khoanh mình trên m£t nß¾c, · hai bên bªn phía nam và phía b¡c, nhân ðây m¾i cäi tên lÕi là Long-Uyên.
Nhß v§y thì, tên Long-Biên có trß¾c và Long-Uyên có sau.
2
Chæ giang là sông, nhßng g£p v« ð¸a-danh thì có nghîa là mµt qu§n, huy®n, xã, v.v...

10. 10 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
Ð߶ng-Gia-Giang. Trß½ng-Xá-Giang.
Dß næa không chép.
Di-n-Châu lµ
V¯n là thuµc huy®n cüa qu§n Nh§t-Nam, g÷i là Phù-Di-n và An-Nhân, nhà Ð߶ng ð±i tên là Di-n-
Châu.
Cñ-LÕi-Giang. Tha-Viên-Giang.
Hiªu-Giang. Ða-Bích-Tr߶ng.
Cñ-Lam-Xã. Cao-Gia-Xã.
Ban-Bát-Xã.
Dß næa không chép.
B¯-Chánh phü lµ
Nguyên là huy®n Tßþng-Lâm, qu§n Nh§t-Nam ð¶i Tây-Hán.
Cu¯i ð¶i nhà Hán, có ng߶i trong ¤p giªt huy®n l®nh, tñ l§p thành nß¾c, g÷i là Lâm-¤p.
Ð¥u niên hi®u Nguyên-Hoà (806-820) nhà Ð߶ng, lÕi thuµc v« An-nam phü, nay tên là B¯-Chính.
Trong xÑ ¤y, núi trùng-ði®p, cho nên Li-u-TØ-H§u có câu th½ r¢ng: "Lâm-¤p ðông h°i s½n tþ kính", nghîa là
"t× phía ðông quanh lÕi xÑ Lâm-¤p, núi dñng nhß cây giáo".
аа--LêLê--Giang:Giang: (Tiªp gi¾i Chiêm-Thành).
NúiNúi
Núi Ph§tNúi Ph§t--Tích:Tích: vì trên ðá có d¤u chân, nên ð£t tên là Ph§t-Tích.
Núi TänNúi Tän--Viên:Viên: hình núi nhß cái tán.
Núi TiênNúi Tiên--Du:Du: có hòn ðá bàn-thÕch, dþn có ð߶ng gÕch nhß bàn c¶, tß½ng truy«n r¢ng: xßa có tiên
ðánh c¶ vây · ðó. B÷n con gái ði hái cüi th߶ng ðªn giao-hþp · trên ðá bàn c¶, nên hòn ðá ¤y ð± xu¯ng và
nÑt vÞ.
Núi VõNúi Võ--Ninh:Ninh: Tøc truy«n r¢ng · dß¾i núi có mµ cüa Tri®u-Vi®t-Vß½ng.
Núi Ph±Núi Ph±--LÕi:LÕi: Nåm Ðinh-V¸, Chí-Nguyên, (có l¨ chép nh¥m nåm Ðinh-Hþi Chí-Nguyên tÑc nåm
1287 A.D.), quan binh có t¾i làm hang rào cây, ð¬ chÑa lß½ng thñc · ðó.
Núi VÕnNúi VÕn--Kiªp:Kiªp: Tr· m£t ra mµt con sông l¾n, sau lßng có núi muôn trùng, r×ng r§m tre cao, dß¾i
nß¾c trên c¥u, phong cänh r¤t ð©p. Hßng-ÐÕo-Vß½ng ðã t×ng ¦n · trong ¤y.
Núi Ki®tNúi Ki®t--Уc:Уc: Ði ð߶ng t¡t vào núi thì th¤y hoa và cây r§m rÕp t¯t ð©p, có su¯i ng÷c chäy mòn ðá,
lØa ðóm rß¾c ng߶i (vào ch½i), mát m¨ lÕ lùng, cõi ð¶i không có.
Núi YênNúi Yên--TØ:TØ: G÷i là Yên-S½n ho£c là Tßþng S½n, b« cao lên quá t×ng mây. Ð¥u niên hi®u Hoàng-
Hñu, nhà T¯ng (1049-1053), g÷i là XÑ-Châu, h°i giæa niên-hi®u ÐÕi-Trung Tr߶ng-Phù (1008-1016), tri«u

11. 11 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
ðình lÕi ban tên là TØ-Y-Ðông-Uyên. ÐÕi-Sß là Lý-Tß-Thông có dâng lên vua häi-nhÕc danh-s½n-ð° và v¸nh
th½ tán: Phúc-иa thÑ tß tÕi Giao-Châu là Yên-TØ-S½n.
Tân kÏ chóp núi nêu vài nø,
Y¬u-ði®u hình khe tr± mµt ngành.
Tiên cÞi loan qua ng°i cänh t¸nh,
Ng߶i xem r°ng xu¯ng giÞn ð¥m xanh.
T¡c S½n:T¡c S½n: Có ðµng Yên-La, ðïnh núi Tý-ng÷, ð«u xinh ð©p lÕ kÏ. Thi®n-LÕc-Vß½ng th߶ng d¡t ð®-tØ
vào ðó.
Núi иaNúi иa--C§n:C§n: Núi ¤y r¤t cao và hi¬m tr· , có cây tùng ðã lâu ð¶i, tøc truy«n có r°ng khoanh · trên
cây ¤y. Tr¥n-Thái-Vß½ng có làm hành-cung tÕi ðó.
Núi ThiênNúi Thiên--DßÞng:DßÞng: T¯t ð©p mà hi¬m, khi thüy-tri«u lên xu¯ng m¾i chèo ghe ði t¾i ðßþc. H÷ nhà
vua xây dñng nhà cØa · trong, ð¬ tránh qu¯c-nÕn.
еngеng VõVõ--Lâm:Lâm: Xßa nß¾c An-nam, ð¶i vua thÑ tß cüa nhà Tr¥n là Tr¥n-Nhân-Vß½ng, bö ngôi vào
¦n · ðó ð¬ thành ðÕo, hi®u là Trúc-Lâm ðÕo-sî, có làm Hß½ng-häi-¤n-thi t§p, truy«n lÕi ð¶i sau.
Núi Th¥nNúi Th¥n--Ð¥u:Ð¥u: Núi ¤y làm ranh gi¾i cho hai qu§n La-Thành và Thanh-Hoá. Thª núi li«n nhau có
hai b¶, nß¾c thuÖ-tri«u ngoài bi¬n chÕy vào · giæa.
Th¶i xßa ng߶i ta t¾i ðøc m· ba hòn núi · b¶ phía nam ð¬ ti®n sñ qua lÕi. H°i trß¾c Thánh-Vß½ng
nhà Lý, ðánh nß¾c Chiêm-Thành, ý mu¯n vßþt qua bi¬n, nhßng g£p mù và sóng l¾n, ði không ðßþc, m¾i c¥u
th¥n · núi ¤y, r°i ði ðßþc, khi v« l§p ð«n th¶ · ðó, t× ðó v« sau, các hòn núi ð«u thuµc v« Thanh-Hoá cä.
Long ÐÕiLong ÐÕi--Nham:Nham: G÷i là BØu-Ðài, s¥m u¤t mà t¯t ð©p ð£c bi®t, trong vách ðá có khoäng tr¯ng làm
ch² th¶ ph§t, · ngoài nhß treo nhæng hoành ð¯i, tr± dáng nhà cØa, giàn trß¾c có con sông trong, b÷c sau
lßng có h° sen ðö, cây thông bóng mát vài d£m, núi non liên tiªp muôn trùng. Xßa có truy«n lÕi r¢ng có con
chuµt r¤t l¾n · trong hang núi, nên tøc g÷i là hòn lèn "Con d½i".
Núi VånNúi Vån--Tr߶ng:Tr߶ng: Ðá núi ¤y r¤t tinh khiªt mà tr¡ng, làm hÕt châu-thuÖ-tinh ðßþc.
Bi®nBi®n--S½n:S½n: — ngoài b¬ kh½i, xßa có nhæng thú-v§t thình-lình hoá kiªp nhæng võ và xß½ng t¤p vào,
xuyên qua hang ðá, nay vçn còn.
Núi AnNúi An--HoÕch:HoÕch: Sän-xu¤t ðá làm bia, làm ðïa nghiên. Sách cû có chép: Dñ-Chß½ng Thái-Thú
PhÕm-N¸nh sai sÑ t¾i qu§n CØu-Chân l¤y ðá làm khánh ð¬ dùng · trong tr߶ng h÷c.
Núi ÐôngNúi Ðông--S½n:S½n: ChÕy t¾i sông Chi-Minh, ðã cao lÕi t¯t, trên núi có hang, trèo lên mà trông, s¡c
nß¾c in tr¶i th§t là mµt cänh r¤t ð©p. Phø-thân tôi, (Lê-T¡c) th¶i trung-niên, thôi làm quan, tñ hi®u là Tß-Duy
cß-sî, th߶ng ¦n-cß trong hang núi ¤y.
Núi KhuNúi Khu--Na:Na: Cao, rµng, nhi«u ma, nhæng con ma n¥y m²i khi ra khöi núi lÕi ð¯t nhà cüa ng߶i ta.
Nhân có nhà sß tên là Phøng-Phù, cÑ ngày ðêm ð÷c bài chú ðÕi-bi, ma sþ tránh ði xa, ng߶i ta m¾i khöi b¸
hÕi. Núi ¤y có nhi«u trái cây ån ðßþc, ai ðªn tha h° mà ån, nhßng h- ðem v« thì lÕc m¤t ð߶ng.
Núi L§pNúi L§p--ThÕch:ThÕch: Là mµt hòn ðá ðÑng sæng v§y. Tß½ng truy«n r¢ng thu· xßa có ông th¥n dñng mµt
hòn ðá to l¾n ð¬ vÕch ð¸a hÕt Ái-Châu và Di-n-Châu.
Núi ÐàNúi Ðà--KÛ:KÛ: Có mµt khoäng ð¤t v߶n, · sát b¶ bi¬n, sinh ra thÑ ðá ðen nhß hình con c¶, hình s¡c
th§t ð©p, ðáng yêu. Ta th߶ng ra ch½i, g£p ông già nói r¢ng: "cách ðây h½n mµt tråm d£m, lÕi có sän-xu¤t
con c¶ ðá tr¡ng". Tøc truy«n r¢ng: ng߶i tiên th߶ng ðánh c¶ vây · ðó.

12. 12 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
Núi Hß½ngNúi Hß½ng--Tßþng:Tßþng: R¤t cao rµng, sän-xu¤t g² th½m, tê-ngu và voi.
SùngSùng--S½n:S½n: Th¦m-thuyên-KÏ, ð¶i nhà Ð߶ng b¸ ðày qua ð¤t Hoan-Châu, có làm bài Sùng-S½n hß¾ng
Vi®t-Th߶ng thi:
Bu±i mai leo ðªn núi Sùng,
Vi®t-Th߶ng xª ðªn, ng°i trông bóng chi«u.
Hang Sam-C¯c theo chi«u bóng l£n,
T× Trúc-Khê ra thÆng B¡c-Phß½ng.
Trúc-Khê, Minh-ThuÖ thông-thß½ng,
Rày Hang Sam-C¯c, xßa ð߶ng Sùng-S½n.
Núi so le, cây ngàn thßa nh£t,
Qu¤n quít nhau ràng m¡c thành chùm.
Ð¥y gò lá quª xanh um,
Hoa ð¢ng n¦y n· trong lùm ðá ngån.
Tr¶i l°ng lµng còn dång cØa s±,
Cänh âm th¥m ðá tr± hang mây.
Thþ tr¶i d߶ng l¡m công xây,
Bao nhiêu thÆng-tích ng߶i rày t¾i n½i.
Không phäi mu¯n tìm n½i quái d¸,
Khoan thai chßa quyªt chí lui v«.
Phân S½n:Phân S½n: LÕi còn g÷i là Li®t-S½n, hai nß¾c An-nam và Chiêm-Thành, l¤y núi này làm ranh-gi¾i, tøc
truy«n r¢ng cây cö · trên núi ¤y cûng chia hai: bên ngã v« Nam, bên ngã v« B¡c.
Núi KimNúi Kim--Ngßu:Ngßu: Sách xßa chép ðá núi ¤y ð«u s¡c ðö, trong ðá có ch¤t vàng, ðêm lÕi thì sáng nhß
con ðom-ðóm.
Núi ÐôNúi Ðô--Long:Long: N½i Lßu-Phß½ng ðánh bÕi Lâm-¤p.
SôngSông
Sách xßa chép các con sông nhß Yêm-ThuÖ, Lô-Du-ThuÖ, L§u-ThuÖ, Tây-TuÏ-ThuÖ ð«u t× Ðông-
nam ð¤t Tu¤n-Vi®t chäy ðªn Long-Môn ð¤t Giao-Chï.
Dß½ng-Hùng (ð¶i nhà Hán) nói r¢ng: "các xÑ hoang nhàn · giäi ð¤t Giao-Chï, nß¾c tiªp giáp v¾i
tr¶i".
LôLô--Giang:Giang: Sông Tam-Ðái (ba giäi) chäy t¾i La-Thành, lÕi t× sông Lô thông ra bi¬n.
TôTô--L¸chL¸ch--Giang:Giang: Chäy quanh La-Thành, trên sông có nåm cái c¥u, ð«u làm r¤t ð©p. Hi®u Chí-
Nguyên nåm Bính Tý (1276), nhà T¯ng m¤t, Tång-Uy¬n-TØ tr¯n sang An-nam, ði ch½i qua c¥u L¸ch-Giang có
ngâm bài th½ r¢ng:
Ð¥u bÕc chàng Tô1
, tr¶i mµt góc,
Theo tiên vua Võ, nhÕn v« Nam.
Trên c¥u sông L¸ch trông v« B¡c,
1
TÑc Tô-Vû.

13. 13 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
Träi m¤y l¢n thu th¤y chÆng nhàm.
TamTam--ÐáiÐái--Giang:Giang: Nß¾c sông Qui-Hóa t× Vân-Nam chäy v«, nß¾c sông Tuyên-Quang t× Ð£c-Ma-
ÐÕo chäy t¾i, nß¾c sông Ðà t× ngu°n Chàng-Long chäy v«, nhân có ngã ba, nên ð£t tên nhß v§y.
PhúPhú--Lß½ngLß½ng--Giang:Giang: Là n½i Quách-QuÏ ð¶i T¯ng ðánh bÕi Giao-Chï.
ÐÕiÐÕi--HoàngHoàng--Giang:Giang: Trong nåm Giáp-Thân hi®u Chí-Nguyên (1284), là n½i quan quân ðánh phá An-
nam.
ÐÕiÐÕi--ÁcÁc--Giang:Giang: Mµt tên khác g÷i là ÐÕi-An.
BàBà--LæLæ--Uyên:Uyên: (vñc) nß¾c sâu có nhi«u thuÖ quái.
T×T×--LiêmLiêm--ThuÖ:ThuÖ: Theo sách CØu-Vñc-Chí chép r¢ng: T×-Liêm-ThuÖ · tÕi Giao-Chï. Xßa · bên sông
¤y, Lý-Nhân-T± có m߶i anh em ð«u t× hiªu cä, nhân ðó, m¾i ð£t tên nhß v§y.
LongLong--MônMôn--ThuÖ:ThuÖ: Sách xßa chép: "huy®n Phong-Khê, qu§n Giao-Chï có Long-Môn-ThuÖ, nß¾c sâu
tråm t¥m, cá con nào l¾n vßþt lên su¯i ¤y ðßþc, thì hóa r°ng, nªu lên không ðßþc, thì b¸ thß½ng n½i trán và
bày mang ra".
Vi®tVi®t--Th߶ngTh߶ng--Uy¬n:Uy¬n: CÑ sách Phò-Nam-Ký, khoäng ð¤t giæa khe núi, g÷i là uy¬n. V߶n CØu-Сc,
có tên là B±-Uy¬n.
C±C±--TíchTích
Vi®tVi®t--Vß½ngVß½ng--Thành,Thành, tøc g÷i là thành Khä-Lû, có mµt cái ao c±, Qu¯c-v½ng m²i nåm l¤y ng÷c châu,
dùng nß¾c ao ¤y rØa thì s¡c ng÷c tß½i ð©p. Giao-Châu NgoÕi-Vñc-Ký chép: h°i xßa, chßa có qu§n huy®n, thì
LÕc-ði«n tuÏ theo thuÖ-tri«u lên xu¯ng mà cày c¤y. Ng߶i cày ruµng ¤y g÷i là LÕc-Dân, ng߶i cai-quän dân
g÷i là LÕc-Vß½ng, ng߶i phó là LÕc-Tß¾ng, ð«u có ¤n b¢ng ð°ng và däi s¡c xanh làm huy-hi®u. Vua nß¾c
Thøc, th߶ng sai con ðem ba vÕn binh, ði chinh phøc các LÕc-Tß¾ng, nhân ðó cØ giæ ð¤t LÕc mà tñ xßng là
An-Dß½ng-Vß½ng. Tri®u-Ðà cØ binh sang ðánh. Lúc ¤y có mµt v¸ th¥n tên là Cao-Thông xu¯ng giúp An-
Dß½ng-Vß½ng, làm ra cái nö th¥n, b¡n mµt phát giªt ðßþc muôn ng߶i.
Tri®u Ðà biªt ð¸ch không lÕi v¾i An-Dß½ng-Vß½ng, nhân ðó trú lÕi huy®n Võ-Ninh, khiªn Thái-TØ
ThuÖ làm chß¾c tá hàng ð¬ tính kª v« sau.
Lúc Cäo-Thông ði, nói v¾i vua An-Dß½ng-Vß½ng r¢ng: "H- giæ ðßþc cái nö cüa ta, thì còn nß¾c,
không giæ ðßþc thì m¤t nß¾c".
An-Dß½ng-Vß½ng có con gái tên là MÜ-Châu, th¤y Thái-TØ ThuÖ l¤y làm ð©p lòng, r°i hai ng߶i l¤y
nhau. MÜ-Châu l¤y cái nö th¥n cho Thái-TØ ThuÖ xem, ThuÖ xem r°i l¤y trµm cái l¦y nö mà ð±i ði. V« sau
Tri®u-Ðà kéo quân t¾i ðánh thì An-Dß½ng-Vß½ng bÕi tr§n, c¥m cái s×ng tê v©t ðßþc nß¾c vào bi¬n ði tr¯n,
nên Tri®u-Ðà chiªm cä ð¤t cüa An-Dß½ng-Vß½ng. Nay · huy®n Bình-иa11
, d¤u tích cung ði®n và thành trì
cüa An-Dß½ng-Vß½ng hãy còn.
Lßu-Chiêu nói: Giao-Chï tÑc là nß¾c An-Dß½ng. Mã-Phøc-Ba ð¶i Hán d©p yên gi£c · Giao-Chï, r°i
dñng trø ð°ng ð¬ làm gi¾i hÕn cho nhà Hán. жi nhà Ð߶ng, Mã-T¯ng làm chÑc An-nam ðô-hµ, lÕi dñng hai
1
K.Ð.V.S.T.G.C.M. quy¬n thÑ nh¤t, dçn quy¬n An-nam-Chí cüa Cao-Hùng-Trßng, ð« huy®n Ðông-NgÕn.

14. 14 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
cái trø ð°ng, vì T¯ng là con cháu cüa Phøc-Ba. Xßa có truy«n lÕi r¢ng: · n½i ðµng C±-Sum, tÕi Khâm-Châu
có cái cµt ð°ng cüa Mã-Vi®n và l¶i th« r¢ng: "H- cái trø ð°ng n¥y gãy, thì nß¾c Giao-Chï tiêu-di®t", vì thª,
ng߶i Giao-Châu, m²i khi ði ngang qua ð«u l¤y ðá, ngói, ném vào dß¾i chân cµt ð°ng, nên chÆng bao lâu,
n½i ¤y hóa thành gò.
б-Phü có câu th½ r¢ng: "Vû lai ð°ng trø b¡c, ý t¦y Phøc-Ba quân" nghîa là: "mßa phía B¡c ð°ng trø,
mu¯n rØa quân Phøc-Ba".
— cß½ng-gi¾i nß¾c Chiêm-Thành cûng có cµt ð°ng. MÕnh-HÕo-Nhiên có câu thi: "аng trø Nh§t-
Nam ðoan", nghîa là cµt ð°ng ðÑng ð¥u ð¤t Nh§t-Nam.
Sách CØu-Vñc-Chí nói: "cái giªng tÕi Giao-Châu không phäi ng߶i ðào".
Mã-Vi®n khi ðã d©p yên Giao-Chï, có làm trâu bò, l÷c rßþu ð¬ ðãi quân-sî, trong lúc yªn ti®c, Vi®n
thong thä nói v¾i liêu thuµc r¢ng: "Ng߶i em h÷ cüa ta tên là Thiªu-Du th߶ng hay thß½ng tôi khÆng-khái có
chí l¾n và nói: "kë sî sinh · ð¶i, mi-n sao v×a ðü ån m£c, ði cái xe t¥m th߶ng, cÞi con ngña x¤u xí, làm
chÑc lÕi thuµc trong qu§n, giæ ph¥n mµ cüa t±-tiên, làng xóm cho là ng߶i hi«n-lành, nhß v§y thì ðü r°i. Còn
nhß ham mu¯n cho dß dû, thì chï là tñ mình làm kh± cho mình ðó thôi". H°i ta · giæa Lãng-BÕc và Tây-Lý,
chßa di®t ðßþc gi£c, dß¾i thì nß¾c løt, trên thì khói mù, khí ðµc h×ng hñc, xem lên th¤y di«u bay là là xu¯ng
nß¾c, nh¾ lÕi l¶i nói bình th¶i cüa Thiªu-Du, ta tiªc không làm sao ðßþc nhß v§y".
UyUy--VûVû--Miªu:Miªu: Tô-Ðông-Pha chép r¢ng: "nhà Hán có hai ông Phøc-Ba ð¯i v¾i dân Lînh-Nam ð«u có
công-ðÑc. Ông Phøc-Ba trß¾c là Bì-Ly Lµ-H¥u, ông Phøc-Ba sau là Tân-TÑc Mã-H¥u. Nß¾c Nam-Vi®t t× ð¶i
Tam-ÐÕi tr· xu¯ng, không ð¶i nào d©p yên cä. жi T¥n (246-207 trß¾c công nguyên), tuy có ð£t quan-chÑc
cai-tr¸, song r°i tr· lÕi tình trÕng man-di. Bì-ly m¾i di®t ðßþc nß¾c ¤y và chia làm chín qu§n. Nhßng ðªn ð¶i
Ðông-Hán, lÕi có ng߶i con gái là Trßng-Tr¡c, kh· i binh rung ðµng h½n sáu mß½i thành. Ðß½ng th¶i vua
Thª-T± m¾i d©p yên thiên hÕ, th¤y dân ðã mõi m®t và chán vi®c døng binh, bèn ðóng cØa Ng÷c-Quan t× tÕ
Tây-Vñc. Phß½ng chi Nam-Vi®t là ch² hoang vi-n, không ðáng phi«n-løy ðªn quân-ðµi nhà vua, nªu không
phäi Tân-TÑc (h¥u) ch¸u khó ðánh d©p thì dân chín qu§n vçn khoác áo bên trái ðªn bây gi¶. Do ð¤y hai
Phøc-Ba ðáng ðßþc miªu th¶ tÕi Lînh-Nam.
"— trên b¬ có nhà th¶ Phøc-Ba, trong niên-hi®u Nguyên-Phong (1078-1085), có l¶i chiªu chï cüa
vua (Th¥n-Tông nhà T¯ng), phong làm Trung-Hi¬n-Vß½ng. H- có ghe thuy«n qua bi¬n ð«u t¾i ch² ¤y mà bói,
khi nào quë bói t¯t, nói ði ðßþc, m¾i ði, h- quë x¤u thì thôi, sñ linh Ñng khiªn ng߶i ta phäi tin, ðúng ð¡n
nhß ðo-l߶ng, cân chï thång b¢ng, không h« sai ch§y.
"Than-ôi! không phäi là ng߶i có ðÑc cao dày, thì ðâu ðßþc nhß thª? Tôi nhân có tµi b¸ ðày qua
Ðàm-Nhî ba nåm, nay lÕi tr· v« b¬ B¡c, qua lÕi ð«u g£p gió xuôi, không l¤y gì ð«n ðáp ½n th¥n, bèn l§p bia
và làm bài minh nhß sau:
"Sóng gió khôn l߶ng n²i hi¬m nguy,
Cá r°ng l£ng l¨ dæ h½n chi,
Tin c§y hai ông ðã phù trì,
Nß¾c sâu muôn säi thuy«n tï-ti.
T× ðây qua Nam c· i lòng nghi,
V² v« lß½ng tâm song su¯t ði,
T× ðây v« B¡c thÆng mình mi.
Lúc ðÕt lúc cùng cÑ giæ nghi;
S¯ng là anh-ki®t, thác hùng uy,
Th¥n tuy không nói, ý mình suy".

15. 15 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
XungXung--ThiênThiên--Miªu:Miªu: TÕi làng Phù-бng, h°i xßa trong nß¾c r¯i loÕn, chþt th¤y mµt ng߶i có uy có
ðÑc, dân ð«u v« theo, ng߶i ¤y bèn c¥m quân d©p loÕn, r°i bay lên tr¶i ði m¤t, hi®u là Xung-Thiên-Vß½ng,
dân l§p ð«n miªu ð¬ th¶.
C±C±--ChâuChâu--Ph§t:Ph§t: trong mùa xuân, mßa nhß x¯i, løt to · núi chäy xu¯ng Trung-Châu, chäy quanh tÕi
mµt ch², dân th¤y lÕ ra coi, trong nß¾c có hòn ðá gi¯ng nhß ông Ph§t; dân t¾i c¥u ðäo có th¥n nghi®m, bèn
ðem g² kh¡c ra tßþng Ph§t ð¬ th¶, g£p khi ðÕi hÕn, ðªn c¥u thì mßa li«n, cho nên ng߶i ta nói là "pháp v¤n
pháp võ", (nghîa là mây mßa cüa phép Ph§t).
BáoBáo--ThiênThiên--TñTñ--ThTháp:áp: Xßa Lý-Thánh-Vß½ng ðánh Chiêm-Thành, ðßþc ng߶i thþ giöi, bäo xây mµt
ngôi tháp cao m߶i ba t¥ng, ð£t là "Thiên-Tß-VÕn-Th÷-Th¤p", lÕi l¤y ð°ng ðúc cái bi¬n-ngÕch g÷i là "Ðao-
Lþi-Thiên", b¸ sét ðánh m¤t, không biªt r½i n½i nào. Sau có ng߶i làm ruµng th¤y ðßþc, ðem dñng lÕi, sét
ðánh m¤t mµt l¥n næa.
CØuCØu--TrùngTrùng--Ðài:Ðài: Xßa Lý-Nhân-Vß½ng làm mµt cái ðài · trên b¶ ao ThuÖ-Tinh. Khi g¥n xong, b¸ sét
ðánh hß, làm lÕi cûng b¸ sét ðánh næa. Sau nghe tiªng giông pháp ra, Nhân-Vß½ng l¤y vuông løa ði«u trùm
lên ð¥u, mang gß½m lên ðài, ð¯t hß½ng mà kh¤n vái r¢ng: "Nªu tr¶i không cho tôi là ngay th§t thì nên trách
bäo tôi, còn cái ðài này chÆng có tµi gì". Kh¤n xong mµt lát thì tr¶i tÕnh, ðài ¤y bèn làm xong. Ng߶i cháu ba
ð¶i là Lý-Cao-Vß½ng, khi nào nghe s¤m sét thì sþ g¥n nhß chªt. Các quan h¥u hiªn mµt chß¾c r¢ng: "Khi nào
có s¤m sét thì l¤y tay ôm cánh tay ông Ph§t, s¨ khöi lo sþ".
Ph¤nPh¤n--D¸chD¸ch--Ðình:Ðình: Theo tøc ng߶i ta vì n¡ng nñc, làm nhi«u nhà trÕm · d÷c ð߶ng ð¬ cho ng߶i ði
ð߶ng ghé nghï mát. Ông t± h÷ Tr¥n lúc còn hàn-vi, hay ghé nghï tÕi ðình trÕm ¤y, có nhà sß nói r¢ng: "Anh
(h÷ Tr¥n), ðªn ngày sau nên b§c ðÕi-quý", nói xong nhà sß biªn ði ðâu m¤t. K¸p ðªn lúc h÷ Tr¥n dñng ðßþc
nß¾c nhà, li«n khiªn trong nß¾c ch² nào có ðình tÕm thì làm mµt pho tßþng Ph§t ð¬ th¶ mà báo ½n.
KimKim--BàiBài--Châu:Châu: Có mµt ông già · bên sông, ng߶i con ði ra b¡t ðßþc mµt cái trÑng ðem v«. Ông
già nuôi cái trÑng ¤y n· ra mµt con r¡n, lÕi càng yêu chuµng nuôi n¤ng, sau con r¡n l¾n lên, r°i xu¯ng sông,
th߶ng ðêm ðem cá bö trong sân. Khi ông già chªt, ngày cúng tª, con r¡n ¤y t¾i dß¾i sân bò quanh r°i ði; sau
bên ông ð¤t cát b°i ð¡p mãi thành mµt cái bãi, con cháu ông ¤y ðßþc lþi ð¶i ð¶i. Ng߶i ta nói: "Ðó là con
r¡n báo ½n".
[
[ [
Trong niên-hi®u Khai-Hy (1205-1207) vua Ninh-Tông nhà T¯ng, có Trß½ng-Hi®p, ðßþc vua ban tên
ThuÜ là Vån-Hiªn, nguyên làm chÑc Tri«u-Thïnh-Lang, trñc Bæu-Chß½ng-Các, có soÕn bµ sách L¸ch-ÐÕi-
qu§n-huy®n-ð¸a-lý-thß 30 quy¬n, có chép các châu qu§n nguyên thuµc An-nam ðô-hµ phü ð¶i Ð߶ng. V«
sau có thay ð±i không gi¯ng nhau, nay chép lÕi tÕm ð¬ ti®n vi®c tham-khäo:
AnAn--nam lµnam lµ g°m có: T¯ng-Bình, Thái-Bình, Giao-Chï, Châu-Diên, Long-Biên, Bình-ÐÕo, Võ-Bình.
PhongPhong--ChâuChâu g°m có: Gia-Ninh, Tân-Xß½ng, Th×a-Hóa, Cao-S½n, Chu-Duyên (Ð߶ng thß chép là
Thù-Løc (?)).
Tß½ngTß½ng--ChâuChâu g°m có: Tß½ng-Giang, Ba-Linh, Hµc-S½n, Ho¢ng-Vi-n.
NhamNham--ChâuChâu g°m có: Th߶ng-LÕc, Tß-Phong, Cao-Thành, ThÕch-Nham.
Ði«nÐi«n--ChâuChâu g°m có: Ðô-CÑu, Hu®-Giai, Võ-Long, Hoành-S½n, Nhß-LÕi.
ÁiÁi--ChâuChâu g°m có: CØu-Chân, An-Thu§n, Sùng-Bình, Nh§t-Nam, Quân-Ninh, Tr߶ng-Lâm.
HoaHoann--ChâuChâu g°m có: CØu-ÐÑc, Ph±-Dß½ng, Vi®t-Th߶ng, Hoài-Hoan.

16. 16 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
LøcLøc--ChâuChâu g°m có: Ô-Lôi, Hoa-Thanh, Ninh-Häi.
LµcLµc--PhúcPhúc--ChâuChâu (Ð߶ng thß chép là Phúc-Lµc) g°m có: Nhu-Vi-n, Ð߶ng-Lâm, Phúc-Lµc.
Tr߶ngTr߶ng--ChâuChâu g°m có: Vån-Dß½ng, аng-Thái, Tr߶ng-S½n, KÏ-Th߶ng.
ThangThang--ChâuChâu g°m có: Thang-Tuy«n, Løc-ThuÖ, La-Thi«u.
Di-nDi-n--ChâuChâu g°m có: Trung-Nghîa, Long-Trì.
LâmLâm--ChâuChâu g°m có: Kim-Long, Häi-Gi¾i.
CänhCänh--ChâuChâu g°m có: B¡c-Cänh, Châu-Ngô, Do-Vån.
S½nS½n--ChâuChâu g°m có: Long-Trì, B°n-S½n.
C±C±--ChâuChâu g°m có: LÕc-S½n, LÕc-Hßng, C±-Thß.
LungLung--CChâuhâu g°m có: Võ-L£c, Võ-L-, La-Long, Phù-Nam, Long-NgÕch, Võ-Quan, Võ-Giang.
HoànHoàn--GiangGiang g°m có: Chính-Bình, Phß¾c-Linh, Long-Nguyên, Nhiêu-Mi-n, Tß-Ân, Võ-ThÕch, Ca-
Lß½ng, Ðô-Mông.
VõVõ--NgaNga--ChâuChâu g°m có: Võ-Nga, Võ-Lao, Võ-Duyên, Lß½ng-S½n.
Vi®tVi®t--ChâuChâu g°m có: Long-ThuÖ, Nhai-S½n, Ðông-TÖ, Thiên-Hà.
BìnhBình--C¥mC¥m--ChâuChâu g°m có: Dung-S½n, Hoài-Nghîa, Phúc-Dß½ng, C±-Phù.
ÐÑcÐÑc--HoáHoá--ChâuChâu g°m có: ÐÑc-Hoá, Quy-Nghîa.
VõVõ--AnAn--ChâuChâu g°m có: Võ-An.
LangLang--MangMang--ChâuChâu g°m có: Lang-Mang, C±-Dõng.
LaLa--VõVõ--ChâuChâu g°m có: Long-Khâu, Phúc-Võ.
PhonPhongg--TøcTøc
Nß¾c An-nam xßa là ð¤t Giao-Chï. жi nhà Ð߶ng, nhà Ngu và ð¶i Tam-ÐÕi, sñ giáo-hoá cüa
Trung-Qu¯c ðã nhu¥n-th¤m ðªn. Ъn hai ð¶i nhà Hán ð£t làm qu§n huy®n. Ðàn ông lo làm ruµng, ði buôn,
ðàn bà lo nuôi t¢m, d®t väi, cách nói phô hi«n hoà, ít lòng ham mu¯n. Ng߶i · xÑ xa trôi n±i t¾i nß¾c h÷, h÷
hay höi thåm, ¤y là tình th߶ng cüa h÷. Ng߶i sinh ra · Giao-Châu và Ái-Châu thì rµng-rãi, có mßu-trí;
ng߶i · Châu-Hoan, Châu-Di-n thì thu¥n tú, ham h÷c. Dß næa, thì kh¶ dÕi thi®t thà. Dân hay v¨ mình, b¡t
chß¾c tøc l® cüa 2 nß¾c Ngô, Vi®t. Vì thª, Li-u-Tß-H§u có câu th½ r¢ng: "Cµng lai Bách-Vi®t vån-thân ð¸a",
nghîa là cùng ði t¾i ð¤t Bách-Vi®t là xÑ ng߶i v¨ mình. Vì tr¶i nóng s¯t, dân ßa t¡m · sông, nên h÷ chèo ðò
và lµi nß¾c r¤t giöi; ngày th߶ng không ðµi mû, ðÑng thì vòng hai tay, ng°i thì xªp b¢ng hai chân. Yªt kiªn
b§c tôn trß· ng thì quì xu¯ng lÕy ba lÕy. Tiªp khách thì ðãi tr¥u cau. Tính ßa ån dßa, m¡m và nhæng v§t dß¾i
bi¬n. Hay u¯ng rßþu, th߶ng u¯ng quá ðµ, nên ng߶i g¥y yªu. Ng߶i già ðªn nåm mß½i tu±i thì khöi ði sßu
d¸ch. Th߶ng nåm, trß¾c l- Tªt hai ngày, vua ði xe ngñ-døng, các quan tuÏ tùng ð«u m£c tri«u-phøc h¥u ðÕo
ti«n, tª ði®n Ъ-Thích. Ngày 30 Tªt, vua ng°i giæa cØa Ðoan-Cüng, các b« tôi ð«u làm l-, l- r°i, xem các con
hát múa tråm l¯i. T¯i lÕi qua cung еng-Nhân, bái yªt Tiên-Vß½ng. Ðêm ¤y ðoàn th¥y tu vào nµi làm l-
"Khu-Na" (nghîa là ðu±i tà ma quï m¸). Dân-gian thì m· cØa ð¯t pháo tre, c± bàn trà rßþu cúng t±. Con trai
con gái nhà nghèo, không có ng߶i mai dong ð¬ làm hôn-l-, thì tñ mình ph¯i hþp v¾i nhau. Ngày Nguyên-

17. 17 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
Ðán, vào khoäng canh nåm, vua ng°i trên ði®n Vînh-Th÷, các tôn-tØ (con cháu nhà vua), các quan c§n-th¥n
làm l- hÕ trß¾c, r°i vào cung Tr߶ng-Xuân, v÷ng bái các lång t±. Bu±i sáng s¾m, vua ng°i trên ði®n Thiên-
An, các phi t¥n s¡p l¾p ng°i, các quan trong nµi ðÑng lµn xµn trß¾c ði®n ðánh th±i các bài ca-nhÕc trß¾c
ðÕi-ðình. Con cháu nhà vua và b« tôi s¡p hàng bái hÕ, ba l¥n rót rßþu dâng lên. Xong, các tôn-tØ lên ði®n
ch¥u và dñ yªn. Các quan nµi-th¥n ng°i ti¬u ði®n phía tây, các quan ngoÕi th¥n ng°i hai bên tä hæu vua, ån
ti®c, ðªn trßa l¥n lßþt ði ra. Các thþ khéo làm mµt cái ðài "Chúng-tiên" hai t¥ng · trß¾c ði®n, mµt lúc thì cái
ðài ¤y làm xong, vàng ng÷c sáng chói. Vua ng°i ån trên ðài ¤y, các quan làm l-, trß¾c sau chín lÕy, và chín
tu¥n rßþu r°i giäi-tán. Ngày m°ng hai Tªt, các quan ð«u làm l- riêng · nhà. Ngày m°ng ba Tªt, vua ng°i
trên gác ÐÕi-Hßng, xem các tôn-tØ và các quan nµi-cung ðánh quä bóng (quä c¥u thêu), h- b¡t ðßþc mà
không r½i xu¯ng ð¤t là th¡ng. Quä bóng l¤y g¤m mà làm, b¢ng n¡m tay ðÑa bé, có tua ðeo lòng thòng ðªn
hai mß½i sþi1
. Mùng nåm Tªt, l- khai-hÕ, ån yªn xong thì ð¬ quan và dân l- các chùa miªu và du-ngoÕn các
v߶n hoa. Ðêm nguyên-tiêu (r¢m tháng giêng), tr°ng nhæng cây ðèn · giæa sân rµng g÷i là ðèn "Quäng-
Chiªu", th¡p ðªn m¤y vÕn ng÷n, sáng rñc cä trên tr¶i dß¾i ð¤t, th¥y tu ði quanh tøng kinh Ph§t, các quan-liêu
l- bái, g÷i là "ch¥u ðèn". Tháng hai làm mµt cái nhà, g÷i là "Xuân-Ðài", các con hát hóa trang làm m߶i hai
v¸ th¥n, múa hát trên ðài. Vua coi các trò tranh ðua trß¾c sân, và coi các lñc-sî và trë con ð¤u nhau, ai th¡ng
thì ðßþc thß· ng. Các công-h¥u thì cÞi ngña mà ðánh trái c¥u, quan nhö thì ðánh c¶, ðánh vu-b° (bài thë), ðá
bóng và thi ðua các trò ch½i khác.
Ngày hàn-thñc thì dùng bánh cu¯n t£ng cho nhau. Ngày m°ng B¯n tháng tß, các tôn-tØ và các quan
c§n-th¥n hµi tÕi miªu S½n-th¥n, tuyên-th® thành v¾i vua, không có chí gì khác. M°ng tám tháng tß, mài tr¥m
hß½ng và bÕch-ðàn-hß½ng, d¥m nß¾c t¡m rØa tßþng Ph§t và dùng thÑ bánh gi¥y mà cúng Ph§t. Tiªt Ðoan-
Dß½ng, (m°ng nåm tháng nåm), làm cái nhà gác · giæa sông, vua ng°i coi ðua thuy«n. Ngày Trung-Nguyên,
l§p hµi Vu-Lan-B°n, ð¬ cúng tª, siêu-ðµ cho ng߶i chªt, t¯n hao bao nhiêu cûng không tiªc. Trung-Thu, và
Trùng-CØu là nhæng ngày mà các nhà quý-tµc u¯ng rßþu, ngâm th½ ðÕo xem phong cänh. Ngày m°ng mµt
tháng m߶i (lß½ng nguy®t), có trßng bày hào-soÕn ð¬ cúng ông bà, g÷i là cúng "tiªn tân" (c½m m¾i), cho các
quan liêu ði xem g£t lúa, sån b¡n cho vui. Ъn tháng chÕp lÕi cúng ông bà nhß trên. Theo gia-l-, ngày l§p
xuân ði du xuân, khiªn các tôn trß· ng gi¡c trâu ð¤t, xong r°i, các quan lÕi gi¡t hoa vào ð¥u ð¬ vào ðÕi-nµi
dñ ti®c. L- hôn thú: trong tháng xuân, ng߶i làm m¯i bßng tr¡p cau tr¥u ðªn nhà gái höi. Xong, t£ng l--v§t
ðáng giá t× tråm ðªn ngàn. Th߶ng dân thì l- cß¾i t¾i giá tråm là ðü s¯. Có nhà ßa chuµng l--nghîa thì không
k¬ s¯ ti«n cüa ít nhi«u. Cách ð¬ tang, nhà cØa, ð° dùng, h½i gi¯ng nhß Trung-Qu¯c.
NhÕc-Khí: có thÑ tr¯ng "phÕn-sî" (tr¯ng c½m), nguyên nhÕc-khí cüa Chiêm-thành, ki¬u tròn và dài,
nghi«n c½m, b¸t hai ð¥u, cÑ giæa m£t mà v² thì kêu tiªng trong mà rõ ràng, hþp v¾i ¯ng kèn, tháp nÑa, cái
x§p xõa, cái tr¯ng l¾n, g÷i là ðÕi-nhÕc, chï vua m¾i ðßþc dùng; các tôn th¤t, quí quan có g£p l- ðám chay
ðám cß¾i m¾i cho dùng ðÕi nhÕc. Còn ðàn c¥m, ðàn tranh, tÏ-bà, ðàn th¤t huy«n, ðàn song huy«n, ¯ng ð¸ch,
¯ng sáo, kèn và quy«n, thì g÷i là ti¬u-nhÕc, không kÏ sang hèn, ai cûng dùng ðßþc. Các bài khúc nhß Nam-
Thiên-NhÕc, Ng÷c-Lâu-Xuân, ÐÕp-Thanh-Du, Mµng-Du-Tiên, Canh-L§u-Tr߶ng, không th¬ chép hªt. Ho£c
dùng th±-ngæ làm thi phú ph± vào âm nhÕc, ð¬ ti®n ca ngâm, các bài nhÕc ð«u gþi ðßþc m¯i tình hoan lÕc
và s¥u oán, ¤y là tøc cüa ng߶i An-nam v§y.
1
Nay · các Châu Thßþng-Du, ðªn ngày m°ng ba Tªt, còn tøc ch½i ¤y, g÷i là ðánh trái bóng.

18. 18 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¤t
BiênBiên--Cänh PhøcCänh Phøc--D¸chD¸ch
Nß¾c ChiêmNß¾c Chiêm--Thành:Thành: L§p qu¯c tÕi mé bi¬n, thß½ng thuy«n Trung-Qu¯c vßþt b¬ ði qua các nß¾c
phiên-phøc, th߶ng t§p trung tÕi ð¤y ð¬ chÑa cüi và nß¾c, là bªn tàu l¾n nh¤t tÕi phía Nam.
ChiêmChiêm--LÕp:LÕp: Vß½ng-C¥m, B°-Gia, ÐÕo-Lãm, Løc-Hoài, Nçm-Bà-La.
LiêuLiêu--TØTØ
LiêuLiêu--TØ:TØ: là mµt tên khác cüa gi¯ng man, di, ph¥n ðông th¯ng thuµc v« các tïnh H°-Nam, LßÞng-
Quäng và Vân-Nam, nhßng có mµt s¯ phøc-tùng nß¾c Giao-Chï. LÕi có b÷n kh¡c chæ n½i trán, cà rång,
chüng loÕi r¤t nhi«u. Sách c± chép có thÑ Liêu-tØ "ð¥u-hình", thÑ Liêu-TØ xích-côn (váy ðö), thÑ Liêu-TØ tÖ-
¦m (u¯ng b¢ng mûi), ð«u · trong hang ðá, h¥m ð¤t, ho£c · chu°ng, · ±, hay u¯ng rßþu s§y, thích ðánh
gi£c, ph¥n ðông biªt dùng cung nö, và ðánh tr¯ng ð°ng. ThÑ tr¯ng nào cao l¾n là quí. Cái tr¯ng m¾i ðúc
xong, thì ð£t giæa sân, thªt ti®c, m¶i cä ng߶i ð°ng loÕi cùng t¾i ð¥y cØa. Con gái nhà hào phú l¤y nhæng
chiªc soa b¢ng vàng bÕc, ðánh vào tr¯ng, xong, ð¬ chiªc soa ¤y lÕi cho chü nhà. Có kë nói: tr¯ng ð°ng là
chiêng cüa Gia-Cát-Lßþng lúc ði ðánh gi£c m÷i.
Tr¡cTr¡c--Änh (Ðo bóng)Änh (Ðo bóng)
Trong niên hi®u Nguyên Gia ð¶i vua Vån Ъ (424-453), nhà T¯ng1
, qua Nam ðánh nß¾c Lâm-„p,
ðªn ngày tháng nåm, tr°ng mµt cây nêu, xem bóng m£t tr¶i, h¬ m£t tr¶i · phía B¡c cây nêu 9 t¤c 1 phân, thì
bóng ð¤t Giao-Châu · phía Nam cây nêu 2 t¤c 3 phân; Giao Châu, theo thuÖ-lµ cách LÕc-Dß½ng h½n 7.000
d£m. Nhân vì núi sông quanh qu¤t, khiªn ð߶ng ði thành xa. L¤y cây nêu, giong dây thÆng xu¯ng l¤y ðµ-s¯
là 1.000 d£m. Ъn nåm Khai-Nguyên thÑ 12 (724), ð¶i Ð߶ng, lÕi cho ðo ð¤t Giao-Châu: trong ngày HÕ-Chí,
th¤y bóng m£t tr¶i · phía Nam cây nêu 3 t¤c 2 phân, so v¾i nåm Gia-Nguyên ð¶i T¯ng ðã ðo, h½i gi¯ng
nhau.
Sách Lu§n-hoành cüa Vß½ng-Sung nói qu§n Nh§t-Nam cách LÕc-Dß½ng ðªn 10.000 d£m, nên g÷i là
Nh§t-Nam. Lý-Thuyên nói phü An-Nam cách Tr߶ng-An 7.250 d£m; MÕnh-Quán nói: ÐÕo An-nam là xÑ ·
ch² dß¾i cùng cüa Trung-Qu¯c v§y.
Nay t× La-Thành ðªn Kinh-Sß, ß¾c có 115 trÕm, cµng h½n 7.700 d£m.
AnAn--Nam ChíNam Chí--Lßþc Quy¬n Ю Nh¤t ChungLßþc Quy¬n Ю Nh¤t Chung
1
Ðây là Lßu-T¯ng ð¶i Nam-B¡c tri«u (420-478).

19. 19 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
A nA n -- N a m C h íN a m C h í -- L ß þ cL ß þ c
Quy¬n Ю Nh¸
C±C± -- Ái ÐôngÁi Ðông -- S ½ n L êS ½ n L ê -- T ¡ c B i ê nT ¡ c B i ê n
ÐÕiÐÕi--Nguyên ChiªuNguyên Chiªu--ChªChª
Chiªu-vån cüa Thª-T± Thánh-ÐÑc Th¥n-Công Vån-Võ Hoàng-ðª chï dø cho vua An-nam là Tr¥n-
Nh§t-Cänh (tÑc Tr¥n-Thái-Tông), ngày 3 tháng 12 Trung-Th¯ng nguyên niên (1260):
"Các v¸ t± tông cüa ta l¤y võ công g¥y dñng c½-nghi®p; nên các vi®c vån-hoá chßa ðßþc ð¥y ðü; t×
khi ta n¯i nghi®p, ðã t×ng canh tân cäi cách, v² yên muôn nß¾c, bèn l¤y nåm canh-thân ð£t niên hi®u Trung-
Th¯ng nguyên niên, ban ra Ân Chiªu, l¥n lßþt thi hành. Không l¶n ng߶i g¥n, không quên kë xa, vi®c gì cûng
l¤y ði«u thành th§t mà ð¯i ðãi, mà có ch² chßa ðßþc chu ðáo. V×a có ÐÕi-lý tñ-th¥n An-vû chÑc Nhiªp-
mÕch-Ðình phát mã thßþng tâu r¢ng: nß¾c khanh có lòng thành th§t theo chi«u mµ nghîa, vã lÕi, khanh ðã tö
lòng trung thành làm tôi v¾i ti«n-tri«u, sai sÑ qua ch¥u và dâng l- v§t, th±-sän; cho nên trçm m¾i ban l¶i
chiªu chï n¥y. Nay sai L--Bµ Lang-trung MÕnh-Giáp sung chÑc An-nam tuyên-dø-sÑ, L--Bµ Viên-NgoÕi-Lang
Lý-Vån-Tu¤n làm phó-sÑ, ð¬ tuyên dø quan lÕi, sî thØ nß¾c khanh, phàm y-quan, ði¬n l- và phong-tøc, vi®c
gì cûng theo cñu-l® bän qu¯c, không nên thay ð±i; hu¯ng chi g¥n ðây nß¾c Cao-Ly sai sÑ-th¥n qua, ta ðã
ban l¶i Chiªu chï, ð«u y nhß v§y. Tr× ra các biên tß¾ng tÕi các xÑ Vân-Nam, c¤m không ðßþc thi®n quy«n
d¤y binh, l¤n cß¾p b¶ cõi, làm r¯i loÕn nhân-dân; nß¾c khanh t× quan liêu cho ðªn thân-sî, nhân-dân, ð«u
phäi · yên nhß cû. Nay ban l¶i chiªu, ð¬ cho nh¾ mà giæ gìn.
L¶i Chiªu dø nß¾c AnL¶i Chiªu dø nß¾c An--Nam, ngày tháng 7 nåm hi®u ChíNam, ngày tháng 7 nåm hi®u Chí--Nguyên thÑ 4Nguyên thÑ 4
(1267)(1267)
Theo bài Thánh-chª cüa vua Thái-T± Hoàng-Ъ; Phàm nhæng nß¾c ðã qui phø v¾i Trung-Qu¯c, thì
vua phäi thân hành ðªn ch¥u, cho con em · tÕi Trung-Qu¯c làm tin, biên nÕy dân-s¯, cung Ñng quân d¸ch,
nÕp thuª khoá, còn ð£t quan ÐÕt-l²-hoa-xích cai tr¸. Các khoän nói trên ð«u ð¬ tö rõ lòng trung-thành làm
nß¾c chß-h¥u. Nay khanh c¯ng hiªn, không h« quá hÕn ba nåm, ðü biªt lòng thành th§t nhß trß¾c, nên ta k¬
lÕi chª-ðµ t±-tông nß¾c ta, cûng l¤y lòng thành th§t tö bày v§y. Vã lÕi vua chß-h¥u t¾i ch¥u, cho con em vào
làm tin, nÕp s± dân, s± thuª và xu¤t quân giúp nhau, xßa vçn ðã có, không phäi m¾i ngày nay ta bày ð¥u.
Khanh lo làm ð¥y ðü m¤y khoän ðó, thì trçm còn nói gì næa, nªu chßa làm ðßþc, trçm cûng không trách,
khanh cÑ lo làm tròn b±n ph§n. Còn nói v« vi®c xu¤t quân, cûng không phäi ði chinh phøc · ðâu xa mà lo.
Chï sÑ-th¥n cüa Khanh là Dß½ng-an-DßÞng t¾i nói có quân m÷i Chiêm, LÕp và S½n-Liêu hay làm r¯i ðáng lo.
Nhß hai ðám gi£c m÷i ¤y biªt phøc tùng theo mình thì không c¥n chi ðánh; cái ðÕo giao binh ai cho r¢ng d-,
nªu nó ngh¸ch mÕng thì m¾i dùng binh ðánh d©p. Hu¯ng chi quân lính cüa Vân-Nam ðóng tÕi ð¤y, khanh
nên giúp sÑc ð¬ chóng thành công. Vã lÕi m²i lúc tâu lên, Khanh th߶ng có l¶i nói thân m§t nhß trong mµt
nhà. Nay nghe N§u-thÑ-Ðinh · bên ¤y, có nhi«u sñ th߶ng b¸ ch¯ng báng c¤m ðoán, không cho ðßþc hµi-

20. 20 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
ðàm, quä nhß thª thì có phäi l--nghîa thân-m§t trong mµt nhà ðâu! Nghîa vua tôi cûng nhß tình phø-tØ, có l¨
gì tôi mà phän vua, con mà phän lÕi cha sao? Nªu trçm không nói ra, thì ðãi khanh không có sñ thành th§t,
khanh nên nghî lÕi cho chín ch¡n ð¬ tròn sñ giao-häo trß¾c sau nhß mµt".
L¶i ChiªuL¶i Chiªu--vån trong nåm Chívån trong nåm Chí--Nguyên thÑ tß (1267)Nguyên thÑ tß (1267)
T× khi trçm lên ngôi v« sau, t¤t cä các nß¾c trong, ngoài quanh bi¬n ð«u thân m§t nhß mµt nhà.
Phàm chß-h¥u vào ðÕi qu¯c ð¬ c¯ng-hiªn v§t-sän, là chª-ðµ thông th߶ng t× xßa ðªn nay. H- kÏ hÕn ba
nåm là nh§p c¯ng mµt l¥n, nay ðã ðªn tri«u, l¤y thành tín th¶ nß¾c l¾n, tÑc là l- v§y. Trß¾c ðây trçm sai
quan ÐÕt-l²-hoa-Xích là N§u-thÑ-Ðinh qua, khanh và các tôi nên yên chí lo vi®c nß¾c; nhæng vi®c khanh ðã
xin, trçm ð«u ch¤p thu§n, còn v« vi®c các biên th¥n làm r¯i loÕn, trçm ðã có s¡c l®nh ngån ng×a, khanh nên
biªt rõ. Nay trçm ban cho các ð° l--v§t, có kê rõ trong gi¤y t¶, khanh nên nh§n lãnh l¤y.
Nay ban tÑ cho An-nam qu¯c-vß½ng.
L¶i ChiªuL¶i Chiªu--vvån nåm Chíån nåm Chí--Nguyên thÑ 12 (1275)Nguyên thÑ 12 (1275)
Theo chª-ðµ cüa t±-tông ðã qui ð¸nh, phàm các nß¾c nµi-phø thì vua phäi thân hành t¾i ch¥u, gØi
con em làm tin, biên nÕp dân s¯, nµp thuª-l®, mµ dân trþ binh và vçn ð£t quan ÐÕt-l²-hoa-Xích1
ð¬ th¯ng tr¸;
sáu ði«u nói trên, nåm trß¾c ðã có l¶i dø cho khanh biªt r°i, thª mà qui phø ðã h½n 15 nåm, khanh chßa
t×ng t¾i tri«u kiªn mµt l¥n nào, và các ði«u qui ð¸nh ðªn nay vçn chßa thi hành; tuy r¢ng ba nåm t¾i c¯ng
hiªn mµt l¥n, nhßng các ð° c¯ng hiªn ð«u không dùng ðßþc. Ý trçm mu¯n ð¬ lâu ngày khanh s¨ hi¬u, cho
nên cûng bö qua không höi làm chi, ðªn nay cûng chßa th¤y tïnh-ngµ, cho nên lÕi sai sÑ-th¥n là Hþp-sát-
Nhi-häi-Nha qua nß¾c khanh, dø khanh vào tri«u. Nªu vì c¾ gì khác mà không th¬ ði ðßþc, thì sai con em
thay m£t. Ngoài khoän ¤y, nhß dân s¯ trong nß¾c chßa có ngÕch t¸ch nh¤t ð¸nh, thì thuª-khoá và quân-d¸ch,
châm chß¾c làm sao cho ðßþc? Nªu dân cüa khanh s¯ ít, mà b¡t lính quá nhi«u, sÑc e không ðü; nên nay
biên s¯ dân cüa khanh là mu¯n tuÏ theo nhi«u hay ít, ð¬ ð¸nh s¯ lính và s¯ thuª; s¯ quân mà ta s¨ phái ði
cûng không cho ðóng tÕi n½i xa khác, chï cho theo lính thú Vân-Nam ð¬ trþ-lñc v¾i nhau mà thôi. V§y nay ra
l¶i chiªu th¸ cho rõ.
L¶i Chiªu dø cho ThªL¶i Chiªu dø cho Thª--TØ AnTØ An--nam Tr¥nnam Tr¥n--Nh§tNh§t--Huy«n (Tr¥nHuy«n (Tr¥n--ThánhThánh--Tông)Tông)
trong tháng 8 nåm Chtrong tháng 8 nåm Chíí--Nguyên thÑ 15 (1278)Nguyên thÑ 15 (1278)
H°i trß¾c, khi nß¾c khanh m¾i nµi-phø, h- có xin ði«u gì, ta cûng y cho cä, trong ý nói r¢ng theo l-
th¶ phøng nß¾c l¾n, lâu ngày tñ xét s¨ biªt r°i tuân theo các ði«u khoän mà thi hành. Nhßng ðã lâu nåm r°i,
l- nghi d¥n d¥n s½ bÕc, vì v§y cho nên trong nåm Chí-Nguyên thÑ 12 (1275), trçm lÕi xu¯ng mµt l¶i chiªu ð¬
trách khanh v« nhæng vi®c thân hành vào ch¥u và trþ binh. M¾i ðây, b÷n Lê-Kh¡c-Phøc qua dâng t¶ bi¬u
ð«u là nói d¯i: "nói nß¾c khanh nµi-phø trß¾c hªt". KÏ thñc các nß¾c tÑ phß½ng t¾i ð¥u hàng trß¾c khanh ðã
dông r°i, sau khanh chï có nhà T¯ng mà thôi, nhßng trçm cho mµt ðÕo quân ra thì cä nß¾c ð«u d©p yên; k¬
1
ÐÕt-l² hoa-Xích: chÑc quan cai tr¸, theo quan-chª cüa nhà Nguyên.

21. 21 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
ra thì khanh cûng ðã nghe biªt, thª thì l¶i cüa khanh không phäi là giä d¯i sao? LÕi nói: "có kë thù là nß¾c
Chiêm-Thành qu¤y r¯i nên không th¬ trþ binh". Vã khanh cùng nß¾c Chiêm-Thành là bÕn láng gi«ng ðã lâu,
không phäi m¾i t× ngày nay. Còn nhß nói: "vì ð߶ng xa không th¬ vào ch¥u". Thª thì b÷n Lê-Kh¡c-Phøc làm
sao mà t¾i ðßþc? Hai ði«u ðó là nói d¯i rõ-ràng.
H°i xßa, khanh cùng nhà T¯ng thông häo, nay nhà T¯ng ðã d©p yên, nhßng l- nghîa th¶ kính thª
nào, cûng chép · trong th½-t¸ch, có th¬ xem mà biªt. Vi®c trong thiên hÕ chï l¤y lòng chí thành làm cån bän.
Nay khanh d¯i trá nhß v§y, ai s¨ tin ðßþc. Trß¾c kia ông thân sinh khanh tu±i già suy nhßþc, ð߶ng sá xa
xuôi, xông pha không n²i thì còn có lý; chÑ nay khanh ðß½ng tu±i c߶ng tráng, vào ch¥u mà ch¸u s¡c mÕng,
là chính tÕi lúc n¥y, hu¯ng chi nß¾c khanh tiªp giáp v¾i châu Ung và châu Khâm cüa nß¾c ta, có sþ gì mà
không ði t¾i mµt l¥n? Ho£c giä khanh không lo sñ an toàn, c¯ sñ l¶ s¡c mÕng cüa trçm, thì khanh nên lo sØa
sang thành quách cho væng vàng, chu¦n b¸ binh giáp cho ð¥y ðü ð¬ ch¶ quân ta; c½ hoÕ phúc ð±i ð¶i, chính
tÕi trong vi®c n¥y, phäi lo mà ð¸nh ðoÕt l¤y. Nay sai L--Bµ Thßþng-thß Sài-Thung và các quan viên khác
phøng sÑ qua nß¾c khanh ð¬ truy«n chiªu chï.
L¶i Chiªu trong nåm ChíL¶i Chiªu trong nåm Chí--Nguyên thÑ 18 (1281)Nguyên thÑ 18 (1281)
H°i trß¾c, An-nam qu¯c-vß½ng Tr¥n (quang-Bình tÑc Nh§t-Cänh) còn s¯ng, ta th߶ng l¤y sáu ði«u
khoän theo l® cû cüa t± tông yên tr¸ các nß¾c phø thuµc ð¬ ra l¶i dø, nhßng ông ¤y vçn chßa làm ð¥y ðü thì
m¤t. Nay con không có l®nh cüa tri«u-ðình mà tñ l§p lên làm vua. Ta sai sÑ-th¥n qua tri®u thì mßþn c¾
không ðªn ch¥u, nay lÕi thác ¯m không ði, th§t c¯ ý trái m®nh l®nh cüa ta, chï cho thúc phø là Di-Ái vào bái
yªt. Ta li«n mu¯n ðem quân qua ðánh. Nhßng vì khanh ðã ch¸u làm tôi và c¯ng hiªn t× lâu, nên không mu¯n
giªt oan tính mÕng nhân dân ð¬ dÕy bäo mµt ng߶i vô-tri nhß khanh. Khanh ðã xßng b¸nh không ch¥u, thì
cho khanh nghï mà thu¯c thang ði«u dßÞng, nên ta ðã l§p thúc phø khanh là Di-Ái thay khanh làm An-nam
qu¯c vß½ng ð¬ cai tr¸ dân khanh. Các quan-lÕi và thân-sî, nhân-dân ð«u cÑ · yên mà sinh lý, không nên sþ
s®t gì cä. H- có ai cùng nhân dân làm loÕn, thì ðÕi binh thÆng tiªn vào giªt hÕi tính mÕng, cûng không nên
oán trách, vì th§t ra là l²i cüa khanh và nhân-dân.
Nay Dø các quan và tôn tµc nß¾c An-nam.
L¶i Chiªu ngày tháng 4 nåm ChíL¶i Chiªu ngày tháng 4 nåm Chí--Nguyên thÑ 23 (1286)Nguyên thÑ 23 (1286)
Trß¾c ðây, nß¾c khanh là Tr¥n (chï vua Nhân-Tông nhà Tr¥n) ðã ch¸u thu¥n phøc, theo niên l® c¯ng
hiªn, mà không ch¸u thân hành vào ch¥u. Nhân Tr¥n-Di-Ái thúc phø cüa ông ¤y sang ðây, ta giao vi®c nß¾c
An-nam cho y, sai sÑ-th¥n ðßa y v« nß¾c thì b¸ hÕi. Còn ÐÕt-L²-Hoa-Xích là B¤t-Nhçn Thiªp-Mµc-Nhi cüa ta
sai ðªn, lÕi b¸ khß¾c ði, không tiªp nh§n. Ъn vi®c ðem quân qua ðánh Chiêm-Thành, l¨ nên tiªp-tª mà lÕi
bö không cung c¤p gì cä, vì v§y, Tr¤n-Nam-Vß½ng Thoát-Hoan và Hành-Tïnh A-Ly-Häi-Nha tiªn binh, trong
khi giao-chiªn, hai bên ð«u có b¸ chªt và b¸ thß½ng. Nay nh§n th¤y ng߶i c§n-thân cüa nß¾c khanh là Tr¥n-
Ích-T¡c và Tr¥n-Tú-Viên sþ t±-qu¯c b¸ tiêu di®t, hÕi ðªn ng߶i vô tµi, ðã nhi«u l¥n khuyên khanh vào tri«u,
mà thuÖ chung không th¤y khanh nghe theo. H÷ tñ ðªn quy phøc, ta nghî thß½ng lòng trung hiªu, ð£c cách
phong cho Tr¥n-Ích-T¡c làm An-nam qu¯c vß½ng, Tr¥n-Tú-Viên làm phø-nghîa-công ð¬ th¶ phøng tôn t± h÷
Tr¥n; mµt m£t, ta sai Tr¤n-Nam-Vß½ng là Thoát-Hoan, Bình-Chß½ng Chính-Sñ là Vi®t-L²-Xích ðem quân qua
bình ð¸nh nß¾c khanh. Nhæng tµi l²i trß¾c kia ð«u do thân khanh mà ra, quan và dân không can dñ gì. H- t¶
chiªu thß n¥y t¾i n½i ngày nào, thì b¡t ð¥u giäi tán v« làng xóm hªt ð¬ lo yên nghi®p làm ån. Nay chiªu th¸.

22. 22 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
Nay dø cho quan lÕi và dân nß¾c An-nam tri t߶ng.
L¶i Chiªu dø cho ThªL¶i Chiªu dø cho Thª--TØ AnTØ An--nam trong thángnam trong tháng chÕp nåm ChíchÕp nåm Chí--Nguyên thÑNguyên thÑ
25 (1288)25 (1288)
Trçm coi muôn nß¾c, dùng lçn ðÑc và uy ð¬ cai tr¸. Trên danh nghîa, Khanh ðã phøc tùng mà trên
thñc tª không h« t¾i ch¥u, ðã m¤y phen ðßa thß sang m¶i, mà cÑ cáo b®nh. Ъn khi sai chú khanh quy«n
nghi giæ nß¾c thì khanh công nhiên kháng cñ và dám tñ chuyên sát hÕi. Còn A-Lý-Häi-Nha qua ðánh Chiêm-
Thành, mßþn ð߶ng nß¾c khanh, ðã truy«n l®nh sØa sang c¥u ð߶ng và tiªp v§n lß½ng thñc, khanh không
nhæng th¤t tín mà lÕi ch¯ng v¾i quân ta, nªu không tr×ng tr¸, thì quy chª nhà vua còn ðâu næa. Dân b¸ tàn
hÕi, nß¾c b¸ phá tan là tñ khanh gây ra cä. Nay khanh dâng l¶i "bi¬u" xin phøc tµi, hình nhß ðã biªt ân h§n,
ngoài næa, lÕi có sÑ-th¥n khanh ðªn tâu r¢ng: "khanh tñ trách khanh có ba ði«u: 1- Vua ðòi không t¾i; 2-
Tß¾ng Thoát-Hoan kéo quân qua mà không tiªp rß¾c; 3- Sñ cän tr· tß¾ng Toa-Ðô và Cån-ðª-L²; nªu ðßþc
½n vua tha tµi, xin ðßa con làm tin, tiªn mÛ-nhân và c¯ng hiªn th± sän". Nhæng cái kính l- ðó giä d¯i ð«u vô
døng cä. Nªu quä có lòng thành th§t, thì sao không sang trình di®n ð¬ phô bày? ChÑ ðâu lÕi có nghe nói sai
tß¾ng t¾i, thì lo chuy®n tr¯n tránh, k¸p ðªn rút quân lui v«, thì nói ði c¯ng hiªn, l¤y ði«u ðó mà th¶ kë trên, thì
lòng ngay th§t hay giä d¯i cûng ðü biªt. Khanh thØ nghî, tr¯n tránh · xÑ lãnh ngoÕi, không nghî ðªn m¯i hoÕ
binh qua, chi b¢ng ðªn sân ch¥u mà phøc mÕng thì ðßþc süng-ái và v« nß¾c mµt cách vinh dñ, trong hai
ði«u ¤y, khanh hãy ch÷n mµt ði«u ð¬ xét là ði«u nào h½n. Nªu khanh nghî nh¥m thì quan h® ðªn sñ t°n vong
cüa cä xÑ khanh. V§y ta sai quan Ы-Hình Án-Sát-Ty · ðÕo Liêu-ðông là Lßu-Ðình-Trñc, L--Bµ Th¸-Lang là
Lý-Tß-Di-n, Binh-Bµ Lang-Trung là VÕn-Nô cùng Ð߶ng-Ngµt-Ðãi-Hi®p, Tán-ông-Cát-Lþi-Ðãi, v.v... dçn
nhæng kë sang sÑ ngày trß¾c là b÷n Nguy-n-Nghîa-Toàn 24 ng߶i v« nß¾c ð¬ tö rõ ý ta, ta s¨ hoàn toàn tha
hªt tµi l²i trß¾c và lÕi phong khanh nhß cû. Nªu còn ch§m tr¬ nghi ng¶, thì quyªt không th¬ tha thÑ ðßþc.
Khanh chï lo sØa sang thành quách, hu¤n-luy®n binh giáp cüa khanh cho sÇn sàng, tha h° khanh cÑ dñ b¸, ð¬
ð¯i thü v¾i m£t tr§n cüa ta.
Khanh th߶ng làm tôi th¶ phøng nhà T¯ng ðã m¤t, tñ xét khí-lñc cüa khanh thª nào? Nay khanh biªt
c½ hµi ð×ng ð¬ ân-h§n v« sau. Nªu khanh biªt rõ nguy c½ mà th¥n phøc, thì nên vì tµc loÕi dùng l--nghi mà
ðßa v«; xÑ khanh còn có lính thú cüa ta, v§y không nên l×a d¯i nhß v§y, nên ð¬ h÷ cùng các tß¾ng là b÷n
Ô-Mã-Nhi và Toa-Ðô v« nß¾c, thª nào ta s¨ khu xØ ð¥y ðü r°i do ð߶ng thuÖ mà khiªn h÷ v«.
V§y nay ra l¶i chiªu-chï cho Khanh biªt rõ.
L¶i chiªu dø cho ThªL¶i chiªu dø cho Thª--TØ nhà Tr¥nTØ nhà Tr¥n1
trong nåm Chítrong nåm Chí--Nguyên thÑ 28 (1291)Nguyên thÑ 28 (1291)
Các v¸ t±-tông ta ðã qui ð¸nh r¢ng: phàm các nß¾c qui phø, nß¾c nào thân hành t¾i ch¥u thì nhân-
dân ðßþc an-cß lÕc-nghi®p nhß th߶ng; còn nß¾c nào kháng cñ không phøc-tùng, thì b¸ tiêu di®t, ði«u ¤y
khanh ðã biªt r°i. Cho nên ta sai sÑ-th¥n qua m¶i thân-sinh khanh qua ch¥u, rút cuµc không vâng l¶i, chï
cho ông chú qua thay m£t ch¥u tri«u. Vì thân sinh khanh không vào ch¥u, nên ta phong cho ng߶i chú làm
An-Nam qu¯c-vß½ng và sai sÑ-th¥n là B¤t-Nhãn Thiªp-Mµc-Nhî ðßa v« nß¾c. Ông thân khanh lÕi giªt ng߶i
chú và ðu±i sÑ-th¥n cüa ta, ðªn n²i ta phäi d¤y binh qua ðánh ð¬ höi tµi, nhân-dân cüa khanh b¸ chém giªt
1
Vua nhà Tr¥n là Nh§t-Tôn tên là Kh§m, con cüa Thánh Tôn, thuÜ là Nhân-Tôn.

23. 23 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
th§t nhi«u mà quân ta cûng có t±n hÕi. Lúc ðó Tr¤n-Nam-Vß½ng Thoát-Hoan còn trë tu±i, do ð߶ng thuÖ tiªn
binh, l¥m nghe theo Toa-Ðô và Ô-Mã-Nhi, nên r½i vào tay khanh, nhân ðó khanh m¾i ðßþc tÕm yên ðªn
nay. Khanh nhß biªt thân hành sang ch¥u tri«u, thì nhæng phù ¤n v« tß¾c vua, ta s¨ cho cä không tiªc gì, ð¤t
ðai và nhân-dân ngõ h¥u ðßþc bäo-t°n vînh-vi-n.
L¶i Chiªu dø cho nß¾c AnL¶i Chiªu dø cho nß¾c An--nam trong nåm Chínam trong nåm Chí--Nguyên thNguyên thÑ 29 (1292)Ñ 29 (1292)
Vâng theo m®nh tr¶i, Hoàng-Ъ xu¯ng chiªu chï-dø cho An-nam qu¯c vß½ng Tr¥n-Nh§t-T¯n r¢ng:
"Ta ðã xét l¶i bi¬u dâng lên. Nåm ngoái có quan Thßþng-thß bµ L- là Trß½ng-L§p-ÐÕo tâu r¢ng: "ông ¤y ðã
qua nß¾c An-nam biªt rõ sñ th¬ trong nß¾c, xin qua hi¬u dø vua Tr¥n sang ch¥u tri«u". Nhân v§y, ta lÕi sai
L§p-ÐÕo ði sÑ, nay khanh ðã biªt l²i, dâng bi¬u thú tµi, thì ta chÆng trách phÕt gì næa. Nhßng nªu mßþn c¾
con m°-côi ðß½ng có tang chª và ð߶ng sá xa cách, sþ chªt d÷c ð߶ng không dám ði ch¥u; xét lÕi mßþn
nhæng l¶i l¨ nhß trên là b¤t thông. Trong ð¶i có loài v§t gì cÑ an toàn mãi ru? Trong thiên hÕ có ch² nào ð¬
ng߶i ta cÑ s¯ng hoài ru? L¶i dø n¥y, khanh phäi xem cho chu ðáo, nªu dùng nhæng l¶i xäo trá hß vån và chï
chiªu l® c¯ng hiªn l--v§t, nhß thª thì ðÕo nghîa còn ðâu næa?
Nay hÕ l¶i chiªu-th¸, khanh nên tuân theo.
L¶i thánh chï cüa Thành-Tông Hoàng-ðª dø cho An-nam qu¯c vß½ng Tr¥n-Nh§t-Tôn trong tháng 4 nåm Chí-
Nguyên thÑ 31 (1294)
ÐÑc Tiên-Hoàng-ðª m¾i thång hà, ta n¯i nghi®p l¾n lao. Ban ð¥u lên ngôi, ðÕi xá cä thiên hÕ, ân l¾n
¤y th¤m ðªn t¤t cä m÷i n½i không phân bi®t trong ngoài g¥n xa. Khanh cûng ðßþc hß· ng sñ khoan h°ng cüa
ta, nên ta ðã hÕ s¡c dø cho các quan bãi binh, còn tên b°i-th¥n là Ðào-TØ-KÏ cûng cho v« nß¾c. Nay sai Th¸-
Lang Bµ L- là Lý-Hãn, Lang-Trung Bµ-Binh là Tiêu-Thái-Ðång phøng chiªu cho biªt t× nay v« sau, phäi giæ
gìn và tôn th¶ thiên oai. Khanh phäi nên xem mà tuân theo l¶i chiªu.
L¶i Chiªu dø cüa NhânL¶i Chiªu dø cüa Nhân--Tông HoàngTông Hoàng--ðª cho Thªðª cho Thª--TØ AnTØ An--namnam1
vào ngàyvào ngày
25 tháng 10 nåm Chí25 tháng 10 nåm Chí--ÐÕi thÑÐÕi thÑ 4 (1311)4 (1311)
Nghî các t± tông cüa ta, vâng theo m®nh tr¶i sáng su¯t, üy-vû cä muôn phß½ng, l¤y ðÑc và oai thi-
hành · các nß¾c xa g¥n. G¥n ðây ðÑc Tiên-hoàng lên ch¥u tr¶i, ta vì c¾ các vß½ng h¥u và th¥n dân ép
buµc, ngày 18 tháng 3 nåm Chí-ÐÕi thÑ 4 lên ngôi Hoàng-ðª. Tuân theo th¬-l® qua nåm m¾i ð±i niên hi®u,
cho nên l¤y nåm Chí-ÐÕi thÑ 5 cäi làm Hoàng-Khánh nguyên niên.
Nay sai Thái-Trung ðÕi-phu L--Bµ Thßþng-thß là Nãi-Mã-Thái; Phøng-trñc-Lang Binh-Bµ Lang-Trung
là в-Hßng-Khä phøng chiªu qua dø và ban mµt quy¬n l¸ch Hoàng-Khánh, khanh nên tuân theo l¸ch ¤y, giæ
chÑc làm tôi tri«u-ðình, ch¾ bö cái lòng thành cüa t±-phø phøng sñ ðÕi-qu¯c, ð¬ thoä lòng ta không khi nào
xao lãng các nß¾c · xa. V§y ra l¶i chiªu tö rõ, nên nh¾ mà tuân theo.
1
TÑc là Tr¥n-Nh§t-Süy, thuÜ là Anh-Tôn.

24. 24 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
L¶i ChªL¶i Chª1
trong nåm ð¥trong nåm ð¥u Hoàngu Hoàng--Khánh (1312) gia ph¦m tr§t cho Tr¥nKhánh (1312) gia ph¦m tr§t cho Tr¥n--
ÍchÍch--T¡c, AnT¡c, An--nam qu¯cnam qu¯c--vß½ng nµivß½ng nµi--phø v¾i tri«u Nguy-nphø v¾i tri«u Nguy-n
GØi thân qua ch¥u tri«u, ðã bö phe ngh¸ch mà qui thu§n, công ðÑc ¤y nên báo ðáp lÕi b¢ng mµt ð£c
ân. Nay ra l¶i Chª cho công-chúng ð«u nghe biªt, nguyên hàm Ngân-Thanh Vinh-Lµc ðÕi-phu lãnh chÑc
Trung-Th½-Sänh Bình-Chß½ng Chính-sñ, cai quän các xÑ H°-Quäng, An-nam qu¯c-vß½ng Tr¥n-Ích-T¡c biªt
sþ mÕng tr¶i mà th¶ nß¾c l¾n, mu¯n yên dân trong nß¾c, hâm mµ oai ðÑc cüa ðª-vß½ng, th×a c½-hµi ð¬ làm
vi®c nghîa, lÕi lo sñ th¶ phøng t±-tiên s¨ ðoÕn-tuy®t, tñ nguy®n ðªn hàng, lòng trung hiªu ¤y ðã ðßþc ðÑc
Thª-Hoàng (tÑc Thª-T±) khen ngþi; m· lßþng rµng nhß tr¶i ð¤t, phong làm vua nß¾c Khanh. Trß¾c ðây ta
theo gß½ng cüa vua nhà Chu là Võ-Vß½ng ðánh Trø, cØ binh qua ðánh ð¬ cÑu dân An-nam, sau lÕi theo ðÑc
hÕnh cüa vua Thu¤n bãi binh, ðem quân v«, thª mà vua nß¾c Tr¥n không tïnh ngµ; trái lÕi, khanh (tÑc chï
Tr¥n-Ích-T¡c) cÑ giæ væng lòng trung thành, v¾i ng߶i chªt ðu¯i, cÑu dân b¸ lØa, ðã m¤y l¥n theo quân ta
sang tr¸ tµi; phß½ng chi khanh qua trú ngø ðßþc chÑc cao v¸ l¾n, hß· ng lµc g¥n ba mß½i nåm, tÕi xÑ H°-
Nam; th¶ vua ÐÕi-Qu¯c ðã b¯n tri«u vß½ng, mà chí-hß¾ng trß¾c sau nhß mµt. Nhân d¸p ta lên ngôi, khanh
li«n v« ch¥u, v§y nay cho tång thêm chÑc m¾i và nhßng theo tß¾c cû làm An-nam qu¯c-vß½ng. Than ôi! B«
trong ðã êm mà b« ngoài lÕi ¤m, ta nào quên phß½ng Nam cüa cµt trø ð°ng, mong r¢ng ng߶i xa ð«u t¾i, kë
g¥n cûng vui, khanh hãy nh¾ ch¥u h¥u ngôi sao chúa, luôn luôn tr· m£t v« phß½ng B¡c. ÐÑng trß¾c sñ t¯t
ð©p n¥y, khanh hãy giæ mµt lòng væng b«n vînh vi-n. Nay ta cho thêm ph¦m tr§t là: Kim-TØ-Quang-Lµc ðÕi
phu, dß næa chÑc-v¸ nhß cû.
L¶i Chª tång ph¦m tr§t cho AnL¶i Chª tång ph¦m tr§t cho An--nam qu¯cnam qu¯c--vß½ng vào nåm Diênvß½ng vào nåm Diên--Hñu thÑHñu thÑ
5 (1318)5 (1318)
Nhà nß¾c quí tr÷ng không chi b¢ng ði«u trung nghîa, sñ tß· ng thß· ng phäi công b¢ng, sao lÕi chia
kë g¥n ng߶i xa, (khoän n¥y có khuyªt vån), khanh phøc vø nhà nß¾c ðã ba mß½i nåm, chï biªt trung-thành
ð¯i v¾i quân phø là nghîa l¾n, chÑ không nghî ðªn ph¥n riêng cüa anh em, công-ðÑc t× trß¾c ðªn nay ðã
d°n d§p nhi«u, khi nào cûng tin tß· ng c¥n lao v¾i nhà vua, không ra ngoài phÕm-vi tiªt-nghîa, h½n næa, biªt
tô v¨ vån-hoá, có l-, nhÕc, có y quan, mu¯n ngang hàng v¾i Trung-Qu¯c, lÕi biªt h÷c theo ðÕo nghîa trong
Thi, Thß, giáo-hoá kh¡p cä ð¤t Nam-Giao. B· i v§y, cho phép vçn giæ tr§t nhÑt ph¦m, ngang hàng v¾i các
quan Tam-Ty trong tri«u. Ôi! Làm tròn b±n-ph§n tín, thu§n, là thành-tích cüa ng߶i tôi, yêu mªn khen chê là
h°ng ân cüa quân thßþng. Nay ban mÕng m¾i, ngõ h¥u hß· ng ân. V§y ban cho nghi-thÑc ð°ng v¾i các
quan Tam-Ty2
, dß næa y nhß cû.
1
Chª là l¶i vua có tính cách ð£c bi®t. Chiªu dø: cûng ð«u l¶i vua, nhßng theo l¯i th߶ng.
2
Tam-Ty là: Thái-sß, Thái-phó, Thái-bäo.

25. 25 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
L¶i Chiªu cüa AnhL¶i Chiªu cüa Anh--Tông HoàngTông Hoàng--Ъ dø cho ThªÐª dø cho Thª--TØ Tr¥nTØ Tr¥n1
nß¾c Annß¾c An--namnam
vào tháng tám nåm Chívào tháng tám nåm Chí--Tr¸ nguyên niên (1321)Tr¸ nguyên niên (1321)
Nß¾c nhà ta theo phép tr¶i, n¯i ngôi vua, bao trùm cä b¯n phß½ng. ÐÑc Tiên-Hoàng có nhân-nghîa
cao sâu, th¤m kh¡p các nß¾c xa g¥n, không h« phân-bi®t. Ngñ tri«u m߶i nåm v×a lìa ð¶i. Ta là Thª-TØ
dòng ðích ðßþc các v¸ tôn, thích ðÕi-th¥n tôn lên, ðã cäi Diên-Hñu thÑ 8 làm Chí-Tr¸ nguyên niên; nay sai
quan Á-Trung ðÕi-phu LÕi-Bµ Thßþng-Thß là Giáo-Hóa, quan Phøng-Ngh¸ ðÕi-phu, L- Bµ Lang-Trung là
Vån-Cü, ðßa l¶i Chiªu dø qua, nhà ngß½i nên suy rµng ý nh½n ðÑc cüa ta mà bäo-thü l¤y nhân-dân trong
nß¾c, th¬ theo lòng nhân-ái cüa ð¶i thái-bình, b«n lòng trung-thành mà th¶ ðÕi-qu¯c.
V§y nay chiªu th¸ nên tuân nh¾.
L¶i Chiªu dø cho ThL¶i Chiªu dø cho Thªª--TØ nß¾c AnTØ nß¾c An--nam Tr¥nnam Tr¥n--Nh§tNh§t--Khoáng, tháng 8 nåmKhoáng, tháng 8 nåm
TháiThái--иnh nguyên niên (1324)иnh nguyên niên (1324)
Nhà nß¾c ta ch¸u l¤y mÕng Tr¶i, v² yên muôn nß¾c, nhân ðÑc kh¡p m÷i n½i, không phân bi®t trung-
hÕ (Trung-Qu¯c) v¾i các nß¾c Man-Di. G¥n ðây Tiên-Ъ thång-hà, ta là ðích-tôn cüa Dû-Vß½ng ðßþc các
tôn, thích, ðÕi-th¥n suy tôn, bèn t× n½i sáng-nghi®p cüa Thái-T± Hoàng-Ъ vào phøng thiên-mÕng, lên ngôi
báu vào ngày 4 tháng 9 nåm Chí-Tr¸ thÑ ba, nhân l¤y nåm Giáp-Tý cäi làm Thái-иnh nguyên-niên. Nay
khiªn quan Á-Trung ðÕi-phø LÕi Bµ Thßþng-Thß là Mã-Hi®p-Mßu, quan phøng-nghi ðÕi-phu L- Bµ Lang-
Trung là Dß½ng-Tôn-ThuÜ qua dø nß¾c khanh và ban mµt quy¬n th¶i-l¸ch. Xét t±-phø cüa khanh, nµi phø
tri«u c¯ng ðã lâu, vã lÕi nß¾c ta ðãi khanh cûng r¤t h§u. M¾i ðây kë thú-th¥n · nß¾c Chiêm-Thành có dâng
bi¬u r¢ng: b÷n biên lÕi cüa khanh phát binh xâm-l¤n Chiêm-Thành, ta l¤y làm s¯t ruµt, không hi¬u khanh vì
c¾ gì làm nhß v§y, khiªn ta khó mà tin ðßþc. Ta làm vua cä thiên-hÕ, coi ch² xa cûng nhß ch² g¥n, mi-n làm
thª nào cho dân yên ±n, có ch² làm ån. Nhà ngß½i phäi th¬ theo ý ¤y mà c¤m ngån chúng nó ð×ng cho làm
loÕn và lo giæ gìn dân-sñ trong nß¾c, ch¾ quên lòng trung thu§n có ðã nhi«u ð¶i ð¯i v¾i nß¾c ta. V§y nay tö
l¶i chiªu, phäi nên tuân theo.
L¶i Chiªu nåm NguyênL¶i Chiªu nåm Nguyên--Th¯ng thÑ 3 (1336)Th¯ng thÑ 3 (1336)
Vâng theo m®nh tr¶i, Hoàng-Ъ ban Thánh-Chï nhß sau:
Trçm kª-th×a Chánh-th¯ng, làm chü muôn phß½ng Tiên-t± ta nhân-ân rµng l¾n, thanh-giáo th¤m
nhu¥n, thß½ng yêu các nß¾c nhß nhau, trong ngoài không h« phân bi®t.
Nß¾c An-nam ð¶i ð¶i trung-thành, phøng-sñ b« trên, c¯ng dâng ph¦m-v§t, không khi nào xao-läng
chÑc ph§n, th§t ðáng khen ngþi.
Nay Trçm sai Phøng-Ngh¸ ÐÕi-Phu LÕi-Bµ Thßþng-Thß là Thiªt-Trø và Phøng-Trñc-Lang L--Bµ Lang-
Trung là Trí-Hy-Thi®n sang tuyên dø ý. Trçm v×a ban cho mµt quy¬n th¶i-l¸ch nåm Nguyên-Th¯ng thÑ 3.
Khanh nên giæ gìn chÑc-ph§n chß-h¥u, tuân theo th¶i-tiªt nông-l¸ch, ngõ-h¥u xa g¥n yên-±n, không phø lòng
nhân-ái cüa Trçm.
1
Huý là Nh§t-Khoáng, v¯n tên là Manh, thøy là Minh-Tông, con vua Anh-Tông.

26. 26 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
V§y nay ban l¶i Chiªu-Chï, tri tuân.
ÐÕiÐÕi--Nguyên ChiªuNguyên Chiªu--ChªChª
(Các BÑc Thß Thuµc Các Tri«u ÐÕi Trß¾c)
BÑc thß cüa HánBÑc thß cüa Hán--VånVån--Ъ gЪ gØi cho Vi®tØi cho Vi®t--Vß½ng Tri®uVß½ng Tri®u--ÐàÐà
Hoàng-Ъ có l¶i kính höi vua Nam-Vi®t. Ta l¤y làm kh± tâm nh÷c ý trong lúc n¥y. Ta là con bà thÑ-
nh¤t cüa Cao-Hoàng-Ъ, phäi gÕi ra ngoài làm vua chß h¥u · nß¾c ÐÕi, ð߶ng sá xa xuôi, ngån tr· , vã lÕi
ta v¯n th§t thà ngu dÕi, nên xßa nay không t×ng viªt thß. Lúc Cao-Hoàng-Ъ lìa tr¥n, con là Hiªu-Hu®
Hoàng-Ъ lên ngôi, nhßng do bà Cao-H§u coi vi®c tri«u chính, không may bà lÕi có b®nh, b÷n h÷ Læ gây
thành biªn loÕn, nh¶ có khí thiêng cüa Tông-miªu, sÑc giöi cüa b¥y tôi, nay ðã bài tr× hªt b÷n phiªn loÕn. Ta
vì ðßþc vß½ng-h¥u và quan-lÕi rß¾c v«, nên phäi lên làm vua.
M¾i ðây nghe Hi«n-Vß½ng gØi thß cho tß¾ng quân Long-Lñ-H¥u höi tìm anh em thân thuµc và xin
bãi chÑc hai tß¾ng-quân · qu§n Tr߶ng-Sa: ta ðã theo ý thß, bãi chÑc tß¾ng-quân Bác-Dß½ng-H¥u, còn anh
em cüa Vß½ng · Chân-иnh thì ðã sai ng߶i thåm höi, các ph¥n mµ cüa Tiên nhân cûng ðã ð¡p sØa lÕi hÇn
hoi.
Ngày trß¾c nghe Vß½ng h¢ng phát binh · biên qu§n, cß¾p bóc tai hÕi không ng×ng, qu§n Tr߶ng-
Sa b¸ kh¯n kh± mà ð¤t Nam-quân lÕi b¸ hÕi nhi«u h½n næa, nhßng nß¾c cüa Vß½ng cûng có lþi gì ðâu. Trong
vi®c døng binh, l¨ t¤t nhiên là hao binh t±n tß¾ng, làm cho ng߶i ta phäi vþ goá con côi, m© cha quÕnh qu¨,
nªu có th¡ng tr§n ði næa, thì ðßþc mµt mà m¤t m߶i, ta không nÞ làm v§y.
D¥u có ðßþc ð¤t ðai cüa Vß½ng, cûng không ðü thêm cho nß¾c ta to lên, ðßþc cüa cäi cüa Vß½ng,
cûng không ðü làm cho nß¾c ta giàu thêm. V§y nay t× ranh gi¾i Ngû-Lînh tr· v« Nam, giao quy«n cho
Vß½ng tñ tr¸. Tuy nhiên, Vß½ng xßng là Hoàng-Ъ, ngang hàng v¾i ta, tÑc là hai v¸ Hoàng-ðª ð¯i-l§p; không
có mµt c² xe cüa sÑ-th¥n ð¬ thông ð߶ng qua lÕi, là có ý tranh giành, tranh giành mà không kính nh߶ng,
ng߶i nhân-t× không làm nhß v§y. Ta mu¯n cùng Vß½ng bö hÆn ði«u dæ trß¾c, k¬ t× nay v« sau, cÑ thông sÑ
nhß cû.
L¶i Chª cüa T¯ngL¶i Chª cüa T¯ng--TháiThái--T± phong Th¯ngT± phong Th¯ng--Soái GiaoSoái Giao--Châu là ÐinhChâu là Ðinh--BµBµ--
Lînh vào nåm KhaiLînh vào nåm Khai--Bæu thÑ tám (975)Bæu thÑ tám (975)
Bµ-Lînh sinh tÕi ð¤t Diên-Chï, giæ tiªt làm tôi, hß¾ng theo phß½ng B¡c, thª-h® cao quí, giæ gìn mµt
cänh th± phß½ng xa, có chí mªn vån-hoá cüa Trung-Qu¯c, th߶ng nghî ðªn vi®c nµi-phø. Nay CØu-Châu ðã
th¯ng nh¤t, Ngû-Lînh cûng thanh bình, bèn do ð߶ng thuÖ løc, qua lÕi c¯ng hiªn l--v§t. Nay ta có l¶i khen
ngþi ðã sai con xin làm phiên thuµc, v§y phong cho cha làm qu§n vß½ng, c¤p tß¾c lµc ð¬ bi¬u dß½ng lòng
nhân-ðÑc khác th߶ng, nên ghi sâu ð£c ân cüa ta và chúc cho tr߶ng th÷.

27. 27 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
L¶i chiªu chinh phÕt GiaoL¶i chiªu chinh phÕt Giao--Chï trong tháng 8 TháiChï trong tháng 8 Thái--Bình HßngBình Hßng--Qu¯c thÑQu¯c thÑ
nåm (980) cüa Tháinåm (980) cüa Thái--Tông nhà T¯ngTông nhà T¯ng1
Thanh-giáo và oai linh cüa nß¾c nhà vang kh¡p cä m÷i n½i, g¥n ðây ð¤t Diên-Chï, chßa sáp nh§p
vào ð¸a-ð° Trung-Qu¯c, chúng · mµt phß½ng, g¥n n½i Ngû-Lînh. T× cu¯i ð¶i Ð߶ng r¯i loÕn, chia xë ð¤t
ðÕi, r°i chúng làm ra mµt nß¾c tiªm ngøy, · xa thanh-giáo thành ra phong-tøc nhß ðÑa mù ðÑa ðiªc. K¸p khi
Phiên-Ngung ðã bình-ð¸nh, m¾i ban cho Chính-Sóc mà tuân hành, tuy ðã phøc tùng ch¸u làm phiên thuµc,
nhßng cÑ tu luy®n binh lính, có ý qu§t c߶ng. L- th¶ phøng nß¾c trên, l¨ nào nhß thª? V§y ta b¤t ð¡c dî phäi
tr¸ tµi gian nguÜ ð¬ cÑu dân, phäi cØ binh qua ðánh ð¬ khai hoá xÑ m÷i rþ; nay cho b÷n Tôn-Toàn-Hßng xu¤t
quân qua ðánh.
L¶i Chª phong LêL¶i Chª phong Lê--Hoàn vào tháng 10 nåm UngHoàn vào tháng 10 nåm Ung--Hy thÑ ba (986)Hy thÑ ba (986)
Фng vß½ng-giä dñng nên pháp ðµ ðoan chính, ð¬ bäo v® các phiên-bang. Xây dinh quán tÕi Kinh
Sß, ð¬ cho l--nghi hµi ð°ng ðßþc long-tr÷ng, còn phong tß¾c lµc cho chß h¥u, ð¬ tö oai hùng cüa sñ th¯ng
chª. Phß½ng chi nß¾c Diên-Chï (tÑc Giao-Chï) th߶ng nåm lo ð߶ng chÑc c¯ng (dâng l- v§t, nhß lông chim
thú, v.v...), tuy ðã là mµt xÑ hùng c߶ng, nhßng không quên phøc tùng m®nh l®nh (cüa Trung-Qu¯c) mµt
cách cung thu§n, lÕi xét có công lao. Nay quy«n trí Giao-Châu Tam-SÑ Lßu-H§u Lê-Hoàn tß-ch¤t nghîa
dõng, b¦m tính trung thu¥n, ðßþc lòng qu¯c dân, kính c¦n giæ l- phiên th¥n. Trß¾c ðây, Ðinh-Tri«n (con
Ðinh-Bµ-Lînh) ðß½ng còn th½-¤u và kh¶ dÕi, không biªt tr¸ dân, nên Lê-Hoàn l¤y tß-cách thân tín c§t ruµt, giæ
các ðÕo quân, hi®u l®nh t× trong tay, có ân có oai; h÷ Ðinh tñ giäi quy«n Tam-SÑ ð¬ tuân theo ý nguy®n cüa
m÷i ng߶i. Nay Lê-Hoàn m£c d¥u xa cách, vçn tö lòng thành kính, xin lãnh tiªt-mao. Nhß v§y không khác gì
Sî-Nhiªp anh-minh, hóa dân Vi®t ð«u theo l--nghîa; Tri®u-Ðà cung thu§n, tuân m®nh Hán không dám ð½n
sai. V§y nên cho Lê-Hoàn giæ chÑc Nguyên-Nhung, ngang hàng v¾i các b§c H¥u-Tß¾c, cai quän các nß¾c
rþ và tôn tr÷ng sÑ m®nh cüa tr¶i.
Nay gia thêm hàm Kim-TØ Quang-Lµc ðÕi-phu Ki¬m-hi®u Thái-Uý-SÑ, trì tiªt ðô ð¯c chß quân-sñ.
L¶i ChiªuL¶i Chiªu--dø cho Giaodø cho Giao--Chï vào tháng chÕp nåm HyChï vào tháng chÕp nåm Hy--Ninh thÑ tám cüaNinh thÑ tám cüa
T¯ngT¯ng--Th¥nTh¥n--TôngTông2
(1075)(1075)
Xét lÕi nß¾c An-nam ð¶i ð¶i hß· ng vß½ng-tß¾c, các tri«u trß¾c ð¯i ðãi khoan h§u, khi nào cûng
bao dung tha thÑ, mãi ðªn ngày nay; nay lÕi xâm phÕm thành ¤p, sát hÕi quân dân, ðã phÕm pháp-kÖ thì
không th¬ gì tha thÑ ðßþc. Vâng m®nh tr¶i mà chinh phÕt, tÑc là có danh nghîa. V§y ðã sai Tri®u-Tiªt sung
làm chÑc An-nam ðÕo hành dinh, Mã-Bµ-Quân Ðô-T±ng-Quän Kinh-Lßþc Chiêu-Thäo-SÑ, Lý-Hiªn sung
làm chÑc Phó-SÑ, Yên-ÐÕt sung làm chÑc Mã-Bµ Phó-SÑ Ðô-T±ng-Quän; thu§n theo th¶i l®nh mà d¤y binh
do ð߶ng thuÖ và ð߶ng bµ tiªn quân. Ý tr¶i tö ra giúp thu§n, hi®n ra nhæng ði¬m chï v¨ rõ ràng: ng߶i nào
biªt h¯i h§n, ð«u giæ khí khái ð¯i ð¸ch quân thù. Nhßng n½i nào quân vua s¨ t¾i không t±n hÕi ðªn th߶ng
dân và tàn sát kë bÕi tr§n. HÞi nhân dân ðã lâu ngày s¯ng trong cänh l¥m than, nªu biªt khuyên dø chû mình
1
Lúc n¥y là lúc Lê-Hoàn cß¾p ngôi nhà Ðinh.
2
Lúc ðó là niên-hi®u Càn-ÐÑc nhà Lý (tÑc Lý-Nhân-Tông), nß¾c An-nam qua xâm phÕm biên gi¾i Trung-Qu¯c.

28. 28 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
nµi-phø, su¤t chúng qui phøc, b¡t gi£c hiªn c¯ng, ðem mình hi®u thu§n, thì s¨ ðßþc thß· ng tÑ tß¾c lµc,
vinh-hi¬n bµi ph¥n, nhæng tµi l²i trß¾c ðây ð«u ðßþc ân-xá, Càn-ÐÑc ðß½ng còn ¤u trî, chính l®nh không do
y mà ra, khi nào lai tri«u cûng s¨ ðßþc tiªp ðãi tr÷ng h§u nhß trß¾c. L¶i ta không sai, ch¾ có nghe l¥m. G¥n
ðây, ta nghe nhân-dân b¸ bóc lµt cñc kh±, ta ðã cån d£n sÑ-th¥n truy«n ðÕt ân chiªu cüa ta, sñ tàn bÕo và
thuª n£ng ð«u ðßþc t¦y tr×. Mong r¢ng mµt nß¾c chß-h¥u cüa ta ðßþc yên-vui luôn luôn.
L¶i ÂnL¶i Ân--Chª cüa T¯ngChª cüa T¯ng--Th¥nTh¥n--Tông phong cho LýTông phong cho Lý--Nh§tNh§t--Tông (tÑcTông (tÑc LýLý--
ThánhThánh--Tông) (1054Tông) (1054--1072)1072)
Ta cä ðß½ng m®nh l¾n, ðÑng theo b§c trên, phøng sñ giao xã và cung miªu, hß· ng ðßþc phúc lµc
cüa ba v¸ th¥n1
; thi hành ân-ðÑc · trong phß½ng hÕ (Trung-Hoa), thân thi®n v¾i b¯n cõi ngoài. Nay truy«n
các chÑc s· -quan làm s¡c mÕng phong nß¾c chß h¥u (nß¾c An-nam).
Nay Suy-thành bäo-tiªt, аng-ðÑc thü-chính, Thu§n-hóa-dñc-ðái-công-th¥n T¸nh-häi-quân tiªt-ðµ
quan-sát xØ-trí ðÆng sÑ, ð°ng Trung-thß-Môn-hÕ Bình-chß½ng-sß là Lý-Nh§t-Tôn sÇn lòng ðÑc thi®n, giæ dÕ
trung c¥n, ð¸nh qu¯c · Nam-bang, có công tr¤n-ngñ, bäo v® cho Trung-qu¯c, khöi hoÕ binh ðao, xÑng ðánh
ban cho lá c¶ ÐÕi-tß¾ng và phong tß¾c chân-vß½ng ð¬ giæ chÑc v¸ mà lo vi®c c¯ng hiªn. Phß¾c l¾n væng
b«n ån lµc m¾i, tiªng khen l×ng lçy t¾i th«m vån, ban thêm ð¤t ð¬ bi¬u dß½ng công lao rñc rÞ.
Than ôi! ng߶i mà giúp sÑc, nh¶ khí thiêng che ch· cüa tiên linh, nß¾c hß· ng lâu ð¶i, c¥n tính t¯t
giæ gìn theo ph§n sñ. V§y cho m®nh m¾i, giæ l¤y nß¾c xßa.
L¶i S¡cL¶i S¡c--thß cüa Ninhthß cüa Ninh--Tông (nhà T¯ng) ban cho LýTông (nhà T¯ng) ban cho Lý--LongLong--HànHàn
quy¬n l¸chquy¬n l¸ch2
nåm Khainåm Khai--Hy tHy thÑ hai (1206)hÑ hai (1206)
S¡c cho An-nam qu¯c-vß½ng Lý-Long-Hàn, nay phøng-l¸ch m¾i ra, ð¬ chu¦n-ð¸nh ngày tháng cho
dân-sñ, ð¤t Long-Biên tuy xa cách, nhßng biªt giæ pháp-ðµ cüa chß-h¥u. LÕi có công lao tr¤n giæ phiên-
thuµc. Sñ ban hành nh§t-l¸ch, là mµt cuµc l- r¤t trang-nghiêm. Ta ðã rµng suy n«n thanh giáo qua nam,
khanh cûng nên l¤y lòng trung thành ch¥u v« b¡c, ð¯c s¤t nß¾c duyên-häi cüa khanh, vâng theo ðÑc ý cüa
ta.
L¶i Chª chï cüa T¯ngL¶i Chª chï cüa T¯ng--LýLý--Tông phong Tr¥nTông phong Tr¥n--QuangQuang--Cänh nß¾c AnCänh nß¾c An--namnam
Nhà Châu kiªn l§p các nß¾c chß-h¥u, phân chia sông núi; nhà Hán phong vß½ng cho các công-th¥n
h÷ khác và con cháu cüa h÷. Sñ-tích ¤y ðáng ðßþc khen ngþi, v§y gia truy«n r¤t cung thu¥n, ð¶i ð¶i kª th×a
phiên-thuµc, bao quän cänh-th± và ðßþc hß· ng ân-hu® cüa tri«u-ðình. Xét h÷ Tr¥n tÕi An-nam, anh-minh
cß½ng-ngh¸ tính lÕi trung-thu¥n, vì nß¾c vì nhà, trß¾c sau ð«u lo yên dân và hoà chúng, cha truy«n con n¯i,
ng߶i lo ð¡p móng kë lo dñng nhà, ðã hay vâng l®nh tông ð߶ng (cha), lÕi kính c¦n phøng sñ ðÕi-qu¯c, g£p
1
Ba v¸ th¥n là: tr¶i ð¤t, quï-th¥n, ông bà, tÑc là: thiên ð¸a, tông miªu và xã-t¡c.
2
Lý-Long-Hàn tÑc Lý-Cao-Tông (1176-1210).

29. 29 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Nh¸
ðßþc nß¾c trên che ch· , hâm mµ n«n vån-hoá qua m¤y l¥n thông-ngôn mà t¾i ch¥u, quên bao ð߶ng xa
cách mà ðªn c¯ng hiªn, v§y ta phäi ban lµc và khen ngþi, long tr÷ng tß¾c vì ðßþc vinh-hi¬n · trên nåm
b§c1
, thång tr§t cao quí b¢ng hàng Tam-công, c¶ tiªt mao dñng · bän qu¯c, trßng bày ðü ð° binh-khí, công
trÕng ðÑng lên b§c nh¤t, mû cao gß½m dài, oai hùng rÕng vë. Nay cho cÑ làm vua nhß cû và tång thêm b²ng
lµc, nên b«n lòng tr¤n-ngñ ð¤t ðai, báo ðáp ân-ðÑc cüa quân thân. Hay-thay! Các ngôi sao ch¥u v« phß½ng
B¡c, d¤u thiên-vån bày v¨ sáng ng¶i; tråm ngã sông ð«u chäy v« ðông, sóng kình ngÕc d- ðâu ngån tr· . Nên
kính vâng sñ h§u ðãi mà ghi nh¾ ð£c ân cüa ta. V§y trao chÑc T¸nh-Häi-quân Tiªt-ðµ quan-sát xØ-trí ðÆng sÑ,
ð£c-tiªn Ki¬m-hi®u thái-uý, kiêm ngñ-sØ ðÕi-phu Thßþng-trø-qu¯c An-nam qu¯c-vß½ng, ån lµc 3000 hµ2
,
thñc-phong 1000 hµ, lÕi ð£c tÑ danh xßng Hi®u-Trung Thu§n-Hoá công-th¥n cùng cho áo g¤m ðai vàng ð¥y
ðü, tiªp ðßþc t¶ chª-chï n¥y thì phøng nh§n.
L¶i Chiªu cüa vua T¯ngL¶i Chiªu cüa vua T¯ng--ее--Tông ban cho Tr¥nTông ban cho Tr¥n--QuangQuang--Bình, vua nß¾cBình, vua nß¾c
AnAn--namnam
Ta hß· ng thø các nß¾c chß-h¥u, gia ân bäo-bµc ð¤t Nam-phøc (tÑc là nß¾c An-nam), ð¯i v¾i các
nß¾c duyên-häi, ð«u l¤y lòng nhân mà ð¯i-ðãi v¾i ng߶i ð°ng loÕi; mà các xÑ th߶ng tri«u-c¯ng, không khi
nào bö nghîa th¶ phøng, nhß b±n-ph§n ði c¯ng hiªn và dùng l--ðµ trong vån-t×. Träi t× m߶i nåm t¾i nay,
th߶ng qua lÕi không sþ n²i khó khån, vßþt bi¬n m¤y trùng, th§t là lòng trung thu§n r¤t ðáng khen ngþi. T×
xßa mªn thß½ng b« trên thì phäi c¥u xin l- nghîa, ðÕo làm cha vçn nghiêm, con lúc nào cûng b¦m mÕng,
vua ng°i trß¾c, tôi · sau, ¤y là ð¸nh-l® thông th߶ng, nhæng tr§t tñ do tr¶i qui ð¸nh, ai dám thay ð±i? Xßa
Hán-Vån-Ъ phü-uÖ Tri®u-Ðà, không ðþi sñ thïnh-c¥u; ðÑc Ngh®-T± ta (T¯ng-Thái-T±) ð¯i ðãi Ti«n-Thøc
(vua nß¾c Ngô-Vi®t), không døng ý gì cßÞng bách, phß½ng chi ra ân ð£c bi®t ðãi ng߶i phiên-thuµc. M¾i ðây
trßng c¥u ý-kiªn cüa qu¥n-th¥n, cho là nên theo chª ðµ cû gia t£ng, chÑ không phäi ý riêng cüa ta, m¾i ð£t
ra vi®c n¥y, nay theo qui chª t£ng cho ph¦m tr§t và ban thêm ti«n cüa ð¬ tö rõ lòng thß½ng yêu cüa ta ð¯i v¾i
các nß¾c xa g¥n. Tö ý l¤y hiªu làm trung, Khanh nên c¯ g¡ng ð¬ th×a hß· ng ân hu®.
Nay ban cho khanh 100 lßþng bÕc, 100 cây løc màu t½ m¸n, khi nào g· i t¾i, nên nh§n lãnh mà
dùng.
Nay chiªu th¸.
AnAn--Nam ChíNam Chí--Lßþc Quy¬n Ю Nh¸ ChungLßþc Quy¬n Ю Nh¸ Chung
1
Nåm b§c: công, h¥u, bá, tØ, nam, trên nåm b§c ¤y tÑc là vß½ng.
2
3.000 hµ: L¤y thuª trong 3.000 nhà mà phøng dßÞng mµt ông vua.

30. 30 An Nam Chí Lßþc - Quy¬n Ю Tam
A nA n -- N a m C h íN a m C h í -- L ß þ cL ß þ c
Quy¬n Ю Tam
C±C± -- Ái ÐôngÁi Ðông -- S ½ n L êS ½ n L ê -- T ¡ c B i ê nT ¡ c B i ê n
ÐÕiÐÕi--Nguyên Phøng SÑNguyên Phøng SÑ
Nåm Ðinh-TÜ (1257) nß¾c An-nam b¡t ð¥u vào th¥n-phø. Thª-T± Cao-Hoàng cüa Thiên-tri«u (tÑc
nhà Nguyên) lên làm vua, l¤y nåm Canh-thân làm nåm ð¥u hi®u Trung-Th¯ng (1260), vua An-nam là Tr¥n-
Nh§t-Cänh sai sÑ dâng bi¬u chúc hÕ và c¯ng các ph¦m-v§t.
Qua nåm sau, vua Thª-T± hÕ chiªu phong Tr¥n-Quang-Bính làm An-nam qu¯c-vß½ng, nhân khiªn
L--Bµ Lang-Trung MÕnh-Giáp, L- Bµ viên-ngoÕi-lang Lý-Vån-Tu¤n sung làm chÑc An-nam tuyên-dø-sÑ.
Nåm Trung-Th¯ng thÑ 3 (1262), sai NÕp-LÕt-Ðinh làm chÑc ÐÕt-L²-Hoa-Xích tÕi nß¾c An-nam.
Nåm Chí-Nguyên thÑ 2 (1265), khiªn Th¸-Lang Ninh-Ðoan-Phü, Lang-Trung Trß½ng-L§p-ÐÕo phøng
sÑ sang An-nam ð¬ tuyên ðÕt dø chï.
Nåm Chí-Nguyên thÑ 5 (1268), khiªn H¯t-Long-Häi-Nha sang sÑ An-nam.
Nåm Chí-Nguyên thÑ 7 (1270), sai Giã-thi®t-NÕp làm chÑc ÐÕt-L²-Hoa-Xích tÕi nß¾c An-nam, sau
ông ¤y chªt tÕi nß¾c ¤y.
Nåm Chí-Nguyên thÑ 12 (1275), sai Thßþng-thß-L®nh Tri®t-Nhî-Häi-Nhã và Th¸-Lang Lý-kh¡c-Trung
sang m¶i vua An-nam qua ch¥u, nhßng vua An-nam vi®n c¾ ¯m lâu ngày, không ðªn ch¥u, qua m¤y nåm thì
m¤t.
Nåm Chí-Nguyên thÑ 15 (1278), khiªn Sài-Thung · Vân-Nam giæ chÑc L--Bµ Thßþng-thß, dçn sÑ
th¥n An-nam là Lê-Kh¡c-Phøc v« nß¾c, và dø Thª-TØ l¤y c¾ ðang cß ta, nên chï sai b°i-th¥n là b÷n Tr¸nh-
Ðình-Toän và в-Qu¯c-Kª vào c¯ng.
Nåm Chí-Nguyên thÑ 16 (1279), giæ sÑ-th¥n An-nam là Tr¸nh-Ðình-Toän · lÕi, r°i sai Sài-Thung dçn
sÑ-th¥n в-Qu¯c-Kª v« nß¾c và dø vua phäi vào ch¥u; Thª-TØ l¤y c¾ ðau mà t× khß¾c, Sài-Thung l¤y l-
trách, Thª-TØ sþ, bèn khiªn chú h÷ là Tr¥n-Di-Ái thay m£t t¾i ch¥u; Hoàng-thßþng l¤y c¾ Thª-TØ có b®nh,
bèn phong Di-Ái làm An-nam qu¯c-vß½ng.
Nåm Chí-Nguyên thÑ 18 (1281), thång chÑc cho Sài-Thung làm An-nam Tuyên-Uý Ðô-Nguyên-
Soái, ð¬ Lý-Ch¤n làm Phó, ðem quân hµ-t¯ng Di-Ái v« nß¾c, lÕi khiªn B¤t-Nhãn-Thiªp-Mµc-Nhî làm chÑc
ÐÕt-L²-Hoa-Xích cùng sang An-nam, nhßng t¾i biên-gi¾i Vînh-Bình (giáp An-nam), thì ng߶i An-nam không
tiªp nh§n, Di-Ái sþ, nØa ðêm tr¯n v«, r°i Thª-TØ khiªn b°i-th¥n ðón tiªp Sài-Thung vào nß¾c ð¬ truy«n l¶i dø
chï.
Nåm Chí-Nguyên thÑ 20 (1283), vì Thª-TØ (vua nhà Tr¥n) ðßþc m¶i nhi«u l¥n mà không t¾i ch¥u,
Hoàng-Thßþng chßa nÞ cØ binh qua ðánh, sai các quan Hành-Tïnh Trung-Th½ · Kinh-Châu, H°-Nam và
Chiêm-Thành hi¬u dø An-nam, cho mßþn ð߶ng và giúp Hæu-Th×a Toa-Ðô, ð¬ ði ðánh Chiêm-Thành; mµt