In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 Trespa 03 Booosting External Ondergronds Bouwen 05 Symposium Pioneers of the Past, Professionals of the Future VERSLAG 07 Van een helder idee naar de harde werkelijkheid, Pieterman Hardglas 09 VNO NCW Den Haag NIEUWS 16 Van Dam flies away 16 Looop groep MOOOI 13 mOOOi: EELKE POUWER OVER….. 15 Subsidieregeling voor zonneboilers Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. juni 1996 jaargang 7 nr. 34
stichting
industrieel
bouwen
nederland
• ,
bijeenkomst
Investeren
in de toekomst
Aankondiging bijeenkomst bij Trespa International BV te Weert
op donderdag 29 augustus 1996 van 15.00 tot 18.30 uur.
'Nieuw' lijkt de l aatste jaren het sleute l woord bij deze markt-
leider op het gebied van decoratieve plaatmaterialen voor de
bouw - en de meubelindustrie.
Eind jaren tachtig ontwikkelde Trespa nieuwe.
unieke produktieprocessen voor zijn gevel-
bekledingsplaten. Milieuvriendelijke high-tech
processen voor high-performance panels.
Midden jaren negentig werd het produkt-
assortiment onder handen genomen. waardoor
drie nieuwe produkclijnen ontstonden:
~r~-&~--~---. 8 e ____~__~~
~
4>
L.
'"
...
.Cl
..c:
u
.~
'"
c
o
o Meteon voor buiten-toepassingen.
...
'"
4>
..c:
8 Athlon voor binnen-toepassingen en
e Toplab voor laboratorium werkbladen.
u
'"
L .J
J

3. r ,
~toepassing Trespa:
McDonald's drive-inn
Den Haag, Jan Brouwer
Associates
In het afgelopen jaar investeerde T respa in een nieuwe pers met bijbehorende voor- en nabewerking-
sinstallaties en in een nieuwe showroom met instruktieruimte. Uiteraard voorzien van een Trespa
Meteon gevelbekleding die op een nieuwe, door Façade Consuiting & Engineering ontwikkelde
methode gemonteerd werd. Nieuw is ook de firmanaam: sinds 1 januari 1996 niet meer Hoechst
Holland N .V. maar Trespa International B.v., maar het belangrijkste blijft toch de voortdurende
vernieuwing van de produkten van Trespa.
Op donderdag 29 augustus a.s. bent u van harte welkom bij Trespa International B.v. in Weert om
zelf kennis te mal,en met alle vernieuwingen. Het programma vangt aan om 15.00 uur en zal rond
18.30 uur eindigen. Een overzicht van het programma ontvangt u t.z.t. met een bevestiging.
Het aantal inschrijvingen is beperkt tot 30 deelnemers.

4. • ,
Aankondiging Booosting External themadag op woensdag 26 juni 1996 van
10.00 tot 15.30 uur in de Academie voor Bouwkunst te Rotte rdam.
themadag:
'Het gebruik van de ondergrond voor menselijke activiteiten,
~
transport en opslag'. Een themadag voor o~twerpers en toe-
leveranciers voor de bouw.
In een land waar ruimte een knellende factor
is, is het niet meer dan logisch dat men
kijkt naar de mogelijkheden die onder-
gronds bouwen ons biedt. Het is een ruimte-
besparend en milieuvriendelijk alternatief, dat
bovendien weinig (geluids)overlast veroorzaakt
voor bovengronds bouwen. -~~I=::=~~~~~II~~~f:==~J
Niet alleen voor infrastructurele voorûeningen,
maar ook voor opslag en menselijk activiteiten
op het gebied van produktie, distributie en
verblijf kan meervoudig grondgebruik door
'ondergronds te gaan' dé oplossing zijn in ons
,,;,
'" roekomstig ruimtebeleid.
'"
a;
Een typisch Nederlandse complicatie vormt echter de slappe bodem. Ook is ondergronds bouwen nog
c:
o relatief duur. Kortom, bij de afWeging russen ondergronds en bovengronds bouwen is het telkens weer
"-'
'"
"-' noodzal<e1ijk om een integrale anveging te mai<en russen planologische, technologische, economische
(/)
T en milieukundige belangen.
1
1
1
1
L plattegrond ~ 03
.J

5. • PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MA
,
10:00 Registratie en koffie
10:30 Welkomstwoord en korte inleiding
door ProfIr E. Horvat, Sectie Ondergronds Bouwen TU Delft
10:40 Een visie op ondergrondse gebouwen in mondiaal perspectief
door Ir H.f.B.Z. Trimbos, TU Delft
11:00 Onder-/bovengronds, een wereld van verschil?
door Ir S.F. de Ro"de, Centrum Ondergronds Bouwen
11:20 KoffiepauzeIIndividuele afspraken
11:50 Station Blaak: een ovel'Zicht voor de reiziger in een ondergronds station
door Ir H. Reijnders, HoUand Railconsult
12:10 Beursplein
door Ir D.P. Roggevcm, Architekten Cie
12:30 Laakhaven: parkeertunnel of ontsluitingswe~
H. van Beek, architekt A YB/BNA, Atelier Pro
12:50 Lunch, tijd voor individuele afspraken
14:30 Rondleiding Station Blaak
Cl rea 15:30 Einde
Booostingieden die aan de hand van een aantal spraakmakende praktijkvoorbeelden en een rond-
leiding in Station Blaak inzicht willen krijgen in het ondergronds bouwen, worden van harre
uitgenodigd zich in te schrijven via Booosting Extemal, Hans Kamphuis of Pau/ine Padberg-Gijsberti
Hodenpijl, tel 070 - 3507171, fax 070 - 350 4327. ....
NAM..!
I I
BEDR[Jf
I I
I I LI
POSTCODE WOONl)IAAI'S
o Komt op 25 juni van 9.00 tot 17.15 uur n;lar het symposium Pionccrs ofte Past, Booosting
Professionals of me
PréSem op de TU re Eindhoven mee ... personen. (:de pllg. 05-06)
En heeft inmiddels her hedrag van f 25.00 1 175.00 1 325.00 "p.p. (ex BTW.)
ovcrg('maakt op bovenstaand bankrekeningnummer o.v.v. Symposiull1 -rUI: 25 juni.
Hand{ckening:
postbus 10197
.. doorhalen wal niet 'van toepassing is 3004 AD Rotterdam
o Komt op 29 augus:rus van 15.00 rot 18.30 UllC naar Trèspa InrcrnarionaJ re '/L'crr
met ... personen. (zie' pllg. O/~02)
o Ontvangt graag inf(}rmarie over participatie bij Boüosring.
o Bestelt her bock 'Booosring in becld' (1994/95)
Pal'ticipantm:.f 25.00 'Booosting in bedrijf (1992)
Nift-pfll'ticiptmtm: f 39.50 'Tus..'K.'n rraditie en cxpcrim(·Ilt· (1989)
L .J

6. • ,
Aankondiging symposium over het prototype als prelude tot een nieuwe
bouwwijze op dinsdag 25 juni 1996 op de TU Eindhoven. Den Dolech 2
HEIWO FOKKER SHE LL Cf CA ISB WYBUNIT HEIWO FOKKE R SHELL CECA ISB WYBUNIT HEIWO FOKKER SHELL CECA
ISB Io/YBUNIT HEII-iO FOKKER SHELL CECA ISB I~YBUNlT HEI ~iO FOKKER SHEL L CECA ISB I~YBUNIT HEI ,IO FOKKER
Pioneers
of the Past
Professionals
of the Present
Laatst heb ik nog deel genomen aan een
prijsvraag waarin de vraag naar betaalbare
huisvesting (bouwen voor een TON)
centraal stond. Er werden 100 plannen
ingediend, waarvan uiteindelijk na de
gebruikelijke ronden vier plannen over bleven, met overigens een opmerkelijk hoog bOOOsting
gehalte. Ons plan dat samen met De Loods en bouwbedrijf Verhoeven werd ingediend onder het
sprekende motto asTONishing werd evenals de andere genomineerde plannen niet door de jury voor
Q) gedragen voor uitvoering, omdat dergelijke bouwwijzen en gebouwprodukten bewezen hebben het
::r::
in de markt slecht te doen. Afwijkend materiaalgebruik bijvoorbeeld onderstreept de kwetsbaarheid
van het concept. Metalen en kunststoffen hebben zich in het verleden inferieur getoond ten opzichte
van de ldassieke materialen en hoe inventief het woonconcept zich ook presenteert, de uitwerking kan
in de ogen van de jUly geen genade vinden. De druk van de markt is evenwel zo groot geworden in
het segment dat zich aan de onderzijde bevindt, dat er een antwoord MOET komen op de vraag naar
betaalbare huisvesting: de zogenaamde TON-woning problematiek. Een van de plannen wordt
overigens om die reden binnenkort wèl in uitvoering genomen. Het aardige is dat de uitvoerende partij
van die woning een traditioneel bouwbedrijf betreft. Een bedrijf dat buiten de bouw om wil bouwen
en daartoe de oorsptonkelijke ontwerpers, CEPEZED in dit geval heeft benaderd. Dus wie weet wordt
dan toch binnenkort de zogenaamde HAARLEM-woning op de markt gebracht. De dOOlwinterde
archineers onder ons kennen de woning nog van zijn uitstapje op de markt in Haarlem. Een bibberend
roze skeletje dat in de vrieskou werd opgetrokken en een glanzende huid die als een warme pels er om
heen werd gedrapeerd, zodat het bibberen vanzelf op hield. En in luttele tijd. De woning is uiteindelijk
op de werf van de bouwer ten onder gegaan aan niet bedoelde bestemmingen. Ondanks de
voortvarende demonstratie en de potentiële positie in de markt, namelijk een vrijstaande woning met
dal<terras voor minder dan een TON, bleek de weerstand van de autoriteit en de professional te gtoot
voor Haarlem. Voer voor mijn stelling dat als de pionier zijn daad heeft volbracht dan wordt hij door
de professional ontmand, om te voorkomen dat een potentieel sterke bouwwijze en een pretentieus
produkt de dichtgetimmerde structuur van de markt zouden ondermijnen.
L .J

7. r ,
Ter voorbereiding van her symposium hebben we de pioniers en de projecren voor zo ver ze nog
besronden of roegankelijk waren bezochr. Her zou een goede zaak zijn als meer personen en dan in
her bijzonder de professionals zo'n trip zouden maken. De pionier herken je aan de gedrevenheid.
Pretlichtjes over vroeger. De aneldores over de eersre bouwacriviteiren en 'wie daar wel niet bij waren'.
Blijken architect en projecrleider zwagers re zijn geworden/geweest. Soms srond her vast dat her project
in feite geblokkeerd werd door dezelfde insranrie die het onderzoek stimuleerde, maar men schrok
rerug voor de ulrieme consequenries. Of kwamen bewoners in opstand regen de vreemde eend in de
bijt, die -helaas- en dar moer gezegd, ook niet zou uitgroeien tot een oog verblindende wiere zwaan.
En dan de bewoners. Soms nog mer een innige band voor de architecr, soms mer een aansrekelijk
enrhousiasme over een woning die alles kan en die niemand ziet zieren. Over die eigenaardigheden
kan het ook gaan. Misschien niet direct in het programma, maar roch zeker in de kandijn en rijdens
de pauze. De vraag is natuurlijk of we door moeten gaan. Sreeds maar weer en sreeds opnieuw met
de geschiedenis voor ons. Niet achter ons, wanr het blijkt dat in de innovatie de overlevering schuilr
en dat maar zelden een oorspronkelijke gedachte of roepassing wordt voorgetoverd. Het zijn voor
sommige mensen oude koeien die we uit de sloot halen. In zekere zin is dat waar, maar dan moet wel
worden beseft dat dat nu nog kan. En dat het rijd is om terug te zien voordat een volgende hausse aan
doeltreffende, goedkope woningen de markt zal beïnvloeden, of laren we zeggen beroeren om over
bereiken maar re zwijgen.
Pioniers, protorypen en onvervalste experimenten vieren geen hoogtij meer. Tegenwoordig wordt her
experiment keurig in een bouwsrroom van meer buitenissige uitingen geplaarst. En soms steekt de
onderzoeksinsteJling de nek uit met een pleidooi voor een andere bouwwijze. Het beeld is uiterst
verwarrend. Technologie staat hoog in het vaandel. Milieu en roekomsr worden aan elkaar
geknoopt. Eenvoudige aanpasbaarheid en demonrage worden gepropageerd. Déja Vu?
Back to the Future?Het lijkr mij een inspirerende confrontatie. Voor Pioniers en Profossionals, maar
ook voor de Praktijk van alle dag. Op 25 juni, TUE, Auditorium, vanaf negen uur! Jan Westra
HEI140 FOKK ER SHELL CECA ISB '..IYBU NIT HEJi.IO FOKK ER SH ELL CECA [SB oIYB UN IT HEIoIO FOKK ER SHELL CECA
I SB !·IY BUN IT HE Ii·IO FOKKER SH ELL CECA ISB I,YBUN IT HEII·IO FOKK ER SHELL CECA ISB I·IYBUNI T HElflO FOKKER
L Geïnteresseerd in deelname? Inschrijvin via de antwoordkaart. .J

8. • ,
Verslag van de Booosting bijeenkomst bij Pieterman Hardglas
te Zoetermeer op dinsdag 2 april 1996.
Na her eersre kopje koffie en een inleidend verhaal van Arno Al verkoopleider van Piererman
Hardglas, begonnen we aan een rondleiding door de fabriek. Hier werd ons door medewerkers van
her bedrijf uirgelegd war de werkzaamheden van Pieterman Hardglas zijn. Het halffabrikaat
floatglas, 3-19 mm dik, wordt in deze goed geoutilleerde fabriek verwerkt tot O.a. isolatieglas en
hardglas. Aan het laatste ontleent Pieterman een deel van zijn naam.
Het glas wordt m.b.v. computers zo optimaal mogelijk gesneden en grotendeels machinaal
samengevoegd tot isolatieglas voorzien van afstandshouders en dichtingen. Bij de produktie van
hardglas kunnen en moeten ral van bewerkingen voor her harden worden uitgevoerd. Zo moet het
glas eerst worden afgescherpt om te voorkomen dat er tijdens het harden breuk optreedt. Verder zijn
er allerlei soorren bewerkingen mogelijk, zoals polijsten, gaten boren, ingewikkelde figuren zagen en
glas voorûen van zeefdrukken voor logo's en rasters. Na al deze handelingen gaat het glas de
hardingsoven in waar het in ongeveer twee minuten thermisch wordr gehard in een nauwkeurig
gecontroleerd proces, zowel voor als tijdens en na het harden.
Arondleiding door de fabriek A
L ...I
07

9. r 11
Aansluitend op deze rondgang werden enkele lezingen gehouden, die werden ingeleid door Jan Westra:
,
'Het is erg merkwaardig, dat glas ondanks EPN en Bouwbesluit nog bestaat. Was het nu pas
uitgevonden, dan zou het waarschijnlijk worden afgekeurd'.
Arno Al vertelde over het in 1949 opgerichte bedrijf, dat op het moment 70 medewerkers in dienst
heeft en als hoofdactiviteiten de produktie van gehard veiligheidsglas, isolatieglas en brandwerend glas
heeft. Hij benadrukte nog maar eens, dat gehard glas niet 5x harder is, maar 5x sterker. De naam
Pieterman Hardglas zou dus eigenlijk in de toekomst Pieterman Sterkglas moeten worden.
Vervolgens werd door de directeur van het bedrijf, Brit Verhagen, gesproken over de bedrijfsfilosofie,
berust op de MANS-filosofie (Management Arbeid Nieuwe Stij I), waarvan Deming de grondlegger
is. De MANS-filosofie omvat het hele bedrijf, met als kenmerken verbeterde onderlinge
•
samenwerking, hogere produktie en betere kwaliteit. Kwaliteit kan pas worden bereikt, als het hele
proces onder controle is. De kracht van dit proces ligt niet alleen bij het management, maar bij alle
medewerkers. Dhr Verhagen sloot zijn verhaal af een rweetal stellingen:
• Werk nooit te hard, maar werk optimaal .
• Wij dienen te leren niet meer te werken,
maar ons meer te richten op goed afstellen,
bijstellen, controleren en communiceren.
Spreker drie was Just Renckens, docent aan de TU Delft en
auteut van het binnenkort te publiceren boek 'Gevels en
Architecten'. Hij gaf een illustratief verhaal aan de hand '"
'"
..c
van een serie dia's over de toepassing van glas in de bouw, <..
genaamd 'Kiezels voor de industrie'. Hieruit bleek dat glas
>'"
+->
een veelomvattend begrip is: glas is emotie, transport, licht, '"
..c
transparantie, reflectie, kunst, illusie en zelfs constructie en .0
innovatie. Het enige probleem van glas is eigenlijk dat het '"
+->
bros is en zonder waarschuwing kan bezwijken. Daarom is '"
<..
+->
een grote veiligheidsfactor noodzal<elijk. Vl
'"
Voorafgaand aan de vierde lezing luidde Jan Westra de pauze in: 'Er is nu maar één glas waar je aan
kunt denken.' Deze tegen lezing werd verzorgd door /(oos Flinterman, vormgever/kunstenaar. Hij stelde E
o
zichzelf de volgende vraag: 'Wat boeit er nu zo aan glas?'. Aan de hand van een diaserie over glazen '"
'0
<..
kunst- en gebruiksvoorwerpen, probeerde '"
+->
Vl
E
hij hierachter te komen. Zijn fascinatie is «
wanneer het materiaal niet met de maker +->
c:
op de loop gaat, maar wanneer hij het o
0-
<..
materiaal naar zijn hand weet te zetten. '"
+->
c:
De drie O's van Booosting (Onrwerpen, '"
u
Onrwikkelen en Onderzoeken) zijn zeker
ook op glas van toepassing. De mogelijk-
heden van glas lijken Onbeperkt.
Edwin de Ferrante & Ronald Peters
Afstudeerders TUD Bouwtechnologie bij Archipel Onrwerpers te Den Haag
L .J

10. • ,
Verslag van het projectbezoek aan het VNO-NCW pand
op di nsdag 23 apr i 1 1996 te Den Haag
Very Nice Oversize
'In 1988 gaf de toenmalige wethouder Duyvestein van de gemeente Den Haag te
kennen dat op alle kruisingen en bruggen over de Utrechtsebaan extra bebouwingen
wuden worden toegevoegd. Vanuit de lucht wuden de kruispunten een herkenbaar
patroon geven.' aldus Mels Crouwel, architect van dit project.
o Op het eerste viaduct, wanneer men de stad binnenrijdt, is inmiddels het
sueeppak van Nationale Nederlanden verrezen. f)Voor de tweede brug, op de oude
werkplek van VNO, werd een voorstel gedaan voor een ophaalbrug à la
Btooklynbridge om de mooie erachter gelegen woonwijk bij het centrum te
betrekken. e Op de derde brug bij het Grotiusplein zullen diverse lage brug-
gebouwen gerealiseerd worden. eVoor het vierde viaduct, aan de rand van het
Scheveningse Bos werd door Benthem en Crouwel Architecten een voorstel
uitgewerkt voor een slank gebouw ( 96 meter hoog), bestaande uit twee schijven met
elkaar verbonden door een brug. Het gebouw wu wwel een kantoor- als een
hotelfunctie krijgen en op het dak zou een windturbine geplaatst worden. Ware het
niet dat de buurt zich verenigd had in 'Boze Emma' en wel heel erg boos bleek te
zijn over dit letterlijk veel te hoog gegrepen plan. Zelfs de voorzitter van de
welstandscommissie kon niet voorkomen dat de vijf bovenste (bedden)lagen eraf
moesten en de hoogte nu 74 meter is.
Daglicht en kunstlicht, door de inbouw van geniepige 'lichtogen' in de buitengevel,
zullen vrij spel krijgen, om van de te verwachten effecten van de schaduw nog maar
niet te spreken. Om de helderheid van het gebouw te benadrukken zijn in het
ontwerp drie tonen glas verwerkt in de buitengevel en zijn de platen voorzien van
een zilvercoating. De glasplaten zijn op het beton geplakt, waardoor de opbouw van
de materialen goed herkenbaar is en de transparantie (Och gehandhaafd blijft.
Nederland wordt gelukkig weer een pand met een heus dak rijker. De installaties
worden allen geïntegreerd onder een vleugel; pijpen, roosters e.d. worden allen
verpakt in een mooie doos op de 20e verdieping. AI met al weinig standaard in het
ontwerp en het gebruik van materialen. En ook een nieuwe wijze van samenwerken,
zelfs met de buurt: 20 super eerlijke avonden bleken hen pas tevreden te stellen.
Jan Font Freide, Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau, somt 's wat noviteiten op
over de constructie. In verband met wegen voor bestemmingsverkeer aan beide
zijden van de Utrechtsebaan bleek er voor fundering weinig ruimte. De fundering
bestaat uit twee balken van 2,5 bij 2 meter hoog en de overspanning is 32,2 meter. noordgevel
.J
.-

11. r
~
De belasting op de funderingsbalken is extreem zwaar: 4000 tot plaatselijk 8000 kN per meter en
,
wordt gedragen door prefab betonpalen van 500 x 600 mm die over een lengte van 14 meter in een
zeer dichte zandlaag zijn geheid. Om financiële redenen is het hoofdmateriaal beton en zijn de
geprefabriceerde balken en middenkolommen uitgevoerd in zeer hoge betonkwaliteit B85 en voorzien
van veel bewapening. Begin- en uiteinden van de kolommen, met een lengre van twee verdiepingen,
werden voorzien van een staalplaat. De verbinding staal - beton is nieuw: de naden werden handmatig,
geïnjecteerd met kunsthars, met een zeer hoge druksterkte: zo'n 200N/mm2.
De 8 kolommen in het midden van het gebouw bevinden zich
boven het wegdek en dienen opgevangen te worden door een
overgangsconstructie. Na ruim overleg is gekozen voor vier 8,2
meter hoge betonnen vakwerken met een overspanning van 32,2
meter. De prefab onderbalk is uitgevoerd in Hoge Sterkte Beton
B95, waardoor de bewapening kon worden teruggebracht van
4% naar 2,5%, met behoud van de vereiste stijfheid.
Het stalen vakwerk in de voorgevel fungeert als stabiliteitscon-
suuctie en het vakwerk in de achtergevel als ophangconstructie
voor de hellingbaan van de parkeergarage. De -45 mm dikke-
buizen van de vakwerken werden door lassers met offshore
ervaring op het werk gerealiseerd. I.v.m. zeer grote krachten op
de buizen werden staalplaten met honderden deuvels op de
buizen aangebracht om de verbinding tussen beton en
staalconstructie te mal<en. Per las had men 3 à 4 dagen nodig.
En Jan Font Freide zou nog wel 3 à 4 dagen verder kunnen
uitwijden, maar het woord is aan Ham Nieuwendijk, project-
leider van Wilma Bouw die ons verblijdt met enkele pral<tijk-
verhalen over de bouw. Hij memoreert het logistiek stuntwerk
dat in één geruisloze nacht tot stand kwam. De Utrechtsebaan
werd afgesloten en de prefabtrekbalken, de tussenbalken en de
werkvloer werden gelegd. Alle participanten waren letterlijk met
stomheid geslagen en Emma sliep ook gewoon door. In totaal
werd zo'n 600 m2 constructie in één nacht gemonteerd.
El ke paal heeft zijn verhaal
Tijdens de bouw zijn veel heipalen gebroken en vroeg men zich af wat de juiste heiblok-paal-
verhouding zou zijn geweest. Veel palen moesten worden geïnjecteerd. Vervolgens is men
geconfronteerd met een bouwstaking bij de betonfabriek, een natte kerst, een vrieswinter en een
faillissement bij de gevelafwerkingsfirma. En dat ontnuchtert de toehoorders weer 's wat.
De verhitte en popelende groep van 30 AVA's neemt een kijkje, een kiekje en een broodje om met
een verheven blik huiswaarts te keren. En het staat als een paal in het Scheveningse zand dat de
samenwerkende organisaties hun trotsheid niet zullen verhullen als zij nog eens terugblikken op
de totstandkoming van dit project, als zij na de oplevering nog een snackje pikken bij snackkar
'De Vrijheid' op 7 juli a.s.
Een verbaasde secretariaatsmedewerker
.....
L .J

12. Activiteiten 1996
12 juni 'Via bul naar baan' themamiddag TU te Delft
25 juni 'Pioniers of the Past, Professionals of the Present' Symposium TU te Eindhoven
26 juni Booosting External 'Ondergronds Bouwen' te Rotterdam
29 augustus Trespa International te Weert
24 september 'De toekomst van het kantoor' te Leiden
15 oktober Polynorm te Bunschoten
6 november Pittsburgh Corning te Tessenderlo, Belgïe (AVA)
(AVA) staat voor Alleen Voor Aangeslotenen
o 0 0 5 t ·n 9
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,
b I
s tic h tin 9
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
industrie, ontwerpers en architecten. De voornaamste doelstelling
in dus tri e e I van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, ondenoeken en
b 0 uwe n toepassen van industrieel te vervaardigen bouwprodukten en gebouwdelen, ter verhoging
ne der I a n d van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
~ ... Booost i ng
Hoogmadestraat 57 postbus 10197
colofon
3004 AD Rotterdam
telefoon 010 4156304 telefax: 010 4157409 E-mail paaarch@pi.net
Contactpersoon Jolanda Steenhouwer,
bereikbaar: di en wo van 9.00 rot 17.00 uur en op do van 9.00 tot 13.00 uur
Redactie: Jolanda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans Truijen
Met bijdragen van: Edwin de Ferrante, Jan Font Preide, Dirk Groeneve/d,
Math Mounnans, Ronald Peters, Jean Louis Sl.egers, Marcel Vroom, Jan Westra
t • Voorzitter ir Jan Westra TU Eindhoven
ir Eric Vreedenburgh Archipel Ontwerpers
Vice voorzitterir
Secretaris ir Jouke Post Post Ter Avest Architecten
Penningmeester ir Johan Riezebos Rockwool
Lid irJos Lichtenberg Buro A+
Lid Henk van Laarhoven Hubert-Jan Henket Architecten
Lid irJaap Koning Brouwer en Koning
L .J
11

13. . ,
Nieuwe participanten 1996
Saint - Roch Glas Contactper soon: Jean Louis 57egers
SAINT-ROCH -VEROMCO Koninklijke Saint-Roch Veromco is de grootste verwerker en leverancier
Meerval 9••
Postbus 660
van vlakglasproducten voor de bouwen interieur op de Nederlandse
markt. Het Nederlandse hoofdkantoor is gevestigd in Veenendaal, het
verkoopkantoor Saint-Roch Glas in Nieuwegein. De strategie van Saint-
3430 AR Nieuweg ein Roch is duidelijk gericht op kwaliteit en produktinnovatie: M.b.t. de
tel 030-605 55 23 verbetering van het wooncomfort en een laag energiegebruik is
fax 030- 605 50 88 bijvoorbeeld een HR-g1as, Super POLYGLASS met een U-waarde van 0,7
W/m2k gerealisereerd in de UrbanviUa's te Amstelveen. Op het gebied van
veiligheidsbeglazing bestaat STADIP SPORT onrwikkeld, dar als sectorscheiding tussen de 'risicovalcl<:en' in
het Amsterdamse ArenA zal worden toegepast. De vraag naar doorschijnende decoratieve beglazing voor
scheidingswanden heefr tot de onrwilcl<:eling van STADIP DESIGN en/of STADIP COLOR geleid. PRIVA-
LITE (schalcelglas) is een veiligheidsglas dat d.m.v. 'een druk op de knop' verandert van doorzichtig naar
ondoorzichtig. Voor de komende jaren zal her onrwikkelen van complete glasconstructies en -systemen aan
belang toenemen. Het vinden van gekwalificeerde en betrouwbare partners op dit vlalc is dan ook van eminent
belang. Via Booosting kunnen ideeën, contacten en samenwerkingsverbanden op dit gebied ontstaan. ....
A/Jüznc~ Euro~ Unicom Nederlalld A+ Burtau voor
Bik Bouwprodukun Wolvega Panelen Bouwproduktolltwikkeling
BrakÛ Interimr Gro~p Zoontje> Beton Advinbu"au voor Bouwttchniek ABT
Bruynzeel Kmkms m Kizsun ArchiltCltll m Consultants AóC
Fabriek van PlnAtwerkm H. van Dam ACN Con.structelIN
Enitor Ad van Berw Industrial Design Bu"au Angenent
GE Plastic> SlrUCtu"d Prodw:ts Euro~ Brouwer + Koning Corsmit Rmulgevend IngenieursbUT(au
Hoesch BouwSJsumm Nederland Flex Dewwpment CVK
Holec Sysumm 6- Componnlfm Holland Processing Ir KA"I H. Dekker
Hoogowns Groep !.andmark DnÎgn 6- Technology Façode Consulting 6- Ellgineering
Humer Douglas Produktcentrum TNO GeNie Consult
Kömmerüng Benelux Ir A. Hoek CS Bouwkundig Ingmimrs
Jamara ProdUCIS HogtJchool Enschede
JJ KmJS ArchipelOlltwerpers Hogeschool Midden-Brabant
Kru~ Bomalex Architecunb,mau Böhtüngk Hiensch Engineering
NBM-AmsuUand Woningbouw Jan Brollwer Aswciatn KAnloor van de Toekomst
Octatube Spau SlrUCtum CEPEZED Natio1l41e Woningraad
Pieurman Hardglas EGM Archittclm SfIlIllbouwinstituut
Plaslica Plaat Hubert-Jan Henket bna archittcren Stichting Aluminium Centrum
Polydalr Post Ter Allt'>"t Archirecttn TU Delft
Polyllonn Tj ïèn Dnign TU Eindhovm
Rewa Budel Tuns+Horsting Archittcttn V~iging Nederlandse
Rrynotrode Verburg Hoogendijk Archirekttn Cnnentindustrie
Rockwool !.apinus Architekrenburo VISSer 6-Bemnan H. de Wit Consultancy
Somfy Nederland ir Frank Vlln Wae>. Ingenieursbll"au Zonnewld
Saim-Roch Glas Buro voor Archittktuur
Tmpa 11IIer1l4tio1l41 ir Daan Peters
L Ubbink Nederlalld
.J

14. • ,
mOOOi:
Bewondering voor ontwerpers, hun gebouwen en produkren die afwijken van het gangbare en die
een aantoonbare, zichtbare verandering in het denken over de materiële wereld tot gevolg hebben, zijn
al eerder aanleiding geweest in deze rubriek: Gaudi, Rogers, Piano, Calatrava, Alsop. De Engelse
ontwerper Alexander Moulton wil ik aan dit illustere gezelschap toevoegen.
Sinds de ontwerp-oefening - tijdens de opleiding aan de TU Delft - van een vouwfiets, waarvan ik
het aandrijf-/opklapmechaniek moest ontwerpen, houden fietsen mij bezig: de engineering van de
spanfiets van Frans de la Haye en eigen onrwerpen voor een hydraulische aandrijving, een lichtgewicht
aluminium bagagerek voor racefietsen, oplaadbare fiecsverlichting en een fietsbel. Momenreel is mijn
betrokkenheid meer beschouwend.
Mijn bewondering gaat uit naar deze ontwerper van de compacte fiets. Alex Moulron ontwierp het
archerype van de vouwfiets, waarvan het protorype stamt uit 1959. In meerdere generaties modellen
is Moulton op zoek geweest naar de ideale vorm en constructie van een fiets met kleine wielen,
opvouwbaar, draagbaar en met een uitstekend comfort en bestuurbaarheid. Het eerste
produktiemodel werd gelanceerd in 1962: kleine wielen, ingebouwde vering en de mogelijkheid de
fiets als geheel op te vouwen; de fiets nam weinig ruimte in beslag en kon in de achterbak van de auto
worden meegenomen. Moulton doorbrak met zijn nieuwe fiets de traditionele, oudetwetse vorm-
geving van het rijwiel en liet zien dat de fiets een modern vervoermiddel met een modern uiterlijk is,
passend in de tijd van toenemend auroverkeer en met gebruikmaking van moderne technologieën.
Waarom Moulton deze fiets concipieerde is mij niet bekend. Vermoedelijk is hij beïnvloed geweest
door het werk van een andere 'Engelsman', Sir Alec Issigonis, ontwerper van de Morris Mini M'
- kortweg Mini - die in 1959 in produktie is genomen. Issigonis, van Turkse afkomsr, heeft immers
met de Mini een compleet nieuw archetype van de kleine auto gecreëerd. Zowel de Moulton als
Mini hebben model gestaan voor de sindsdien voortdurende ontwikkeling van de compacte fiets en
de compacte auro.
L .J

15. r ,
De Moulron fiets is in 1983 herzien met een lichtgewicht frame, geconstrueerd als vakwerk. Eigenlijk
vind ik deze versie de mooiste: de ultieme uitdrukking van de fietstechnologie, vooral in de
roesrvaststalen uirvoering. Hij is er als rouring-model en als race-model, compleet met race-stuur. Maar
als vouwfiets is deze Moulron minder goed ontwikkeld dan de fietsen die uit deze voorganger zijn
voortgekomen. Bij de recente aanschaf van een vouwfiets heb ik mijn voorkeur voor de Moulton
daarom helaas moeten laten varen; ik zou hem wel willen hebben, maar dan als kunstwerk; niet om
te rijden maar om naar te kijken, wat gezien de prijs ook het beste is.
Dus moest ik kiezen uit het inmiddels ruime
aan andere modellen, zoals Brompron, Dahon, Di
Blasi, Neobike en Birdy. De Birdy is de meesr
geavanceerde lichtgewicht vouwfiets van dit
moment, vooral door zijn off-me-road kwalireiren,
maar als compacte vouwfiers minder bruikbaar.
Mijn keuze is gevallen op de Brompron, die
een zeer precies stuurgedrag, comfort -
door een achtervork mer schokdemper -
en een uitstekende stabiliteit combineert
met een ingenieus en gebruiksvriendelijk
opvouwmechanisme: je merkt niet dat je op
een compacte fiets rijdt en de opgevouwen roes tand is niet grorer dan handbagage. De Brompton is
de Macintosh onder de vouwfietsen, in vergelijking rot bijvoorbeeld de Di Blasi; dat is meer een MS-
DOS fiets: minder stabiel en elke maand moet je z'n boutjes aandraaien.
L .J

16. . ,
Voor de aanschaf van zonneboilers is èen nieuwe afval binnen hetzelfde bedrijf of dezelfde keten. De
subsidieregeling vastgesteld, de Subsidieregeling subsidie bedraagt 40% van de kosten met een
actieve wn-thermische systemen. De regeling geldt maximum van f 250.000. Projecten waarvan de
voor bedrijven, woningbouwverenigingen en parti- kosten minder dan f 50.000 bedragen komen niet in
culieren. Aanvragen kunnen wwel voorafgaand aan aanmerking. De voorkeur gaat uit naar projecten die
de investering als (in 1996) achteraf worden worden ingediend door samenwerkingsverbanden
ingediend. Een aanvraag kan betrekking hebben op van bedrijven. In dit programma worden aanvragen
een of meer wnneboilers; de subsidie is echter volgens het tendersysteem beoordeeld. De termijn
afhankelijk van het jaar waarin de zonneboiler wordt voor het indienen van deze aanvragen sluit op 30
geïnstalleerd. Hiervoor is gekozen om een snelle augustus a.s.
aanschaf van wveel mogelijk wnneboilers te stimu-
leren. Het is de bedoeling dat een prijsdaling van de Het Programma Reductie Luchtemissies Bedrijven
zonneboilers in de komende jaren voldoende is om 1996 richt zich op de ontwikkeling van nieuwe
de lagere subsidie te compenseren, maar gegaran- technieken om de emissie van verontreinigende
deerd is dit niet. De subsidie is afhankelijk van de stoffen in de lucht te beperken. Het kan hierbij wwel
totale energieopbrengst en bedraagt per GJ f 240 gaan om verbrandingsgassen als om gassen die
voor de eerste 4 GJ (1997: f 170, 1998: f 100), en vrijkomen bij bedrijfsprocessen. Verschillende typen
f 100 per GJ daarboven (1997: f 70, 1998: f 50). projecten komen voor subsidie in aanmerking:
De regeling wordt uitgevoerd door Senter te Zwolle. haalbaarheidsstudies (subsidie tot 90%), onderzoeks-
en ontwikkelingsprojecten (subsidie tot 50%),
Extra milieuprogramma's praktijkexperimenten (subsidie rot 50%) en demon-
De uirvoeringsprogramma's op basis van het stratieprojecten (subsidie 35% over de eerste f 1 mln.
Bijdragenbesluit milieugerichte technologie zijn en 25% over de kosten daarboven). Bij elke categorie
aangevuld met twee nieuwe programma's. Voor gelden ook maximale bedragen. Priotiteit wordt
beide programma's is een betrekkelijk klein budget gegeven aan de beperking van de uitstoot van
uitgetrokken, bij elkaar slechts f 2,5 mln. stiksrofoxiden, S02 en ammoniak.
Het programma voor hergebruik van afValstoffen, het De termijn voor het indienen van aanvragen sluit op
vroegere NOH, is opgevolgd door een programma 1 december 1996. Beide programma's worden
dat meer is gericht op de toepassing in de pral<tijk uitgevoerd door de NOVEM te Utrecht.
van de inmiddels ontwikkelde kennis en heet
A
'··:
Programma Stimulering Praktijkexperimenten
Preventie en Hergebruik Afvalstoffen 1996. Dit ?
I
programma is gericht op retoursystemen voor Voor meer informatie kunt u
afgedankte produkten in combinatie met hoog- contact opnemen met
waardig hergebruik en hergebruik van produktie- Pouwer & Stevers (010 - 4521122). • • I .....
L .J
15

17. Van Dam flies away!
Nederlandse Sandwichpanelen voor Hong Kong Airport Chek Lap Kok
Sir Norman Foster zei het al tijdens in Eindhoven vorige maand: ' ..... het menselijk vernuft optimaal
benutten, tot op de fabrieksvloer. Dan is er veel meer ,~ .." ..
mogelijk dan je denkt.'
We hebben het geweten: Hij specificeerde een sand-
wichpaneel van 80 mm dik. Op zich is dat geen enkel
probleem. Totdat bleek dat: het aalglad moest zijn; een
geluidsisolatiewaarde van 48db moest halen; meer dan
3 meter diende te overspannen bij een thyphoon- -";-""f.'<~m;j
belasting; volledig onbrandbaar moest zijn; 25 jaar
onderhoudsvrij zou kunnen zijn en Foster een aan-
sluiting en ophanging als in afgebeeld detail eiste.
We hebben het voor elkaar gekregen! Met veel vernuft,
(mede dankzij de oplossing van Kees aan de lijmstraat).
Alle testen zijn geslaagd en de produktie loopt. Mooi hè
dat 'Project van de eeuw! Een plattegrond in de vorm
van een vliegtuig en met 15.000 m2 panelen, zo vlak als Nederland! Kom maar eens kijken ....
Dirk Groeneve/d, managing director Fabriek van Plaatwerken H. van Dam te Ridderkerk.
De LOOOPgroep
In samenwerking mer de Vereniging
Nederlandse Cementindusrrie werd op 20
maart jJ. bij Hurks Beton te Veldhoven een
Looop over prefàb beton georganiseerd. De
(on)mogelijkheden van het nieuwe produkt
Beauton (spreek uit Bjoeton) stonden
hierbij centraal. Voor nadere informatie
entof een verslag van deze activiteit kunt u
zich wenden tot het secretariaat.
De LOOOPgroep v.l.n.r.: Karel Vollers, Vollers Architecten, architect/onderzoeker - Ad van Berlo, Van Berlo
Industrial Design, indusrrieel onrwerper - jan Westra, voorzitter Booosting en hoofddocent TUE/vakgroep BPU
- Evert Heling, A1von, technisch directeur - Wim Bmnmk, Spanbeton, directeur Research & Development - jouke
Pos~ Post Ter Avest Architecten, architect - Siem Poot, BetonSon, produktonrwikkelaar - jos Fassaert, Hurks Beton,
commercieel directeur - Henk van Laarhovm, Hubert-Jan Henket Architecten, industrieel onrwerper - jaap van
Es, ACN Constructeurs, constructief ingenieur - Ham Köhne, VNC, technisch marketeer