Οι Έλληνες πρόσφυγες, Εργασία του Α2 του 1ου Γυμνασίου Βέροιας.

1. Οι Έλληνες πρόσφυγες
Έλληνες πρόσφυγες της Μικράς Ασίας Έλληνες πρόσφυγες της Αμερικής
Εργασία στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Από τους μαθητές του 1ου Γυμνασίου Βέροιας:
Κούλη Ευθυμία
Λαφαζάνη Ελένη
Μάστορα Αφροδίτη
Καρανάτσιος Αντώνης
Κουζούπης Ανδρέας

2. Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας

3. Η Μεγάλη Ιδέα
Είναι κοινή παραδοχή πως η Μικρασιατική καταστροφή επηρέασε
σημαντικότατα την πορεία ολόκληρου του ελληνικού έθνους. Όλα
ξεκίνησαν με την προσπάθεια υλοποίησης της επονομαζόμενης Μεγάλης
Ιδέας, που διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Ιωάννη Κωλέττη και τον
βασιλιά Όθωνα με τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους και είχε
μεγάλη απήχηση αργότερα στον ελληνικό λαό κατά την πρωθυπουργία
του Ελευθέριου Βενιζέλου. Η ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία, λόγω
λανθασμένων υπολογισμών και χειρισμών κατέληξε σε αποτυχία.
Αποτέλεσμα ήταν το ελληνικό κράτος να αναγκαστεί να
συνθηκολογήσει και τελικά να υπογράψει τη συνθήκη της Λωζάνης, με
την οποία συμφωνήθηκε ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και
της Τουρκίας. Με τη συνθήκη αυτή 200.000 Μικρασιάτες μετακινήθηκαν
από την πατρίδα τους με προορισμό την Ελλάδα. Ωστόσο, πριν από την
υπογραφή της συνθήκης είχαν ήδη ξεριζωθεί περίπου 1.000.000 γηγενείς
υπό άθλιες συνθήκες, βιώνοντας την εξαθλίωση, την ένδεια και την
απειλή του θανάτου.

4. Η συνθήκη της Λωζάνης-
Η Μεγάλη Ιδέα

5. Η Συνθήκη της Λωζάνης 24 Ιουλίου 1923

6. Η εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων
στην Ελλάδα και τα προβλήματά τους
Ο ρατσισμός, ο φανατισμός, ο δογματισμός, ο εθνικισμός, διακατείχαν
τους Έλληνες και λειτούργησαν ως τροχοπέδη στην αποκατάσταση της
αρμονίας και τάξης στη χώρα, μετά την έλευση χιλιάδων προσφύγων στην
ελληνική επικράτεια καθώς και στην ομαλή αφομοίωση του πληθυσμού των
προσφύγων στην ελληνική κοινωνία. Παρείσακτοι και στις δύο «πατρίδες»
τους, ένιωθαν να μην ανήκουν πουθενά και έβλεπαν την Ελλάδα αρχικά σαν
«μητριά» και όχι σαν «μητέρα». Με την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, οι
πρόσφυγές ήρθαν αντιμέτωποι με πολλά προβλήματα, κυρίως οικονομικής
και κοινωνικής φύσεως. Οι Έλληνες τους συμπεριφέρονταν με καχυποψία,
ξενοφοβία και συχνά εκφράζονταν γι’ αυτούς με απαξιωτικούς
χαρακτηρισμούς, όπως: «τουρκόσποροι», «ξενομερίτες».

7. Φτωχοί άνθρωποι και
ξεριζωμένοι
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ….
Απ’ το μηδέν ξεκίνησαν.
Έπρεπε να ζήσουν, να φάνε,
να ντυθούν και να ταΐσουν και
να μεγαλώσουν τα παιδιά τους,
να τα σπουδάσουν και
να τα παντρέψουν, κι από
πουθενά βοήθεια δεν είχαν…
Γι’ αυτό προσκολλήθηκαν
στη γεωργία και στην
κτηνοτροφία,
στα χώματα και στις
ουρές των αγελάδων.
Πουθενά δεν άφησαν στάχυα
άκοπα… Πουθενά χωράφια
άσκαφτα… Πουθενά πέτρες
απελέκητες…
Με το ξερό, το λερωμένο κομμάτι
στο χέρι έτρεχαν και
πολεμούσαν νύχτα μέρα.
Αναγκάστηκαν, ίδρωσαν
δουλεύοντας σε
ξένα χωράφια και εξημέρωσαν
τον τόπο, την Ελλάδα και
έμειναν με τα’ όνομα στην
κοινωνία
Μας αναφέρει η εκπαιδευτικός Ελένη Πιπερίδου-
Λαφαζάνη στο βιβλίο της αφιερωμένο στους
Πρόσφυγες με τίτλο «Ζήσον και μη φαίνεσαι»
Εκδόσεις: Υδρόγειος 2005

8. Μαρτυρία

11. Τα μέτρα της ελληνικής κυβέρνησης
Με τον ερχομό των
προσφύγων στην Ελλάδα η
ελληνική κυβέρνηση έλαβε,
αρχικά, μέτρα που αφορούσαν
στην ιατροφαρμακευτική τους
περίθαλψη, στην εγκατάσταση
και διαμονή τους, στην
αποκατάσταση και την ομαλή
τους ένταξη στην ελληνική
κοινωνία. Οι ανάγκες των
προσφύγων υπερέβαιναν όμως
τις δυνατότητες του ελληνικού
κράτους. Για το λόγο αυτό,
επιτεύχθηκε με αρωγό την
Κοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ), η
ίδρυση της Επιτροπής
Αποκαταστάσεως Προσφύγων
(ΕΑΠ), που στόχευε στην παροχή
εργασίας και στέγασης.Οι πρώτες
προσπάθειες για την υλοποίηση
του σχεδίου αυτού έγιναν με την
εγκατάσταση των προσφύγων σε
σκηνές τοποθετημένες σε ανοικτούς
χώρους και σε καταυλισμούς με
πρόχειρα καταλύματα, πάντα μακριά
από τις πυκνοκατοικημένες περιοχές
των μεγάλων πόλεων: Αθήνα,
Θεσσαλονίκη, Πειραιάς, Πάτρα,
Καβάλα, Βόλος, Κόρινθος και αλλού.

12. Ένα από τα επόμενα
μέτρα που έλαβε η ελληνική
κυβέρνηση, μετά την
προσωρινή διευθέτηση του
ζητήματος της στέγασης των
προσφύγων, ήταν η
παραχώρηση σε αυτούς
εθνικών γαιών, αγροτικών
εκτάσεων για να
καλλιεργούν. Τα κτήματα
αυτά ήταν στις περισσότερες
των περιπτώσεων άγονα και
δεν απέδιδαν τους καρπούς
που ανέμεναν οι πρόσφυγες,
παρά τη σκληρή τους
εργασία σ’ αυτά.

13. Τα μέρη εγκατάστασης
των προσφύγων
Έπειτα, οι πρόσφυγες άρχισαν να οργανώνονται και
εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, τη Δυτική Θράκη (Έδεσσα, Σουφλί), ενώ
μερικοί κατέφυγαν στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου και την
Πελοπόννησο. Η μαζική προσέλευση παρ’ όλα αυτά εντοπίζεται στην
Αθήνα, το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Ελλάδας, και σε μικρότερο
βαθμό στη Θεσσαλονίκη. Αλλά και στα κέντρα αυτά δεν ήταν
διασκορπισμένοι, η κυβέρνηση οργάνωνε συνοικισμούς ανάλογα με τον
τόπο προέλευσης των προσφύγων. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη Νέα
Ιωνία, τη Νέα Σμύρνη, τη Νέα Φιλαδέλφεια, τη Νίκαια, την Καισαριανή,
τα Νέα Μουδανιά, τη Νέα Αλικαρνασσό, τη Νέα Ερυθραία, τη Νέα
Φώκαια, τη Νέα Καρβάλη και τη Νέα Μάκρη. Οι συνοικίες αυτές
ονομάζονταν προσφυγικές και σε αυτές οι πρόσφυγες ζούσαν
απομονωμένοι, αποξενωμένοι, παραγκωνισμένοι και
περιθωριοποιημένοι από την υπόλοιπη ελληνική κοινωνία, που α
αντιμετώπιζε ως παρείσακτους. Η επιλογή των περιοχών εγκατάστασης
γινόταν τις περισσότερες φορές οργανωμένα με βάση το κριτήριο του
επαγγέλματος που ασκούσαν στις «χαμένες» πατρίδες τους, γι’ αυτό, για
παράδειγμα, οι καπνοπαραγωγοί και οι καλλιεργητές δημητριακών
στέλνονταν σε ανάλογα εδάφη, όπως ήταν η Δυτική Θράκη και η
Ανατολική Μακεδονία.

14. Τα επαγγέλματα των
Μικρασιατών προσφύγων
Με την έλευση των προσφύγων και την ανταλλαγή των
πληθυσμών η όψη των μεγάλων πόλεων άλλαξε μέσα σε μικρό
χρονικό διάστημα και ο πληθυσμός της Ελλάδας έγινε πιο
ομοιογενής. Στον τομέα της οικονομίας τώρα, οι πρόσφυγες
αποτέλεσαν τον κινητήριο μοχλό για τη βιομηχανία και τη
βιοτεχνία, καθώς κατέλαβαν θέσεις σε εργοστάσια και
μικρομεσαίες επιχειρήσεις, με χαμηλούς μισθούς. Συνιστούσαν το
κύριο εργατικό δυναμικό της Ελλάδας, με κύριους τομείς
απασχόλησης την κλωστοϋφαντουργία, την ταπητουργία, τη
μεταξουργία και την αλευροβιομηχανία. Ένας λόγος για τον οποίο
συντέλεσαν στο μέγιστο βαθμό στην ανάπτυξη της οικονομίας της
Ελλάδας ήταν η εργατικότητα, η έντονη επιχειρηματική δράση, η
δημιουργικότητα και η προκοπή που τους διέκρινε. Έτσι,
κατάφεραν να αποδείξουν στους γηγενείς ότι δεν ήταν κοινωνικά
παράσιτα και παρά τις αντίξοες συνθήκες που επέφερε ο
ξεριζωμός τους από τις αλησμόνητες πατρίδες, ευεργέτησαν τελικά
ολόκληρη τη χώρα.

16. Ο πολιτισμός των προσφύγων
Προερχόμενοι από τόπους με μακραίωνη πολιτισμική παράδοση,
οι πρόσφυγες μετέφεραν στην νέα τους πατρίδα τον πολιτισμό τους. Η
μουσική τους επηρέασε τα λαϊκά στρώματα, παρέχοντας νέους
τρόπους έκφρασης. Ο μικρασιατικός αστικός πληθυσμός,
προστιθέμενος στον ελληνικό αστικό πληθυσμό, καθόρισε τη σύζευξη
του σμυρνέικου με το ρεμπέτικο τραγούδι. Η μουσική ορχήστρα
εμπλουτίστηκε με τον μπαγλαμά, τα σάζια, τους ταμπουράδες, το
βιολί, το ούτι, το κανονάκι. Προερχόμενοι οι Μικρασιάτες από
περιοχές στις οποίες λειτουργούσαν σημαντικά εκπαιδευτικά
ιδρύματα και εκτεταμένο σχολικό δίκτυο, με τον κοσμοπολίτικο
χαρακτήρα τους, αναζωογόνησαν το ελλαδικό πολιτισμικό τοπίο με
νέες αντιλήψεις και πολιτισμικές αξίες. Το 1922 θεωρείται σημαντικός
σταθμός για τη λογοτεχνία. Πέραν της μουσικής και της λογοτεχνίας ο
χορός, η διατροφή, η ενδυμασία και τα κοινωνικά έθιμα εμπλούτισαν
την ελληνική παράδοση, παράγοντας νέα ρεύματα για την επιστήμη
της λαογραφίας. Ιδιαίτερα οι πόλεις, στην προκειμένη περίπτωση,
λειτούργησαν ως ανοικτά «συστήματα» για τη διάχυση και
αφομοίωση κάθε είδους πολιτισμικής δραστηριότητας.

17. Γράμματα, Τέχνες και Λογοτεχνία
Η Μικρά Ασία αποτέλεσε την πατρίδα πολλών επώνυμων
λογοτεχνών, οι οποίοι εμπνευσμένοι από την αποτρόπαια εκδίωξή του
γένους τους, συνέγραψαν λογοτεχνικά αριστουργήματα που εκφράζουν
όχι μόνο τα ιστορικά γεγονότα, αλλά κυρίως το.συναισθηματικό φορτίο
της προσφυγιάς. Σημαίνουσες προσωπικότητες που άφησαν το στίγμα
τους στην ελληνική λογοτεχνία είναι οι ακόλουθοι: η Διδώ Σωτηρίου, η
Μαρία Ιορδανίδου, ο Ηλίας Βενέζης, ο αγιογράφος, ζωγράφος και
λογοτέχνης Φώτης Κόντογλου, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Γεώργιος Θεοτοκάς, ο
Στρατής Δούκας, ο Γιώργος Μετσόλης και ο βραβευμένος με Νόμπελ
Λογοτεχνίας Γιώργος Σεφέρης.
Έξοδος-Προσφυγιά-Ειρηνική ζωή
Η Έξοδος του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία το ’22 είναι η
κορύφωση των γεγονότων και αποτελεί τομή στον χώρο και στον χρόνο. Η
φωτιά της Σμύρνης, η αλλοφροσύνη των ξεριζωμένων, ο αγώνας για τη
φυγή και τη σωτηρία είναι «κοινοί τόποι» στις λογοτεχνικές σελίδες τους.

18. Οι Έλληνες της Αμερικής

19. Οι πρώτες ελληνικές
κοινότητες στην Αμερική
Η συστηματική μετανάστευση Ελλήνων προς τις ΗΠΑ άρχισε
κατά το β΄ μισό του 19ου αιώνα Την εποχή εκείνη, οι Έλληνες
εισέρχονταν στις ΗΠΑ ως «Λεβαντίνοι», επειδή προέρχονταν από
τη Μικρά Ασία και από ελληνικά νησιά που ανήκαν στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μέχρι το 1880, οι Έλληνες μετανάστες
στις ΗΠΑ δεν ξεπερνούσαν τις 2.000. Η πρώτη αξιοσημείωτη
Ελληνική κοινότητα δημιουργήθηκε στη Νέα Ορλεάνη της
Λουιζιάνα τη δεκαετία του 1850. Γύρω στα 1866 η κοινότητα ήταν
πολυάριθμη ώστε να συσταθεί Ελληνικό προξενείο και να ιδρυθεί
η πρώτη ελληνορθόδοξη εκκλησία στις ΗΠΑ. Οι πρώτοι Έλληνες
μετανάστες εγκαταστάθηκαν σε μεγάλα αστικά και βιομηχανικά
κέντρα, όπου έβρισκαν εύκολα εργασία. Στη συντριπτική τους
πλειονότητα άνδρες, εργάστηκαν σε μεταλλεία και στη διάνοιξη
του αμερικανικού σιδηροδρομικού δικτύου. Έλληνες συμμετείχαν
σε μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις που συντάραξαν τις ΗΠΑ στις
αρχές του 20ού αιώνα.

21. Στα 1890 ζούσαν στις ΗΠΑ περίπου 15.000 Έλληνες. Τη
δεκαετία του 1890 η μετανάστευση αυξήθηκε, κυρίως λόγω
των πολλών οικονομικών ευκαιριών που υπήρχαν στις ΗΠΑ.
Από το 1890 ως το 1917 έφτασαν στις ΗΠΑ 450.000 Έλληνες
μετανάστες κι άλλοι 70.000 από το 1918 ως το 1924. Οι
περισσότεροι εργάζονταν στις πόλεις των βορειοανατολικών
ΗΠΑ και λιγότεροι ως εργάτες στο σιδηρόδρομο και στα
μεταλλεία των δυτικών ΗΠΑ.
Το 1900 οι αμερικανικές αρχές κατήργησαν τους
περιορισμούς στην είσοδο Ελλήνων μεταναστών. Έτσι ο
αριθμός τους αυξήθηκε εντυπωσιακά. Σε μεγάλα αστικά
κέντρα των ΗΠΑ δημιουργήθηκαν ελληνικές γειτονιές. Μικρές
ελληνικές επιχειρήσεις — κυρίως εστιατόρια και καφενεία,
αλλά και παντοπωλεία κ.ά. — άρχισαν να εμφανίζονται
παντού. Η ομογένεια άρχισε να οργανώνεται σε
ελληνορθόδοξες ενορίες, εθνικοτοπικούς συλλόγους και
άλλες οργανώσεις.

22. Συνθήκες για μόνιμη εγκατάσταση
Πολλοί Έλληνες προσδοκούσαν να εργαστούν και να επιστρέψουν
στην πατρίδα τους με κάποιο κεφάλαιο ώστε να ενισχύσουν την
οικογένειά τους. Όμως, δυο παράγοντες άλλαξαν τα δεδομένα και τις
προσδοκίες αυτές:
1. Η απώλεια των πατρογονικών εδαφών. Το 1913, με το τέλος των
βαλκανικών πολέμων οι τόποι καταγωγής 60.000
Ελληνοαμερικανών βρέθηκαν υπό βουλγαρική κυριαρχία. Επίσης,
το 1923 οι πατρίδες 250.000 Ελλήνων των ΗΠΑ παρέμειναν υπό
τουρκική κυριαρχία και οι ομοεθνείς τους αναγκάστηκαν να τις
εγκαταλείψουν είτε λόγω διωγμών είτε έπειτα από την
αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών που επέβαλε η Συνθήκη της
Λωζάνης. Έτσι, εκ των πραγμάτων οι Ελληνοαμερικάνοι αυτοί
έχασαν το δικαίωμα να επιστρέψουν.
2. Το 1923 οι ΗΠΑ αναθεώρησαν τους κανόνες για την ευρωπαϊκή
μετανάστευση. Έδωσαν το δικαίωμα στους μετανάστες να πάρουν
την αμερικανική υπηκοότητα και να φέρουν στις ΗΠΑ τις
οικογένειές τους για μόνιμη εγκατάσταση. Κατά την εικοσαετία
1925 ως 1945 έφτασαν γύρω στα 30.000 νέα άτομα από την
Ελλάδα. Τα περισσότερα από αυτά ήταν πραγματικές ή εικονικές
νύφες για ανύπαντρους Έλληνες άνδρες.

23. Μεταπολεμική περίοδος
Μεγάλος αριθμός Ελλήνων άρχισε να έρχεται πάλι στις ΗΠΑ
μετά το 1945. Αιτία ήταν οι οικονομικές καταστροφές που
υπέστησαν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από τον Εμφύλιο
Πόλεμο που ακολούθησε. Από το 1946 ως το 1982 μετανάστευσαν
στις ΗΠΑ περίπου 211.000 Έλληνες. Οι μεταπολεμικοί μετανάστες
δεν δέχτηκαν τόσες πολλές πιέσεις αφομοίωσης, όπως οι
παλιότεροι. Έτσι ανανέωσαν την ελληνοαμερικανική ταυτότητα,
ειδικότερα σε χώρους όπως τα ελληνόφωνα μέσα ενημέρωσης.
Με την πάροδο των χρόνων, η ελληνική ομογένεια στις ΗΠΑ
άρχισε να ανέρχεται τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά. Από τη
δεκαετία του 1960, πολλοί Ελληνοαμερικανοί της δεύτερης και
τρίτης γενιάς άρχισαν να αναμειγνύονται και στην πολιτική ζωή της
χώρας. Άλλα άτομα ελληνικής καταγωγής, όπως ο γιατρός
Γεώργιος Παπανικολάου, η υψίφωνος Μαρία Κάλλας, η ηθοποιός
Έλλη Παππά κ.ά., εργάστηκαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα στις
ΗΠΑ. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι πρώτες ηχογραφήσεις
ελληνικής μουσικής έγιναν στις ΗΠΑ.

24. Σήμερα
Μετά το 1981 και την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση οι αριθμοί των μεταναστών στις ΗΠΑ μειώθηκαν πολύ και
υπολογίζονται στους 2.000 ετησίως.
Όμως, υπάρχει μια ποιοτική διαφορά σε σχέση με τους
παλιότερους, αφού οι περισσότεροι Έλληνες ή Ελληνίδες έρχονται
πλέον στις ΗΠΑ όχι ως ανειδίκευτοι εργάτες ή ως νύφες, αλλά για
σπουδές και στη συνέχεια παραμένουν στη χώρα για να κάνουν
ακαδημαϊκή καριέρα.
Το 2000 στις ΗΠΑ κατοικούσαν 1.153.300 άτομα με ελληνική
καταγωγή από τον έναν ή και τους δύο γονείς. Δηλαδή, το 0,41%
των Αμερικανών έχουν ρίζες ελληνικές.
Έρευνα του 1990 έδειξε επίσης ότι στις ΗΠΑ κατοικούν
περίπου 550.000 ελληνορθόδοξοι, ενώ τα μέλη της
Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής στις ΗΠΑ ανέρχονται σε 400.000
άτομα περίπου.
Η ιστορία των Ελλήνων μεταναστών στις Ηνωμένες Πολιτείες
έχει κινήσει το ενδιαφέρον πολλών μελετητών.

25. Διαδικτυακές Πηγές
• http://el.wikipedia.org
• http://www.tovoion.com Αφιέρωμα η
εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα

26. Ενδεικτική Βιβλιογραφία
•NATIONAL GEOGRAPHIC: 1922 ο μεγάλος
ξεριζωμός
•Χ. Λούκος: «οι μικρασιάτες πρόσφυγες στην
Ερμούπολη», στο συλλογικό τόμο ο ξεριζωμός και η
άλλη πατρίδα.
•Το έπος της προσφυγιάς του ’22, κείμενο Ν.Χ.
Βικέτος, 29 Σεπτεμβρίου 2002, περιοδικό Άρδην
•Πιπερίδου-Λαφαζάνη Ελένη: «Ζήσον και η
φαίνεσαι», εκδόσεις: Υδρόγειος 2005