хичээл 8

1. Ой ба гэрэл
Лекц 8

2. Ой амьдралын нөхцөл
• Мод, сөөг ургамлуудын амьдралд зайлшгүй
шаардлагатай хүчин зүйлүүдийг ургалтын орчны
буюу амьдралын нөхцөлүүд гэнэ. Ойн амьдралын
нөхцөлд дараах хүчин зүйлс орно. Үүнд:
• дулаан
• гэрлийн горим
• чийг
• ус
• хөрсний онцлог
• агаар
• салхи
• амьтад микро-организм

3. Гэрлийн үүрэг
• Мод, сөөг ургамлын өсөлтийн хэвийн
нөхцөлийг бүрэлдүүлэх, ус чийгийг
ууршуулах, нүүрс хүчлийг задаргахад гэрэл
чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

4. Гэрлийг хэрэглэх байдал
Мод, сөөг ургамлуудыг амьдралынхаа туршид
гэрлийг хэрэглэх байдлаар нь 2 ангилна.
• Гэрэлд дуртай
• Сүүдэрт тэсвэртэй

5. Сүүдэрт тэсвэртэй модод
• Сүүдэрт тэсвэртэйд тооцогддог гацуур, жодоо,
модны мөчир, шилмүүс шигүү байрлан өтгөн
титмийг үүсгэдэг модод орно.
• Сүүдэрт тэсвэртэй модны иш нь мөчрөөсөө
аажим цэвэршдэг учраас тэдгээр модод
амьдралынхаа ихэнх хугацаанд ишнийхээ
ёзоороос оройгоо хүртэл өтгөн саглагар титэмтэй
байна.
• Сүүдэрт тэсвэртэй модны холтос гялгар
гадаргуутай нимгэн байдгаас цочмог хүйтрэлт,
хэт халалтыг тэсвэрлэх нь муу байна.

6. Гэрэлд дуртай модод
• Гэрэлд дуртайд тооцогддог нарс, хар мод, хус,
улиас улингар зэрэг модны үр хэмжээгээр
жижиг, үрээ өгөлт нь эрт эхэлдэг онцлогтой
байна.
• Гэрэлд дуртай модны холтос зузаан арзгар
гадаргуутай гүн цуурсан байдгаас хэт хүйтрэх
халах зэргээс гадна тохиромжгүй
нөлөөллийг тэсвэрлэх нь илүү байна.

7. Гэрэл модны хэлбэрийг үүсгэхэд
чухал нөлөө үзүүлдэг.
• Ойн чөлөө, цоорхойд ганц нэгээрээ ургасан
модны амьдралд ой дотор ургасан модноос илүү
хэмжээний гэрэл зарцуулагдана. Энэ нь
тэдгээрийн ишний дагуу хүчирхэг бүдүүн мөчир
жигд байрлан өтгөн титмийг үүсгэн, гэрэлд жигд
харьцдагтай холбоотой юм.
• Ой дотор ургасан модны титэм хажуу талаасаа
нэг нэгэндээ шахагдан хавчигдаж, өндөрт
өргөгддөг учраас зөвхөн моддын ишний
үзүүрийн хэсэгт титэм байрладаг. Эдгээрээс
үзэхэд нарны гэрэл ой, модны титэм үүсэлтэнд
голлох нөлөө үзүүлдэг болох нь харагдаж байна.

9. Ой дотор

10. Задгай газар

11. Гэрэлийн нөлөөнд моддын өөрчлөлт
• Хэрвээ мод, сөөг ургамлууд амьдралынхаа
ургалтын хугацаанд зөвхөн нэг талаасаа
голлосон гэрлийн байнгын нөлөөний доор
ургасан бол тэр талын өсөлт эрчимтэйгээр
мэдэгдэхүйц цүлхийж ургасан байна.
• Мод, сөөгний жилийн цагариг ч гэрлийн
нөлөөний доор байнга ургасан талдаа бүдүүн
байдаг.
• Мод, сөөгнүүдийн иш нэг талаасаа хавчийсан,
жигд бус, тахийж ургасан байдаг нь гэрлийн
нөлөөтэй шууд холбоотой юм.

12. Титмийн хэлбэр

13. Жилийн цагирагын өсөлт
Ой доторх моддын
диаметрийн өсөлт
Задгай газрын моддын
диаметрийн өсөлт

14. • Нарны гэрлийн эрчим ба чанар моддын титэмд
үзүүлэх нөлөөнөөс хаварт нахиа дэлгэрэх,
ургалтын хугацаанд навч, цэцэг, шилмүүс үүсч
хөгжих модлогийн өсөлтийн хэмжээ нэмэгдэх
үзэгдлүүд шууд шалтгаална. Жишээбэл: мод,
сөөгний үр үүсэлтэнд нарны гэрлийн шууд
цацраг, фотосинтезыг эрчимтэй явагдахад
хэвийн жигд сарнисан гэрлүүд онцгой нөлөөлнө.
• Мод, сөөгний үр жимсээ өгч эхлэх үе орчны
гэрлийн үйлчлэл хүрэлцээнээс шалтгаална.

15. • Модны титмийн байрлалаар удаан хугацаанд
гэрлийн шууд цацрагийн байнгын нөлөөний доор
ургасан (гэрлийн навч) навч, сүүдэр хэсэгт ургасан
навчууд хэмжээгээрээ ялгаатай байна.
• Гэрлийн байнгын нөлөөний дор ургаж хөгжсөн
навчны гадаргуугийн махлаг эд сүүдэрт ургаснаас
нягт, зузаан түүний баганат паренхим сайн хөгжсөн
байхад сүүдэр талд ургасан навчинд цоргот
паренхим хөгжсөн байна. Үүнээс гадна гэрлийн
навчны амсрын тоо сүүдрийн байнгын нөлөөлөлд
ургаж хөгжсөн навчныхаас олон байна.

16. Гэрлийн тусгал
• Ойд туссан гэрлийн шууд тусгалын 35—75,0%
титмийн хөшгинд шингэж 20—25% эргэж ойгоод
5—40,0% нь моддын титмийи хоорондын
зайгаар нэвтрэн хөрсөнд тусдаг байна.
• Гэрлийг эргэж ойлгох чанар модны хөгжилтийн
байдлаас шалтгаална. Жишээлбэл: 30 настай
сайн хөгжилтэй царсан ойд туссан гэрлийн 21,0%
эргэж ойдог байхад хөгжилт удаантай ойгоос
14,0% нь эргэн ойж буцдаг байна.

17. • Титэмд шингэсэн гэрлийн дөнгөж 1—2,0%
модны амьдралд шаардлагатай органик
бодис үүсгэхэд зарцуулагддаг ажээ. Ойн
титмээрээ хүлээж авсан гэрлийн нэлээд хэсэг
нь хөрснөөс үндсээрээ сорж авсан усыг
навчаараа дамжуулан ууршуулахад
зарцуулагдана.

18. • Төрөл бүрийн мод сөөгүүд гэрлийн улаан, шар,
хөх, ягаан туяаны цацрагуудыг шингээх ба
буцааж ойлгох чанараар адилгүй байна. Нэг
модны буцааж ойлгосон гэрлийн цацрагийг өөр
мод ашиглан фотосинтезийг богино хугацаанд
явуулдаг тал ч бий.
• Зарим нэгэн тохиолдолд нэг модноос ойлгож
буцаасан гэрлийн туяа нөгөө модныхоо амьдралд
муу нөлөө үзүүлэх тал ч үзэгддэг.