2. ΤΟ «ΕΠΟΣ»
Η λέξη έπος σημαίνει λόγος, αφήγηση,
διήγηση.
Στην Οδύσσεια έπεα χαρακτηρίζονται τα
αφηγηματικά τραγούδια που
τραγουδούσαν οι αοιδοί με τη συνοδεία
της λύρας τους.
Από την άποψη του περιεχομένου τους τα
έπη χωρίζονται σε δύο μεγάλες
κατηγορίες: τα ηρωικά και τα διδακτικά.
3. ΗΡΩΙΚΟ ΕΠΟΣ
Στο ηρωικό έπος ο αοιδός τραγουδούσε κλέα ανδρών
(= δόξες ανδρών), δηλ. τα δοξασμένα κατορθώματα
των ηρώων μιας περασμένης εποχής, αλλά και θεών.
Η περασμένη αυτή εποχή ταυτίζεται με την ακμή του
μυκηναϊκού κόσμου (16ος-13ος αι. π.Χ.), στη διάρκεια
του οποίου έγινε ο τρωικός πόλεμος.
Πόλεμοι όμως και μετακινήσεις πληθυσμών στο
εσωτερικό της Ελλάδας προκάλεσαν την πτώση των
μυκηναϊκών βασιλείων (1100 π.Χ.) και δημιουργήθηκε
ένα έντονο μεταναστευτικό ρεύμα προς τη δυτική Μικρά
Ασία και παράλια της Μεσογείου και του Εύξεινου
Πόντου (Α΄ Ελληνικός Αποικισμός, 1100 – 800 π.Χ.
και Β΄ Ελληνικός Αποικισμός, από το 800 π.Χ. ).
4. Στις ελληνικές αποικίες της Μικράς Ασίας
γρήγορα την οικονομική ανάπτυξη
ακολουθεί η πολιτισμική άνθηση.
Το δεύτερο μισό του 8ου αι. π.Χ.
εμφανίζεται στον ελληνικό κόσμο μία νέα
γραφή, το ελληνικό αλφάβητο.
Βρισκόμαστε ήδη στη γεωμετρική
εποχή (10ος – 8ος αι. π.Χ.).
5. Αυτή την εποχή δημιουργούνται τα ομηρικά
επικά ποιήματα, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια.
Οι Έλληνες αυτής της εποχής ενδιαφέρονται
πολύ για το παρελθόν τους και ασχολούνται με
την αναζήτηση της ρίζας τους.
Έτσι τα ομηρικά ποιήματα, στηριζόμενα σε μια
προφορική παράδοση, έχουν ως στόχο να
ξαναζωντανέψουν το παρελθόν, την εποχή του
Τρωικού πολέμου, τον καιρό των βασιλέων και
των ηρώων της μυκηναϊκής εποχής.
6. Η ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Σε κοινωνίες στις οποίες η γραφή δεν είναι
γνωστή παρά σε ελάχιστους, ιερείς ή
κρατικούς υπαλλήλους, η γνώση και κάθε
λογής πληροφορία μεταδίδεται άμεσα,
από αυτούς που ξέρουν σε αυτούς που
δεν ξέρουν, από τους ηλικιωμένους στους
νεότερους, από τη μια γενιά στην
επόμενη.
7. Προφορικά διασώζεται η ιστορία του
τόπου, της οικογένειας, της φυλής, η
θρησκευτική πίστη με τους λατρευτικούς
της κανόνες, οι νόμοι, το εορτολόγιο, κλπ.
Με τη συχνή επανάληψη τα παραπάνω
παγιώνονται σε μια πετυχημένη
διατύπωση που μπορεί ο καθένας να τη
θυμάται εύκολα.
8. Έτσι δημιουργούνται τα γνωμικά, οι
παροιμίες, και πολλά ακόμα γνωστά και
καθιερωμένα έπεα πτερόεντα (= φτερωτά
λόγια), που ύστερα κυκλοφορούν από
στόμα σε στόμα.
Ξεχωριστή κατηγορία φτερωτού λόγου
αποτελούν τα τραγούδια, ιδιαίτερα όσα
αφηγούνται κάτι.
9. Τέσσερις αιώνες χωρίζουν τον λυριστή
στο μυκηναϊκό παλάτι της Πύλου από τον
Όμηρο.
Όμως τους συνδέει μια αδιάσπαστη
αλυσίδα από αοιδούς ή ραψωδούς, που
για όλο αυτό το διάστημα κράτησαν
ζωντανή την πανάρχαιη τραγουδιστική
παράδοση.
10. Ο ένας μετά τον άλλο οι τραγουδιστές με τη
λύρα δε σταμάτησαν να ξετυλίγουν στα
τραγούδια τους παλιές ιστορίες, κατορθώματα
θεών και ανθρώπων.
Από τη μακραίωνη αυτή ποιητική παράδοση
αντλούν στοιχεία τα ομηρικά έπη, αλλά και από
την εποχή στην οποία ζει ο ποιητής τους και τον
επηρεάζει άμεσα.
Γι’ αυτό το λόγο στα ομηρικά ποιήματα
υπάρχουν πολιτισμικές διαστρωματώσεις και
αναχρονισμοί.
