झुल्म का अन्जाम_Catastrophic Consequences of Cruelty

2. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢1
ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢1
à¢ñ¼G¢Ý H¢¶ S¢éS¼è çÎH¢» ²ïã çÚS¢¢H¢ (64 S¢-ÈGUãG¢¼)
}¢éÜU}}¢H ÐÉG HèçÁ¢²ï ¶G¢ñÈïUG wG¢é΢ S¢ï Ú¢ï ÐÇGï´x¢ï J
}¢¢ïç¼²¢ï´ ±¢H¢ ¼¢Á¢
“¥H ÜGU¢ñHéH Ï¢Îè¥G” }¢ï´ ãñ : ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ à¢ñ¶G
¥ãG}¢Î çÏ¢Ý }¢‹S¢êÚ ÜU¢ï Ï¢¢’Îï ±ÈGU¢¼ çÜUS¢è Ýï
wG±¢Ï¢ }¢ï´ §S¢ ãG¢H }¢ï´ Îﶢ çÜU ±¢ïã Á¢‹Ý¼è ãGéËH¢ (çHÏ¢¢S¢) Á¢GñÏ¢ï
¼Ý çÜU²ï }¢¢ïç¼²¢ï´ ±¢H¢ ¼¢Á¢ S¢Ú ÐÚ S¢Á¢¢» “à¢èÚ¢Á¢G” ÜUè
Á¢¢}¢ï¥G }¢çSÁ¢Î ÜUè }¢ïãGڢϢ }¢ï´ ¶ÇGï ãñ´, wG±¢Ï¢ Îï¶Ýï ±¢Hï Ýï
ÐêÀ¢ : ²¢’Ýè ¥ËH¢ã Ýï ¥¢Ð ÜïU S¢¢‰¢ v²¢
²ïã Ï¢²¢Ý ¥}¢èÚï ¥ãHï S¢é‹Ý¼ Ýï ¼ÏHèx¢Gï ÜGéUÚ¥¢Ý¢ï S¢é‹Ý¼ ÜUè
¥G¢H}¢x¢èÚ x¢GñÚ çS¢²¢S¢è ¼ãGÚèÜU “΢’±¼ï §SH¢}¢è” ÜïU ¼èÝ Ú¢ïÁ¢G¢ Ï¢ñÝH ¥vG±¢}¢è
S¢é‹Ý¼¢ï´ |¢Úïï §çÁ¼}¢¢¥G (çS¢. 1429 çã. / 2008 §üG.) }¢ï´ S¢ãGÚ¢» }¢ÎèÝ¢ }¢éH¼¢Ý }¢ï´
ÈGUÚ}¢¢²¢ J Á¢GMÚè ¼Ú}¢è}¢ ÜïU S¢¢‰¢ ¼ãÚèÚÝ ãG¢çÁ¢GÚï ç¶GÎ}¢¼ ãñ J
}¢Á¢çHS¢ï }¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢

3. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢2
}¢é¥G¢-}¢H¢ ÈGUÚ}¢¢²¢ ? ÜU㢠: ¥ËH¢ã Ýï }¢éÛ¢ï Ï¢wGà¢
çβ¢, }¢ïÚ¢ §vÚ¢}¢ ÈGUÚ}¢¢²¢ ¥¢ñÚ }¢¢ïç¼²¢ï´ ±¢H¢ ¼¢Á¢ ÐãÝ¢
ÜUÚ Î¢ç¶GHï Á¢‹Ý¼ çÜU²¢ J ÐêÀ¢ : çÜUS¢ S¢Ï¢Ï¢ S¢ï ? ÈGUÚ}¢¢²¢ :
}¢ñ´ }¢ãGÏ¢êÏ¢ï ÚÏÏ¢éH ¥Ý¢}¢
ÐÚ ÜUS¢Ú¼ S¢ï ÎéM΢ï S¢H¢}¢ ÐÉG¢ ÜUÚ¼¢ ‰¢¢ ²ïãè ¥G}¢H ÜU¢}¢
¥¢ x¢²¢ J (¥H ÜGU¢ñHéH Ï¢Îè¥G, S¢. 254)
¶G¢ñÈGUÝ¢ÜU Ç¢ÜêU
à¢ñ¶G ¥GÏÎéËH¢ã ࢢÈïUG§üG ¥ÐÝï S¢ÈGUÚ
Ý¢}¢ï }¢ï´ çH¶¼ï ãñ´ : »ÜU Ï¢¢Ú }¢ñ´ à¢ãÚ Ï¢S¢Ú¢ S¢ï »ÜU ÜGUçÚ²¢
(²¢’Ýè x¢¢©æ) ÜUè ¼GÚÈGU Á¢¢ Ú㢠‰¢¢ J ΢ï ÐãÚ ÜïU ±vG¼ ²ÜU¢²ÜU
»ÜU ¶G¢ñÈGUÝ¢ÜU Ç¢ÜêU ã}¢ ÐÚ ãG}H¢ ¥¢±Ú ãé±¢, }¢ïÚï ÚÈGUèÜGU
(²¢’Ýè S¢¢‰¢è) ÜU¢ï ©S¢ Ýï à¢ãèÎ ÜUÚ Ç¢H¢, ã}¢¢Ú¢ }¢¢H ±
}¢¼¢¥G ÀèÝ ÜUÚ }¢ïÚï ΢ïÝ¢ï´2
㢉¢ ÚSS¢è S¢ï Ï¢¢æ{ï, }¢éÛ¢ï Á¢G}¢èÝ ÐÚ
Ç¢H¢ ¥¢ñÚ çÈGUÚ¢Ú ã¢ï x¢²¢ J }¢ñ´ Ýï Á¢êæ ¼êæ 㢉¢ ¶¢ïHï ¥¢ñÚ Ó¢H
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ »ÜU Ï¢¢Ú ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ¥ËH¢ã ©„ ÐÚ
΄ ÚãG}¢¼ïæ |¢ï…¼¢ ãñ J

4. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢3
ÐÇG¢ }¢x¢Ú ÐÚïࢢÝè ÜUï ¥G¢H}¢ }¢ï´ ÚS¼¢ |¢êH x¢²¢, ²ã¢æ ¼ÜU çÜU
Ú¢¼ ¥¢ x¢§ü J »ÜU ¼GÚÈGU ¥¢x¢ ÜUè Ú¢ïà¢Ýè Îï¶ ÜUÚ }¢ñ´ ©S¢è S¢}¼
Ó¢H çβ¢, ÜéUÀ ÎïÚ Ó¢HÝï ÜïU Ï¢¢’Î }¢éÛ¢ï »ÜU ¶Gñ}¢¢ ÝÁ¢GÚ ¥¢²¢,
çà¢g¼ï Œ²¢S¢ S¢ï çÝÉ¢H ã¢ï Ó¢éÜU¢ ‰¢¢, çHã¢Á¢G¢ ¶Gñ}¢ï ÜïU ÎÚ±¢Á¢Gï
ÐÚ ¶ÇGï ã¢ï ÜUÚ }¢ñ´ Ýï S¢Î¢ Hx¢¢§ü : ²¢’Ýè “ã¢»
Œ²¢S¢ ! 㢻 Œ²¢S¢ !” §çœ¢ÈGU¢ÜGU S¢ï ±¢ïã ¶Gñ}¢¢ ©S¢è ¶G¢ñÈGUÝ¢ÜU
Ç¢ÜêU ÜU¢ ‰¢¢ ! }¢ïÚè ÐéÜU¢Ú S¢éÝ ÜUÚ Ï¢Á¢¢» ТÝè ÜïU Ýæx¢è ¼H±¢Ú
çH²ï ±¢ïã Ï¢¢ãÚ çÝÜUH¢ ¥¢ñÚ Ó¢¢ã¢ çÜU »ÜU ãè ±¢Ú }¢ï´ }¢ïÚ¢ ÜU¢}¢
¼}¢¢}¢ ÜUÚ Îï, ©S¢ ÜUè Ï¢è±è ¥¢ÇGï ¥¢§ü }¢x¢Ú ±¢ïã Ý }¢¢Ý¢ ¥¢ñÚ
}¢éÛ¢ï Í¢S¢èż¢ ãé±¢ ÎêÚ Á¢æx¢H }¢ï´ Hï ¥¢²¢ ¥¢ñÚ }¢ïÚï S¢èÝï ÐÚ Ó¢ÉG
x¢²¢ }¢ïÚï x¢Hï ÐÚ ¼H±¢Ú Ú¶ ÜUÚ }¢éÛ¢ï Á¢GÏãG ÜUÚÝï ãè ±¢H¢ ‰¢¢
çÜU ²ÜU¢²ÜU Û¢¢çÇG²¢ï´ ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï »ÜU à¢ïÚ Îã¢ÇG¼¢ ãé±¢ Ï¢Ú
¥¢}¢Î ãé±¢, à¢ïÚ ÜU¢ï Îï¶ ÜUÚ ¶G¢ñÈGU ÜïU }¢¢Úï Ç¢ÜêU ÎêÚ Á¢¢ çx¢Ú¢,
à¢ïÚ Ýï Û¢ÐÅ ÜUÚ ©S¢ï Ó¢èÚ ÈU¢ÇG Ç¢H¢ ¥¢ñÚ Û¢¢çÇG²¢ï´ }¢ï´ x¢G¢§Ï¢ ã¢ï
x¢²¢ J }¢ñ´ §S¢ x¢GñÏ¢è §}¢Î¢Î ÐÚ ¶Gé΢ ÜU¢ à¢éRU Ï¢Á¢¢ H¢²¢ J
S¢Ó¢ ãñ çÜU Ï¢éÚï ÜU¢}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢ Ï¢éÚ¢ ãñ
Á¢G¢çH}¢ ÜU¢ï }¢¢ïãH¼ ç}¢H¼è ãñ
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ »ÜU Ï¢¢Ú ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ¥ËH¢ã ©„ ÐÚ
΄ ÚãG}¢¼ïæ |¢ï…¼¢ ãñ J

5. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢4
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Îﶢ ¥¢Ð Ýï ?
Á¢GéË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢ çÜUS¢ ÜGUÎÚ |¢²¢ÝÜU ãñ J ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢
à¢ñ¶G }¢éãG}}¢Î §S}¢¢§üGH Ï¢é¶G¢Úè “S¢ãGèãG
Ï¢é¶G¢Úè” }¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ¥Ï¢ê }¢êS¢¢
¥à¥GÚè S¢ï çÚ±¢²¼ ãñ, S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ»
}¢éÝñÚã, S¢Ú΢Úï }¢vÜU» }¢éÜUÚü}¢¢ Ýï
ÈGUÚ}¢¢²¢ : Ï¢ïà¢ÜU ¥ËH¢ã Á¢G¢çH}¢ ÜU¢ï }¢¢ïãH¼ Îï¼¢ ãñ
²ã¢æ ¼ÜU çÜU Á¢Ï¢ ©S¢ ÜU¢ï ¥ÐÝè ÐÜUÇG }¢ï´ Hï¼¢ ãñ ¼¢ï çÈUÚ ©S¢
ÜU¢ï Ýãè´ À¢ïÇG¼¢ J ²ïã ÈGUÚ}¢¢ ÜUÚ S¢ÚÜU¢Úï Ý¢}¢Î¢Ú
Ýï ТÚã 12 S¢êÚ» ãêÎ ÜUè ¥¢²¼ 102
ç¼H¢±¼ ÈGUÚ}¢¢§ü :
¼Ú-Á¢-}¢» ÜU‹Á¢GéH §ü}¢¢Ý : ¥¢ñÚ
»ïS¢è ãè ÐÜUÇG ãñ ¼ïÚ ÚÏ¢ ÜUè
Á¢Ï¢ Ï¢çS¼²¢ï´ ÜU¢ï ÐÜUÇG¼¢ ãñ ©Ý ÜïU
Á¢GéË}¢ ÐÚ J Ï¢ïà¢ÜU ©S¢ ÜUè ÐÜUÇG
ÎÎüÝ¢ÜU ÜUÚèü ãñ J
(S¢ãGèãGéH Ï¢é¶G¢Úè, çÁ¢. 3, S¢. 247, ãGÎèS¢ : 4686)
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï à¢wG„ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU ÐÉGÝ¢ |¢êH x¢²¢ ±¢ïã …‹Ý¼ ÜU¢
Ú¢S¼¢ |¢êH x¢²¢ J

6. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢5
Îãࢼ x¢Ú΢ï´, HéÅïÚ¢ï´, ÜGUyH¢ï x¢G¢Ú¼ x¢Úè ÜU¢ Ï¢¢Á¢G¢Ú x¢}¢ü
ÜUÚÝï ±¢H¢ï´ ÜU¢ï Ï¢²¢Ý ÜU΢ü çãGÜU¢²¼ S¢ï §GÏ¢í¼ ãG¢æçS¢H ÜUÚÝè
Ó¢¢çã²ï, ©‹ãï´ ¥ÐÝï ¥‹Á¢¢}¢ S¢ï Ï¢ï ¶GÏ¢Ú Ýãè´ ÚãÝ¢ Ó¢¢çã²ï çÜU
Á¢Ï¢ Î鋲¢ }¢ï´ |¢è ÜGUãìÚ ÜUè çÏ¢Á¢Hè çx¢Ú¼è ãñ ¼¢ï §S¢ ¼GÚãG ÜïU
Á¢G¢çH}¢ H¢ïx¢ ÜéUœ¢ï ÜUè }¢¢ñ¼ }¢¢Úï Á¢¢¼ï ãñ´ ¥¢ñÚ §Ý ÐÚ Î¢ï2
¥¢æS¢ê
Ï¢ã¢Ýï ±¢H¢ |¢è ÜU¢ï§ü Ýãè´ ã¢ï¼¢ ¥¢ñÚ ¥¢ã ! ¥¢ç¶GÚ¼ ÜUè S¢Á¢G¢
ÜU¢ñÝ Ï¢Ú΢༠ÜUÚ „ÜU¼¢ ãñ ! ²ÜUèÝÝ H¢ïx¢¢ï ÐÚ Á¢éGË}¢ ÜUÚÝ¢
x¢éÝ¢ã, Î鋲¢ ± ¥¢ç¶Ú¼ ÜUè Ï¢ÚÏ¢¢Îè ÜU¢ S¢Ï¢Ï¢ ¥¢ñÚ ¥GÁ¢G¢Ï¢ï
Á¢ã‹Ý}¢ ÜU¢ Ï¢¢§GS¢ ãñ J §S¢ }¢ï´ ¥ËH¢ã ± ÚS¢êH
ÜUè Ý¢ ÈGUÚ}¢¢Ýè |¢è ãñ ¥¢ñÚ Ï¢‹Î¢ï´ ÜUè
ãGÜGU ¼-HÈGUè |¢è J ãGÁ¢GÚ¼ï Á¢éÚÁ¢¢Ýè ¥ÐÝè çÜU¼¢Ï¢
“¥œ¢¢’ÚèÈGU¢¼” }¢ï´ ÁG¢éË}¢ ÜïU }¢¢’Ý¢ Ï¢²¢Ý ÜUÚ¼ï ãé» çH¶¼ï
ãñ´ : çÜUS¢è Ó¢èÁ¢G ÜU¢ï ©S¢ ÜUè Á¢x¢ã ÜïU §GH¢±¢ ÜUãè´ ¥¢ñÚ Ú¶Ý¢ J
(¥œ¢¢’ÚèÈGU¢¼, çHH Á¢éÚÁ¢¢Ýè, S¢. 102) à¢Úè¥G¼ }¢ï´ ÁG¢éË}¢ S¢ï }¢éÚ¢Î
²ïã ãñ çÜU çÜUS¢è ÜU¢ ãGÜGU }¢¢ÚÝ¢, çÜUS¢è ÜU¢ï x¢GñÚ }¢ãGH }¢ï´ ¶GÓ¢ü
ÜUÚÝ¢, çÜUS¢è ÜU¢ï çÏ¢x¢GñÚ ÜGéUS¢êÚ ÜïU S¢Á¢G¢ ÎïÝ¢ J (ç}¢Ú¥¢¼, çÁ¢. 6, S¢.
669) çÁ¢S¢ ¶G¢ñÈGUÝ¢ÜU Ç¢ÜêU ÜU¢ ¥|¢è ¥¢Ð Ýï ¼çÁGÜUÚ¢ S¢}¢¢¥G¼
ÈGUÚ}¢¢²¢, ±¢ïã HêÅ }¢¢Ú ÜUè ¶G¢ç¼GÚ ÜGUyHï Ý¢ ãGÜGU |¢è ÜUÚ¼¢ ‰¢¢,
Î鋲¢ ãè }¢ï´ ©S¢ Ýï ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢ Îï¶ çH²¢ J Ý Á¢¢Ýï ¥Ï¢
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ãé±¢ ¥¢ñÚ ©„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU Ý ÐÉG¢
¼ãGÜUGèÜUG ±¢ïã ϢΠϢwG¼ ã¢ï x¢²¢ J

7. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢6
©S¢ ÜUè ÜGUÏ¢í }¢ï´ v²¢ ã¢ï Ú㢠ã¢ïx¢¢ ! ÝèÁ¢G çÜGU²¢}¢¼ ÜU¢ }¢é¥G¢-}¢H¢
¥|¢è Ï¢¢ÜGUè ãñ J ¥¢Á¢ |¢è Ç¢ÜêU ©G}¢ê}¢Ý }¢¢H ÜïU H¢HÓ¢ }¢ï´
ÜGUyH |¢è ÜUÚ Ç¢H¼ï ãñ´ J ²¢Î Ú網ï ! ÜGUyHï Ý¢ ãGÜGU §ç‹¼ã¢§ü
|¢²¢ÝÜU Á¢é}¢ü ãñ J
¥¢ñæ{ï }¢éæã Á¢ã‹Ý}¢ }¢ï´
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ }¢éãG}}¢Î çÏ¢Ý §üGS¢¢
ç¼Úç}¢Á¢Gè ¥ÐÝï }¢à¢ãêÚ }¢Á}¢ê¥» ¥ãG¢ÎèS¢
“ç¼Úç}¢Á¢Gè” }¢ï´ ãÁ¢GÚ¢¼ï S¢çIJÎñÝ¢ ¥Ï¢ê S¢§üGÎ ¶GéÎÚè ± ¥Ï¢ê
ãéÚñÚ¢ S¢ï ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : “¥x¢Ú ¼}¢¢}¢ ¥¢S}¢¢Ý
± Á¢G}¢èÝ ±¢Hï »ÜU }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ wG¢êÝ ÜUÚÝï }¢ï´ à¢ÚèÜU ã¢ï Á¢¢»æ
¼¢ï ¥ËH¢ã ©Ý S¢|¢¢ï´ ÜU¢ï }¢éæã ÜïU Ï¢H ¥¢ñæ{¢ ÜUÚ ÜïU
Á¢ã‹Ý}¢ }¢ï´ Ç¢H Îïx¢¢ J” (S¢é-ÝÝé眢Úç}¢Á¢Gè, çÁ¢. 3, S¢. 100, ãGÎèS¢ :
1403, ΢LH çÈURU Ï¢ñM¼)
¥¢x¢ ÜUè Ï¢ïçÇG²¢æ
H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ }¢¢Hï Ý¢ ãGÜGU ÎÏ¢¢ HïÝï ±¢H¢ï´, ÇÜïUç¼²¢æ
ÜUÚÝï ±¢H¢ï´, çÓ¢çn²¢æ |¢ïÁ¢ ÜUÚ ÚÜGU}¢¢ï´ ÜU¢ }¢é¼G¢-HÏ¢¢ ÜUÚÝï ±¢H¢ï´
ÜU¢ï wG¢êÏ¢ x¢G¢ñÚ ÜUÚ HïÝ¢ Ó¢¢çã²ï çÜU ¥¢Á¢ Á¢¢ï }¢¢Hï ãGÚ¢}¢ Ï¢
¥¢S¢¢Ýè x¢Hï S¢ï ÝèÓ¢ï ©¼Ú¼¢ ãé±¢ }¢ãGS¢êS¢ ã¢ï Ú㢠ãñ ±¢ïã Ï¢Ú¢ïÁ¢Gï
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Î„ }¢Ú¼Ï¢¢ „éÏãG ¥¢ñÚ Î„ }¢¼üÏ¢¢ ࢢ}¢ ÎéMÎï ТÜU
ÐÉG¢ ©„ï çÜUG²¢}¢¼ ÜUï çÎÝ }¢ïÚè à¢ÈUG¢¥G¼ ç}¢Hïx¢è J

8. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢7
çÜGU²¢}¢¼ ÜUãè´ S¢wG¼ }¢éS¢èÏ¢¼ }¢ï´ Ý Ç¢H Îï J S¢éÝ¢ï ! S¢éÝ¢ï !
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ÈGUÜGUè㠥ϢéËHñS¢ S¢}¢Ú ÜGU‹Îè
“ÜGéUÚü¼éH ©G²êÝ” }¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : Ï¢ïà¢ÜU ÐéH çS¢Ú¢¼G ÐÚ
¥¢x¢ ÜUè Ï¢ïçÇG²¢æ ãñ´, çÁ¢S¢ Ýï ãGÚ¢}¢ ÜU¢ »ÜU çÎÚã}¢ |¢è çH²¢
©S¢ ÜïU Т©æ }¢ï´ ¥¢x¢ ÜUè Ï¢ïçÇG²¢æ Ç¢Hè Á¢¢»æx¢è, çÁ¢S¢ ÜïU S¢Ï¢Ï¢
©S¢ï ÐéH çS¢Ú¢¼G ÐÚ x¢éÁ¢GÚÝ¢ Îéà±¢Ú ã¢ï Á¢¢»x¢¢, ²ã¢æ ¼ÜU çÜU ©S¢
çÎÚã}¢ ÜU¢ }¢¢çHÜU ©S¢ ÜUè ÝïçÜU²¢ï´ }¢ï´ S¢ï ©S¢ ÜU¢ Ï¢ÎH¢ Ý Hï
Hï ¥x¢Ú ©S¢ ÜïU ТS¢ ÝïçÜU²¢æ Ýãè´ ã¢ï´x¢è ¼¢ï ±¢ïã ©S¢ ÜïU x¢éÝ¢ã¢ï´
ÜU¢ Ï¢¢ïÛ¢ |¢è ©Æ¢»x¢¢ ¥¢ñÚ Á¢ã‹Ý}¢ }¢ï´ çx¢Ú ÐÇGïx¢¢ J
(ÜGéUÚü¼éH ©G²êÝ ± }¢¥Gãê ¥Ú¢ñüÁ¢GéH ÈGU¢§ÜGU, S¢. 392 ÜU¢ï»Å¢)
}¢éçzGHS¢ ÜU¢ñÝ ?
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ }¢éçSH}¢ çÏ¢Ý ãGÁÁ¢¢Á¢ ÜGéUà¢ñÚè
¥ÐÝï }¢à¢ãêÚ }¢Á}¢ê¥G» ãGÎèS¢ “S¢ãGèãG }¢éçSH}¢”
}¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : S¢ÚÜU¢Úï Ý¢}¢Î¢Ú, }¢ÎèÝï ÜïU ¼¢Á¢Î¢Ú,
ÚS¢êH¢ï´ ÜïU S¢¢H¢Ú, ÝçÏ¢²¢ï´ ÜïU S¢Ú΢Ú, ã}¢ x¢GÚèÏ¢¢ï´ ÜïU x¢G}¢
x¢éS¢¢Ú, ã}¢ Ï¢ï ÜUS¢¢ï´ ÜïU }¢ÎÎx¢¢Ú, à¢ÈGUè»G Ú¢ïÁ¢Gï à¢é}¢¢Ú, Á¢Ý¢Ï¢ï
¥ãG}¢Îï }¢éwG¼¢Ú Ýï §çS¼zGS¢¢Ú ÈGUÚ}¢¢²¢ :
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ãé±¢ ¥¢ñÚ ©„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG Ý
ÐÉG¢ ©„ Ýï …ÈUG¢ ÜUè J

9. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢8
v²¢ ¼é}¢ Á¢¢Ý¼ï ã¢ï }¢éçzGHS¢ ÜU¢ñÝ ãñ ? S¢ãG¢Ï¢» çÜUÚ¢}¢
Ýï ¥GÁ¢üG ÜUè : ²¢ ÚS¢êHËH¢ã ! ã}¢ }¢ï´ S¢ï
çÁ¢S¢ ÜïU ТS¢ ÎÚ¢çã}¢ ± S¢¢}¢¢Ý Ý ã¢ï´ ±¢ïã }¢éçzGHS¢ ãñ J
ÈGUÚ}¢¢²¢ : “}¢ïÚè ©}}¢¼ }¢ï´ }¢éçzGHS¢ ±¢ïã ãñ Á¢¢ï çÜGU²¢}¢¼ ÜïU
çÎÝ Ý}¢¢Á¢G, Ú¢ïÁ¢Gï ¥¢ñÚ Á¢GÜU¢¼ Hï ÜUÚ ¥¢²¢ ¥¢ñÚ ²êæ ¥¢²¢ çÜU
§S¢ï x¢¢Hè Îè, ©S¢ ÐÚ ¼¢ïã}¢¼ Hx¢¢§ü, §S¢ ÜU¢ }¢¢H ¶¢²¢, ©S¢
ÜU¢ wG¢êÝ Ï¢ã¢²¢, ©S¢ï }¢¢Ú¢ ¼¢ï ©S¢ ÜUè ÝïçÜU²¢ï´ }¢ï´ S¢ï ÜéUÀ §S¢
}¢ÁGHê}¢ ÜU¢ï Îï Îè Á¢¢»æ ¥¢ñÚ ÜéUÀ ©S¢ }¢ÁGHê}¢ ÜU¢ï çÈUÚ ¥x¢Ú §S¢
ÜïU çÁ¢G}}¢ï Á¢¢ï ãGéÜGêUÜGU ‰¢ï ©Ý ÜUè ¥Î¢»x¢è S¢ï ÐãHï §S¢ ÜUè ÝïçÜU²¢æ
¶Gy}¢ ã¢ï Á¢¢»æ ¼¢ï ©Ý }¢ÁGHê}¢¢ï´ ÜUè ¶G¼G¢»æ ©S¢ Á¢G¢çH}¢ ÐÚ Ç¢H
Îè Á¢¢»æ çÈUÚ ©S¢ï ¥¢x¢ }¢ï´ ÈïU´ÜU çβ¢ Á¢¢» J”
(S¢ãGèãG }¢éçSH}¢, S¢. 1394, ãGÎèS¢ : 2581, ΢Úï §ÏÝï ãGÁ¢G}¢ Ï¢ñM¼)
HÚÁ¢G ©Æ¢ï !
»ï Ý}¢¢çÁ¢G²¢ï ! »ï Ú¢ïÁ¢G¢Î¢Ú¢ï ! »ï ãG¢çÁ¢²¢ï ! »ï ÐêÚè
Á¢GÜU¢¼ ¥Î¢ ÜUÚÝï ±¢H¢ï ! »ï ¶GñÚ¢¼ ± ãG-S¢Ý¢¼ }¢ï´ çãGSS¢¢ HïÝï
±¢H¢ï ! »ï ÝïÜU S¢êÚ¼ ÝÁ¢GÚ ¥¢Ýï ±¢Hï }¢¢H΢ڢï ! ÇÚ Á¢¢¥¢ï !
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ Ú¢ï…Gï …é}¢é¥G¢ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉGïx¢¢ }¢ñæ çÜUG²¢}¢¼ ÜUï çÎÝ ©„
ÜUè à¢ÈUG¢¥G¼ ÜUMæx¢¢ J

10. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢9
HÚÁ¢G ©Æ¢ï ! ãGÜGUèÜGU¼ }¢ï´ }¢éçzGHS¢ ±¢ïã ãñ Á¢¢ï Ý}¢¢Á¢G, Ú¢ïÁ¢G¢, ãGÁ¢,
Á¢GÜU¢¼ ± S¢-ÎÜGU¢¼, S¢¶G¢±¼¢ï´, ÈGUH¢ãGè ÜU¢}¢¢ï´ ¥¢ñÚ Ï¢ÇGè Ï¢ÇGè
ÝïçÜU²¢ï´ ÜïU Ï¢¢ ±éÁ¢êÎ çÜGU²¢}¢¼ }¢ï´ ¶G¢Hè ÜU¢ ¶G¢Hè Úã Á¢¢» !
çÁ¢Ý ÜU¢ï ÜU|¢è x¢¢Hè Îï ÜUÚ, ÜU|¢è çÏ¢H¢ §Á¢¢Á¢G¼ï à¢Ú-§üG Ç¢æÅ
ÜUÚ, Ï¢ï §GÁGÁ¢G¼è ÜUÚ ÜïU, Á¢GHèH ÜUÚ ÜïU, }¢¢ÚÐèÅ ÜUÚ ÜïU,
¥G¢çÚIJ¼Ý Ó¢èÁ¢Gï´ Hï ÜUÚ ÜGUSÎÝ ±¢ÐS¢ Ý H¢ñÅ¢ ÜUÚ, ÜGUÁ¢üG ÎÏ¢¢
ÜUÚ, çÎH Î鶢 ÜUÚ Ý¢Ú¢Á¢G ÜUÚ çβ¢ ã¢ïx¢¢ ±¢ïã ©S¢ ÜUè S¢¢Úè
ÝïçÜU²¢æ Hï Á¢¢»æx¢ï ¥¢ñÚ ÝïçÜU²¢æ ¶Gy}¢ ã¢ï Á¢¢Ýï ÜUè S¢êÚ¼ }¢ï´ ©Ý ÜïU
x¢éÝ¢ã¢ï´ ÜU¢ Ï¢¢ïÛ¢ ©Æ¢ ÜUÚ ±¢çS¢Hï Á¢ã‹Ý}¢ ÜUÚ çβ¢ Á¢¢»x¢¢ J
“S¢ãGèãG }¢éçSH}¢ à¢ÚèÈGU” }¢ï´ ãñ, ¥ËH¢ã ÜïU
}¢ãGÏ¢êÏ¢, ΢ݢ» x¢Gé²êÏ¢, }¢éÝÁGÁ¢GãéÝ ¥GçÝH ©G²êÏ¢
ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï §GÏ¢í¼ çÝà¢¢Ý ãñ :“¼é}¢
H¢ïx¢ ãGéÜGêUÜGU, ãGÜGU ±¢H¢ï´ ÜïU çS¢ÐéÎü ÜUÚ Î¢ïx¢ï ãGœ¢¢ çÜU Ï¢ï S¢è´x¢
±¢Hè ÜU¢ S¢è´x¢ ±¢Hè Ï¢ÜUÚè S¢ï Ï¢ÎH¢ çH²¢ Á¢¢»x¢¢ J”
(S¢ãGèãG }¢éçSH}¢, S¢. 1394, ãGÎèS¢ : 2582)
}¢yGHÏ¢ ²ïã çÜU ¥x¢Ú ¼é}¢ Ýï Î鋲¢ }¢ï´ H¢ïx¢¢ï´ ÜïU ãGéÜGêUÜGU
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU ÜUè ÜU„Ú¼ ÜUÚ¢ï Ï¢ïà¢ÜU ²ïã ¼é}ã¢Úï çH²ï ¼Gã¢Ú¼
ãñ J

11. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢10
¥Î¢ Ý çÜU²ï H¢ }¢ãG¢H¢ (²¢’Ýè ãÚ S¢êÚ¼ }¢ï´) çÜGU²¢}¢¼ }¢ï´
¥Î¢ ÜUÚ¢ïx¢ï, ²ã¢æ Î鋲¢ }¢ï´ }¢¢H S¢ï ¥¢ñÚ ¥¢ç¶GÚ¼ }¢ï´ ¥¢’}¢¢H
S¢ï, çHã¢Á¢G¢ Ï¢ïã¼Úè §S¢è }¢ï´ ãñ çÜU Î鋲¢ ãè }¢ï´ ¥Î¢ ÜUÚ Î¢ï
±ÚÝ¢ ÐÀ¼¢Ý¢ ÐÇGïx¢¢ J “ç}¢Ú¥¢¼ à¢ãGïü ç}¢àÜU¢¼” }¢ï´ ãñ :
“Á¢¢Ý±Ú ¥x¢Ó¢ïü à¢Ú-§üG ¥ãGÜU¢}¢ ÜïU }¢éÜUËHÈGU Ýãè´ ãñ´ }¢x¢Ú
ãGéÜGêUÜGéUH §GÏ¢¢Î Á¢¢Ý±Ú¢ï´ ÜU¢ï |¢è ¥Î¢ ÜUÚÝï ã¢ï´x¢ï J” (ç}¢Ú¥¢¼,
çÁ¢. 6, S¢. 674) ¥ËH¢ã ÜU¢ ¶G¢ñÈGU Ú¶Ýï ±¢Hï ãGÁ¢GÚ¢¼
ãGéÜGêUÜGéUH §GÏ¢¢Î ÜïU Ï¢ Á¢G¢çãÚ }¢¢’}¢êHè ÝÁ¢GÚ ¥¢Ýï ±¢Hï
}¢é¥G¢-}¢H¢¼ }¢ï´ |¢è »ïS¢è »ãGç¼²¢¼G ÜUÚ¼ï ãñ´ çÜU ãGñÚ¼ }¢ï´
Ç¢H Îï¼ï ãñ´ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï
¥¢{¢ S¢ïÏ¢
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ §Ï¢í¢ãè}¢ çÏ¢Ý ¥Îã}¢
Ýï »ÜU Ï¢¢x¢G ÜïU ¥‹ÎÚ ÝãÚ }¢ï´ S¢ïÏ¢ Îﶢ, ©Æ¢²¢ ¥¢ñÚ ¶¢ çH²¢ J
¶¢¼ï ¼¢ï ¶¢ çH²¢ }¢x¢Ú çÈUÚ ÐÚïà¢¢Ý ã¢ï x¢» çÜU ²ïã }¢ñ´ Ýï v²¢
çÜU²¢ ! }¢ñ´ Ýï §S¢ ÜïU }¢¢çHÜU ÜUè §Á¢¢Á¢G¼ ÜïU Ï¢x¢GñÚ v²êæ ¶¢²¢ !
Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ¼H¢à¢¼ï ãé» Ï¢¢x¢G ¼ÜU ÐãéæÓ¢ï, Ï¢¢x¢G ÜUè }¢¢çHÜU¢ »ÜU
¶G¢¼êÝ ‰¢è´, ©Ý S¢ï ¥¢Ð Ýï }¢¢’çÁ¢GÚ¼ ¼GHÏ¢
ÈGUÚ}¢¢§ü, ©S¢ Ýï ¥GÁ¢üG ÜUè : ²ïã Ï¢¢x¢G }¢ïÚ¢ ¥¢ñÚ Ï¢¢Îࢢã ÜU¢
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ¼é}¢ …ã¢æ |¢è ã¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ ÐÉG¢ï çÜU ¼é}ã¢Ú¢ ÎéMÎ }¢éÛ¢ ¼ÜU
Ðãé晼¢ ãñ J

12. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
}¢éà¢-¼-ÚÜU¢ ãñ, }¢ñ´ ¥ÐÝ¢ ãGÜGU }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚ¼è ãêæ HïçÜUÝ Ï¢¢Îࢢã
ÜU¢ ãGÜGU }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚÝï ÜUè }¢Á¢¢Á¢G Ýãè´ J Ï¢¢Îࢢã Ϣ˶G }¢ï´ ‰¢¢
çHã¢Á¢G¢ S¢çIJÎéÝ¢ §Ï¢í¢ãè}¢ çÏ¢Ý ¥Îã}¢ Ýï ¥¢{¢
S¢ïÏ¢ }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚ±¢Ýï ÜïU çH²ï Ϣ˶G ÜU¢ S¢ÈGUÚ §çwG¼²¢Ú çÜU²¢
¥¢ñÚ }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚ±¢ ÜUÚ ãè Î}¢ çH²¢ J
ç¶GH¢H ÜU¢ ±Ï¢¢H
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! §S¢ çãGÜU¢²¼ }¢ï´ çÏ¢x¢GñÚ
ÐêÀï ÎêS¢Ú¢ï´ ÜUè Ó¢èÁ¢Gï´ ãÇGÐ ÜUÚ Á¢¢Ýï ±¢H¢ï´, S¢çÏÁ¢G²¢ïæ ¥¢ñÚ ÈUH¢ï´
ÜUè ÚïçÉG²¢ï´ S¢ï Ó¢éÐ Ó¢¢Ð ÜéUÀ Ý ÜéUÀ ©Æ¢ ÜUÚ Å¢ïÜUÚè }¢ï´ Ç¢H HïÝï
±¢H¢ï´ ÜïU çH²ï §GÏ¢í¼ ãè §GÏ¢í¼ ãñ J Ï¢ Á¢G¢çãÚ }¢¢’}¢êHè ÝÁ¢GÚ ¥¢Ýï
±¢Hè à¢ñ |¢è ¥x¢Ú çÏ¢x¢GñÚ §Á¢¢Á¢G¼ §çS¼’}¢¢H ÜUÚ Ç¢Hè ¥¢ñÚ
çÜGU²¢}¢¼ ÜïU Ú¢ïÁ¢G ÐÜUÇGï x¢» ¼¢ï v²¢ Ï¢Ýïx¢¢ ? Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï
¥GËH¢}¢¢ ¥GÏÎéH ±¤ã¢Ï¢ ࢢ’Ú¢Ýè “¼}Ï¢èãéH
}¢éxG¼ÚèüÝ” }¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : }¢à¢ãêÚ ¼¢Ï¢ï§üG Ï¢éÁ¢Géx¢ü ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çIJÎéÝ¢ ±ãìÏ¢ çÏ¢Ý }¢éÝÏÏ¢ïã ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : »ÜU
§SÚ¢§üHè à¢wGS¢ Ýï ¥ÐÝï çÐÀHï ¼}¢¢}¢ x¢éÝ¢ã¢ï´ S¢ï ¼¢ñÏ¢¢ ÜUè,
S¢œ¢Ú S¢¢H ¼ÜU Hx¢¢¼¢Ú §S¢ ¼GÚãG §GÏ¢¢Î¼ ÜUÚ¼¢ Ú㢠çÜU çÎÝ
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Î„ }¢Ú¼Ï¢¢ ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ¥ËH¢ã ©„
ÐÚ „¢ï ÚãG}¢¼ïæ Ý¢ç…GH ÈUGÚ}¢¢¼¢ ãñ J
11

13. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
ÜU¢ï Ú¢ïÁ¢G¢ Ú¶¼¢ ¥¢ñÚ Ú¢¼ ÜU¢ï Á¢¢x¢ ÜUÚ §GÏ¢¢Î¼ ÜUÚ¼¢, Ý ÜU¢ï§ü
©G}΢ çx¢GÁ¢G¢ ¶¢¼¢ Ý çÜUS¢è S¢¢» ÜïU ÝèÓ¢ï ¥¢Ú¢}¢ ÜUÚ¼¢ J ©S¢ ÜïU
§ç‹¼ÜGU¢H ÜïU Ï¢¢’Î çÜUS¢è Ýï wG±¢Ï¢ }¢ï´ Îï¶ ÜUÚ ÐêÀ¢ :
²¢’Ýè ¥ËH¢ã Ýï ¥¢Ð ÜïU S¢¢‰¢ v²¢ }¢é¥G¢-}¢H¢ ÈGUÚ}¢¢²¢ ?
Á¢±¢Ï¢ çβ¢ : “¥ËH¢ã Ýï }¢ïÚ¢ çãGS¢¢Ï¢ çH²¢, çÈUÚ S¢¢Úï
x¢éÝ¢ã Ï¢wGࢠçβï }¢x¢Ú »ÜU HÜUÇGè çÁ¢S¢ S¢ï }¢ñæ Ýï ©S¢ ÜïU
}¢¢çHÜU ÜUè §Á¢¢Á¢G¼ ÜïU çÏ¢x¢GñÚ Î¢æ¼¢ï´ }¢ï´ ç¶GH¢H ÜUÚ çH²¢ ‰¢¢
(¥¢ñÚ ²ïã }¢é¥G¢-}¢H¢ ãGéÜGêUÜGéUH §GÏ¢¢Î ÜU¢ ‰¢¢) ¥¢ñÚ ±¢ïã }¢é¥G¢ÈGU
ÜUÚ±¢Ý¢ Úã x¢²¢ ‰¢¢ ©S¢ ÜUè ±Á¢ã S¢ï }¢ñ´ ¥Ï¢ ¼ÜU Á¢‹Ý¼ S¢ï Ú¢ïÜU
çβ¢ x¢²¢ ãêæ J” (¼}Ï¢èãéH }¢éxG¼ÚèüÝ, S¢. 51, ΢LH }¢¢’çÚÈGUã Ï¢ñM¼)
x¢ïãêæ ÜU¢ ΢ݢ ¼¢ïÇGÝï ÜU¢ ©wGÚ±è ÝévGS¢¢Ý
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Á¢GÚ¢ x¢G¢ñÚ ÜUèçÁ¢²ï ! »ÜU
缋ÜU¢ Á¢‹Ý¼ }¢ï´ ΢ç¶GHï S¢ï }¢¢Ýï¥G (²¢’Ýè LÜU¢±Å) ã¢ï x¢²¢ !
¥¢ñÚ ¥Ï¢ }¢¢’}¢êHè HÜUÇGè ÜïU ç¶GH¢H ÜUè ¼¢ï Ï¢¢¼ ãè ÜUã¢æ ãñ J
Ï¢¢’Á¢G H¢ïx¢ ÎêS¢Ú¢ï´ ÜïU H¢¶¢ï´ Ï¢çËÜU ÜUÚ¢ïÇG¢ï´ LÐñ ãÇGÐ ÜUÚ Á¢¢¼ï
ãñ´ ¥¢ñÚ ÇÜU¢Ú ¼ÜU Ýãè´ Hï¼ï J ¥ËH¢ã çã΢²¼ §GÝ¢²¼
ÈGUÚ}¢¢» J ¥¢}¢èÝ J »ÜU ¥¢ñÚ §GÏ¢í¼ Ý¢ÜU çãGÜU¢²¼ }¢éH¢-ãGÁ¢G¢
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ã¢ï ¥¢ñÚ ±¢ïã }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG Ý ÐÉGï
¼¢ï ±¢ïã H¢ïx¢¢ïæ }¢ïæ „ï ÜU‹…ê„ ¼ÚèÝ à¢wG„ ãñ J
12

14. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢13
ÈGUÚ}¢¢§²ï çÁ¢S¢ }¢ï´ çS¢ÈGUü »ÜU x¢ïãêæ ÜïU ΢Ýï ÜïU çÏ¢H¢ §Á¢¢Á¢G¼ ¶¢Ýï
ÜïU çH²ï Ýãè´ çS¢ÈGUü ¼¢ïÇG Ç¢HÝï ÜïU ©wGÚ±è ÝévGS¢¢Ý ÜU¢ ¼çÁGÜUÚ¢
ãñ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï }¢‹ÜGêUH ãñ çÜU »ÜU à¢wGS¢ ÜU¢ï Ï¢¢’Îï ±ÈGU¢¼ çÜUS¢è Ýï
wG±¢Ï¢ }¢ï´ Îï¶ ÜUÚ ÐêÀ¢ : ²¢’Ýè ¥ËH¢ã
Ýï ¥¢Ð ÜïU S¢¢‰¢ v²¢ }¢é¥G¢-}¢H¢ ÈGUÚ}¢¢²¢ ? ÜU㢠: ¥ËH¢ã
Ýï }¢éÛ¢ï Ï¢wGࢠçβ¢, HïçÜUÝ çãGS¢¢Ï¢ ± çÜU¼¢Ï¢ ãé±¢ ²ã¢æ
¼ÜU çÜU ©S¢ çÎÝ ÜïU Ï¢¢Úï }¢ï´ |¢è }¢éÛ¢ S¢ï ÐêÀx¢À ãé§ü çÁ¢S¢ Ú¢ïÁ¢G
}¢ñ´ Ú¢ïÁ¢Gï S¢ï ‰¢¢ ¥¢ñÚ ¥ÐÝï »ÜU ΢ïS¼ ÜUè ÎéÜU¢Ý ÐÚ Ï¢ñÆ¢ ãé±¢ ‰¢¢
Á¢Ï¢ §zG¼G¢Ú ÜU¢ ±vG¼ ãé±¢ ¼¢ï }¢ñ´ Ýï x¢ïãêæ ÜUè »ÜU Ï¢¢ïÚè }¢ï´ S¢ï x¢ïãêæ
ÜU¢ »ÜU ΢ݢ ©Æ¢ çH²¢ ¥¢ñÚ ©S¢ ÜU¢ï ¼¢ïÇG ÜUÚ ¶¢Ý¢ ãè
Ó¢¢ã¼¢ ‰¢¢ çÜU »ÜU Î}¢ }¢éÛ¢ï »ãGS¢¢S¢ ãé±¢ çÜU ²ïã ¶¢Ý¢ }¢ïÚ¢
Ýãè´, Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï }¢ñ´ Ýï ©S¢ï Á¢ã¢æ S¢ï ©Æ¢²¢ ‰¢¢ ÈGU¢ñÚÝ ©S¢è Á¢x¢ã
Ç¢H çβ¢ J ¥¢ñÚ §S¢ ÜU¢ |¢è çãGS¢¢Ï¢ çH²¢ x¢²¢ ²ã¢æ ¼ÜU çÜU
©S¢ ÐÚ¢» x¢ïãêæ ÜïU ¼¢ïÇGï Á¢¢Ýï ÜïU ÝévGS¢¢Ý ÜïU Ï¢ ÜGUÎÚ }¢ïÚè
ÝïçÜU²¢æ }¢éÛ¢ S¢ï Hè x¢§æü J
(ç}¢ÚÜGU¢¼éH }¢ÈGU¢¼èãG, çÁ¢. 8, S¢. 811,¼ã¼éH ãGÎèS¢ : 5083)
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ©„ à¢wG„ ÜUè Ý¢ÜU ¶G¢ÜU ¥¢HêÎ ã¢ï ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ã¢ï
¥¢ñÚ ±¢ïã }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU Ý ÐÉïG J

15. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢14
S¢¢¼ S¢¢ï Ï¢¢ Á¢}¢¢¥G¼ Ý}¢¢Á¢Gï´
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Îﶢ ¥¢Ð Ýï ! »ÜU
ÐÚ¢²¢ x¢ïãêæ çÏ¢x¢GñÚ §Á¢¢Á¢G¼ ¼¢ïÇG ÎïÝ¢ |¢è ÝévGS¢¢Ýï çÜGU²¢}¢¼ ÜU¢
S¢Ï¢Ï¢ ã¢ï S¢ÜU¼¢ ãñ J ¥Ï¢ çS¢ÈGUü x¢ïãêæ ÜU¢ ΢ݢ ¼¢ïÇGÝï ²¢ ¶¢ Á¢¢Ýï
ãè ÜUè ÜUã¢æ Ï¢¢¼ ãñ J ¥¢Á¢ ÜUH ¼¢ï ÜU§ü H¢ïx¢ çÏ¢x¢GñÚ Î¢’±¼ ÜïU
ÎêS¢Ú¢ï´ ÜïU ²ã¢æ ¶¢Ý¢ ãè ¶¢ Ç¢H¼ï ãñ´ ! ãG¢H¢æ çÜU çÏ¢x¢GñÚ Ï¢éH¢»
çÜUS¢è ÜUè ΢’±¼ }¢ï´ Í¢éS¢ Á¢¢Ý¢ à¢Ú¥GÝ }¢‹¥G ãñ J ¥Ï¢ê ΢±êÎ
à¢ÚèÈGU ÜUè ãGÎèS¢ï ТÜU }¢ï´ ²ïã |¢è ãñ : “Á¢¢ï çÏ¢x¢GñÚ Ï¢éH¢» x¢²¢
±¢ïã Ó¢¢ïÚ ã¢ï ÜUÚ Í¢éS¢¢ ¥¢ñÚ x¢G¢Ú¼ x¢Úè ÜUÚ ÜïU çÝÜUH¢ J”
(S¢é-ÝÝ¢ï ¥Ï¢è ΢±êÎ, çÁ¢. 3, S¢. 379, ãGÎèS¢ : 3741) ÝèÁ¢G ¥¢Á¢ ÜUH
ÜGUÁ¢üG ÜïU Ý¢}¢ ÐÚ H¢ïx¢¢ï´ ÜïU ãÁ¢G¢Ú¢ï´ Ï¢çËÜU H¢¶¢ï´ LÐñ ãÇGÐ ÜUÚ
çH²ï Á¢¢¼ï ãñ´ J ¥|¢è ¼¢ï ²ïã S¢Ï¢ ¥¢S¢¢Ý Hx¢ Ú㢠ã¢ïx¢¢ HïçÜUÝ
çÜGU²¢}¢¼ }¢ï´ Ï¢ãé¼ }¢ãæx¢¢ ÐÇG Á¢¢»x¢¢ J »ï H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ ÜGUÁ¢üG¢ ÎÏ¢¢
HïÝï ±¢H¢ï ! ÜU¢Ý ¶¢ïH ÜUÚ S¢éÝ¢ï ! }¢ïÚï ¥¢ÜGU¢ ¥¢’H¢ ãGÁ¢GÚ¼
ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : “Á¢¢ï Î鋲¢ }¢ï´ çÜUS¢è ÜïU ¼vGÚèÏ¢Ý
¼èÝ3
ÐñS¢ï ÎñÝ (²¢’Ýè ÜGUÁ¢üG) ÎÏ¢¢ Hïx¢¢ Ï¢Ú¢ïÁ¢Gï çÜGU²¢}¢¼ ©S¢ ÜïU
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Ú¢ï…ïG …é}¢é¥G¢ Î¢ï „¢ï Ï¢¢Ú ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ©„ ÜUï ΢ï
„¢ï „¢H ÜUï x¢éÝ¢ã }¢é¥G¢ÈUG ã¢ïæx¢ï J

16. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢15
Ï¢ÎHï S¢¢¼S¢¢ï700
Ï¢¢ Á¢}¢¢¥G¼ Ý}¢¢Á¢Gï´ ÎïÝè ÐÇG Á¢¢»æx¢è J”
(ÈGU¼¢±¢ Ú-Á¢Gç±Ä²¢, çÁ¢. 25, S¢. 69) Á¢è ã¢æ ! Á¢¢ï çÜUS¢è ÜU¢ ÜGU…G¢ü
ÎÏ¢¢ Hï ±¢ïã Á¢G¢çH}¢ ãñ ¥¢ñÚ S¢wG¼ ÝévGS¢¢Ý ± ¶GéSÚ¢Ý }¢ï´ ãñ J
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ S¢éHñ}¢¢Ý ¼G-Ï¢Ú¢Ýè ¥ÐÝï }¢Á}¢ê¥G»
ãGÎèS¢“ ¼G-Ï¢Ú¢Ýè” }¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ»
}¢éÝñÚã, S¢Ú΢Úï }¢vÜU» }¢éÜUÚü}¢¢ Ýï
ÈGUÚ}¢¢²¢, çÁ¢S¢ ÜU¢ }¢zGãê}¢ ãñ : “Á¢G¢çH}¢ ÜUè ÝïçÜU²¢æ }¢ÁGHê}¢ ÜU¢ï,
}¢ÁGHê}¢ ÜïU x¢éÝ¢ã Á¢G¢çH}¢ ÜU¢ï çÎH±¢» Á¢¢»æx¢ï J” (¥H }¢¢ï’Á¢}¢éH
ÜUÏ¢èÚ, çÁ¢. 4, S¢. 148, ãGÎèS¢ : 3969, Î¢Ú¢ï »ãG²¢§œ¢éÚ¢çS¢H ¥G-ÚÏ¢è Ï¢ñM¼)
¥Î¢» ÜGUÁ¢üG }¢ï´ çÏ¢H¢ ±Á¢ã ¼¢¶GèÚ x¢éÝ¢ã ãñ
ÜGUÁ¢üG ÜUè Ï¢¢¼ Ó¢Hè ãñ ¼¢ï ²ïã |¢è Ï¢¼¢¼¢ Ó¢Hêæ çÜU
ãGéÁÁ¢¼éH §SH¢}¢ ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ §}¢¢}¢ }¢éãG}}¢Î çÏ¢Ý
}¢éãG}}¢Î x¢GÁ¢G¢Hè ÜUèç}¢²¢» S¢¥G¢Î¼ }¢ï´ ÝvGH
ÜUÚ¼ï ãñ´ : “Á¢¢ï à¢wGS¢ ÜGUÁ¢üG Hï¼¢ ãñ ¥¢ñÚ ²ïã çÝIJ¼ ÜUÚ¼¢ ãñ
çÜU }¢ñæ ¥ÓÀè ¼GÚãG ¥Î¢ ÜUÚ Îêæx¢¢ ¼¢ï ¥ËH¢ã ©S¢ ÜUè
çãGÈGU¢Á¢G¼ ÜïU çH²ï Ó¢‹Î çÈGUçÚà¼ï }¢éÜGUÚüÚ ÈGUÚ}¢¢ Îï¼¢ ãñ ¥¢ñÚ
±¢ïã Îé¥G¢ ÜUÚ¼ï ãñ´ çÜU §S¢ ÜU¢ ÜGUÁ¢üG ¥Î¢ ã¢ï Á¢¢» J” (©‹Á¢GéÚ :
§çœ¢ãG¢ÈGéUSS¢¢Îã çHÁGÁ¢GéÏ¢ñÎè, çÁ¢. 6, S¢. 409, ΢LH ÜéU¼éÏ¢éH §GçË}¢Ä²¢ Ï¢ñM¼)
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉG¢ï ¥ËH¢ã ¼é}¢ ÐÚ ÚãG}¢¼ |¢ï…ïx¢¢ J

17. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢16
¥¢ñÚ ¥x¢Ú ÜGUÁ¢üGÎ¢Ú ÜGUÁ¢üG ¥Î¢ ÜUÚ S¢ÜU¼¢ ã¢ï ¼¢ï ÜGUÁ¢üG wG±¢ã ÜUè
}¢ÚÁ¢Gè ÜïU çÏ¢x¢GñÚ ¥x¢Ú »ÜU Í¢ÇGè |¢Ú |¢è ¼¢¶GèÚ ÜUÚïx¢¢ ¼¢ï
x¢éÝãx¢¢Ú ã¢ïx¢¢ ¥¢ñÚ Á¢G¢çH}¢ ÜGUÚ¢Ú Ð¢»x¢¢ J wG±¢ã Ú¢ïÁ¢Gï ÜUè ãG¢H¼
}¢ï´ ã¢ï ²¢ S¢¢ï Ú㢠ã¢ï ©S¢ ÜïU çÁ¢G}}¢ï x¢éÝ¢ã çH¶¢ Á¢¢¼¢ Úãïx¢¢ J
(x¢¢ï²¢ ãÚ ãG¢H }¢ï´ x¢éÝ¢ã ÜU¢ }¢èÅÚ Ó¢H¼¢ Úãïx¢¢) ¥¢ñÚ ãÚ S¢êÚ¼ }¢ï´
©S¢ ÐÚ ¥ËH¢ã ÜUè H¢’ݼ ÐÇG¼è Úãïx¢è J ²ïã x¢éݢ㠼¢ï
»ïS¢¢ ãñ çÜU Ýè´Î ÜUè ãG¢H¼ }¢ï´ |¢è ©S¢ ÜïU S¢¢‰¢ Úã¼¢ ãñ J ¥x¢Ú
¥ÐÝ¢ S¢¢}¢¢Ý Ï¢ïÓ¢ ÜUÚ ÜGUÁ¢üG ¥Î¢ ÜUÚ S¢ÜU¼¢ ãñ ¼Ï¢ |¢è ÜUÚÝ¢
ÐÇGïx¢¢, ¥x¢Ú »ïS¢¢ Ýãè´ ÜUÚïx¢¢ ¼¢ï x¢éÝãx¢¢Ú ãñ J ¥x¢Ú ÜGUÁ¢üG ÜïU
Ï¢ÎHï »ïS¢è Ó¢èÁ¢G Îï Á¢¢ï ÜGUÁ¢üG wG±¢ã ÜU¢ï Ý¢ ÐS¢‹Î ã¢ï ¼Ï¢ |¢è
ÎïÝï ±¢H¢ x¢éÝãx¢¢Ú ã¢ïx¢¢ ¥¢ñÚ Á¢Ï¢ ¼ÜU ©S¢ï Ú¢Á¢Gè Ýãè´
ÜUÚïx¢¢ §S¢ Á¢GéË}¢ ÜïU Á¢é}¢ü S¢ï ÝÁ¢¢¼ Ýãè´ Ð¢»x¢¢ v²êæ çÜU ©S¢
ÜU¢ ²ïã ÈïUG’H ÜUÏ¢èÚ¢ x¢éÝ¢ã¢ï´ }¢ï´ S¢ï ãñ }¢x¢Ú H¢ïx¢ §S¢ï }¢¢’}¢êHè
¶G²¢H ÜUÚ¼ï ãñ´ J” (ÜUèç}¢²¢» S¢¥G¢Î¼, çÁ¢. 1, S¢. 336)
x¢GñÚ¼ }¢‹Îè ÜU¢ ¼ÜGU¢Á¢G¢
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Á¢Ï¢ }¢yGHÏ¢ ã¢ï¼¢ ãñ ¼¢ï
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÜU„Ú¼ „ï ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ï Ï¢ïà¢ÜU ¼é}ã¢Ú¢ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï
ТÜU ÐÉGÝ¢ ¼é}ã¢Úï x¢éÝ¢ã¢ïæ ÜUï çH²ï }¢x¢GçÈUGÚ¼ ãñ J

18. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢17
¶Géࢢ}¢Î ¥¢ñÚ Û¢êÅï ±¢’Îï ÜUÚ ÜïU Ï¢¢’Á¢G H¢ïx¢ ÜGU…G¢ü ãG¢çS¢H ÜUÚ
Hï¼ï ãñ´ }¢x¢Ú ¥zGS¢¢ïS¢ S¢Î ÜUÚ¢ïÇG ¥zGS¢¢ïS¢ ! Hï HïÝï ÜïU Ï¢¢’Î
¥Î¢ ÜUÚÝï ÜU¢ Ý¢}¢ Ýãè´ Hï¼ï J x¢GñÚ¼ }¢‹Îè ÜU¢ ¼ÜGU¢Á¢G¢ ¼¢ï
²ïã ãñ çÜU çÁ¢S¢ S¢ï ÜGUÁ¢üG çH²¢ ãñ ¥ÐÝï ©S¢ }¢¢ïãGçS¢Ý ÜïU Í¢Ú
Á¢ËÎ ¼Ú Á¢¢ ÜUÚ à¢éçRU²¢ ÜïU S¢¢‰¢ ÜGUÁ¢üG ¥Î¢ ÜUÚ ¥¢¼ï,
}¢x¢Ú ¥¢Á¢ ÜUH ãG¢H¼ ²ïã ãñ çÜU ¥x¢Ú ÜGUÁ¢üG ¥Î¢ ÜUÚÝ¢ |¢è
ãñ ¼¢ï ÜGUÁ¢üG wG±¢ã ÜU¢ï wG¢êÏ¢ {vÜïU ç¶H¢ ÜUÚ, LH¢ LH¢ ÜUÚ
©S¢ Ï¢ïÓ¢¢Úï ÜUè ÚÜGU}¢ ÜU¢ï ¼¢ïÇG ÈU¢ïÇG ÜUÚ ²¢’Ýè ‰¢¢ïÇGè ‰¢¢ïÇGè
ÜUÚ ÜïU ÜGUÁ¢üG H¢ñÅ¢²¢ Á¢¢¼¢ ãñ J ²¢Î Ú網ï ! çÏ¢H¢ ±Á¢ã ÜGUÁ¢üG
wG±¢ã ÜU¢ï {vÜïU ç¶H¢Ý¢ |¢è ÁG¢éË}¢ ãñ J ¥G¢}¢ ¼G¢ñÚ ÐÚ
ϲ¢ïТçÚ²¢ï´ ÜUè ¥G¢Î¼ ã¢ï¼è ãï çÜU ÚÜGU}¢ x¢ËHï }¢ï´ }¢¢ñÁ¢êÎ
ã¢ïÝï ÜïU Ï¢¢ ±éÁ¢êΠࢢ}¢ ÜU¢ï Hï Á¢¢Ý¢, ÜUH ¥¢Ý¢ ±x¢GñÚ¢ ÜUã
ÜUÚ çÏ¢H¢ §Á¢¢Á¢G¼ï à¢Ú-§üG ÅÚ¶G¢¼ï, ÅãH¢¼ï ¥¢ñÚ {vÜïU
ç¶H¢¼ï ãñ´, ²ïã Ýãè´ S¢¢ïÓ¢¼ï çÜU ã}¢ çÜU¼Ý¢ Ï¢ÇG¢ ±Ï¢¢H
¥ÐÝï S¢Ú Hï Úãï ãñ´,¥x¢Ú ࢢ}¢ ÜU¢ï ÜGUÁ¢üG Ó¢éÜU¢Ý¢ ãè ãñ ¼¢ï
¥|¢è S¢éÏãG ÜïU ±vG¼ Ó¢éÜU¢ ÎïÝï }¢ï´ ãGÚÁ¢ ãè v²¢ ãñ !
ÝïçÜU²¢ï´ ÜïU Á¢GÚè»G }¢¢H΢Ú
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Ï¢‹Î¢ï´ ÜUè ãGÜGU ¼-HÈGUè
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ »ÜU ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉG¼¢ ãñ ¥ËH¢ã ©„ ÜUï
çH²ï »ÜU çÜUGÚ¢¼G ¥…í çH¶¼¢ ãñ ¥¢ñÚ çÜUGÚ¢¼G ©ãéGÎ Ðã¢ÇG 煼ݢ ãñ J

19. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢18
¥¢ç¶GÚ¼ ÜïU çH²ï Ï¢ãé¼ çÁ¢G²¢Î¢ ÝévGS¢¢Ý Îïã ãñ, ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢
¥ãG}¢Î çÏ¢Ý ãGÏ¢ü ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : ÜU§ü H¢ïx¢ ÝïçÜU²¢ï´ ÜUè
ÜUS¢èÚ Î¢ñH¼ çH²ï Î鋲¢ S¢ï }¢¢HÎ¢Ú LwGS¢¼ ã¢ï´x¢ï }¢x¢Ú Ï¢‹Î¢ï´
ÜUè ãGÜGU ¼-HçÈGU²¢ï´ ÜïU Ï¢¢§GS¢ çÜGU²¢}¢¼ ÜïU çÎÝ ¥ÐÝè S¢¢Úè
ÝïçÜU²¢æ ¶¢ï Ï¢ñÆï´x¢ï ¥¢ñÚ ²êæ x¢GÚèÏ¢ ± Ý¢Î¢Ú ã¢ï Á¢¢»æx¢ï J
(¼}Ï¢èãéH }¢éxG¼ÚèüÝ, S¢. 53, ΢LH }¢¢’çÚÈGUã Ï¢ñM¼)
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ à¢ñ¶G ¥Ï¢ê ¼G¢çHÏ¢ }¢éãG}}¢Î çÏ¢Ý ¥GHè
}¢vÜUè “ÜGêU¼éH ÜGéUHêÏ¢” }¢ï´ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : “çÁ¢G²¢Î¢
¼Ú (¥ÐÝï Ýãè´ Ï¢çËÜU) ÎêS¢Ú¢ï´ ÜïU x¢éÝ¢ã ãè ΢ïÁ¢G¶G }¢ï´ ΢ç¶GHï ÜU¢
Ï¢¢§GS¢ ã¢ï´x¢ï Á¢¢ï (ãGéÜGêUÜGUéH §GÏ¢¢Î ¼HÈGU ÜUÚÝï ÜïU S¢Ï¢Ï¢) §‹S¢¢Ý ÐÚ
Ç¢H çβï Á¢¢»æx¢ï J ÝèÁ¢G Ï¢ï à¢é}¢¢Ú ¥zGڢΠ(¥ÐÝè ÝïçÜU²¢ï´ ÜïU
S¢Ï¢Ï¢ Ýãè´ Ï¢çËÜU) ÎêS¢Ú¢ï´ ÜUè ÝïçÜU²¢æ ãG¢çS¢H ÜUÚ ÜïU Á¢‹Ý¼ }¢ï´
΢ç¶GH ã¢ï Á¢¢»æx¢ï J” (ÜGêU¼éH ÜGéUHêÏ¢, çÁ¢. 2, S¢. 292) Á¢G¢çãÚ ãñ
ÎêS¢Ú¢ï´ ÜUè ÝïçÜU²¢æ ãG¢çS¢H ÜUÚÝï ±¢Hï ±¢ïãè ã¢ï´x¢ï çÁ¢Ý ÜUè Î鋲¢
}¢ï´ çÎH ¥¢Á¢G¢çÚ²¢æ ¥¢ñÚ ãGÜGU ¼-HçÈGU²¢æ ãé§ü ã¢ï´x¢è J ²êæ Ï¢Ú¢ïÁ¢Gï
çÜGU²¢}¢¼ }¢ÁGHê}¢ ¥¢ñÚ Îé網¢Úï ÈGU¢»Îï }¢ï´ Úãï´x¢ï J
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï çÜU¼¢Ï¢ }¢ïæ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU çH¶¢ ¼¢ï …Ï¢ ¼ÜU }¢ïÚ¢ Ý¢}¢
©„ }¢ïæ Úãïx¢¢ çÈUGçÚà¼ï ©„ ÜUï çH²ï §çS¼x¢GÈUG¢Ú ÜUÚ¼ï Úãïæx¢ï J

20. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢19
¥ËH¢ã ± ÚS¢êH ÜU¢ï §üÁ¢G¢ ÎïÝï ±¢H¢
ãGéÜGêUÜGUéH §GÏ¢¢Î ÜU¢ }¢é¥G¢-}¢H¢ Ï¢ÇG¢ Ý¢Á¢GéÜU ãñ }¢x¢Ú
¥¢ã ! ¥¢Á¢ ÜUH Ï¢ï Ï¢¢ÜUè ÜU¢ ΢ñÚ Î¢ñÚ¢ ãñ, ¥G±¢}¢ ¼¢ï ÜéUÁ¢¢
¶G±¢S¢ ÜUãH¢Ýï ±¢Hï |¢è ©G}¢ê}¢Ý §S¢ ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï x¢G¢çÈGUH Úã¼ï
ãñ´ J x¢GéSS¢ï ÜU¢ }¢ÚÁ¢G ¥G¢}¢ ãñ §S¢ ÜUè ±Á¢ã S¢ï ¥vS¢Ú “¶G±¢S¢”
|¢è H¢ïx¢¢ï´ ÜUè çÎH ¥¢Á¢G¢Úè ÜUÚ Ï¢ñƼï ãñ´ ¥¢ñÚ §S¢ ÜUè ¼GÚÈGU §Ý
ÜUè çÏ¢ËÜéUH ¼±ÁÁ¢¢ïã Ýãè´ ã¢ï¼è çÜU çÜUS¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜUè çÏ¢H¢
±Áãï à¢Ú-§üG çÎH ¥¢Á¢G¢Úè x¢éݢ㠱 ãGÚ¢}¢ ¥¢ñÚ Á¢ã‹Ý}¢ }¢ï´ Hï
Á¢¢Ýï ±¢H¢ ÜU¢}¢ ãñ J }¢ïÚï ¥¢ÜGU¢ ¥¢’H¢ ãGÁ¢GÚ¼
ÈGU¼¢±¢ Ú-Á¢Gç±Ä²¢ à¢ÚèÈGU çÁ¢ËÎ 24 S¢ÈGUãG¢ 342 }¢ï´ ¼G-Ï¢Ú¢Ýè
à¢ÚèÈGU ÜïU ãG±¢Hï S¢ï ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : S¢é˼G¢Ýï ΢ï Á¢ã¢Ý
ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï §GÏ¢í¼ çÝà¢¢Ý ãñ :
“ (²¢’Ýè) çÁ¢S¢ Ýï (çÏ¢H¢
±Áãï à¢Ú-§üG) çÜUS¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï §üÁ¢G¢ Îè ©S¢ Ýï }¢éÛ¢ï §üÁ¢G¢ Îè
¥¢ñÚ çÁ¢S¢ Ýï }¢éÛ¢ï §üÁ¢G¢ Îè ©S¢ Ýï ¥ËH¢ã ÜU¢ï §üÁ¢G¢ Îè J”
(¥H }¢¢ï’Á¢}¢éH ¥¢ñS¢¼G, çÁ¢. 2, S¢. 387, ãGÎèS¢ : 3607) ¥ËH¢ã ±
ÚS¢êH ÜU¢ï §üÁ¢G¢ ÎïÝï ±¢H¢ï´ ÜïU Ï¢¢Úï }¢ï´
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ »ÜU Ï¢¢Ú ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ¥ËH¢ã ©„ ÐÚ
΄ ÚãG}¢¼ïæ |¢ï…¼¢ ãñ J

21. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢20
¥ËH¢ã ТÚã 22 S¢ê-Ú¼éH ¥ãGÁ¢G¢Ï¢ ¥¢²¼ 57 }¢ï´ §à¢¢üÎ
ÈGUÚ}¢¢¼¢ ãñ :
¼Ú-Á¢-}¢» ÜU‹Á¢GéH §ü}¢¢Ý : Ï¢ïà¢ÜU
Á¢¢ï §üÁ¢G¢ Îï¼ï ãñ´ ¥ËH¢ã ¥¢ñÚ
©S¢ ÜïU ÚS¢êH ÜU¢ï ©Ý ÐÚ ¥ËH¢ã
ÜUè H¢’ݼ ãñ Î鋲¢ ± ¥¢ç¶GÚ¼ }¢ï´ ¥¢ñÚ
¥ËH¢ã Ýï ©Ý ÜïU çH²ï çÁ¢GËH¼
ÜU¢ ¥GÁ¢G¢Ï¢ ¼Ä²¢Ú ÜUÚ Ú¶¢ ãñ J
çÎH çãH¢ ÎïÝï ±¢Hè ¶G¢çÚà¢
Œ²¢Úï Œ²¢Úï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! ¥x¢Ú ¥¢Ð ÜU|¢è çÜUS¢è
}¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜUè çÏ¢H¢ ±Áãï à¢Ú-§üG çÎH ¥¢Á¢G¢Úè ÜUÚ Ï¢ñÆï ãñ´ ¼¢ï
¥¢Ð ÜU¢ Ó¢¢ãï ©S¢ S¢ï ÜñUS¢¢ ãè ÜGUÚèÏ¢è çÚ༢ ãñ, Ï¢ÇGï |¢¢§ü ãñ´,
±¢çHÎ ãñ´, ࢢïãÚ ãñ´, S¢éS¢Ú ãñ ²¢ çÜU¼Ýï ãè Ï¢ÇGï LyÏ¢ï ÜïU }¢¢çHÜU
ãñ´, Ó¢¢ãï S¢Îí ãñ´ ²¢ ±Á¢GèÚ ãñ´, ©S¼¢Á¢G ãñ´ ²¢ ÐèÚ ãñ´, (²¢)
}¢é¥çÁGÁ¢GÝ ãñ´ ²¢ §}¢¢}¢ ± ¶G¼GèÏ¢ Á¢¢ï ÜéUÀ |¢è ãñ´ çÏ¢x¢GñÚ à¢Ú}¢¢»
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï à¢wG„ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU ÐÉGÝ¢ |¢êH x¢²¢ ±¢ïã …‹Ý¼ ÜU¢
Ú¢S¼¢ |¢êH x¢²¢ J

22. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
¼¢ñÏ¢¢ |¢è ÜUèçÁ¢²ï ¥¢ñÚ ©S¢ Ï¢‹Îï S¢ï }¢é¥G¢ÈGUè }¢¢æx¢ ÜUÚ ©S¢ ÜU¢ï
Ú¢Á¢Gè |¢è ÜUÚ HèçÁ¢²ï ±ÚÝ¢ Á¢ã‹Ý}¢ ÜU¢ ã¢ñHÝ¢ÜU ¥GÁ¢G¢Ï¢
Ï¢Ú΢༠Ýãè´ ã¢ï S¢ÜïUx¢¢ J S¢éÝ¢ï ! S¢éÝ¢ï ! ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢
²Á¢GèÎ çÏ¢Ý à¢-Á¢Úã ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : çÁ¢S¢ ¼GÚãG
S¢}¢é‹ÎÚ ÜïU ÜUÝ¢Úï ã¢ï¼ï ãñ´ §S¢è ¼GÚãG Á¢ã‹Ý}¢ ÜïU |¢è ÜUÝ¢Úï ãñ´ çÁ¢Ý
}¢ïæ Ï¢éwG¼è ªæÅ¢ï´ Á¢ñS¢ï S¢¢æÐ ¥¢ñÚ ¶GÓÓ¢Ú¢ï´ Á¢ñS¢ï çÏ¢ÓÀê Úã¼ï ãñ´ J ¥ãHï
Á¢ã‹Ý}¢ Á¢Ï¢ ¥GÁ¢G¢Ï¢ }¢ï´ ÜU}¢è ÜïU çH²ï ÈGUçÚ²¢Î ÜUÚï´x¢ï ¼¢ï ãGév}¢
ã¢ïx¢¢ ÜUÝ¢Ú¢ï´ S¢ï Ï¢¢ãÚ çÝÜUH¢ï ±¢ïã Á¢êæ ãè çÝÜUHï´x¢ï ¼¢ï ±¢ïã S¢¢æÐ
©‹ãï´ ã¢ï´Å¢ï´ ¥¢ñÚ Ó¢ïã򢕫 S¢ï ÐÜUÇG Hï´x¢ï ¥¢ñÚ ©Ý ÜUè ¶¢H ¼ÜU ©¼¢Ú
Hï´x¢ï ±¢ïã H¢ïx¢ ±ã¢æ S¢ï Ï¢Ó¢Ýï ÜïU çH²ï ¥¢x¢ ÜUè ¼GÚÈGU |¢¢x¢ï´x¢ï çÈUÚ
©Ý ÐÚ ¶éÁ¢Hè }¢éS¢ËH¼G ÜUÚ Îè Á¢¢»x¢è ±¢ïã §S¢ ÜGUÎÚ ¶éÁ¢¢»æx¢ï
çÜU ©Ý ÜU¢ x¢¢ï༠ТïS¼ S¢Ï¢ Û¢ÇG Á¢¢»x¢¢ ¥¢ñÚ çS¢ÈGUü ãça²¢æ Úã
Á¢¢»æx¢è, ÐéÜU¢Ú ÐÇGïx¢è : “»ï ÈGéUH¢æ ! v²¢ ¼éÛ¢ï ¼vHèÈGU ã¢ï Úãè
ãñ ?” ±¢ïã ÜUãïx¢¢ : ã¢æ J ¼¢ï ÜU㢠Á¢¢»x¢¢ “²ïã ©S¢ §üÁ¢G¢ ÜU¢
Ï¢ÎH¢ ãñ Á¢¢ï ¼ê }¢¢ïç}¢Ý¢ï´ ÜU¢ï çβ¢ ÜUÚ¼¢ ‰¢¢ J” (¥œ¢Úx¢GèÏ¢
±œ¢ÚãèÏ¢, çÁ¢. 4, S¢. 280, ãGÎèS¢ : 5649, ΢LH çÈGURU Ï¢ñM¼)
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ãé±¢ ¥¢ñÚ ©„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU Ý ÐÉG¢
¼ãGÜUGèÜUG ±¢ïã ϢΠϢwG¼ ã¢ï x¢²¢ J
21

23. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Á¢‹Ý¼ }¢ï´ Í¢ê}¢Ýï ±¢H¢
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï §üÁ¢G¢ ÎïÝ¢
}¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ ÜU¢}¢ Ýãè´ Ï¢çËÜU §S¢ ÜU¢ ÜU¢}¢ ¼¢ï ²ïã ãñ çÜU
}¢éS¢Ë}¢¢Ý S¢ï §üÁ¢G¢ ÎïÝï ±¢Hè Ó¢èÁ¢Gï´ ÎêÚ ÜUÚï J S¢çIJÎéÝ¢ §}¢¢}¢
}¢éçSH}¢ çÏ¢Ý ãGÁÁ¢¢Á¢ ÜGéUà¢ñÚè S¢ãGèãG }¢éçSH}¢ }¢ï´
ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : ¼¢Á¢Î¢Úï }¢ÎèÝ¢, ÜGUÚ¢Úï ÜGUËÏ¢¢ï S¢èÝ¢, ÈGñUÁ¢G
x¢‹Á¢èÝ¢, S¢¢çãGÏ¢ï }¢é¥Gœ¢GÚ ÐS¢èÝ¢, Ï¢¢§GS¢ï ÝéÁG¢êHï S¢ÜUèÝ¢
ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï Ï¢¢ ÜGUÚèÝ¢ ãñ : “}¢ñ´ Ýï »ÜU
à¢wGS¢ ÜU¢ï Á¢‹Ý¼ }¢ï´ Í¢ê}¢¼ï ãé» Îﶢ çÜU çÁ¢{Ú Ó¢¢ã¼¢ ãñ çÝÜUH
Á¢¢¼¢ ãñ v²êæ çÜU ©S¢ Ýï §S¢ Î鋲¢ }¢ï´ »ÜU »ïS¢ï ÎÚwG¼ ÜU¢ï Ú¢S¼ï
S¢ï ÜU¢Å çβ¢ ‰¢¢ Á¢¢ï çÜU H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ï ¼vHèÈGU Îï¼¢ ‰¢¢ J”
(S¢ãGèãG }¢éçSH}¢, S¢. 1410, ãGÎèS¢ : 2617)
¥¢ÜGU¢ ÜUè Ï¢ï §ç‹¼ã¢ ¥G¢çÁ¢Á¢Gè
ã}¢¢Úï Œ²¢Úï ¥¢ñÚ }¢èÆï }¢èÆï ¥¢ÜGU¢
Ýï ¥ÐÝï ©S±» ãG-S¢Ý¢ ÜïU Á¢GÚè»G ã}¢ x¢GéH¢}¢¢ï´ ÜU¢ï ãGéÜGêUÜGUéH §GÏ¢¢Î
ÜU¢ ¶G²¢H Ú¶Ýï ÜUè çÁ¢S¢ ãGS¢èÝ ¥‹Î¢Á¢G }¢ï´ ¼¢’Hè}¢ Îè ãñ ©S¢
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Î„ }¢Ú¼Ï¢¢ „éÏãG ¥¢ñÚ Î„ }¢¼üÏ¢¢ ࢢ}¢ ÎéMÎï ТÜU
ÐÉG¢ ©„ï çÜUG²¢}¢¼ ÜUï çÎÝ }¢ïÚè à¢ÈUG¢¥G¼ ç}¢Hïx¢è J
22

24. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢23
ÜUè »ÜU çÚvGÜGU¼ ¥æx¢ïÁ¢G Û¢HÜU }¢éH¢-ãGÁ¢G¢ ÈGUÚ}¢¢§²ï J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï
ã}¢¢Úï Á¢¢Ý S¢ï |¢è Œ²¢Úï ¥¢ÜGU¢ }¢vÜUè }¢-ÎÝè }¢éS¼GÈGU¢
Ýï ±ÈGU¢¼ï Á¢G¢çãÚè ÜïU ±vG¼ §çÁ¼}¢¢»G ¥G¢}¢ }¢ï´
»’H¢Ý ÈGUÚ}¢¢²¢ : ¥x¢Ú }¢ïÚï çÁ¢G}}¢ï çÜUS¢è ÜU¢ ÜGUÁ¢üG ¥¢¼¢ ã¢ï,
¥x¢Ú }¢ñ´ Ýï çÜUS¢è ÜUè Á¢¢Ý ± }¢¢H ¥¢ñÚ ¥¢Ï¢M ÜU¢ï S¢Î}¢¢
ÐãéæÓ¢¢²¢ ã¢ï ¼¢ï }¢ïÚè Á¢¢Ý ± }¢¢H ¥¢ñÚ ¥¢Ï¢M ãG¢çÁ¢GÚ ãñ, “§S¢
Î鋲¢ }¢ï´ Ï¢ÎH¢ Hï Hï J” ¼é}¢ }¢ï´ S¢ï ÜU¢ï§ü ²ïã ¥‹Îïࢢ Ý ÜUÚï çÜU
¥x¢Ú çÜUS¢è Ýï }¢éÛ¢ S¢ï Ï¢ÎH¢ çH²¢ ¼¢ï }¢ñ´ Ý¢Ú¢Á¢G ã¢ï Á¢¢ªæx¢¢ ²ïã
}¢ïÚè à¢¢Ý Ýãè´ J }¢éÛ¢ï ²ïã ¥}¢í Ï¢ãé¼ ÐS¢‹Î ãñ çÜU ¥x¢Ú çÜUS¢è ÜU¢
ãGÜGU }¢ïÚï çÁ¢G}}¢ï ãñ ¼¢ï ±¢ïã }¢éÛ¢ S¢ï ±éS¢êH ÜUÚ Hï ²¢ }¢éÛ¢ï }¢é¥G¢ÈGU
ÜUÚ Îï J çÈUÚ ÈGUÚ}¢¢²¢ : »ï H¢ïx¢¢ï ! çÁ¢S¢ à¢wGS¢ ÐÚ ÜU¢ï§ü ãGÜGU ã¢ï
©S¢ï Ó¢¢çã²ï çÜU ±¢ï㠥΢ ÜUÚï ¥¢ñÚ ²ïã ¶G²¢H Ý ÜUÚï çÜU LS±¢§ü
ã¢ïx¢è §S¢ çH²ï çÜU Î鋲¢ ÜUè LS±¢§ü ¥¢ç¶GÚ¼ ÜUè LS±¢§ü S¢ï Ï¢ãé¼
¥¢S¢¢Ý ãñ J
(¼¢Úè¶Gï çÎç}¢àÜGU çH §ÏÝï ¥GS¢¢çÜUÚ, çÁ¢. 48, S¢. 323 }¢éHwG¶GS¢Ý)
}¢ñ´ Ýï ¼ïÚ¢ ÜU¢Ý }¢Ú¢ïÇG¢ ‰¢¢
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ©S}¢¢Ýï x¢GÝè Ýï ¥ÐÝï
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ãé±¢ ¥¢ñÚ ©„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG Ý
ÐÉG¢ ©„ Ýï …ÈUG¢ ÜUè J

25. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢24
»ÜU x¢GéH¢}¢ S¢ï ÈGUÚ}¢¢²¢ : }¢ñ´ Ýï »ÜU }¢¼üÏ¢¢ ¼ïÚ¢ ÜU¢Ý }¢Ú¢ïÇG¢ ‰¢¢
§S¢ çH²ï ¼ê }¢éÛ¢ S¢ï ©S¢ ÜU¢ Ï¢ÎH¢ Hï Hï J (¥<Ú²¢Á¢Gé‹ÝÁ¢GÚã ÈGUè
}¢Ý¢çÜGUÏ¢éH ¥Gà¢Úã, Á¢éÁ¢G : 3, S¢. 45, ΢LH ÜéU¼éÏ¢éH §GçË}¢Ä²¢ Ï¢ñM¼)
}¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜUè ¼¢’ÚèÈGU
¥ËH¢ã ÜïU }¢ãGÏ¢êÏ¢, ΢ݢ» x¢Gé²êÏ¢, }¢éÝÁGÁ¢GãéÝ ¥GçÝH
©G²êÏ¢ ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï çã΢²¼ çÝà¢¢Ý ãñ :
(ÜU¢ç}¢H) }¢éS¢Ë}¢¢Ý ±¢ïã ãñ çÁ¢S¢ ÜUè Á¢GÏ¢¢Ý ¥¢ñÚ ã¢‰¢ S¢ï
}¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï ¼vHèÈGU Ý ÐãéæÓ¢ï ¥¢ñÚ (ÜU¢ç}¢H) }¢éã¢çÁ¢Ú ±¢ïã ãñ
Á¢¢ï ©S¢ Ó¢èÁ¢G ÜU¢ï À¢ïÇG Îï çÁ¢S¢ S¢ï ¥ËH¢ã ¼¥G¢H¢ Ýï }¢‹¥G
ÈGUÚ}¢¢²¢ ãñ J (S¢ãGèãGéH Ï¢é¶G¢Úè, çÁ¢. 1, S¢. 15, ãGÎèS¢ : 10)
§S¢ ãGÎèS¢ï ТÜU ÜïU ¼ãG¼ }¢éÈGUçSS¢Úï à¢ãèÚ ãGÜUè}¢éH
©}}¢¼ ãGÁ¢GÚ¼ï }¢ézG¼è ¥ãG}¢Î ²¢Ú ¶G¢Ý ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´
çÜU “ÜU¢ç}¢H }¢éS¢Ë}¢¢Ý ±¢ïã ãñ Á¢¢ï Hé-x¢G¼Ý à¢Ú¥GÝ ãÚ ¼GÚãG
S¢ï }¢éS¢Ë}¢¢Ý ã¢ï (¥¢ñÚ) }¢¢ïç}¢Ý ±¢ïã ãñ Á¢¢ï çÜUS¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜUè
x¢GèÏ¢¼ Ý ÜUÚï, x¢¢Hè, ¼G¢’Ý¢ Ó¢éx¢GHè ±x¢GñÚ¢ Ý ÜUÚï, çÜUS¢è ÜU¢ï Ý
}¢¢Úï ÐèÅï Ý ©S¢ ÜïU ç¶GH¢ÈGU ÜéUÀ ¼ãGÚèÚ ÜUÚï J” }¢Á¢GèÎ ÈGUÚ}¢¢¼ï
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ Ú¢ï…Gï …é}¢é¥G¢ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉGïx¢¢ }¢ñæ çÜUG²¢}¢¼ ÜUï çÎÝ ©„
ÜUè à¢ÈUG¢¥G¼ ÜUMæx¢¢ J

26. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢25
ãñ´ çÜU “ÜU¢ç}¢H }¢éã¢çÁ¢Ú ±¢ïã ãñ Á¢¢ï ¼ÜïüU ±¼GÝ ÜïU S¢¢‰¢ ¼ÜïüU
x¢éÝ¢ã |¢è ÜUÚï, ²¢ x¢éÝ¢ã À¢ïÇGÝ¢ |¢è Hé-x¢G¼Ý çãÁ¢Ú¼ ãñ Á¢¢ï
ã}¢ïࢢ Á¢¢Úè Úãïx¢è J” (ç}¢Ú¥¢¼éH }¢Ý¢Á¢èãG, çÁ¢. 1, S¢. 29)
1}¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï Í¢êÚÝ¢, Çڢݢ
S¢ÚÜU¢Úï }¢ÎèÝ» }¢éÝñÚã, S¢Ú΢Úï }¢vÜU» }¢éÜUÚü}¢¢
Ýï §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜïU çH²ï
Á¢¢§Á¢G Ýãè´ çÜU ÎêS¢Úï }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜUè ¼GÚÈGU ¥¢æ¶ S¢ï §S¢ ¼GÚãG
§à¢¢Ú¢ ÜUÚï çÁ¢S¢ S¢ï ¼vHèÈGU ÐãéæÓ¢ï J (§œ¢ãG¢ÈGéUSS¢¢Îã çHÁGÁ¢GéÏ¢ñÎè, Á¢
çã. 7, S¢. 177) »ÜU }¢ÜGU¢}¢ ÐÚ §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢²¢ : çÜUS¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý
ÜU¢ï Á¢¢§Á¢G Ýãè´ çÜU ±¢ïã çÜUS¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï ¶G¢ñÈGUÁ¢G΢
ÜUÚï J (S¢é-ÝÝ¢ï ¥Ï¢è ΢±êÎ, çÁ¢. 4, S¢. 391, ãGÎèS¢ : 5004, ΢ڢï
»ãG²¢§œ¢éÚ¢çS¢H ¥G-ÚÏ¢è Ï¢ñM¼)
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! }¢¢’Hê}¢ ãé±¢ çÜU }¢éS¢Ë}¢¢Ý
ÎêS¢Úï }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ }¢éãG¢çÈGUÁ¢G ¥¢ñÚ x¢G}¢ wG±¢Ú ã¢ï¼¢ ãñ, ¥¢ÐS¢ }¢ï´
HÇGÝ¢ Û¢x¢ÇGÝ¢ ²ïã }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ à¢ï±¢ Ýãè´ Ï¢çËÜU §S¢ S¢ï Ï¢ãé¼
Ï¢ÇGï Ï¢ÇGï ÝévGS¢¢Ý¢¼ ã¢ï Á¢¢¼ï ãñ´ Á¢ñS¢¢ çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ à¢ñ¶G
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU ÜUè ÜU„Ú¼ ÜUÚ¢ï Ï¢ïà¢ÜU ²ïã ¼é}ã¢Úï çH²ï ¼Gã¢Ú¼
ãñ J

27. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢26
}¢éãG}}¢Î çÏ¢Ý §S}¢¢§üGH Ï¢é¶G¢Úè ¥ÐÝï }¢Á}¢ê¥G»
¥ãG¢ÎèS¢ ¥H }¢¢ñS¢ê}¢ “S¢ãGèãG Ï¢é¶G¢Úè” }¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ :
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ©GÏ¢¢Î¢ çÏ¢Ý S¢¢ç}¢¼ ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ :
}¢vÜUè }¢-ÎÝè ¥¢ÜGU¢ Ï¢¢ãÚ ¼à¢ÚèÈGU H¢»
¼¢çÜU ã}¢ï´ à¢Ï¢ï ÜGUÎí Ï¢¼¢»æ çÜU çÜUS¢ Ú¢¼ }¢ï´ ãñ, ΢ï2
}¢éS¢Ë}¢¢Ý
¥¢ÐS¢ }¢ï´ Û¢x¢ÇG Úãï ‰¢ï, S¢ÚÜU¢Ú Ýï §à¢¢üÎ
ÈGUÚ}¢¢²¢ : }¢ñ´ §S¢ çH²ï ¥¢²¢ ‰¢¢ çÜU ¼é}ãï´ à¢Ï¢ï ÜGUÎí Ï¢¼¢ªæ }¢x¢Ú
ÈGéUH¢æ ÈGéUH¢æ à¢wGS¢ Û¢x¢ÇG Úãï ‰¢ï §S¢ çH²ï §S¢ ÜU¢ ¼¥GIJéÝ ©Æ¢
çH²¢ x¢²¢ J (S¢ãGèãGéH Ï¢é¶G¢Úè, çÁ¢. 1, S¢. 662, ãGÎèS¢ : 2023)
ã}¢ à¢ÚèÈGU ÜïU S¢¢‰¢ à¢ÚèÈGU ¥¢ñÚ......
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! §S¢ ãGÎèS¢ï }¢éÏ¢¢-ÚÜU¢ }¢ï´
ã}¢¢Úï çH²ï Á¢GÏ¢Ú ÎS¼ ÎS¢ïü §GÏ¢í¼ ãñ çÜU ã}¢¢Úï Œ²¢Úï ¥¢ÜGU¢
à¢Ï¢ï ÜGUÎí ÜUè çÝà¢¢Ý Îïãè ÈGUÚ}¢¢Ýï ãè ±¢Hï
‰¢ï çÜU ΢ï2
}¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜU¢ Ï¢¢ã}¢ HÇGÝ¢ }¢¢Ýï¥G (²¢’Ýè LÜU¢±Å)
ã¢ï x¢²¢ ¥¢ñÚ ã}¢ïࢢ ã}¢ïࢢ ÜïU çH²ï à¢Ï¢ï ÜGUÎí ÜU¢ï }¢wGÈGUè (²¢’Ýè
Тïà¢è΢) ÜUÚ çβ¢ x¢²¢ J §S¢ S¢ï ¥‹Î¢Á¢G¢ ÜUèçÁ¢²ï çÜU ¥¢ÐS¢ ÜU¢
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ¼é}¢ …ã¢æ |¢è ã¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ ÐÉG¢ï çÜU ¼é}ã¢Ú¢ ÎéMÎ }¢éÛ¢ ¼ÜU
Ðãé晼¢ ãñ J

28. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Û¢x¢ÇG¢ çÜUS¢ ÜGUÎÚ ÝévGS¢¢Ý Îïã ãñ J }¢x¢Ú ¥¢ã ! Û¢x¢ÇG¢Hê ç}¢Á¢G¢Á¢
ÜïU H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ï ÜU¢ñÝ S¢}¢Û¢¢» ? ¥¢Á¢ ÜUH ¼¢ï Ï¢¢’Á¢G }¢éS¢Ë}¢¢Ý Ï¢ÇGï
ÈGUºG S¢ï ²ïã ÜUã¼ï S¢éÝ¢§ü Îï Úãï ãñ´ çÜU “ç}¢²¢æ §S¢ Î鋲¢ }¢ï´ à¢ÚèÈGU
Úã ÜUÚ x¢éÁ¢G¢Ú¢ ãè Ýãè´, ã}¢ ¼¢ï à¢ÚèÈGU¢ï´ ÜïU S¢¢‰¢ à¢ÚèÈGU ¥¢ñÚ Ï¢Î
}¢¥G¢à¢¢ï´ ÜïU S¢¢‰¢ ϢΠ}¢¥G¢à¢ ãñ´ !” ¥¢ñÚ çS¢ÈGUü ÜUãÝï ÐÚ §çv¼ÈGU¢
‰¢¢ïÇGï ãè ãñ ! Ï¢S¢¢ ¥±ÜGU¢¼ ¼¢ï }¢¢’}¢êHè S¢è Ï¢¢¼ ÐÚ ÐãHï Á¢GÏ¢¢Ý
ÎÚ¢Á¢Gè, çÈUÚ ÎS¼ ¥‹Î¢Á¢Gè, çÈUÚ Ó¢¢ÜGêU Ï¢¢Á¢Gè Ï¢çËÜU x¢¢ïçH²¢æ
¼ÜU Ó¢H Á¢¢¼è ãñ´ J S¢Î ÜUÚ¢ïÇG ¥zGS¢¢ïS¢ ! ¥¢Á¢ ÜïU Ï¢¢’Á¢G
}¢éS¢Ë}¢¢Ý Ï¢¢ ±éÁ¢êÎ }¢éS¢Ë}¢¢Ý ã¢ïÝï ÜïU ÜU|¢è ÐÆ¢Ý Ï¢Ý ÜUÚ,
ÜU|¢è ÐæÁ¢¢Ï¢è ÜUãH¢ ÜUÚ, ÜU|¢è S¢Ú¢§ÜUè Ï¢Ý ÜUÚ, ÜU|¢è }¢éã¢çÁ¢Ú
ã¢ï ÜUÚ, ÜU|¢è çS¢‹{è ¥¢ñÚ Ï¢HêÓ¢ ÜGU¢ñç}¢Ä²¼ ÜU¢ Ý¢’Ú¢ Hx¢¢ ÜUÚ
»ÜU ÎêS¢Úï ÜU¢ x¢H¢ ÜU¢Å Úãï ãñ´, ÎéÜU¢Ý¢ï´ ¥¢ñÚ x¢¢çÇG²¢ï´ ÜU¢ï ¥¢x¢ Hx¢¢
Úãï ãñ´ J }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï ! ¥¢Ð ¼¢ï »ÜU ÎêS¢Úï ÜïU }¢éãG¢çÈGUÁ¢G ‰¢ï, ¥¢Ð ÜU¢ï
v²¢ ã¢ï x¢²¢ ãñ ? ã}¢¢Úï Œ²¢Úï ¥¢ÜGU¢ ÚãG}¢¼¢ï´ ±¢Hï }¢éS¼GÈGU¢
ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï ¥G¢Hèà¢¢Ý ¼¢ï ²ïã ãñ çÜU “Ï¢¢ã}¢
}¢ãGÏÏ¢¼ ± ÚãG}¢ ± ÝÚ}¢è }¢ï´ }¢¢ïç}¢Ý¢ï´ ÜUè ç}¢S¢¢H »ÜU çÁ¢S}¢ ÜUè
¼GÚãG ãñ çÜU ¥x¢Ú »ÜU ©GÁG± ÜU¢ï ¼vHèÈGU ÐãéæÓ¢ï ¼¢ï S¢¢Ú¢ çÁ¢S}¢
27
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ©„ à¢wG„ ÜUè Ý¢ÜU ¶G¢ÜU ¥¢HêÎ ã¢ï ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ã¢ï
¥¢ñÚ ±¢ïã }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU Ý ÐÉïG J

29. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
©S¢ ¼vHèÈGU ÜU¢ï }¢ãGS¢êS¢ ÜUÚ¼¢ ãñ J”
(S¢ãGèãG }¢éçSH}¢, S¢. 1396, ãGÎèS¢ : 2586)
»ÜU ࢢ§GÚ Ýï çÜU¼Ýï Œ²¢Úï ¥‹Î¢Á¢G }¢ï´ S¢}¢Û¢¢²¢ ãñ :
}¢éϼH¢» ÎÎü ÜU¢ï§ü ©GÁG± ã¢ï Ú¢ï¼è ãñ ¥¢æ¶
çÜUS¢ ÜGUÎÚ ã}¢ÎÎü S¢¢Úï çÁ¢S}¢ ÜUè ã¢ï¼è ãñ ¥¢æ¶
Á¢¢ï Ï¢éÚ¢§ü ÜUÚï ©S¢ ÐÚ |¢è ÁG¢éË}¢ Ý ÜUÚ¢ï
“ç¼Úç}¢Á¢Gè à¢ÚèÈGU” ÜUè çÚ±¢²¼ }¢ï´ ãñ çÜU S¢ÚÜU¢Úï
}¢ÎèÝ¢, ÜGUÚ¢Úï ÜGUËÏ¢¢ï S¢èÝ¢ ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï
Ï¢¢ ÜGUÚèÝ¢ ãñ : “¼é}¢ H¢ïx¢ ÝvGÜGU¢H Ý Ï¢Ý¢ï çÜU ÜUã¢ï ¥x¢Ú
H¢ïx¢ |¢H¢§ü ÜUÚï´x¢ï ¼¢ï ã}¢ |¢è |¢H¢§ü ÜUÚï´x¢ï ¥¢ñÚ ¥x¢Ú H¢ïx¢
ÁG¢éË}¢ ÜUÚï´x¢ï ¼¢ï ã}¢ |¢è ÁG¢éË}¢ ÜUÚï´x¢ï, HïçÜUÝ ¥ÐÝï ÝzGS¢ ÜU¢ï
ÜGUÚ¢Ú Î¢ï çÜU H¢ïx¢ |¢H¢§ü ÜUÚï´ ¼¢ï ¼é}¢ |¢è |¢H¢§ü ÜUÚ¢ï ¥¢ñÚ
H¢ïx¢ Ï¢éÚ¢§ü ÜUÚï´ ¼¢ï ¼é}¢ ÁG¢éË}¢ Ý ÜUÚ¢ï J”
(S¢é-ÝÝé眢Úç}¢Á¢Gè, çÁ¢. 3, S¢. 405, ãGÎèS¢ : 2014)
ÐÚ¢§ü ÜGUH}¢ H¢ñÅ¢Ýï ÜïU çH²ï S¢ÈGUÚ
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Îﶢ ¥¢Ð Ýï ! ã}¢¢Úï
28
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Ú¢ï…ïG …é}¢é¥G¢ Î¢ï „¢ï Ï¢¢Ú ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ©„ ÜUï ΢ï
„¢ï „¢H ÜUï x¢éÝ¢ã }¢é¥G¢ÈUG ã¢ïæx¢ï J

30. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Œ²¢Úï ¥¢ÜGU¢ Ýï ã}¢ï´ }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜUè ã}¢ÎÎèü
ÜUÚÝï ÜUï ¼¥GËHéÜGU S¢ï çÜU¼Ýï Œ²¢Úï }¢-ÎÝè ÈêUH §GÝ¢²¼ ÈGUÚ}¢¢»
ãñ´ J ã}¢¢Úï Ï¢éÁ¢Géx¢¢üÝï ÎèÝ ÎêS¢Ú¢ï´ ÜïU ãGéÜGêUÜGU ÜïU }¢é¥G¢-
}¢Hï }¢ï´ §ç‹¼ã¢§ü Î-ÚÁ¢ï ãGéSS¢¢S¢ ã¢ï¼ï ‰¢ï ¥¢ñÚ ¥Î¢»çx¢²ï ãGÜU ÜïU
}¢é¥G¢-}¢Hï }¢ï´ ãGñÚ¼ ¥æx¢ïÁ¢G ãGÎ ¼ÜU }¢¢ïãG¼¢¼G |¢è J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çIJÎéÝ¢ ¥GÏÎéËH¢ã çÏ¢Ý }¢éÏ¢¢ÚÜU }¢éËÜïU ࢢ}¢
}¢ï´ Ó¢‹Î Ú¢ïÁ¢G ÜïU çH²ï }¢éÜGUè}¢ ãé», ±ã¢æ ¥ãG¢ÎèS¢ï }¢éÏ¢¢-ÚÜU¢
çH¶¼ï Úãï J »ÜU Ï¢¢Ú ©Ý ÜU¢ ÜGUH}¢ ÅêÅ x¢²¢ çHã¢Á¢G¢ ¥G¢çÚIJ¼Ý
(²¢’Ýè ±vG¼è ¼G¢ñÚ ÐÚ) çÜUS¢è ¥¢ñÚ S¢ï ÜGUH}¢ ãG¢çS¢H çÜU²¢,
±¢ÐS¢è ÐÚ |¢êHï S¢ï ±¢ïã ÜGUH}¢ ±¼GÝ S¢¢‰¢ Hï¼ï ¥¢» J Á¢Ï¢ ²¢Î
¥¢²¢ ¼¢ï çS¢ÈGUü ÜGUH}¢ ±¢ÐS¢ ÎïÝï ÜïU çH²ï ¥¢Ð
Ýï ¥ÐÝï ±¼GÝ S¢ï }¢éËÜïU ࢢ}¢ ÜU¢ S¢ÈGUÚ çÜU²¢ J
(¼çÁGÜU-Ú¼éH ±¢§GÁ¢GèÝ, S¢. 243 ÜU¢ï»Å¢)
çÏ¢x¢GñÚ §Á¢¢Á¢G¼ çÜUS¢è ÜUè Ó¢ŒÐH ÐãÝÝ¢ ÜñUS¢¢ ?
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Îﶢ ¥¢Ð Ýï ! !
ã}¢¢Úï ¥SH¢ÈGU ÐÚ¢§ü Ó¢èÁ¢G ÜïU }¢é¥G¢-}¢Hï }¢ï´ ¥ËH¢ã
¼¥G¢H¢ S¢ï çÜUS¢ ÜGUÎÚ ÇÚ¼ï ‰¢ï ! }¢x¢Ú ¥zGS¢¢ïS¢ ! ¥Ï¢ ã}¢ §S¢
29
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉG¢ï ¥ËH¢ã ¼é}¢ ÐÚ ÚãG}¢¼ |¢ï…ïx¢¢ J

31. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
çS¢çËS¢Hï }¢ï´ çÏ¢ËÜéUH Ï¢ï ¶G¢ñÈGU ã¢ï¼ï Á¢¢ Úãï ãñ´ ! ²¢Î Ú網ï !
¥|¢è ¼¢ï ÎêS¢Ú¢ï´ ÜUè Ó¢èÁ¢Gï´ Á¢¢Ý Ï¢êÛ¢ ÜUÚ Ú¶ HïÝ¢ Ï¢ãé¼ ¥¢S¢¢Ý
}¢¢’Hê}¢ ã¢ï¼¢ ãñ }¢x¢Ú çÜGU²¢}¢¼ }¢ï´ S¢¢çãGÏ¢ï ãGÜGU ÜU¢ï §S¢ ÜU¢ Ï¢ÎH¢
Ó¢éÜU¢Ý¢ ¥¢ñÚ ©S¢ ÜU¢ï Ú¢Á¢Gè ÜUÚÝ¢ Ï¢ãé¼ ãè }¢éçàÜUH ã¢ï Á¢¢»x¢¢
çHã¢Á¢G¢ ÎêS¢Ú¢ï´ ÜïU »ÜU »ÜU ΢Ýï ¥¢ñÚ »ÜU »ÜU 缋ÜïU ÜïU Ï¢¢Úï }¢ï´
»ãGç¼²¢¼G ÜUÚÝè Ó¢¢çã²ï, çÏ¢x¢GñÚ §Á¢¢Á¢G¼ çÜUS¢è ÜUè ÜU¢ï§ü Ó¢èÁ¢G
}¢-S¢HÝ Ó¢¢ÎÚ, ¼¢ñçH²¢, Ï¢Ú¼Ý, Ó¢¢ÚТ§ü, ÜéUÚS¢è ±x¢GñÚ¢ ±x¢GñÚ¢
ãÚçx¢Á¢G §çS¼’}¢¢H Ýãè´ ÜUÚÝè Ó¢¢çã²ï ã¢æ ¥x¢Ú §Ý Ó¢èÁ¢G¢ï´ ÜïU
}¢¢çHÜU ÜUè ¼GÚÈGU S¢ï §ÁGÝï ¥G¢}¢ ã¢ï ¼¢ï §çS¼’}¢¢H ÜUÚÝï }¢ï´ ãGÚÁ¢
Ýãè´ J }¢-S¢HÝ çÜUS¢è ÜïU Í¢Ú }¢ïã}¢¢Ý Ï¢Ý ÜUÚ x¢» ¼¢ï ©G}¢ê}¢Ý
§S¢ ¼GÚãG ÜUè Ó¢èÁ¢G¢ï´ ÜïU §çS¼’}¢¢H ÜUè S¢¢çãGÏ¢ï ¶G¢Ý¢ ÜUè ¼GÚÈGU
S¢ï ÀêÅ ã¢ï¼è ãñ J ¥vS¢Ú Îﶢ Á¢¢¼¢ ãñ çÜU }¢çSÁ¢Î }¢ï´ Ï¢¢’Á¢G H¢ïx¢
çÏ¢x¢GñÚ §Á¢¢Á¢G¼ï }¢¢çHÜU ©S¢ ÜUè Ó¢ŒÐHï´ ÐãÝ ÜUÚ §çS¼‹Á¢¢¶G¢Ýï
Ó¢Hï Á¢¢¼ï ãñ´ J Ï¢ Á¢G¢çãÚ ²ïã ¥G}¢H Ï¢ãé¼ ãè }¢¢’}¢êHè Hx¢ Úã¢
ãñ }¢x¢Ú Á¢GÚ¢ S¢¢ïçÓ¢²ï ¼¢ï S¢ãè ! ¥¢Ð çÜUS¢è ÜUè Ó¢ŒÐHï´ ÐãÝ ÜUÚ
§çS¼‹Á¢¢¶G¢Ýï ¼à¢ÚèÈGU Hï x¢» ¥¢ñÚ ©S¢ ÜU¢ }¢¢çHÜU Ï¢¢ãÚ Á¢¢Ýï
ÜïU çH²ï ¥ÐÝè Ó¢ŒÐH¢ï´ ÜUè ¼GÚÈGU ¥¢²¢, x¢G¢§Ï¢ Т ÜUÚ ²ïã
30
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÜU„Ú¼ „ï ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ï Ï¢ïà¢ÜU ¼é}ã¢Ú¢ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï
ТÜU ÐÉGÝ¢ ¼é}ã¢Úï x¢éÝ¢ã¢ïæ ÜUï çH²ï }¢x¢GçÈUGÚ¼ ãñ J

32. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
S¢}¢Û¢ ÜUÚ çÜU Ó¢¢ïÚè ã¢ï x¢§æü Ï¢ïÓ¢¢Ú¢ çÎH }¢S¢êS¢ ÜUÚ Úã x¢²¢ ¥¢ñÚ
Ýæx¢ï Т©æ ãè Ó¢H¢ x¢²¢ J ¥¢Ð Ýï ¥x¢Ó¢ïü ±¢ÐS¢ ¥¢ ÜUÚ Ó¢ŒÐHï´
Á¢ã¢æ S¢ï Hè ‰¢è´ ±ãè´ Ú¶ Îè´ }¢x¢Ú ©S¢ ÜU¢ }¢¢çHÜU ¼¢ï ©‹ãï´
Á¢G¢»¥G ÜUÚ Ó¢éÜU¢ J §S¢ ÜU¢ ±Ï¢¢H çÜUS¢ ÐÚ ? ²ÜGUèÝÝ ¥¢Ð ÐÚ
¥¢ñÚ ¥¢Ð ãè Á¢G¢çH}¢ ÆãÚï J ¥¢ã ! Ï¢Ú¢ïÁ¢Gï çÜGU²¢}¢¼ Á¢G¢çH}¢ ÜUè
ãGS¢Ú¼ ! ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ à¢ñ¶G ¥GÏÎéH ±¤ã¢Ï¢ ࢢ’Ú¢Ýè
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : “Ï¢S¢¢ ¥±ÜGU¢¼ »ÜU ãè Á¢GéË}¢ ÜïU
Ï¢ÎHï Á¢G¢çH}¢ ÜUè ¼}¢¢}¢ ÝïçÜU²¢æ Hï ÜUÚ |¢è }¢ÁGHê}¢ ¶GéࢠÝ
ã¢ïx¢¢ J” (¼}Ï¢èãéH }¢éxG¼ÚèüÝ, S¢. 50) Á¢|¢è ¼¢ï ã}¢¢Úï Ï¢éÁ¢Géx¢¢üÝï ÎèÝ
Ï¢ Á¢G¢çãÚ }¢¢’}¢êHè ÝÁ¢GÚ ¥¢Ýï ±¢Hè Ï¢¢¼¢ï´ }¢ï´ |¢è
»ãGç¼²¢¼G ÈGUÚ}¢¢¼ï ‰¢ï J ãGéÁÁ¢¼éH §SH¢}¢ ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢
§}¢¢}¢ }¢éãG}}¢Î çÏ¢Ý }¢éãG}}¢Î x¢GÁ¢G¢Hè ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ :
wG¢éàÏ¢ê S¢êæÍ¢Ýï }¢ï´ »ãGç¼²¢¼G
ãÁ¢GÚ¼ï ¥}¢èLH }¢é¥ç}¢ÝèÝ S¢çIJÎéÝ¢ ©G}¢Ú çÏ¢Ý
¥GÏÎéH ¥GÁ¢GèÁ¢G ÜUï S¢¢}¢Ýï }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜïU çH²ï
}¢éàÜU ÜU¢ ±ÁGÝ çÜU²¢ Á¢¢ Ú㢠‰¢¢, ¼¢ï ©‹ã¢ï´ Ýï ÈGU¢ñÚÝ ¥ÐÝè Ý¢ÜU
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ »ÜU ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉG¼¢ ãñ ¥ËH¢ã ©„ ÜUï
çH²ï »ÜU çÜUGÚ¢¼G ¥…í çH¶¼¢ ãñ ¥¢ñÚ çÜUGÚ¢¼G ©ãéGÎ Ðã¢ÇG 煼ݢ ãñ J
31

33. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Ï¢‹Î ÜUÚ Hè ¼¢çÜU ©‹ãï´ ¶éàÏ¢ê Ý ÐãéæÓ¢ï Á¢Ï¢ H¢ïx¢¢ï´ Ýï ²ïã Ï¢¢¼
}¢ãGS¢êS¢ ÜUè ¼¢ï ¥¢Ð Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : wG¢éàÏ¢ê S¢êæ͢ݢ
ãè ¼¢ï §S¢ ÜU¢ ÝzG¥G ãñ J (Ó¢êæçÜU }¢ïÚï S¢¢}¢Ýï §S¢ ±vG¼ ±¢çÈGUÚ
ç}¢vGÎ¢Ú }¢ï´ }¢éàÜU }¢¢ñÁ¢êÎ ãñ çHã¢Á¢G¢ §„ ÜUè ¶GéàÏ¢ê |¢è çÁ¢G²¢Î¢ ¥¢
Úãè ãñ ¥¢ñÚ }¢ñ´ §¼Ýè çÁ¢G²¢Î¢ ¶GéàÏ¢ê S¢êæÍ¢ ÜUÚ Îèx¢Ú }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜïU
}¢éÜGU¢Ï¢Hï }¢ï´ Á¢G¢§Î ÝzG¥G ãG¢çS¢H ÜUÚÝ¢ Ýãè´ Ó¢¢ã¼¢ J) (»ãG²¢©H
©GHê}¢, çÁ¢. 2, S¢. 121, ÜGêU¼éH ÜGéUHêÏ¢, çÁ¢. 2, S¢. 533)
¥ËH¢ã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}¢¼ ã¢ï ¥¢ñÚ ©Ý ÜïU S¢ÎÜGïU
ã}¢¢Úè }¢çxGÈGUÚ¼ ã¢ï J
Ó¢Ú¢x¢G Ï¢éÛ¢¢ çβ¢ !
“ÜUèç}¢²¢» S¢¥G¢Î¼” }¢ï´ ãñ : »ÜU Ï¢éÁ¢Géx¢ü Ú¢¼ ÜïU ±vG¼
çÜUS¢è }¢ÚèÁ¢G ÜïU çS¢Úã¢Ýï ¼à¢ÚèÈGU ÈGUÚ}¢¢ ‰¢ï, ÜGUÁ¢G¢» §H¢ãè
S¢ï ±¢ïã Ï¢è}¢¢Ú ÈGU¢ñ¼ ã¢ï x¢²¢, ÜGéUÚÏ¢¢Ý Á¢¢§²ï ©Ý Ï¢éÁ¢Géx¢ü ÜUè
}¢-ÎÝè S¢¢ïÓ¢ ÐÚ çÜU ©‹ã¢ï´ Ýï ÈGU¢ñÚÝ Ó¢Ú¢x¢G x¢éH ÜUÚ çβ¢ ¥¢ñÚ
ÈGUÚ}¢¢²¢ : “¥Ï¢ §S¢ Ó¢Ú¢x¢G ÜïU ¼ïH }¢ï´ ±¢çÚS¢¢ï´ ÜU¢ ãGÜGU |¢è ࢢç}¢H
ã¢ï x¢²¢ ãñ J” (ÜUèç}¢²¢» S¢¥G¢Î¼, çÁ¢. 1, S¢. 347)
¥ËH¢ã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}¢¼ ã¢ï ¥¢ñÚ ©Ý ÜïU S¢ÎÜGïU
ã}¢¢Úè }¢çxGÈGUÚ¼ ã¢ï J
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï çÜU¼¢Ï¢ }¢ïæ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU çH¶¢ ¼¢ï …Ï¢ ¼ÜU }¢ïÚ¢ Ý¢}¢
©„ }¢ïæ Úãïx¢¢ çÈUGçÚà¼ï ©„ ÜUï çH²ï §çS¼x¢GÈUG¢Ú ÜUÚ¼ï Úãïæx¢ï J
32

34. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Ï¢¢x¢G ²¢ Á¢ã‹Ý}¢ ÜU¢ x¢ÉG¢
¥ËH¢ã ! ¥ËH¢ã ! ã}¢¢Úï Ï¢éÁ¢Géx¢¢üÝï ÎèÝ
çÜU¼Ýè ¥GÁ¢Gè}¢ }¢-ÎÝè S¢¢ïÓ¢ ÜïU }¢¢çHÜU ã¢ï¼ï ‰¢ï ! ã}¢ ¼¢ï »ïS¢¢ S¢¢ïÓ¢
|¢è Ýãè´ S¢ÜU¼ï ¥¢ñçH²¢» çÜUÚ¢}¢ ãÚ ±vG¼ ¶G¢ñÈïUG
¶Gé΢ S¢ï HÚÁ¢G¢æ ± ¼ÚS¢¢æ Ú㢠ÜUÚ¼ï ãñ´, ãÚ Î}¢ }¢¢ñ¼ ©Ý ÜïU
Ðïà¢ï ÝÁ¢GÚ Úã¼è, ÜGUÏ¢í¢ï ãGàÚ ÜïU }¢é¥G¢-}¢H¢¼ S¢ï ÜU|¢è x¢G¢çÈGUH
Ýãè´ ã¢ï¼ï J ¥¢ã ! ÜGUÏ¢í ÜU¢ }¢é¥G¢-}¢H¢ Ï¢ï §ç‹¼ã¢ ¼à¢±èࢠݢÜU
ãñ ! 㢻 ã}¢¢Ú¢ v²¢ Ï¢Ýïx¢¢ ! ã}¢ ¼¢ï ¥ÐÝè ÜGUÏ¢í ÜU¢ï ²vS¢Ú |¢êHï
ãé» ãñ´ “»ãG²¢©H ©GHê}¢” }¢ï´ ãñ : ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ S¢ézG²¢Ý S¢¢ñÚè
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : “Á¢¢ï à¢wGS¢ ÜGUÏ¢í ÜU¢ï ¥vS¢Ú ²¢Î
ÜUÚ¼¢ ãñ ±¢ïã }¢ÚÝï ÜïU Ï¢¢’Î ¥ÐÝè ÜGUÏ¢í ÜU¢ï Á¢‹Ý¼ ÜïU Ï¢¢x¢G¢ï´ }¢ï´
S¢ï »ÜU Ï¢¢x¢G Т»x¢¢ ¥¢ñÚ Á¢¢ï ÜGUÏ¢í ÜU¢ï |¢éH¢ Îïx¢¢ ±¢ïã ¥ÐÝè
ÜGUÏ¢í ÜU¢ï Á¢ã‹Ý}¢ ÜïU x¢ÉG¢ï´ }¢ï´ S¢ï »ÜU x¢ÉG¢ Т»x¢¢ J”
(»ãG²¢©H ©GHê}¢, çÁ¢. 4, S¢. 238)
x¢¢ïÚï ÝïÜU¢æ Ï¢¢x¢G ã¢ïx¢è ¶GéËÎ ÜU¢
}¢éÁ¢çÚ}¢¢ï´ ÜUè ÜGUÏ¢í ΢ïÁ¢G¶G ÜU¢ x¢ÉG¢
33
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï à¢wG„ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU ÐÉGÝ¢ |¢êH x¢²¢ ±¢ïã …‹Ý¼ ÜU¢
Ú¢S¼¢ |¢êH x¢²¢ J

35. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
¥¢{è ¶Á¢êÚ
²¢Î Ú網ï ! ¥ÐÝï À¢ïÅï À¢ïÅï }¢-ÎÝè }¢é‹Ýï ¥¢ñÚ
}¢-ÎÝè }¢éç‹Ý²¢ï´ ÜïU |¢è ãGéÜGêUÜGU ÜU¢ ¶G²¢H ڶݢ ã¢ï¼¢ ãñ J §S¢
}¢é¥G¢-}¢Hï }¢ï´ Ï¢ï »ãGç¼²¢¼Gè Ï¢¢§GS¢ï ãH¢ÜU¼ ¥¢ñÚ »ãGç¼²¢¼G
S¢Ï¢Ï¢ï ÎéwG¢êHï Á¢‹Ý¼ ãñ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ }¢éãG}}¢Î çÏ¢Ý
§S}¢¢§üGH Ï¢é¶G¢Úè ¥ÐÝï }¢Á}¢ê¥G» ¥ãG¢ÎèS¢, ¥H
}¢¢ñS¢ê}¢, “S¢ãGèãG Ï¢é¶G¢Úè” }¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : ©}}¢éH }¢é¥ç}¢ÝèÝ
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJ-μéÝ¢ ¥G¢§à¢¢ çS¢gèÜGU¢ Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ :
»ÜU ¥G¢ñÚ¼ çÁ¢S¢ ÜïU S¢¢‰¢ ΢ï2
Ï¢çÓÓ¢²¢æ ‰¢è´, ©S¢ Ýï ¥¢ ÜUÚ }¢éÛ¢
S¢ï S¢é±¢H çÜU²¢ (²¢’Ýè }¢éÛ¢ S¢ï ÜéUÀ }¢¢æx¢¢), }¢ïÚï ТS¢ ©S¢ ±vG¼
çS¢ÈGUü »ÜU ¶Á¢êÚ ‰¢è ±¢ïã }¢ñæ Ýï ©S¢ ÜU¢ï Îï Îè ©S¢ Ýï ¶Á¢êÚ ÜïU ΢ï2
ÅéÜUÇGï ÜUÚ ÜïU ΢ïÝ¢ï´2
ÜU¢ï »ÜU »ÜU ÅéÜUÇG¢ Îï çβ¢ J Á¢Ï¢
S¢çIJ-μéÝ¢ ¥G¢§à¢¢ çS¢gèÜGU¢ Ýï ¥ËH¢ã ÜïU
}¢ãGÏ¢êÏ¢, ΢ݢ» x¢Gé²êÏ¢, }¢éÝÁGÁ¢GãéÝ ¥GçÝH ©G²êÏ¢
ÜUè ç¶GÎ}¢¼ }¢ï´ ²ïã ±¢çÜGU¥G¢ ¥GÁ¢üG çÜU²¢
¼¢ï ÈGUÚ}¢¢²¢ : “çÁ¢S¢ ÜU¢ï HÇGçÜU²¢æ ¥G¼G¢ ãé§æü ¥¢ñÚ ©S¢ Ýï ©Ý ÜïU
S¢¢‰¢ ¥ÓÀ¢ S¢éHêÜU çÜU²¢ ¼¢ï ²ïã ©S¢ ÜïU çH²ï Á¢ã‹Ý}¢ S¢ï ¥¢ÇG
Ï¢Ý Á¢¢»æx¢è J” (S¢ãGèãGéH Ï¢é¶G¢Úè, çÁ¢. 4, S¢. 99, ãGÎèS¢ : 5995)
34
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ãé±¢ ¥¢ñÚ ©„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU Ý ÐÉG¢
¼ãGÜUGèÜUG ±¢ïã ϢΠϢwG¼ ã¢ï x¢²¢ J

36. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
ࢢãè ‰¢ŒÐÇG ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
¥}¢èLH }¢é¥ç}¢ÝèÝ ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ©G}¢Ú ÈGU¢MÜGïU
¥¢’Á¢G}¢ ãGéÜGêUÜGéUH §GÏ¢¢Î ÜïU }¢é¥G¢-}¢Hï }¢ï´ çÜUS¢è
ÜUè çÚ¥G¢²¼ Ý ÈGUÚ}¢¢¼ï ‰¢ï J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ࢢãï x¢GSS¢¢Ý ݲ¢ ݲ¢
}¢éS¢Ë}¢¢Ý ãé±¢ ‰¢¢ ¥¢ñÚ ©S¢ S¢ï ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ÈGU¢MÜGïU ¥¢’Á¢G}¢
ÜU¢ï Ï¢ãé¼ çÁ¢G²¢Î¢ ¶Géà¢è ãé§ü ‰¢è v²êæ çÜU §S¢ ÜïU
S¢Ï¢Ï¢ ¥Ï¢ ©S¢ ÜUè çÚ¥G¢²¢ ÜïU §ü}¢¢Ý H¢Ýï ÜUè ©}}¢èÎ Ðñ΢ ã¢ï
x¢§ü ‰¢è J ΢ñÚ¢Ýï ¼G±¢ÈGU ࢢãï x¢GSS¢¢Ý ÜïU ÜUÐÇGï ÐÚ çÜUS¢è x¢GÚèÏ¢
¥¢’ڢϢè ÜU¢ Т©æ ¥¢ x¢²¢, x¢GéSS¢ï }¢ï´ ¥¢ ÜUÚ ©S¢ Ýï »ïS¢¢ Á¢G¢ïÚ΢Ú
¼G}¢¢æÓ¢¢ }¢¢Ú¢ çÜU ¥¢’ڢϢè ÜU¢ Î¢æ¼ à¢ãèÎ ã¢ï x¢²¢ J ©S¢ Ýï
S¢çIJÎéÝ¢ ©G}¢Ú ÈGU¢MÜGïU ¥¢’Á¢G}¢ ÜUè Ï¢¢Úx¢¢ã }¢ï´
ÈGUçÚ²¢Î ÜUè J ࢢãï x¢GSS¢¢Ý Ýï ¼G}¢¢æÓ¢¢ }¢¢ÚÝï ÜU¢ »’ç¼Ú¢ÈGU
çÜU²¢ ¼¢ï ¥¢Ð Ýï }¢ég§üG ²¢’Ýè ©S¢ }¢ÁGHê}¢ ¥¢’ڢϢè
S¢ï ÈGUÚ}¢¢²¢ çÜU ¥¢Ð ࢢãï x¢GSS¢¢Ý Ýï çÜGUS¢¢S¢ ²¢’Ýè Ï¢ÎH¢ Hï
S¢ÜU¼ï ãñ´ J ²ïã S¢éÝ ÜUÚ à¢¢ãï x¢GSS¢¢Ý Ýï Ï¢éÚ¢ }¢¢Ý¼ï ãé» ÜU㢠çÜU
»ÜU }¢¢’}¢êHè à¢wGS¢ }¢éÛ¢ Á¢ñS¢ï Ï¢¢Îࢢã ÜïU Ï¢Ú¢Ï¢Ú ÜñUS¢ï ã¢ï x¢²¢
Á¢¢ï §S¢ ÜU¢ï }¢éÛ¢ S¢ï Ï¢ÎH¢ HïÝï ÜU¢ ãGÜGU ãG¢çS¢H ã¢ï x¢²¢ ! ¥¢Ð
35
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ »ÜU Ï¢¢Ú ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ¥ËH¢ã ©„ ÐÚ
΄ ÚãG}¢¼ïæ |¢ï…¼¢ ãñ J

37. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Ýï ÈGUÚ}¢¢²¢ : §SH¢}¢ Ýï ¼é}¢ ΢ïÝ¢ï´2
ÜU¢ï ϢڢϢÚ
ÜUÚ çβ¢ ãñ J ࢢãï x¢GSS¢¢Ý Ýï çÜGUS¢¢S¢ ÜïU çH²ï »ÜU çÎÝ ÜUè
}¢¢ïãH¼ Hè ¥¢ñÚ Ú¢¼ ÜïU ±vG¼ çÝÜUH |¢¢x¢¢ ¥¢ñÚ }¢éڼΠã¢ï x¢²¢ J
(¶GéyGÏ¢¢¼ï }¢éãGÚü}¢, S¢. 138, à¢ÏÏ¢èÚ çÏ¢Ú¢ÎÁ¢üG }¢ÜüUÁ¢GéH ¥¢ñçH²¢ H¢ã¢ïÚ)
ÈGU¢MÜGïU ¥¢’Á¢G}¢ ÜUè S¢¢Îx¢è
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ÈGU¢MÜGïU
¥¢’Á¢G}¢ Ýï ࢢãï x¢GSS¢¢Ý Á¢ñS¢ï Ï¢¢Îࢢã ÜUè Á¢GÚ¢ü
Ï¢Ú¢Ï¢Ú |¢è çÚ¥G¢²¼ Ý ÈGUÚ}¢¢§ü ¥¢ñÚ ©S¢ ϢΠÝS¢èÏ¢ ÜïU §SH¢}¢
S¢ï çÈUÚ ÜUÚ Î¢ïÏ¢¢Ú¢ ÜéUÈUíG ÜïU x¢ÉGï }¢ï´ ÜêUÎ Á¢¢Ýï S¢ï §SH¢}¢ ÜU¢ï |¢è
ÜU¢ï§ü ÝévGS¢¢Ý Ý ÐãéæÓ¢¢ J Ï¢çËÜU ¥x¢Ú ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ÈGU¢MÜGïU
¥¢’Á¢G}¢ çÚ¥G¢²¼ ÈGUÚ}¢¢ Îï¼ï ¼¢ï ࢢ²Î §SH¢}¢
ÜU¢ï Á¢GÚÚ (²¢’Ýè ÝévGS¢¢Ý) ÐãéæÓ¢¼¢ ¥¢ñÚ H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ §S¢ ¼GÚãG Á¢ïGãìÝ
Ϣݼ¢ çÜU §SH¢}¢ ÜU}¢Á¢G¢ïÚ ÜU¢ï ¼G¢ÜGU¼ ±Ú S¢ï ãGÜGU
Ýãè´ çÎH±¢ S¢ÜU¼¢ J ²ïã ¥G¢çÎH¢Ý¢ çÝÁ¢G¢}¢ ãè ÜUè Ï¢-Ú-ÜU¼
‰¢è çÜU »ÜU Ú¢ïÁ¢G ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ÈGU¢ÚéÜGïU ¥¢’Á¢G}¢
çÏ¢x¢GñÚ çÜUS¢è }¢éãG¢çÈGUÁ¢G ÜïU Ï¢ï ¶G¢ñÈGU¢ï ¶G¼GÚ x¢Ú}¢è ÜïU }¢¢ñçS¢}¢ }¢ï´
»ÜU ÎÚwG¼ ÜïU ÝèÓ¢ï ЉƒÚ ÐÚ ¥ÐÝ¢ }¢éÏ¢¢ÚÜU S¢Ú Ú¶ ÜUÚ S¢¢ï
36
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï à¢wG„ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU ÐÉGÝ¢ |¢êH x¢²¢ ±¢ïã …‹Ý¼ ÜU¢
Ú¢S¼¢ |¢êH x¢²¢ J

38. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Úãï ‰¢ï çÜU M}¢ ÜU¢ ÜGU¢çS¢Î ©Ý ÜUè ¼H¢à¢ }¢ï´ §{Ú ¥¢ çÝÜUH¢
¥¢ñÚ ©‹ãï´ §S¢ ¼GÚãG S¢¢ï¼¢ Îï¶ ÜUÚ ãGñÚ¢Ý Úã x¢²¢ çÜU v²¢ ²ïãè
±¢ïã à¢wGS¢ ãñ çÁ¢S¢ S¢ï S¢¢Úè Î鋲¢ HÚÁ¢G¢ Ï¢Ú ¥‹Î¢}¢ ãñ ! çÈUÚ
±¢ïã Ï¢¢ïH ©Æ¢ : »ï ©G}¢Ú ! ¥¢Ð ¥ÎìH ÜUÚ¼ï ãñ´, ãGéÜGêUÜGUéH §GÏ¢¢Î
ÜU¢ ¶G²¢H Ú¶¼ï ãñ´ ¼¢ï ¥¢Ð ÜU¢ï ЉƒÚ¢ï´ ÐÚ |¢è Ýè´Î ¥¢ Á¢¢¼è
ãñ ¥¢ñÚ ã}¢¢Úï Ï¢¢Îࢢã Á¢GéË}¢ ÜUÚ¼ï ãñ´ Ï¢‹Î¢ï´ ÜïU ãGéÜGêUÜGU Т}¢¢H
ÜUÚ¼ï ãñ´ çHã¢Á¢G¢ ©‹ãï´ }¢wG}¢Hè´ çÏ¢S¼Ú¢ï´ ÐÚ |¢è ÝèæÎ Ýãè´ ¥¢¼è J
¥ËH¢ã ÜUè ©Ý ÐÚ ÚãG}¢¼ ã¢ï ¥¢ñÚ ©Ý ÜïU S¢ÎÜGïU
ã}¢¢Úè }¢çxGÈGUÚ¼ ã¢ï J
Ï¢éÚï ¶G¢ç¼}¢ï ÜïU ¥SÏ¢¢Ï¢
ÁG¢éË}¢ ÜUè ÝéãGêS¢¼ |¢è ¼¢ï Îïç¶²ï “à¢¢ãï x¢GSS¢¢Ý” ÜU¢
§ü}¢¢Ý ãè Ï¢ÚÏ¢¢Î ã¢ï x¢²¢ ! ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ¥Ï¢ê Ï¢RU ±Ú¢üÜGU
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : “Ï¢‹Î¢ï´ ÐÚ ÁG¢éË}¢ ÜUÚÝ¢ ¥vS¢Ú
S¢ËÏ¢ï §ü}¢¢Ý ÜU¢ S¢Ï¢Ï¢ Ï¢Ý Á¢¢¼¢ ãñ J” ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢
¥Ï¢éH ÜGU¢çS¢}¢ ãGÜUè}¢ S¢ï çÜUS¢è Ýï ÐêÀ¢ : ÜU¢ï§ü
»ïS¢¢ x¢éÝ¢ã |¢è ãñ Á¢¢ï Ï¢‹Îï ÜU¢ï §ü}¢¢Ý S¢ï }¢ãGM}¢ ÜUÚ Îï¼¢ ãñ ?
37
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ãé±¢ ¥¢ñÚ ©„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU Ý ÐÉG¢
¼ãGÜUGèÜUG ±¢ïã ϢΠϢwG¼ ã¢ï x¢²¢ J

39. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
ÈGUÚ}¢¢²¢ : Ï¢ÚÏ¢¢çÎ²ï §ü}¢¢Ý ÜïU ¼èÝ ¥SÏ¢¢Ï¢ ãñæ : (1) §ü}¢¢Ý
ÜUè Ýï’}¢¼ ÐÚ à¢éRU Ý ÜUÚÝ¢ (2) §ü}¢¢Ý Á¢G¢»¥G ã¢ïÝï ÜU¢ ¶G¢ñÈGU Ý
ڶݢ (3) }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÐÚ Á¢GéË}¢ ÜUÚÝ¢ J (¼}Ï¢èãéH x¢G¢çÈGUHèÝ, S¢. 204)
wG¢éÎ ÜU¢ï çÜUS¢è ÜU¢ “xG¢éH¢}¢” ÜUãÝ¢ ÜñUS¢¢ ?
ã}¢¢Úï Ï¢éÁ¢Géx¢¢üÝï ÎèÝ Ýï ãGéÜGêUÜGUéH §GÏ¢¢Î ÜïU
}¢é¥G¢-}¢Hï }¢ï´ »ãGç¼²¢¼G ÜUè »ïS¢è ç}¢S¢¢Hï´ ÜGU¢§}¢ ÜUè ãñ´ çÜU
¥GvGH ãGñÚ¢Ý Úã Á¢¢¼è ãñ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï §}¢¢}¢ï ¥¢’Á¢G}¢, ÈGUÜGUèãï
¥zG¶G}¢ ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ §}¢¢}¢ï ¥Ï¢ê ãGÝèÈGU¢
ÜïU }¢à¢ãêÚ à¢¢çx¢Îü ÜGU¢çÁ¢G²éH ÜGéUÁ¢G¢ã ²¢’Ýè (CHIEF
JUSTICE) ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ §}¢¢}¢ ¥Ï¢ê ²êS¢éÈGU
Ýï ¶GHèÈGU¢ ã¢MÝéÚüà¢èÎ ÜïU
}¢¢ï’¼}¢Î (²¢’Ýè ÜGU¢çÏ¢Hï »’ç¼}¢¢Î) ±Á¢GèÚ ÈGUÁGH çÏ¢Ý ÚÏ¢è¥G
ÜUè x¢±¢ãè ÜGUÏ¢êH ÜUÚÝï S¢ï §‹ÜU¢Ú ÜUÚ çβ¢ J ¶GHèÈGU¢ ã¢MÝéÚüà¢èÎ
Ýï Á¢Ï¢ x¢±¢ãè ÜGUÏ¢êH Ý ÜUÚÝï ÜU¢ S¢Ï¢Ï¢
ÎÚ²¢zG¼ çÜU²¢ ¼¢ï ÈGUÚ}¢¢²¢ : »ÜU Ï¢¢Ú }¢ñæ Ýï ¶GéÎ ¥ÐÝï ÜU¢Ý¢ï´ S¢ï
S¢éÝ¢ çÜU ±¢ïã ¥¢Ð S¢ï ÜUã Ú㢠‰¢¢ : “}¢ñ´ ¥¢Ð ÜU¢ x¢GéH¢}¢ ãêæ”
38
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Î„ }¢Ú¼Ï¢¢ „éÏãG ¥¢ñÚ Î„ }¢¼üÏ¢¢ ࢢ}¢ ÎéMÎï ТÜU
ÐÉG¢ ©„ï çÜUG²¢}¢¼ ÜUï çÎÝ }¢ïÚè à¢ÈUG¢¥G¼ ç}¢Hïx¢è J

40. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
¥x¢Ú ±¢ïã §S¢ }¢ï´ S¢ÓÓ¢¢ ‰¢¢ ¼¢ï ±¢ïã ¥¢Ð ÜïU ãGÜGU }¢ï´ x¢±¢ãè ÎïÝï
ÜïU çH²ï Ý¢ ¥ãH ãé±¢ v²êæ çÜU ¥¢ÜGU¢ ÜïU ãGÜGU }¢ï´ x¢GéH¢}¢ ÜUè
x¢±¢ãè Ý¢ }¢vGÏ¢êH ãñ ¥¢ñÚ ¥x¢Ú Ï¢¼G¢ñÚï ¶Géࢢ}¢Î ©S¢ Ýï Û¢êŠϢ¢ïH¢
‰¢¢ ¼Ï¢ |¢è §S¢ ÜUè x¢±¢ãè ÜGUÏ¢êH Ýãè´ ÜUè Á¢¢ S¢ÜU¼è çÜU Á¢¢ï
à¢wGS¢ ¥¢Ð ÜïU ÎÚÏ¢¢Ú }¢ï´ Ï¢ïÏ¢¢ÜUè ÜïU S¢¢‰¢ Û¢êŠϢ¢ïH S¢ÜU¼¢ ãñ
±¢ïã }¢ïÚè ¥G΢H¼ }¢ï´ Û¢êÅ S¢ï ÜUÏ¢ Ï¢¢Á¢G Úãïx¢¢ !
v²¢ ãG¢H ãñ ?
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Îﶢ ¥¢Ð Ýï ? ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çIJÎéÝ¢ §}¢¢}¢ ¥Ï¢ê ²êS¢éÈGU çÜUS¢ ÜGUÎÚ Á¢GãèÝ
‰¢ï ¥¢ñÚ ¥GÎìH ã¢ï ¼¢ï »ïS¢¢ çÜU çÜUS¢è Ï¢‹Îï ÜïU ãGÜGU ÜïU }¢é¥G¢-}¢Hï
}¢ï´ çÝ㢲¼ ãè Ï¢ïÏ¢¢ÜUè ÜïU S¢¢‰¢ ¶GHèÈGU» ±vG¼ ÜïU ãGÜGU }¢ï´ ©S¢
ÜïU ¶G¢S¢ ±Á¢GèÚ ÜUè x¢±¢ãè |¢è }¢éS¼ÚÎ ÜUÚ Îè J ²ã¢æ ±¢ÜGïU§üG »ÜU
Ýév¼¢ ÜGU¢çÏ¢Hï x¢G¢ñÚ ãñ çÜU Ï¢S¢¢ ¥±ÜGU¢¼ ¶Géࢢ-}¢Î¢Ý¢ ¼G¢ñÚ ÐÚ
²¢ ²êæ ãè Ï¢ï S¢¢ïÓ¢ï S¢}¢Û¢ï ¥ÐÝï ¥¢Ð ÜU¢ï »ÜU ÎêS¢Úï ÜU¢ ¶G¢çÎ}¢
²¢ x¢GéH¢}¢ ²¢ S¢x¢ ±x¢GñÚ¢ Ï¢¢ïH çβ¢ Á¢¢¼¢ ãñ }¢x¢Ú çÎH ©S¢ ÜïU
çÏ¢ËÜéUH ©HÅ ã¢ï¼¢ ãñ, ÜU¢à¢ ! çÎH ± Á¢GÏ¢¢Ý ²vS¢¢æ ã¢ï Á¢¢»æ J
39
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ãé±¢ ¥¢ñÚ ©„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG Ý
ÐÉG¢ ©„ Ýï …ÈUG¢ ÜUè J

41. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
ã}¢¢Úï ¥SH¢ÈGU çÎH ¥¢ñÚ Á¢GÏ¢¢Ý ÜUè ²vS¢¢çݲ¼ ÜU¢ Ï¢ãé¼
çÁ¢G²¢Î¢ ¶G²¢H Ú¶¼ï ‰¢ï Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï §}¢¢}¢éH }¢é¥GçÏÏ¢ÚèÝ ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çIJÎéÝ¢ §}¢¢}¢ }¢éãG}}¢Î §ÏÝï S¢èÚèÝ Ýï»ÜUà¢wGS¢
S¢ïÐêÀ¢:v²¢ãG¢Hãñ?±¢ïãÏ¢¢ïH¢:“©S¢ ÜU¢ v²¢ ãG¢H ã¢ïx¢¢ çÁ¢S¢
ÐÚ Ð¢æÓ¢ S¢¢ï çÎÚã}¢ ÜGUÁ¢üG ã¢ï, Ï¢¢H Ï¢ÓÓ¢ïÎ¢Ú ã¢ï }¢x¢Ú ÐËHï ÜéUÀ
Ý ã¢ï J” ¥¢Ð ²ïã S¢éÝ ÜUÚ Í¢Ú ¼à¢ÚèÈGU H¢» ¥¢ñÚ
»ÜU ãÁ¢G¢Ú çÎÚã}¢ H¢ ÜUÚ ©S¢ ÜU¢ï ÐïࢠÜUÚ¼ï ãé» ÈGUÚ}¢¢²¢ : ТæÓ¢
S¢¢ï çÎÚã}¢ S¢ï ¥ÐÝ¢ ÜGUÁ¢üG ¥Î¢ ÜUÚ ÎèçÁ¢²ï ¥¢ñÚ }¢Á¢GèΠТæÓ¢ S¢¢ï
¥ÐÝï Í¢Ú ¶GÓ¢ü ÜïU çH²ï ÜGUÏ¢êH ÈGUÚ}¢¢§²ï J §S¢ ÜïU Ï¢¢’Î ¥¢Ð
Ýï ¥ÐÝï çÎH }¢ï´ ¥GãÎ çÜU²¢ çÜU ¥¢§‹Î¢ çÜUS¢è
ÜU¢ ãG¢H ÎÚ²¢zG¼ Ýãè´ ÜUMæx¢¢ J ãGéÁÁ¢¼éH §SH¢}¢ ãGÁ¢GÚ¼ï
S¢çIJÎéÝ¢ §}¢¢}¢ }¢éãG}}¢Î çÏ¢Ý }¢éãG}}¢Î x¢GÁ¢G¢Hè
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : §}¢¢}¢ §ÏÝï S¢èÚèÝ Ýï ²ïã ¥GãÎ
§S¢ çH²ï çÜU²¢ çÜU ¥x¢Ú }¢ñ´ Ýï çÜUS¢è ÜU¢ ãG¢H ÐêÀ¢ ¥¢ñÚ ©S¢
Ýï ¥ÐÝè ÐÚïࢢÝè Ï¢¼¢§ü çÈUÚ ¥x¢Ú }¢ñ´ Ýï ©S¢ ÜUè }¢ÎÎ Ýãè´ ÜUè
¼¢ï }¢ñ´ ÐêÀÝï ÜïU }¢é¥G¢-}¢Hï }¢ï´ “}¢éÝ¢çÈGUÜGU” ÆãMæx¢¢ ! (ÜUèç}¢²¢»
S¢¥G¢Î¼, çÁ¢. 1, S¢. 408, §ç‹¼à¢¢Ú¢¼ï x¢‹Á¢èÝ¢ ¼ãÚ¢Ý)
40
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ Ú¢ï…Gï …é}¢é¥G¢ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉGïx¢¢ }¢ñæ çÜUG²¢}¢¼ ÜUï çÎÝ ©„
ÜUè à¢ÈUG¢¥G¼ ÜUMæx¢¢ J

42. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
}¢éÝ¢çÈGUÜGU ÆãMæx¢¢ ÜUè ±Á¢G¢ãG¼
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Îﶢ ¥¢Ð Ýï ! ã}¢¢Úï
¥SH¢ÈGU çÜU¼Ýï ¶Úï ¥¢ñÚ S¢ÓÓ¢ï ãé±¢ ÜUÚ¼ï ‰¢ï, ©Ý
ÜU¢ Á¢ïGãìÝ ²ïã ‰¢¢ çÜU Á¢Ï¢ ¼ÜU S¢¢}¢Ýï ±¢Hï S¢ï ãGÜGUèÜGUè }¢¢’Ý¢ï´ }¢ï´
ã}¢ÎÎèü ÜU¢ Á¢ÁGÏ¢¢ Ý ã¢ï ©S¢ ÜU¢ ãG¢H Ý ÐêÀ¢ Á¢¢» ¥¢ñÚ ãG¢H
ÐêÀÝï ÜUè S¢êÚ¼ }¢ï´ ¥x¢Ú ±¢ïã ÐÚïࢢÝè Ï¢¼¢» ¼¢ï ãGœ¢H }¢vGÎêÚ ©S¢
ÜUè §}¢Î¢Î ÜUè Á¢¢» J ²¢Î Úãï ! §}¢¢}¢ §ÏÝï S¢èÚèÝ
Ýï }¢ÎÎ Ý ÜUÚÝï ÜUè S¢êÚ¼ }¢ï´ ¥ÐÝï çH²ï ²ïã Á¢¢ï
ÈGUÚ}¢¢²¢ çÜU “}¢éÝ¢çÈGUÜGU ÆãMæx¢¢” §S¢ S¢ï ²ã¢æ }¢éÝ¢çÈGUÜGïU
¥G-}¢Hè }¢éڢΠãñ ¥¢ñÚ çÝÈGU¢ÜGïU ¥G-}¢Hè ÜéUÈUíG Ýãè´ J
}¢ÁGHê}¢ ÜUè §}¢Î¢Î ÜUÚÝ¢ Á¢GMÚè ãñ
Á¢ã¢æ Á¢GéË}¢ ÜUÚÝ¢ Ï¢‹Î¢ï´ ÜUè ãGÜGU ¼-HÈGUè ãñ ±ã¢æ Ï¢¢
±éÁ¢êÎï ÜGéUÎÚ¼ }¢ÁGHê}¢ ÜUè }¢ÎÎ Ý ÜUÚÝ¢ |¢è Á¢é}¢ü ãñ J Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï
ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ¥GÏÎéËH¢ã §ÏÝï ¥GÏÏ¢¢S¢ ÜUã¼ï
ãñ´ : ÚS¢êHéËH¢ã ÜU¢ ÈUÚ}¢¢Ýï §GÏ¢í¼ çÝࢢÝ
ãñ : ¥ËH¢ã ÈGUÚ}¢¢¼¢ ãñ : “}¢éÛ¢ï }¢ïÚè §GÁGÁ¢G¼ ± Á¢H¢H
41
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU ÜUè ÜU„Ú¼ ÜUÚ¢ï Ï¢ïà¢ÜU ²ïã ¼é}ã¢Úï çH²ï ¼Gã¢Ú¼
ãñ J

43. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
ÜUè ÜGUS¢}¢ }¢ñ´ Á¢ËÎè ²¢ ÎïÚ }¢ï´ Á¢G¢çH}¢ S¢ï Ï¢ÎH¢ Á¢GMÚ Hêæx¢¢ J ¥¢ñÚ
©S¢ S¢ï |¢è Ï¢ÎH¢ Hêæx¢¢ Á¢¢ï Ï¢¢ ±éÁ¢êÎï ÜGéUÎÚ¼ }¢ÁGHê}¢ ÜUè §}¢Î¢Î
Ýãè´ ÜUÚ¼¢ J” (¥œ¢Úx¢GèÏ¢ ±œ¢ÚãèÏ¢, çÁ¢. 3, S¢. 145, ãGÎèS¢ : 3421)
}¢¢’Hê}¢ ãé±¢ Á¢¢ï }¢ÁGHê}¢ ÜUè }¢ÎÎ ÜUÚÝï ÜUè ÜGéUÎÚ¼ Ú¶¼¢ ãñ
çÈUÚ |¢è Ýãè´ ÜUÚ¼¢ ±¢ïã x¢éÝãx¢¢Ú ãñ J ¥HÏ¢œ¢¢ Á¢¢ï }¢ÎÎ ÐÚ
ÜGU¢çÎÚ Ý ã¢ï ©S¢ ÐÚ x¢éÝ¢ã Ýãè´ Á¢ñS¢¢ çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï ࢢÚïãGï Ï¢é¶G¢Úè
}¢ézG¼è }¢éãG}}¢Î à¢ÚèÈGéUH ãGÜGU ¥}¢Á¢Îè ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ :
“²¢Î Úãï ! }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜUè }¢ÎÎ ÜUÚÝï ±¢Hï ÜïU ãG¢H ÜïU »’ç¼Ï¢¢Ú
S¢ï ÜU|¢è ÈGUÁ¢üG ã¢ï¼è ãñ ÜU|¢è ±¢çÁ¢Ï¢ ÜU|¢è }¢éS¼ãGÏ¢ J”
(ÝéÁGã¼éH ÜGU¢Úè, çÁ¢. 3, S¢. 665, ÈGUÚèΠϢéÜU SÅ¢õH)
ÜGUÏ¢í S¢ï ࢢï’Hï ©Æ Úãï ‰¢ï !
¶GHèÈGU» ¥¢’H¢ ãGÁ¢GÚ¼ ÈGUÜGUèãï ¥¢’Á¢G}¢ ã…GÚ¼ï ¥GËH¢}¢¢
¥Ï¢ê ²êS¢éÈGU }¢éãG}}¢Î à¢ÚèÈGU ÜU¢ïÅìH±è ¥ÐÝè çÜU¼¢Ï¢
“¥wGH¢ÜGéUSS¢¢çHãGèÝ” }¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : ¥Ï¢ê }¢ñS¢Úã
ÈGUÚ}¢¢¼ï ãñ´ : »ÜU ÜGUÏ¢í S¢ï ࢢï’Hï ©Æ Úãï ‰¢ï ¥¢ñÚ
}¢çIJ¼ ÜU¢ï ¥GÁ¢G¢Ï¢ ã¢ï Ú㢠‰¢¢, }¢éÎïü Ýï ÐêÀ¢ : }¢éÛ¢ï v²êæ }¢¢Ú¼ï ã¢ï ?
çÈGUçÚà¼¢ï´ Ýï ÜU㢠çÜU »ÜU }¢ÁGHê}¢ Ýï ¼éÛ¢ S¢ï ÈGUçÚ²¢Î ÜUè }¢x¢Ú
42
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ¼é}¢ …ã¢æ |¢è ã¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ ÐÉG¢ï çÜU ¼é}ã¢Ú¢ ÎéMÎ }¢éÛ¢ ¼ÜU
Ðãé晼¢ ãñ J

44. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
¼êÝï ©S¢ ÜUè ÈGUçÚ²¢Î ÚS¢è Ýãè´ ÜUè ¥¢ñÚ »ÜU çÎÝ ¼êÝï Ï¢ï±éÁG¢êÝ}¢¢Á¢G
ÐÉGè J (¥wGH¢ÜGéUSS¢¢çHãGèÝ, S¢. 57, ¼}Ï¢èãéH }¢éxG¼ÚèüÝ, S¢. 51)
}¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜU¢ x¢G}¢
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! ²ïã ¼¢ï ©S¢ à¢wGS¢ ÜU¢
ãG¢H ãñ Á¢¢ï }¢ÁGHê}¢ ÜUè }¢ÎÎ ÐÚ ÜGéUÎÚ¼ ã¢ïÝï ÜïU Ï¢¢ ±éÁ¢êÎ ©S¢
ÜUè }¢ÎÎ Ýãè´ ÜUÚ¼¢ ¼¢ï ¶GéÎ Á¢G¢çH}¢ ÜU¢ v²¢ ãG¢H ã¢ïx¢¢ !
}¢¢’Hê}¢ ãé±¢ çÜU }¢ÁGHê}¢ ÜUè ãGœ¢H ±S¥G }¢ÎÎ ÜUÚÝè Ó¢¢çã²ï
¥¢ñÚ }¢ÁGHê}¢ ÜUè }¢ÎÎ ÜUÚÝï }¢ï´ Ï¢ãé¼ ¥Á¢í¢ï S¢±¢Ï¢ ãñ J ã}¢¢Úï
Ï¢éÁ¢Géx¢¢üÝï ÎèÝ ÜU¢ï }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜUè ¼ÜU¢HèÈGU ÜU¢
çÜUS¢ ÜGUÎÚ »ãGS¢¢S¢ ‰¢¢ §S¢ ÜU¢ ¥‹Î¢Á¢G¢ “ÜUèç}¢²¢» S¢¥G¢Î¼”
}¢ï´ Ï¢²¢Ý ÜU΢ü §S¢ çãGÜU¢²¼ S¢ï ÜUèçÁ¢²ï Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï »ÜU }¢¼üÏ¢¢
H¢ïx¢¢ï´ Ýï Îﶢ çÜU ãGÁ¢GÚ¼ï S¢çIJÎéÝ¢ ÈGéUÁ¢GñH çÏ¢Ý §G²¢Á¢G
Ú¢ï Úãï ãñ´, Á¢Ï¢ Ú¢ïÝï ÜUè ±Á¢ã ÎÚ²¢zG¼ ÜUè x¢§ü ¼¢ï
ÈGUÚ}¢¢²¢ : }¢ñ´ ©Ý Ï¢ïÓ¢¢Úï }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜïU x¢G}¢ }¢ï´ Ú¢ï Ú㢠ãêæ çÁ¢‹ã¢ï´
Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ }¢Á¢G¢çH}¢ çÜU²ï ãñ´ çÜU ÜUH Ï¢Ú¢ïÁ¢Gï çÜGU²¢}¢¼ Á¢Ï¢ ©Ý
S¢ï S¢é±¢H ã¢ïx¢¢ çÜU ¼é}¢ Ýï »ïS¢¢ v²êæ çÜU²¢ ? ©Ý ÜU¢ ÜU¢ï§ü ©GÁ¢íG
43
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Î„ }¢Ú¼Ï¢¢ ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ¥ËH¢ã ©„
ÐÚ „¢ï ÚãG}¢¼ïæ Ý¢ç…GH ÈUGÚ}¢¢¼¢ ãñ J

45. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Ý S¢éÝ¢ Á¢¢»x¢¢ ¥¢ñÚ ±¢ïã Á¢GHèH ± LS±¢ ã¢ï´x¢ï J
(ÜUèç}¢²¢» S¢¥G¢Î¼, çÁ¢. 1, S¢. 393)
Ó¢¢ïÚ ÜU¢ x¢G}¢
»ÜU Ï¢éÁ¢Géx¢ü ÜU¢ ±¢çÜGU¥G¢ ãñ çÜU ©Ý ÜUè ÚÜGU}¢ çÜUS¢è Ýï
çÝÜU¢H Hè ‰¢è ¥¢ñÚ ±¢ïã Ú¢ï Úãï ‰¢ï H¢ïx¢¢ï´ Ýï ã}¢ÎÎèü ÜU¢ §ÁGã¢Ú
çÜU²¢ ¼¢ï ÈGUÚ}¢¢Ýï Hx¢ï : }¢ñ´ ¥ÐÝè ÚÜGU}¢ ÜïU x¢G}¢ }¢ï´ Ýãè´ Ï¢çËÜU
Ó¢¢ïÚ ÜïU x¢G}¢ }¢ï´ Ú¢ï Ú㢠ãêæ çÜU ÜUH çÜGU²¢}¢¼ }¢ï´ Ï¢ïÓ¢¢Ú¢ Ï¢¼G¢ñÚï
}¢éÁ¢çÚ}¢ ÐïࢠçÜU²¢ Á¢¢»x¢¢ ©S¢ ±vG¼ ©S¢ ÜïU ТS¢ ÜU¢ï§ü ©GÁ¢íG Ýãè´
ã¢ïx¢¢ J ¥¢ã ! ©S¢ ±vG¼ ©S¢ ÜUè çÜU¼Ýè LS±¢§ü ã¢ïx¢è J
Ó¢¢ïÚè ÜU¢ ¥GÁ¢G¢Ï¢
Ó¢¢ïÚ ÜUè Ï¢¢¼ çÝÜUHè ¼¢ï Ó¢¢ïÚè ÜU¢ ¥GÁ¢G¢Ï¢ |¢è ¥GÁ¢üG
ÜUÚ¼¢ Ó¢Hêæ ÈGUÜGUè㠥ϢéËHñS¢ S¢}¢Ú ÜGU‹Îè
“ÜGéUÚü¼éH ©G²êÝ” }¢ï´ ÝvGH ÜUÚ¼ï ãñ´ : çÁ¢S¢ Ýï çÜUS¢è ÜU¢ ‰¢¢ïÇG¢
S¢¢ }¢¢H |¢è Ó¢éÚ¢²¢ ±¢ïã çÜGU²¢}¢¼ ÜïU Ú¢ïÁ¢G ©S¢ }¢¢H ÜU¢ï ¥ÐÝè
x¢ÚÎÝ }¢ï´ ¥¢x¢ ÜïU ¼G¢ñÜGU (ã¢Ú) ÜUè à¢vH }¢ï´ HÅÜU¢ ÜUÚ ¥¢»x¢¢ J
¥¢ñÚ çÁ¢S¢ Ýï ‰¢¢ïÇG¢ S¢¢ |¢è }¢¢Hï ãGÚ¢}¢ ¶¢²¢ ©S¢ ÜïU ÐïÅ }¢ï´ ¥¢x¢
S¢éHx¢¢§ü Á¢¢»x¢è ¥¢ñÚ ±¢ïã §S¢ ÜGUÎÚ ¶G¢ñÈGUÝ¢ÜU Ó¢è¶Gï´ }¢¢Úïx¢¢ çÜU
çÁ¢¼Ýï H¢ïx¢ ¥ÐÝè ÜGUÏ¢í¢ï´ S¢ï ©Æï´x¢ï ÜU¢æÐ Á¢¢»æx¢ï ²ã¢æ ¼ÜU çÜU
44
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ã¢ï ¥¢ñÚ ±¢ïã }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG Ý ÐÉGï
¼¢ï ±¢ïã H¢ïx¢¢ïæ }¢ïæ „ï ÜU‹…ê„ ¼ÚèÝ à¢wG„ ãñ J

46. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
¶Gé΢» ¥ãìGÜU}¢éH ãG¢çÜU}¢èÝ H¢ïx¢¢ï´ ÜïU S¢¢}¢Ýï Á¢¢ï |¢è
ÈGñUS¢H¢ ÈGUÚ}¢¢» J (ÜGéUÚü¼éH ©G²êÝ, S¢. 392)
x¢éÝ¢ã¢ï´ ÜïU }¢ÚèÁ¢G¢ï´ ÜU¢ §GH¢Á¢ ÜUÚÝï ±¢H¢ï´ ÜïU çH²ïï }¢-ÎÝè ÈêUH
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! Ï¢¢¼ Ó¢Hè ‰¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´
ÜU¢ x¢G}¢ ¶¢Ýï ÜUè ¥¢ñÚ ã}¢¢Úï Ï¢éÁ¢Géx¢¢üÝï ÎèÝ }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´
ÜïU x¢éÝ¢ã¢ï´ ÜïU S¢Ï¢Ï¢ ã¢ïÝï ±¢Hï ã¢ñHÝ¢ÜU ¥GÁ¢G¢Ï¢ ÜïU }¢é-¼¥GçËHÜGU
x¢G¢ñÚ ÜUÚ ÜïU ©Ý ÐÚ ÚãìG}¢ ÜUÚ¼ï, ©Ý ÜïU çH²ï x¢G}¢x¢èÝ ã¢ï¼ï ¥¢ñÚ
©Ý ÜUè §SH¢ãG ÜïU çH²ï ÜéUÉG¼ï ‰¢ï J ã}¢ï´ |¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜUè
ã}¢ÎÎèü ¥¢ñÚ x¢G}¢ x¢éS¢¢Úè ÜUÚÝè Ó¢¢çã²ï, §Ý ÜUè §SH¢ãG ÜïU çH²ï
ãÚ Î}¢ ÜU¢ïࢢæ ÚãÝ¢ Ó¢¢çã²ï ¥¢ñÚ §S¢ }¢ï´ ãG¢ñS¢H¢ Ï¢ÇG¢ ڶݢ ¥¢ñÚ
çãGv}¢¼ï ¥G-}¢Hè S¢ï ÜU¢}¢ HïÝ¢ Ó¢¢çã²ï J §S¢ çÁ¢G}Ý }¢ï´ ã}¢ï´
Ç¢õvÅÚ ÜïU ¼GÚèÜGïU ÜU¢Ú S¢ï S¢}¢Û¢Ýï ÜUè ÜU¢ïçà¢à¢ ÜUÚÝè Ó¢¢çã²ï
Á¢ñS¢¢ çÜU ÜUÇG±è α¢ ¥¢ñÚ §‹Á¢ïvà¢Ý ±x¢GñÚ¢ ÜïU S¢Ï¢Ï¢ }¢ÚèÁ¢G
¥x¢Ú Ç¢õvÅÚ S¢ï ÜU¼Ú¢¼¢ |¢è ãñ ¼Ï¢ |¢è Ç¢õvÅÚ ©S¢ S¢ï ÝzGÚ¼
Ýãè´ Ï¢çËÜU Œ²¢Ú ãè S¢ï Ðïࢠ¥¢¼¢ ãñ §S¢è ¼GÚãG x¢éÝ¢ã¢ï´ ÜU¢ }¢ÚèÁ¢G
Ó¢¢ãï ã}¢¢Ú¢ }¢Á¢G¢ÜGU ©ÇG¢», wG±¢ã ã}¢ ÐÚ ÈUçϼ²¢æ ÜUS¢ï ã}¢ï´ |¢è
45
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ©„ à¢wG„ ÜUè Ý¢ÜU ¶G¢ÜU ¥¢HêÎ ã¢ï ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ã¢ï
¥¢ñÚ ±¢ïã }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU Ý ÐÉïG J

47. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
çã}}¢¼ Ýãè´ ã¢ÚÝè Ó¢¢çã²ï, ¥x¢Ú ã}¢ S¢¥ìG²ï Ðñã}¢ ÜUÚ¼ï Úãï´x¢ï
¥¢ñÚ }¢ñ΢Ýï ¥G}¢H S¢ï |¢¢x¢Ýï ±¢H¢ï´ ÜU¢ï ΢’±¼ï §SH¢}¢è ÜïU
}¢-ÎÝè ÜGU¢çÈGUH¢ï´ }¢ï´ S¢ÈGUÚ ÜïU ¥G¢Îè ϢݢÝï }¢ï´ ÜU¢}²¢Ï¢ ã¢ï Á¢¢»æx¢ï
¼¢ï x¢éÝ¢ã¢ï´ ÜïU }¢Úè…G …GGMÚ çà¢ÈUG¢²¢Ï¢ ã¢ï¼ï ™Hï …¢»æx¢ï J
}¢éwG¼çHÈGU ãGéÜGêUÜGU S¢è¶Ýï ÜU¢ ¼GÚèÜGU¢
²¢Î Ú網ï ! Ï¢‹Î¢ï´ ÜïU ãGéÜGêUÜGU ÜïU }¢é¥G¢-}¢Hï }¢ï´ ±¢çHÎñÝ
ÜU¢ }¢é¥G¢-}¢H¢ S¢Úï ÈïUGãçÚS¼ ãñ §S¢ ÜUè ¼zGS¢èHè }¢¢’Hê}¢¢¼
}¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢ ÜU¢ Á¢¢Úè ÜU΢ü ¥¢õçDz¢ï ÜïUS¢ïÅ “}¢¢æ Ï¢¢Ð
ÜU¢ï S¢¼¢Ý¢ ãGÚ¢}¢ ãñ” ¥¢ñÚ çÝx¢Ú¢Ýï à¢êÚ¢ ÜUè VCD “}¢¢æ Ï¢¢Ð
ÜïU ãGéÜGêUÜGU” S¢}¢¢¥G¼ ÈGUÚ}¢¢§²ï J §S¢è ¼GÚãG ¥¢ñH¢Î ÜïU ãGéÜGêUÜGU,
ç}¢²¢æ Ï¢è±è ÜïU ãGéÜGêUÜGU, ÜGUڢϢ¼ Î¢Ú¢ï´ ÜïU ãGéÜGêUÜGU, ÐÇG¢ïçS¢²¢ï´ ÜïU
ãGéÜGêUÜGU ±x¢GñÚ¢ Á¢¢ï ãñ´ ±¢ïã ¥G¢}¢ Ï¢‹Î¢ï´ ÜïU ãGéÜGêUÜGU S¢ï çÁ¢G²¢Î¢ ¥ãç}}¢Ä²¼
Ú¶¼ï ãñ´ J ²ïã S¢¢Úï ãGéÜGêUÜGU §S¢ }¢éwG¼S¢Ú S¢ï Ï¢²¢Ý }¢ï´ Ýãè´ S¢è¶ï
Á¢¢ S¢ÜU¼ï §S¢ ÜïU çH²ï }¢ÜU-¼-Ï¢¼éH }¢ÎèÝ¢ ÜïU }¢yGÏ¢ê¥G¢ §Ý
¼èÝ3
ÚS¢¢§H (1) ±¢çHÎñÝ, Á¢G¢ñÁ¢ñÝ ¥¢ñÚ ¥S¢¢ç¼Á¢G¢ ÜïU ãGéÜGêUÜGU
(2) ãGéÜGêUÜGéUH §GÏ¢¢Î ÜñUS¢ï }¢é¥¢GÈGU ã¢ï´ ¥¢ñÚ (3) ¥¢ñH¢Î ÜïU ãGéÜGêUÜGU
46
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Ú¢ï…ïG …é}¢é¥G¢ Î¢ï „¢ï Ï¢¢Ú ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ©„ ÜUï ΢ï
„¢ï „¢H ÜUï x¢éÝ¢ã }¢é¥G¢ÈUG ã¢ïæx¢ï J

48. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
ÜU¢ }¢é¼G¢-H¥G¢ ÈGUÚ}¢¢§²ï ÝèÁ¢G }¢-ÎÝè ÜGU¢çÈGUH¢ï´ }¢ï´ S¢é‹Ý¼¢ïæ
|¢Ú¢ S¢ÈGUÚ ÜUÚ¼ï Úçã²ï ãGéÜGêUÜGéUH §GÏ¢¢Î ÜïU Ï¢¢Úï
}¢ï´ }¢¢’Hê}¢¢¼ ÜïU S¢¢‰¢ S¢¢‰¢ »ãGç¼²¢¼G ÜU¢ Á¢ÁGÏ¢¢ |¢è Ðñ΢
ã¢ïx¢¢ ¥¢ñÚ »ãGç¼²¢¼G ÜUÚï´x¢ï ¼¢ï Á¢‹Ý¼ ÜU¢ Ú¢S¼¢
¥¢S¢¢Ý ã¢ï Á¢¢»x¢¢ J
Á¢G¢çH}¢ ÜïU }¢éwG¼çHÈGU ¥‹Î¢Á¢G ÜUè çÝà¢¢Ý Îïãè
}¢éS¢Ë}¢¢Ý¢ï´ ÜU¢ï S¢¼¢Ýï ±¢H¢ï´, H¢ïx¢¢ï´ ÜïU çÎH Î鶢Ýï
±¢H¢ï´, H¢ïx¢¢ï´ ÜïU Ï¢éÚï Ý¢}¢ Ú¶Ýï ±¢H¢ï´, H¢ïx¢¢ï´ ÐÚ ÈUçϼ²¢æ ÜUS¢Ýï
±¢H¢ï´, H¢ïx¢¢ï´ ÜUè ÝvGHï´ ©¼¢ÚÝï ±¢H¢ï´, ¥¢ñÚ H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ }¢Á¢G¢ÜGU
©ÇG¢Ýï ±¢H¢ï´ ÜïU çH²ï H}ãG» çÈGUçRU²¢ ãñ, S¢éÝ¢ï ! S¢éÝ¢ï ! ÚÏÏ¢ï
ÜU¢»Ý¢¼ ТÚã 26 S¢ê-Ú¼éH ãGéÁ¢êÚ¢¼ ¥¢²¼ Ý}Ï¢Ú 11
}¢ï´ §à¢¢üÎ ÈGUÚ}¢¢¼¢ ãñ :
47
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉG¢ï ¥ËH¢ã ¼é}¢ ÐÚ ÚãG}¢¼ |¢ï…ïx¢¢ J

49. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
}¢ïÚï ¥¢ÜGU¢ ¥¢’H¢ ãÁ¢Ú¼, §}¢¢}¢ï ¥ãHï S¢é‹Ý¼, ±çH²ï
Ýï’}¢¼, ¥GÁ¢Gè}¢éH Ï¢-Ú-ÜU¼, ¥GÁ¢Gè}¢éH }¢¼üÏ¢¼, ÐÚ±¢Ý»
à¢}»G çÚS¢¢H¼, §}¢¢}¢ï §GàÜGU¢ï }¢ãGÏÏ¢¼, }¢éÁ¢çgÎï ÎèÝ¢ï
ç}¢ËH¼, ãG¢ç}¢²ï S¢é‹Ý¼, }¢¢çãG²ï çϢΥG¼, ¥G¢çH}¢ï à¢Úè¥G¼,
ÐèÚï ¼GÚèÜGU¼, ¥¢zG¼¢Ï¢ï ç±H¢²¼, Ï¢¢§GS¢ï ¶GñÚ¢ï Ï¢-Ú-ÜU¼,
ãGÁ¢GÚ¼ï ¥GËH¢}¢¢ }¢¢ñH¢Ý¢ ¥HãG¢Á¢ ¥H ãG¢çÈGUÁ¢G ¥H ÜGU¢Úè
ࢢ㠧}¢¢}¢ ¥ãG}¢Î ÚÁ¢G¢ ¶G¢Ý ¥ÐÝï ࢢïãìÚ»
¥¢ÈGU¢ÜGU ¼Ú-Á¢-}¢» ÜGéUÚ¥¢Ý, ÜU‹Á¢GéH §ü}¢¢Ý }¢ï´ §S¢ ÜU¢ ¼ÚÁ¢}¢¢
²êæ ÜUÚ¼ï ãñ´ : »ï §ü}¢¢Ý ±¢H¢ï ! Ý }¢Îü }¢Î¢ïZ S¢ï ãæS¢ïæ ¥GÁ¢Ï¢ Ýãè´ çÜU
±¢ïã §Ý ãæS¢è ãæS¢Ýï ±¢H¢ï´ S¢ï Ï¢ïã¼Ú ã¢ï´ ¥¢ñÚ Ý ¥G¢ñÚ¼ï´ ¥G¢ñÚ¼¢ï´ S¢ï,
ÎêÚ Ýãè´ çÜU ±¢ïã §Ý ãæS¢Ýï ±¢çH²¢ï´ S¢ï Ï¢ïã¼Ú ã¢ï´ ¥¢ñÚ ¥¢ÐS¢ }¢ï´
¼G¢’Ý¢ Ý ÜUÚ¢ï ¥¢ñÚ »ÜU ÎêS¢Úï ÜïU Ï¢éÚï Ý¢}¢ Ý Ú¶¢ï J v²¢ ãè Ï¢éÚ¢
Ý¢}¢ }¢éS¢Ë}¢¢Ý ã¢ï ÜUÚ ÈGU¢çS¢ÜGU ÜUãH¢Ý¢ ¥¢ñÚ Á¢¢ï ¼¢ñÏ¢¢ Ý ÜUÚï´
±¢ïãè Á¢G¢çH}¢ ãñ´ J
çÜUS¢è ÜUè ãæS¢è ©ÇG¢Ý¢ x¢éÝ¢ã ãñ
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! çÜUS¢è ÜUè x¢GéÚÏ¢¼ ²¢
ãGS¢Ï¢ ÝS¢Ï¢ ²¢ çÁ¢S}¢¢Ýè »GïÏ¢ ÐÚ ãæS¢Ý¢ x¢éÝ¢ã ãñ §S¢è ¼GÚãG
48
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : }¢éÛ¢ ÐÚ ÜU„Ú¼ „ï ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ï Ï¢ïà¢ÜU ¼é}ã¢Ú¢ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï
ТÜU ÐÉGÝ¢ ¼é}ã¢Úï x¢éÝ¢ã¢ïæ ÜUï çH²ï }¢x¢GçÈUGÚ¼ ãñ J

50. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
çÜUS¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï Ï¢éÚï ¥ËÜGU¢Ï¢ S¢ï ÐéÜU¢ÚÝ¢ |¢è x¢éÝ¢ã ãñ,
çÜUS¢è ÜU¢ï ÜéUœ¢¢, x¢{¢, S¢é±Ú ±x¢GñÚ¢ Ýãè´ ÜUã S¢ÜU¼ï, §S¢è ¼GÚãG
çÜUS¢è }¢ï´ »GïÏ¢ }¢¢ñÁ¢êÎ ã¢ï ¼Ï¢ |¢è ©S¢ï ©S¢ »GïÏ¢ ÜïU S¢¢‰¢ Ýãè´ ÐéÜU¢Ú
S¢ÜU¼ï }¢-S¢HÝ »ï ¥‹{ï ! ¥Ï¢ï ÜU¢Ýï ! ¥¢ï H}Ï¢ï ! ¥Úï çÆæx¢Ýï !
±x¢GñÚ¢, ã¢æ Á¢GMÚ¼Ý ÐãÓ¢¢Ý ÜUÚ±¢Ýï ÜïU çH²ï ݢϢèÝ¢ ±x¢GñÚ¢ ÜUã
S¢ÜU¼ï ãñ´ J H¢ïx¢¢ï´ ÐÚ ãæS¢Ýï, Ï¢éÚï ¥ËÜGU¢Ï¢ S¢ï ÐéÜU¢ÚÝï ¥¢ñÚ }¢Á¢G¢ÜGU
©ÇG¢Ýï ±¢H¢ï´ ÜU¢ï ÜGéUÚ¥¢Ýï ТÜU Ýï “ÈGU¢çS¢ÜGU” ÜU¢ ÈGU¼±¢ §à¢¢üÎ
ÈGUÚ}¢¢²¢ ãñ ¥¢ñÚ Á¢¢ï ¼¢ñÏ¢¢ Ý ÜUÚï ©S¢ï Á¢G¢çH}¢ ÜGUÚ¢Ú çβ¢ ãñ J
H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ }¢Á¢G¢ÜGU ©ÇG¢Ýï ±¢H¢ï ! ÜU¢Ý ¶¢ïH ÜUÚ S¢éÝ H¢ï !
}¢Á¢G¢ÜGU ©ÇG¢Ýï ÜU¢ ¥GÁ¢G¢Ï¢
Á¢Ï¢ çÜUS¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ }¢Á¢G¢ÜGU ©ÇG¢Ýï ÜU¢ï Á¢è Ó¢¢ãï ¼¢ï
¶Gé΢ڢ §S¢ çÚ±¢²¼ ÐÚ x¢G¢ñÚ ÈGUÚ}¢¢ çH²¢ ÜUèçÁ¢²ï çÁ¢S¢ }¢ï´
S¢ÚÜU¢Úï Ý¢}¢Î¢Ú, }¢ÎèÝï ÜïU ¼¢Á¢Î¢Ú, ÚS¢êH¢ï´ ÜïU S¢¢H¢Ú, ÝçÏ¢²¢ï´
ÜïU S¢Ú΢Ú, à¢ã‹à¢¢ãï ¥Ï¢Ú¢Ú, S¢ÚÜU¢Úï ±¢H¢ ¼Ï¢¢Ú, ã}¢ x¢GÚèÏ¢¢ï´
ÜïU x¢G}¢ x¢éS¢¢Ú, ã}¢ Ï¢ï ÜUS¢¢ï´ ÜïU }¢ÎÎx¢¢Ú, S¢¢çãGÏ¢ï ÐS¢èÝ» ¶GéàÏ¢ê΢Ú,
à¢ÈGUè»G Ú¢ïÁ¢Gï à¢é}¢¢Ú, Á¢Ý¢Ï¢ï ¥ãG}¢Îï }¢éwG¼¢Ú
49
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï }¢éÛ¢ ÐÚ »ÜU ÎéMÎ à¢ÚèÈUG ÐÉG¼¢ ãñ ¥ËH¢ã ©„ ÜUï
çH²ï »ÜU çÜUGÚ¢¼G ¥…í çH¶¼¢ ãñ ¥¢ñÚ çÜUGÚ¢¼G ©ãéGÎ Ðã¢ÇG 煼ݢ ãñ J

51. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
ÜU¢ ÈGUÚ}¢¢Ýï §GÏ¢í¼ çÝà¢¢Ý ãñ : çÜGU²¢}¢¼ ÜïU Ú¢ïÁ¢G H¢ïx¢¢ï´ ÜU¢ }¢Á¢G¢ÜGU
©ÇG¢Ýï ±¢Hï ÜïU S¢¢}¢Ýï Á¢‹Ý¼ ÜU¢ »ÜU ÎÚ±¢Á¢G¢ ¶¢ïH¢ Á¢¢»x¢¢
¥¢ñÚ ÜU㢠Á¢¢»x¢¢ çÜU ¥¢¥¢ï ! ¥¢¥¢ï ! ¼¢ï ±¢ïã Ï¢ãé¼ ãè Ï¢ïÓ¢ñÝè
¥¢ñÚ x¢G}¢ }¢ï´ ÇêÏ¢¢ ãé±¢ ©S¢ ÎÚ±¢Á¢Gï ÜïU S¢¢}¢Ýï ¥¢»x¢¢ }¢x¢Ú Á¢ñS¢ï
ãè ÎÚ±¢Á¢Gï ÜïU ТS¢ ÐãéæÓ¢ïx¢¢ ±¢ïã ÎÚ±¢Á¢G¢ Ï¢‹Î ã¢ï Á¢¢»x¢¢ J çÈUÚ
Á¢‹Ý¼ ÜU¢ »ÜU ÎêS¢Ú¢ ÎÚ±¢Á¢G¢ ¶éHïx¢¢ ¥¢ñÚ ©S¢ ÜU¢ï ÐéÜU¢Ú¢
Á¢¢»x¢¢ çÜU ¥¢¥¢ï ! Ó¢éÝ¢‹Ó¢ï ²ïã Ï¢ïÓ¢ñÝè ¥¢ñÚ Ú‹Á¢¢ï x¢G}¢ }¢ï´ ÇêÏ¢¢
ãé±¢ ©S¢ ÎÚ±¢Á¢Gï ÜïU ТS¢ Á¢¢»x¢¢ ¼¢ï ±¢ïã ÎÚ±¢Á¢G¢ |¢è Ï¢‹Î ã¢ï
Á¢¢»x¢¢ J §S¢è ¼GÚãG ©S¢ ÜïU S¢¢‰¢ }¢é¥G¢-}¢H¢ ã¢ï¼¢ Úãïx¢¢ ²ã¢æ ¼ÜU
çÜU Á¢Ï¢ ÎÚ±¢Á¢G¢ ¶éHïx¢¢ ¥¢ñÚ ÐéÜU¢Ú ÐÇGïx¢è ¼¢ï ±¢ïã Ýãè´ Á¢¢»x¢¢ J
(çÜU¼¢Ï¢éSS¢}¢¼ }¢¥G }¢¢ñS¢ê¥Gã §}¢¢}¢ §ÏÝï ¥çÏ¢g鋲¢, çÁ¢. 7, S¢. 183,184,
ÚÜGU}¢ : 287)
}¢é¥G¢ÈGUè }¢¢æx¢ HèçÁ¢²ï
}¢èÆï }¢èÆï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï ! S¢Ï¢ ͢Ϣڢ ÜUÚ ¥ËH¢ã
ÜUè Ï¢¢Úx¢¢ã }¢ï´ LÁ¢ê¥G ÜUÚ HèçÁ¢²ï, S¢ÓÓ¢è ¼¢ñÏ¢¢ ÜUÚ
HèçÁ¢²ï ¥¢ñÚ ÆãçÚ²ï ! Ï¢‹Î¢ï´ ÜUè ãGÜGU ¼-HÈGUè ÜïU }¢é¥G¢-}¢Hï }¢ï´
50
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï çÜU¼¢Ï¢ }¢ïæ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU çH¶¢ ¼¢ï …Ï¢ ¼ÜU }¢ïÚ¢ Ý¢}¢
©„ }¢ïæ Úãïx¢¢ çÈUGçÚà¼ï ©„ ÜUï çH²ï §çS¼x¢GÈUG¢Ú ÜUÚ¼ï Úãïæx¢ï J

52. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Ï¢¢Úx¢¢ãï §H¢ãè }¢ï´ çS¢ÈGUü ¼¢ñÏ¢¢ ÜUÚÝ¢ ÜU¢ÈGUè Ýãè´, Ï¢‹Î¢ï´ ÜïU
Á¢¢ï Á¢¢ï ãGéÜGêUÜGU Т}¢¢H çÜU²ï ã¢ï´ ±¢ïã |¢è ¥Î¢ ÜUÚÝï ã¢ï´x¢ï,
}¢-S¢HÝ }¢¢Hè ãGÜGU ãñ ¼¢ï ©S¢ ÜU¢ }¢¢H H¢ñŢݢ ã¢ïx¢¢, çÎH
Î鶢²¢ ãñ ¼¢ï }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚ±¢Ý¢ ã¢ïx¢¢ J ¥¢Á¢ ¼ÜU çÁ¢S¢ çÁ¢S¢ ÜU¢
}¢Á¢G¢ÜGU ©ÇG¢²¢, Ï¢éÚï ¥ËÜGU¢Ï¢ S¢ï ÐéÜU¢Ú¢, ¼G¢’Ý¢ Á¢GÝè ¥¢ñÚ ¼G‹Á¢G
Ï¢¢Á¢Gè ÜUè, çÎH ¥¢Á¢G¢Ú ÝvGHï´ ©¼¢Úè´, çÎH Î鶢Ýï ±¢Hï ¥‹Î¢Á¢G
}¢ï´ ¥¢æ¶ï´ çζ¢§æü, Í¢êÚ¢, ÇÚ¢²¢, x¢¢Hè Îè, x¢GèÏ¢¼ ÜUè ¥¢ñÚ ©S¢
ÜU¢ï м¢ Ó¢H x¢²¢ J Û¢¢ÇG¢, }¢¢Ú¢, Á¢GHèH çÜU²¢, ¥H x¢GÚÁ¢G
çÜUS¢è ¼GÚãG |¢è Ï¢ï §Á¢¢Á¢G¼ï à¢Ú-§üG §üÁ¢G¢ ÜU¢ Ï¢¢§GS¢ Ï¢Ýï ©Ý S¢Ï¢
S¢ï ÈGUÚÎÝ ÈGUÚÎÝ }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚ±¢ HèçÁ¢²ï, ¥x¢Ú çÜUS¢è ÈGUÎü ÜïU
Ï¢¢Úï }¢ï´ ²ïã S¢¢ïÓ¢ ÜUÚ Ï¢¢Á¢G Úãï çÜU }¢é¥G¢ÈGUè }¢¢æx¢Ýï S¢ï ©S¢ ÜïU
S¢¢}¢Ýï }¢ïÚè “Ð¢ïÁ¢Gèà¢Ý Ç¢©Ý’ ã¢ï Á¢¢»x¢è ¼¢ï ¶Gé΢ڢ x¢G¢ñÚ ÈGUÚ}¢¢
HèçÁ¢²ï ! çÜGU²¢}¢¼ ÜïU Ú¢ïÁ¢G ¥x¢Ú ²ïãè ÈGUÎü ¥¢Ð ÜUè ÝïçÜU²¢æ
ãG¢çS¢H ÜUÚ ÜïU ¥ÐÝï x¢éݢ㠥¢Ð ÜïU S¢Ú Ç¢H Îïx¢¢ ©S¢ ±vG¼
v²¢ ã¢ïx¢¢ ! ¶Gé΢ ÜUè ÜGUS¢}¢ ! S¢ãGèãG }¢¢’Ý¢ï´ }¢ï´ ¥¢Ð ÜUè “Ð¢ïÁ¢Gèà¢Ý”
ÜUè {çÁÁ¢²¢æ ¼¢ï ©S¢ ±vG¼ ©ÇGï´x¢è ¥¢ñÚ ¥¢ã ! ÜU¢ï§ü ΢ïS¼ çÏ¢Ú¢ÎÚ ²¢
51
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ »ÜU Ï¢¢Ú ÎéMÎï ТÜU ÐÉG¢ ¥ËH¢ã ©„ ÐÚ
΄ ÚãG}¢¼ïæ |¢ï…¼¢ ãñ J

53. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
¥GÁ¢GèÁ¢G ã}¢ÎÎèü ÜUÚÝï ±¢H¢ |¢è Ý ç}¢Hïx¢¢ J Á¢ËÎè ÜUèçÁ¢²ï !
Á¢ËÎè ÜUèçÁ¢²ï ! ¥ÐÝï ±¢çHÎñÝ ÜïU ÜGUÎ}¢¢ï´ }¢ï´ çx¢Ú ÜUÚ, ¥ÐÝï
¥GÁ¢GèÁ¢G¢ï´ ÜïU ¥¢x¢ï 㢉¢ Á¢¢ïÇG ÜUÚ, ¥ÐÝï }¢¢ ¼ãGì¼¢ï´ ÜïU Т©æ ÐÜUÇG
ÜUÚ ¥ÐÝï §SH¢}¢è |¢¢§²¢ï´ ¥¢ñÚ Î¢ïS¼¢ï´ S¢ï çx¢ÇGçx¢ÇG¢ ÜUÚ, ©Ý ÜïU
¥¢x¢ï ¶GéÎ ÜU¢ï Á¢GHèH ÜUÚ ÜïU ¥¢Á¢ Î鋲¢ }¢ï´ }¢é¥G¢ÈGUè }¢¢æx¢ ÜUÚ
¥¢ç¶GÚ¼ ÜUè §GÁGÁ¢G¼ ãG¢çS¢H ÜUÚÝï ÜUè S¢¥ìG² ÈGUÚ}¢¢ HèçÁ¢²ï J
¥ËH¢ã ÜïU Œ²¢Úï ãGÏ¢èÏ¢ ÈGUÚ}¢¢¼ï
ãñ´ : ²¢’Ýè Á¢¢ï ¥ËH¢ã ÜïU çH²ï
¥G¢çÁ¢Á¢Gè ÜUÚ¼¢ ãñ ¥ËH¢ã ©S¢ ÜU¢ï Ï¢éH‹Îè ¥G¼G¢
ÈGUÚ}¢¢¼¢ ãñ J (à¢é-¥GÏ¢éH §ü}¢¢Ý, çÁ¢. 6, S¢. 297, ãGÎèS¢ : 8229,
΢LH ÜéU¼éÏ¢éH §GçË}¢Ä²¢ Ï¢ñM¼) S¢Ï¢ »ÜU ÎêS¢Úï S¢ï }¢é¥G¢ÈGUè }¢¢æx¢
HèçÁ¢²ï ¥¢ñÚ S¢Ï¢ »ÜU ÎêS¢Úï ÜU¢ï }¢é¥G¢ÈGU |¢è ÜUÚ ÎèçÁ¢²ï J
}¢ñ´ Ýï }¢é¥G¢ÈGU çÜU²¢
çÁ¢S¢ ÜïU S¢¢‰¢ H¢ïx¢ çÁ¢G²¢Î¢ }¢é‹S¢çHÜU ã¢ï¼ï ãñ´ ©S¢ S¢ï
Ï¢‹Î¢ï´ ÜUè ãGÜGU ¼-HÈGUè ÜïU S¢éÎêÚ ÜU¢ §}ÜU¢Ý |¢è çÁ¢G²¢Î¢ ã¢ï¼¢ ãñ J
}¢éÛ¢ S¢x¢ï }¢ÎèÝ¢ S¢ï ±¢Ï¢S¼x¢¢Ý ÜUè ¼¢’΢Π|¢è Ï¢ãé¼
çÁ¢G²¢Î¢ ãñ, ¥¢ã ! Ý Á¢¢Ýï çÜU¼Ý¢ï´ ÜU¢ }¢éÛ¢ S¢ï çÎH Îé¶ Á¢¢¼¢
ã¢ïx¢¢ ! ! }¢ñ´ 㢉¢ Á¢¢ïÇG ÜUÚ ¥GÁ¢üG ÜUÚ¼¢ ãêæ : }¢ïÚè Á¢G¢¼ S¢ï çÜUS¢è
ÜUè Á¢¢Ý, }¢¢H ²¢ ¥¢Ï¢M ÜU¢ï ÝévGS¢¢Ý ÐãéæÓ¢¢ ã¢ï ±¢ïã Ó¢¢ãï ¼¢ï
52
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : …¢ï à¢wG„ }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU ÐÉGÝ¢ |¢êH x¢²¢ ±¢ïã …‹Ý¼ ÜU¢
Ú¢S¼¢ |¢êH x¢²¢ J

54. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Ï¢ÎH¢ Hï Hï ²¢ }¢éÛ¢ï }¢é¥G¢ÈGU ÜUÚ Îï, ¥x¢Ú çÜUS¢è ÜU¢ }¢éÛ¢ ÐÚ
ÜGUÁ¢üG ¥¢¼¢ ã¢ï ¼¢ï Ï¢ïà¢ÜU ±éS¢êH ÜUÚ Hï ¥x¢Ú HïÝ¢ Ýãè´ Ó¢¢ã¼¢
¼¢ï }¢é¥G¢ÈGUè S¢ï ݱ¢Á¢G Îï J Á¢¢ï }¢ïÚ¢ ÜGUÁ¢üGÎ¢Ú ãñ }¢ñ´ ¥ÐÝè Á¢G¢¼è
ÚÜGU}¢ï´ ©S¢ ÜU¢ï }¢é¥G¢ÈU ÜUÚ¼¢ ãêæ J »ï ¥ËH¢ã ! }¢ïÚï S¢Ï¢Ï¢
S¢ï çÜUS¢è }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï ¥GÁ¢G¢Ï¢ Ý ÜUÚÝ¢ J }¢ñ´ Ýï ãÚ }¢éS¢Ë}¢¢Ý ÜU¢ï
¥ÐÝï ¥x¢Hï çÐÀHï ãGéÜGêUÜGU }¢é¥G¢ÈGU çÜU²ï Ó¢¢ãï çÁ¢S¢ Ýï }¢ïÚè çÎH
¥¢Á¢G¢Úè ÜUè ²¢ ¥¢§‹Î¢ ÜUÚïx¢¢, }¢éÛ¢ï }¢¢Ú¢ ²¢ ¥¢§‹Î¢ }¢¢Úïx¢¢,
}¢ïÚè Á¢¢Ý HïÝï ÜUè ÜU¢ïçà¢à¢ ÜUè ²¢ ¥¢§‹Î¢ ÜUÚïx¢¢ ²¢ à¢ãèÎ ÜUÚ
Ç¢Hïx¢¢ }¢ïÚï ãGéÜGêUÜGU ÜïU ¼¥GËHéÜGU S¢ï }¢ïÚè ¼GÚÈGU S¢ï ãÚ }¢éS¢Ë}¢¢Ý
ÜïU çH²ï ¥G¢}¢ }¢é¥G¢ÈGUè ÜU¢ »’H¢Ý ãñ J »ï }¢ïÚï Œ²¢Úï Œ²¢Úï
¥ËH¢ã ! ¼ê }¢éÛ¢ ¥G¢çÁ¢Á¢G ± ç}¢SÜUèÝ Ï¢‹Îï ÜïU ¥x¢Hï çÐÀHï
x¢éÝ¢ã }¢é¥G¢ÈGU ÈGUÚ}¢¢ ÜUÚ }¢éÛ¢ï Ï¢ï çãGS¢¢Ï¢ Ï¢wGࢠÎï J
²¢ ¥ËH¢ã !
S¢ÎÜGU¢ Œ²¢Úï ÜUè ãG²¢ ÜU¢ çÜU Ý Hï }¢éÛ¢ S¢ï çãGS¢¢Ï¢
Ï¢wGࢠϢï ÐêÀï HÁ¢¢» ÜU¢ï HÁ¢¢Ý¢ v²¢ ãñ
(ãG΢§ÜGïU Ï¢çwGà¢à¢ à¢ÚèÈGU)
S¢Ï¢ §SH¢}¢è |¢¢§ü Á¢¢ï §S¢ ±vG¼ Ï¢ñÝH ¥vG±¢}¢è ¼èÝ3
53
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ ÜUï Т„ }¢ïÚ¢ ç…GRU ãé±¢ ¥¢ñÚ ©„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ ÎéMÎï ТÜU Ý ÐÉG¢
¼ãGÜUGèÜUG ±¢ïã ϢΠϢwG¼ ã¢ï x¢²¢ J

55. ÁG¢éË}¢ ÜU¢ ¥‹Á¢¢}¢
Ú¢ïÁ¢G¢ §çÁ¼}¢¢¥G }¢ï´ Á¢}¥G ãñ´ ²¢ }¢-ÎÝè Ó¢ïÝH ± INTERNET
ÜïU Á¢GÚè»G Î鋲¢ }¢ï´ Á¢ã¢æ ÜUãè´ }¢éÛ¢ï S¢éÝ Úãï ãñ´ ²¢ ¼}¢¢}¢ ±¢ïã
§SH¢}¢è |¢¢§ü ¥¢ñÚ §SH¢}¢è Ï¢ãÝï´ Á¢¢ï ¥¢õçDz¢ï ²¢ ç±çDz¢ï
ÜïUS¢ïÅ ÜïU Á¢GÚè»G }¢éÛ¢ï S¢}¢¢¥G¼ ÈGUÚ}¢¢ Úãï ãñ´ ²¢ ¼ãGÚèÚè Ï¢²¢Ý
ÐÉG Úãï ãñ´ ±¢ïã ¼±ÁÁ¢¢ïã ÈGUÚ}¢¢»æ çÜU Ï¢‹Îï ÜU¢ Î鋲¢ }¢ï´ Á¢¢ï Ï¢ÇGï
S¢ï Ï¢ÇG¢ ãGÜGU ¼S¢Ã±éÚ çÜU²¢ Á¢¢ S¢ÜU¼¢ ãñ S¢}¢Û¢ HèçÁ¢²ï }¢ñ´ Ýï
¥¢Ð ÜU¢ ±¢ïã ãGÜGU ¼HÈGU ÜUÚ çβ¢ ãñ ÝèÁ¢G §S¢ ÜïU §GH¢±¢ |¢è
çÁ¢¼Ýï ãGéÜGêUÜGU ¼HÈGU çÜU²ï ã¢ï´ ¥ËH¢ã ÜïU çH²ï }¢éÛ¢ï ±¢ïã
S¢Ï¢ ÜïU S¢ÜU ãGéÜGêUÜGU }¢é¥G¢ÈGU ÈGUÚ}¢¢ ÎèçÁ¢²ï Ï¢çËÜU »ãGS¢¢Ý çÏ¢H
»ãGS¢¢Ý ã¢ïx¢¢ çÜU ¥¢§‹Î¢ ÜïU çH²ï Ðïà¢x¢è ãè }¢é¥G¢ÈGUè S¢ï ݱ¢Á¢G
ÎèçÁ¢²ï J Ï¢Ú¢» ÜUÚ}¢ ! çÎH ÜUè x¢ãÚ¢§ü ÜïU S¢¢‰¢ »ÜU Ï¢¢Ú
Á¢GÏ¢¢Ý S¢ï ÜUã ÎèçÁ¢²ï : “}¢ñ´ Ýï }¢é¥G¢ÈGU çÜU²¢”
J
ÚÜGU}¢ï´ H¢ñÅ¢Ýè ã¢ï´x¢è
çÁ¢S¢ ÐÚ çÜUS¢è ÜU¢ ÜGUÁ¢üG ¥¢¼¢ ãñ ±¢ïã Ó¢éÜU¢ Îï ¥¢ñÚ
¥x¢Ú ¥Î¢»x¢è }¢ï´ ¼¢¶GèÚ ÜUè ãñ ¼¢ï }¢é¥G¢ÈGUè |¢è }¢¢æx¢ï, çÁ¢S¢ S¢ï
çÚà±¼ Hè, çÁ¢S¢ ÜUè Á¢ñÏ¢ ÜU¢Åè, çÁ¢S¢ ÜïU ²ã¢æ Ó¢¢ïÚè ÜUè, çÁ¢S¢
54
ÈUGÚ}¢¢Ýï }¢éS¼GÈUG¢ : ç…„ Ýï }¢éÛ¢ ÐÚ Î„ }¢Ú¼Ï¢¢ „éÏãG ¥¢ñÚ Î„ }¢¼üÏ¢¢ ࢢ}¢ ÎéMÎï ТÜU
ÐÉG¢ ©„ï çÜUG²¢}¢¼ ÜUï çÎÝ }¢ïÚè à¢ÈUG¢¥G¼ ç}¢Hïx¢è J