door Dirk Geldof

1. Zorg en welzijn in tijden van
superdiversiteit
Divers-sensitief werken als basiscompetentie
Dr. Dirk Geldof
Socioloog & Lector
Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen,
Odisee campus Schaarbeek
Faculteit Ontwerpwetenschappen UA
Sociaal Werk Karel de Grote-Hogeschool
Schaarbeek, boeklancering VIVO
21 april 2016

2. Niet het verhaal van de
gruwelijke terreuraanslagen
 Hoewel die een belangrijke impact
hebben op hoe we met
superdiversiteit omgaan

3. Niet het verhaal van de opvangcrisis,
maar een transitie
die zich ook zonder deze vluchtelingen
voltrekt

4. Waarom versterkt de transitie naar
superdiversiteit de nood aan divers-
sensitieve zorg?
 Wat betekent de
groeiende
superdiversiteit
 De uitdagingen ervan
voor de samenleving
 Én voor de zorg
4

5. Waarom spreken we vandaag van
superdiversiteit?
 Superdiversiteit
 Is meer dan een synoniem voor diversiteit of
multiculturaliteit
 nieuwe fase in migratie & demografie
 Term Steven Vertovec (2007)
 Zie ook Jan Blommaert, Maurice Crul, Stijn
Oosterlynck, …
 Op amper een halve eeuw van een
samenleving met beperkte etnisch-
culturele diversiteit naar een
immigratiesamenleving
 Om dit te begrijpen, moeten we de
geschiedenis van migratie kennen

6. Onze migratiegeschiedenis
in een notedop
 1945: aantrekken contingenten Polen en
Italianen voor heropbouw
 1956-1969: golden sixties
 Actief aantrekken gastarbeiders
 Italië, Spanje & Griekenland in jaren ‘50
 Marokko & Turkije in jaren ’60
 1974: ‘immigratiestop’
 poort voor arbeidsmigratie van buiten EU
(deels) gesloten
 Verschuiving naar gezinshereniging & asiel
 Jaren ’70-80: ondanks de
‘tijdelijkheidsgedachte’ worden vele
gastarbeiders migranten
 Maar geen écht beleid…

7. De jaren 1990: Scharnier-moment
naar superdiversiteit
 Sterke stijging instroom in jaren ’90
 én groeiende diversiteit van landen van
oorsprong:
 Verdere gezinshereniging
 Globalisering
 asielaanvragen
 Crisissen Bosnië en Kosovo,
 eerste Golfoorlog (Irak/Koeweit)
 En vooral 1989: Val IJzeren Gordijn
 migratie uit Oost-Europa
 Uitbreiding EU met nieuwe lidstaten

8. Na-oorlogse migratiegeschiedenis in
grafiek: immigratie én emigratie
8

9. De superdiversiteit
van de 21ste eeuw
 Het resultaat van deze opeen-
volgende migratiegolven is een veel
complexere sociale realiteit, zeker
in onze steden.
 En dus ook een steeds grotere
diversiteit in de zorg
 Superdiversiteit wijst op
kwantitatieve & kwalitatieve
verschillen tegenover de migratie in
de 20ste eeuw
 & op een normalisering van diversiteit

10. 1. Kwantitatieve dimensie: diversiteit
groeit overal, het sterkste in steden
Woonplaats personen van vreemde herkomst (SVR 2014)

11. Een kwantitieve breuk: de transitie
naar majority-minority cities
 ‘majority-minority cities’:
 steden waar de meerderheid van
de bewoners uit een brede
waaier van minderheden bestaat.
 Wereldsteden als New York,
Sao Paolo, Toronto of Sydney
 Vandaag ook Brussel,
Rotterdam & Amsterdam en
Genk
 morgen ook in Antwerpen
 Overmorgen Gent, Leuven, …

12. Kinderen kleuren de steden.
Vergroening en verkleuring in Antwerpen
> 45,8% inwoners
allochtone origine
> 50% -40-ers
> 60% bij jongeren
> 70% bij kinderen
 Ook zonder nieuwe
migratie wordt
Antwerpen een
majority-minority-city
 + Jaarlijkse
instroom 6000-8000
nieuwkomers

13. 2. Superdiversiteit:
een kwalitatieve breuk
 basispatroon van migratie
veranderde
 van mensen uit een klein aantal
landen van herkomst naar een klein
aantal gastlanden
 naar mensen uit een zeer groot
aantal landen van herkomst naar
zeer groot aantal gastlanden
=> diversiteit in de diversiteit

14. Diversiteit in de diversiteit:
wat betekent dat?
 een enorme hybriditeit in de
achtergronden van migranten
 samenspel van
 Meer nationaliteiten
 Meertaligheid
 Religieuze diversiteit groeit
 Diversiteit in migratiemotieven
 Diversiteit in verblijfsstatuten
 Diversiteit in sociaal-economische
posities
 Diversiteit in & tussen
gemeenschappen
 Meer transnationalisme

15. 3. Superdiversiteit
als normalisering van diversiteit
 Niet meer de uitzondering, de
minderheid, de afwijking van de norm, …
 Superdiversiteit als dagelijkse realiteit
 ‘Commonplace diversity’
 Ook in professionele settings
Zeker ook in welzijn en zorg
Bij cliënten en collega’s
 Het sterkst in de steden
 Maar ook superdiverse zorgsettings in
kleinere gemeenten
Hoe ‘normaliseren’?

16. De superdiverse realiteit
als kader en uitdaging
 Onze samenleving verandert sneller dan onze manier
van kijken & denken
 Zoeken naar actuele denk- en beleidskaders
 Voorbij wij-zij-denken, met erkenning van meervoudige
identiteiten
 Kosmopolitische blik
 Groeiende transnationaliteit en transmigratie
 Aandacht voor hogere armoede, werkloosheid en
schooluitval
 Werken aan herverdeling en erkenning
 Nieuwe visie op integratie
 Actief pluralisme als kader
16

17. Superdiversiteit vraagt inter-
culturalisering van zorg en welzijn
 de 21ste eeuw is meer dan ooit werken in
en met diversiteit
 Nood aan verdere interculturalisering
 Van interculturele communicatie tot
intercultureel maatwerk & interculturalisering
van opleidingen
 Niet alleen studenten, ook docenten
 Het sterkst in frontlinieberoepen
 Welzijn, zorg, sociaal werk én onderwijs
 arbeidsmarkt, beleid, …
 Empowerend & divers-sensitief
Maar hoe…?

18. Alle wegen leiden naar…?
 Dé juiste methodiek bestaat niet
 Uiteenlopende kaders en
methodieken als antwoord
 Combinatie én pragmatiek
belangrijker dan één benadering
dogmatisch volgen
 Maar verschillen in benaderingen
zijn wél relevant
 In het boek: poging tot schematisering
en verduidelijking

19. Focus op de samenleving, op de
zorg/hulpverlener of op de cliënt?
 Modellen voor structurele verandering van de samenleving
 Kritisch sociaal werk
 Anti-oppresive of niet-onderdrukkend sociaal werk
 Anti-discriminatie
 Vandaag nadruk op competenties individuele professionals
 Interculturele communicatie vanuit (statische) kennismodellen
 Kennis van andere cultuur cruciaal
 Maar: in superdiversiteit kan je alle culturen niet (meer) kennen
 Risico op stereotypering en culturalisering
 Interculturele communicatie vanuit een open grondhouding
 Vb. TOPOI-model Hofman
 Aan te vullen met inzicht in systemen en culturen

20. Kruispuntdenken, cultuur- & diverssensitieve
zorg als aanzetten tot synthese
 Intersectionaliteit of kruispuntdenken
 Oog voor
 Meervoudige identiteiten
 Machtsverschillen
 Veelheid aan assen van differentiatie
 Combinatie van gender, leeftijd, klasse, etnische origine, opleiding, …
 Cultuursensitieve zorg
 ‘Aannemen cultuursensitieve houding in individuele zorgrelaties’
 Dynamische visie op cultuur
 Divers-sensitief werken (Van Robaeys & Driessens)
 Open houding
 Gericht op dialoog, vanuit krachtgerichte kijk
 Interculturele communicatie en cultuursensitiviteit
 Vanuit veranderingslogica, ook gericht op organisatie & samenleving

21. Superdiversiteit in de zorg:
een uitdaging op drie niveau’s
 Hulpverleners als competente superdiverse
professionals
 Cultuur/divers-sensititief
 Zie de mens, niet de cultuur of de etnische
origine
 Superdiverse zorg- en welzijnsorganisaties
 Personeelsbeleid
 Vormingsbeleid
 Superdiversiteit als uitdaging voor beleid
 Van een discours van polarisatie, weerstand en
verzet
 Naar een mobiliseren van de competenties van
éénieder

22. Georganiseerd stappen vooruit zetten,
voorbij vrijblijvende goodwill
Goede zorg in een
superdiverse samenleving
vereist
cultuur- & divers-
sensitieve
professionals,
organisaties & beleid

23. (Nog) meer lezen?
Reacties welkom op dirk.geldof@odisee.be
Na verkrijgbaar aan onthaal HIG (met congresreductie)