3. Macro… Milliy daromadni qanday
o'lchash mumkin?
• Milliy daromadlarni hisobga olish:
• bu iqtisodiyotdagi joriy iqtisodiy faoliyatni o'lchash uchun
foydalaniladigan hisobi tizimidir
• Insonning iqtisodiy jihatdan yaxshi yoki yomon ahvolini
baholashda, avvalo uning daromadiga qarashimiz mumkin.
• Xuddi shunday, iqtisodiyotning yaxshi yoki yomon
ishlayotganiga baho berganda, iqtisodiyotda hamma ishlab
topayotgan umumiy daromadga qarash tabiiydir.
MILLIY DAROMADLARNI HISOBGA OLISH
NATIONAL INCOME
4. Macro… Milliy daromadni qanday
o'lchash mumkin?
• Milliy daromadlar hisobi - bu ma'lum vaqt ichida yuzaga
keladigan va quyidagi 3 usulda o'lchanadigan iqtisodiy
faoliyatning miqdori:
• Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori (the product approach), ishlab
chiqarishning oraliq bosqichlarida ishlatilgan mahsulotni hisobga
olmaganda;
• Mahsulot ishlab chiqaruvchilar tomonidan olingan daromadlar (the
income approach);
• Mahsulotni yakuniy xaridorlari tomonidan sarflanadigan mablag`
miqdori (the expenditure approach).
• uchta yondashuv ham joriy iqtisodiy faoliyat miqdorini bir xil o'lchovlarni
beradi.
MILLIY DAROMADLARNI HISOBGA OLISH
NATIONAL INCOME
5. Macro… Milliy daromadni qanday
o'lchash mumkin?
• Ishlab chiqarish ususli (The product approach);
• Ishlab chiqarish usuli iqtisodiy faoliyatni ishlab chiqarishning oraliq
bosqichlarida ishlatilgan har qanday tovar va xizmatlar olib
tashlagandan keyin, ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarning
bozor qiymatlarini qo'shib o'lchanadi.
• Ushbu yondashuv qo'shilgan qiymat tushunchasidan
foydalanadi.
• Har qanday ishlab chiqaruvchining qo'shimcha qiymati bu uning
ishlab chiqarish qiymati, boshqa ishlab chiqaruvchilardan sotib
olgan qo`shilgan qiymatini olib tashlaganidan keyin anoqlanadi
MILLIY DAROMADLARNI HISOBGA OLISH
NATIONAL INCOME
6. Macro… Milliy daromadni qanday
o'lchash mumkin?
MILLIY DAROMADLARNI HISOBGA OLISH
NATIONAL INCOME
• OrangeInc va JuiceInc deb nomlangan ikkita korxona mavjud
bo'lgan iqtisodiyotni tasavvur qiling.
7. Macro… Milliy daromadni qanday
o'lchash mumkin?
• Daromad usuli. (The Income approach);
• Daromad usuli - iqtisodiy faoliyatni ishlab chiqaruvchilar
tomonidan olingan barcha daromadlarni, shu jumladan
ishchilarning ish haqi va firmalar egalari tomonidan olingan
daromadlarni qo'shib hisoblaydi..
• Xarajatlar usuli. (The Expenditure approach);
• Xarajatlar usuli mahsulotning barcha oxirgi foydalanuvchilari
tomonidan sarflagan xarajatlarni qo'shish orqali hisoblanadi.
MILLIY DAROMADLARNI HISOBGA OLISH
NATIONAL INCOME
8. Macro… Nima uchun uchta usul teng
natijaga olib keladi?
• Buning sababini bilish uchun avvalo ma'lum bir davrda ishlab
chiqarilgan tovar va xizmatlarning bozor qiymati bo'yicha
xaridorlarning ularni sotib olish uchun sarf qilishi kerak
bo'lgan miqdorga teng ekanligiga e'tibor bering.
• Sotuvchining oladigan daromadi xaridorlarning sarf qilgan mablag'iga
teng bo'ladi. Shuning uchun:
• Jami ishlab chiqarish = Jami daromad = Jami xarajatlar
• Tenglama milliy daromadlarni hisobga olishning asosiy o'ziga xosligi
deb ataladi.
MILLIY DAROMADLARNI HISOBGA OLISH
NATIONAL INCOME
9. Macro… YaIM nima va u qanday
o'lchanadi?
• YaIMni ishlab chiqarish usulida hisoblash:
• Yalpi ichki mahsulot (YaIM) - bu ma'lum bir vaqt ichida mamlakat
ichida yangi ishlab chiqarilgan yakuniy tovar va xizmatlarning bozor
qiymati.
• Bozor qiymati. Tovarlar va xizmatlar YaIMda ularning bozor qiymatlari
bo'yicha, ya'ni ular sotiladigan narxlarda hisobga olinadi.
• Yangi ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar. YaIMga faqat joriy
davrda yangi ishlab chiqarilgan tovarlar yoki xizmatlar kiradi.
• Yakuniy tovarlar va xizmatlar. oraliq va yakuniy tovarlar va xizmatlar.
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
10. Macro… YaIM nima va u qanday
o'lchanadi?
• YaIMni ishlab chiqarish usulida hisoblash:
• Yakuniy tovarlar va xizmatlar. Oraliq va yakuniy tovarlar va xizmatlar.
• Oraliq tovarlar va xizmatlar - bu ishlab chiqarilgan davrda
boshqa tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishda ishlatilgan
mahsulotlar.
• Yakuniy tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish jarayonining
yakuniy mahsulotidir.
• Ammo, mebel ishlab chiqaruvchiga sotiladigan yangi tokarli uskunasi
oraliq tovarmi yoki yakuniy tovarmi?
• Inventarlar haqida nima deyish mumkin? - sotilmagan tayyor
mahsulotlar, ishlab chiqarish jarayonidagi mahsulotlar va firmalarga
tegishli xom-ashyo zaxiralari.
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
11. Macro… YaMM vs YaIM?
• YaMM vs YaIM:
• Xususan, yalpi milliy mahsulot - bu joriy davrda mahalliy ishlab
chiqarish omillari tomonidan yangi ishlab chiqarilgan barcha yakuniy
tovar va xizmatlarning bozor qiymati, Yalpi ichki mahsulot esa
mamlakat ichida amalga oshirilayotgan ishlab chiqarishdir.
• Sof faktor to`lovlari (SFT) - tashqi ishlab chiqarish omillariga
to'lanadigan daromadni olib tashlab, butun dunyo bo'ylab mahalliy
ishlab chiqarish omillariga to'lanadigan daromad.
• YaIM = YaMM - SFT
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
12. Macro… Xarajatlar usuli?
• YaIMni o`lchashda xarajatlar usuli:
• Xarajatlar yondashuvi YaIMni ma'lum bir vaqt ichida bir mamlakat
ichida ishlab chiqarilgan yakuniy tovarlar va xizmatlarga jami
xarajatlar sifatida o'lchaydi.
• Y = YaIM = jami ishlab chiqarish (yoki mahsulot)
= jami daromad
= jami xarajatlar;;
• C = Iste`mol;
I = Investitsiya;
G = Davlat xarajatlari;
NX = Sof eksport.
• Y = C + I + G + NX.
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
13. Macro… YaMM vs YaIM?
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
14. Macro… YaMM vs YaIM?
GROSS DOMESTIC PRODUCT
NATIONAL INCOME
15. Macro… Xarajatlar usuli
• YaIMni o`lchashda xarajatlar usuli:
• Iste'mol - bu uy xo'jaliklari tomonidan oxirgi tovar va xizmatlarga, shu
jumladan chet elda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga sarflanadigan
mablag'.
• Iste'mol xarajatlari uchta toifaga bo`linadi:
1.Uzoq muddatli iste'mol buyumlari - masalan, avtomobillar,
televizorlar, mebellar va yirik maishiy texnika kabi uzoq muddatli
iste'mol buyumlari;
2.Qisqa muddatli iste`mol buyumlari - oziq-ovqat, kiyim-kechak va
yoqilg'i kabi tovarlar;
3.Xizmatlar - ta'lim, sog'liqni saqlash, moliyaviy xizmatlar va
transport kabilar.
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
16. Macro… Xarajatlar usuli
• YaIMni o`lchashda xarajatlar usuli:
• Investitsiyalar tarkibiga o`zgarmas investitsiyalar uchun sarflangan
mablag'lar, shuningdek kapital qo'yilmalar deb nomlangan firmalarning
Inventarizatsiya sarmoyasi ko'payishi kiradi.
• O'zgarmas investitsiyalar, o'z navbatida, ikkita asosiy tarkibiy qismga
ega :
1. Korxonalar tomonidan fabrikalar, omborlar va ofis binolari, uskunalar
(masalan, mashinalar, transport vositalari, kompyuterlar va mebellar) va
intellektual mulk mahsulotlari (masalan, dasturiy ta'minot, tadqiqot va
ishlanmalarga sarmoyalar) uchun sarflanadigan biznes o`zgarmas
investitsiyalari;
2. Yangi uylar va ko'p qavatli uylar qurilishiga sarflanadigan turar-joy
investitsiyalari.
• Inventarizatsiya sarmoyasi - firmalar zaxiralarining sof o'sishi
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
17. Macro… Xarajatlar usuli
• YaIMni o`lchashda xarajatlar usuli:
• Hukumat tomonidan tovar yoki xizmat uchun har qanday xarajatlarni o'z
ichiga olgan davlat xarajatlari uchinchi asosiy YaIM qismdir.
• Ammo, transfertlar, bu ijtimoiy sug'urta va tibbiy yordam uchun davlat
to'lovlarini, ishsizlik sug'urtasi, ijtimoiy nafaqalarni to'lash to'g'ridan-
to'g'ri YaIMga kiritilmaydi, chunki bunday o'tkazmalar YaIMga uy
xo'jaliklarining xarajatlari hisobiga qo'shiladi.
• Sof eksport bu eksport minus importga teng.
• Eksport - chet elliklarning mamlakat ichida ishlab chiqarilgan yakuniy tovar va
xizmatlarga xarajatlari
• Import - mahalliy iste'molchilarni chet elda ishlab chiqarilgan yakuniy tovar va
xizmatlarga xarajatlari
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
18. Macro… Daromad usuli
• YaIMni hisoblashda daromad usuli:
• Bunda ishlab chiqaruvchilar tomonidan olingan daromadlarni, shu
jumladan foyda va hukumatga to'lanadigan soliqlarni qo'shib,
YaIMni hisoblab chiqiladi.
• Milliy daromad - bu sakkiz turdagi daromadlarning yig'indisi:
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
19. Macro… Daromad usuli
• YaIMni hisoblashda daromad usuli:
• Milliy daromad - bu sakkiz turdagi daromadlarning yig'indisi:
• Xodimlarning ish haqi - bu ishchilarning daromadlari (yakka tartibdagi
ishchilar bundan mustasno) va unga ish haqi, ishchilar uchun nafaqalar
kiradi.
• Mulkdorlarning daromadi - bu yakka tartibdagi ish bilan band
bo'lganlarning daromadlari (ham mehnat daromadi, ham kapital daromadi).
• Jismoniy shaxslarning ijara daromadi - bu yerga yoki inshootlarga ega
bo'lgan shaxslar tomonidan boshqalarga ijaraga beriladigan daromaddir.
• Korporativ foyda - bu korporatsiyalar tomonidan olingan foyda va ish
haqi, foizlar, ijara haqi va boshqa xarajatlar to'langandan keyin korporativ
daromadning qolgan qismini anglatadi.
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
20. Macro… Daromad usuli
• YaIMni hisoblashda daromad usuli:
• Milliy daromad - bu sakkiz turdagi daromadlarning yig'indisi:
• Sof foiz daromadlar - bu jismoniy shaxslar tomonidan to'lanadigan foizlarni
olib tashlagan holda jismoniy shaxslar tomonidan korxonalar va xorijiy
manbalardan olingan foizlar;
• Ishlab chiqarish va importga solinadigan soliqlar - korxonalarga to'g'ridan-
to'g'ri va bilvosita soliqlarni o'z ichiga oladi;
• Biznes uchun joriy to'lovlar - bu korxonalar tomonidan jismoniy shaxslarga
yoki hukumatga yoki chet elliklarga xayriya mablag'lari, sug'urta to'lovlari
sifatida amalga oshiriladigan to'lovlar;
• Davlat korxonalarining joriy profitsiti asosan suv, elektr va kanalizatsiya
kompaniyalari, axlat tashuvchi kompaniyalar va boshqalar kabi
hukumatlarga tegishli bo'lgan korxonalarning foydasi hisoblanadi.
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
21. Macro… How to Measure
National Income?
YALPI ICHKI MAHSULOT (YaIM)
NATIONAL INCOME
22. Macro…
XUSUSIY VA DAVLAT SEKTORI DAROMADLARI.
NATIONAL INCOME
Milliy daromadning qancha
qismi xususiy va davlat
daromadlariga to'g'ri keladi?
• Xususiy va davlat sektori daromadlari:
• Ba'zida iqtisodchilar umumiy daromadning qancha qismini xususiy
sektor (uy xo'jaliklari va korxonalar)iga va davlat sektoriga qancha
qismi to`g`ri kelishini hisoblash zarur bo`ladi.
• Xususiy daromadlar, xususiy tasarrufidagi daromad deb nomlanuvchi,
xususiy sektor sarf qilishi mumkin bo'lgan daromad miqdorini o`z ixhiga oladi.
• Sof xususiy daromadlar = Y + NFP + TR + INT - T
•
23. Macro…
XUSUSIY VA DAVLAT SEKTORI DAROMADLARI.
NATIONAL INCOME
Milliy daromadning qancha
qismi xususiy va davlat
daromadlariga to'g'ri keladi?
• Xususiy va davlat sektori daromadlari:
• Sof budjet daromadlari - xususiy sektor tomonidan to'lanadigan
soliqlarga teng, T, xususiy sektorga to'lovlarni olib tashlagan holda
(transfertlar, TR va hukumat qarzi bo'yicha foizlar, INT):
• Net Government Income = T - TR - INT.
• Ikkala tenglamani qo'shsak, xususiy sarflanadigan daromad va davlatning
sof daromadi Y + NFP yig'indisi olinadi, bu yalpi milliy mahsulot (YaMM).
24. Macro…
YALPI JAMG`ARMA VA BOYLIK
NATIONAL INCOME
Jamg`arish va boylik bir
narsami?
• Jamg`arma va boylik:
• Uy xo`jaliklarining turmush darajasini baholashda, joriy
daromadlarini bilihsdan tashqari, ularning qanday aktivlarga ega
ekanligi va qanday majburiyatlarga ega ekanligini bilish ham zarur
(owns (its assets) and owes (its liabilities)).
• Aktivlarlar qiymati va majburiyatlar qiymati orasidasidagi farq boylik
deb ataladi.
• Mamlakatning Iqtisodiy faravonligi uning nafaqat uning daromadiga
balki uning boyligiga ham bog`liq.
• Butun bir mamlakatning(millatning) boyligi Milliy Boylik deb ataladi..
• Boylikning muhim aniqlovchilaridan biri bir bu jamg`arish darajasidir:
• Milliy boylikning o`sish darajasi fuqarolar, biznes vakillari va
hukumatning jamg`arish darajasiga bog`liq.
25. Macro…
YALPI JAMG`ARMA VA BOYLIK
NATIONAL INCOME
Jamg`arish va boylik bir
narsami?
• Yalpi jamg`armani hisoblash:
• Jamg`arish nima?
• Umumi qilib aytganda, biror bir iqtisodiy birlikning jamg`arishi bu uning
joriy daromadi va joriy ehtiyojlariga xarajatlar orasidagi farqdir
• Jamg`arish darajasi nima?
• Jamg`rish darajasi bu joriy jamg`armaning va joriy daromadga
nisbatdir.
• Makroiqtisodiy nuqtai nazardan, jamg`armaning asosiy uch o`lchovi
mavjud:
• Xususiy jamg`arma,
• Davlat jamg`armasi, va
• Milliy jamg`arma
26. Macro…
YALPI JAMG`ARMA VA BOYLIK
NATIONAL INCOME
Jamg`arish va boylik bir
narsami?
• Yalpi jamg`armani hisoblash:
• Shaxsiy jamg`arma – Sof xususiy daromad va iste`mol orasidagi farq
orqali aniqlanadi.
• Spvt = sof xususiy daromad – Iste`mol
= (Y + NFP - T + TR + INT) - C
• Shaxsiy jamg`arish darajasi bu shaxsiy jamg`arma va sof xususiy daromad
orasidagi nisbatdir.
• Davlat jamg`armasi – Sof davlat daromadlaridan hukumatning mahsulot
va xizmatlarga qilgan xarajatlari orasidagi farq orqali aniqlanadi.
• Sgovt = Sof davlat daromadlari – davlat xarajalari
= (T - TR – INT) – G
• Budjet profitsiti
• Budjet defitsiti
27. Macro…
YALPI JAMG`ARMA VA BOYLIK
NATIONAL INCOME
Jamg`arish va boylik bir
narsami?
• Yalpi jamg`armani hisoblash:
• Milliy jamg`arma xususiy jamg`arma va davlat jam`garmasi yi`gindisi bilan
aniqlanadi.
• S = Spvt + Sgovt
= (Y + NFP - T + TR + INT – C) + (T - TR - INT – G)
= Y + NFP - C - G.
• Milliy jamg`arma iqtisodiyotning jami daromadi, Y + NFP (ya`ni YaIM), va
joriy ehtiyojlarga qilingan xarajatlar orasidagi farq sifatida aniqlanadi
(Iste`mol, C, va davlat xarajatlari, G)
30. Macro…
YALPI JAMG`ARMA VA BOYLIK
NATIONAL INCOME
Jamg`arish va boylik bir
narsami?
• Shaxsiy jamg`armaning ishlatilish yo`nalishlari:
• Shaxsiy jamg`arma iqtisodiyotda nimalarga ishlatiladi?
• Shaxsiy jamg`arma yangi kapital investitsiyalarni moliyalashtirishda,
budjet defitsitini moliyalashtirish uchun, va chet el aktivlarni o`zlashtirish
yoki chet elga qarz berishlarda sarflanishi mumlkin.
• S = (C + I + G + NX) + NFP - C - G. or
• S = I + (NX + NFP)
• NX + NFP ushbu sof eksport va sof faktor to`lovlari yig`indisi joriy hisob
balansi, CA, deb nomlanadi.
• S = I + CA
31. Macro…
YALPI JAMG`ARMA VA BOYLIK
NATIONAL INCOME
Jamg`arish va boylik bir
narsami?
• Shaxsiy jamg`armaning ishlatilish yo`nalishlari:
• Shaxsiy jamg`arma iqtisodiyotda nimalarga ishlatiladi?
• S = I + CA bo`lsa, unda Spvt = I + ( - Sgovt) + CA
• Ushbu (2) formula shaxsiy jamg`armaning 3 asosiy foydalanish yo`nalishini
ko`rsatadi.
1. Investitsiya (I). Firmalar yangi zavodlarni qurish va yangi kapital hamda
ishlab chiqarish xom-ashyo materiallarini olish uchun shaxsiy jamg`arma
mablag`larini jalq qiladilar.
2. Davlat budjeti defitsiti (- Sgovt). Agarda budjet taqchilligi yuzaga
kelganda,davlat xarajatlari va daromadlari orasidagi farqni qoplash uchun
hukumatlar shaxsiy jamg`armalarni jalb etadilar.
3. Joriy hisob balansi (CA) – Salbiy farqni qoplash uchun , chet el shaxsiy
jamg`arma egalaridan qarz olishi yoki o`zlarining aktivlari, ya`ni yer,
zavodlar, aksiya, va obligatsiyalarini sotishlari kerak bo`ladi.
33. Macro…
YALPI JAMG`ARMA VA BOYLIK
NATIONAL INCOME
Jamg`arish va boylik bir
narsami?
• Milliy boyligi:
• Jamg`arma muhim iqtisodiy ko`ratkichdir chunki u boylik jamg`arish
darajasini belgilaydi.
• Zaxira kapitali.
• Kapital oqimi.
• Jamg'arma mablag'lari oqimidir
• Boylik - bu kapitalning zaxirasi
• Milliy boylik mamlakat residentlarining jami boyligi yig`indisir. Milliy boylik
ikki qismdan iborat:
• (1) Mamlakat mahalliy aktivlari, ya`ni kapital buyumlarining hajmi va yer
kabilar;
• (2) Sof xorijiy aktivlari;
• Sof xorijiy aktivlar = xorijiy aktivlar - xorijiy majburiyatlar(qarz)
34. Macro…
YALPI JAMG`ARMA VA BOYLIK
NATIONAL INCOME
Jamg`arish va boylik bir
narsami?
• Milliy boylik:
• Milliy boylik vaqt o`tishi bilan ikki xil yo`lda o`zgarishi mumkin.
• Birinchidan, milliy boylikni tashkil etadigan mavjud aktivlar yoki
majburiyatlarning qiymati o'zgarishi mumkin. (ammo, amortizatsiya
aktsiyalarni kamaytiradi)
• Milliy boylikning o'zgarishi mumkin bo'lgan ikkinchi usul - bu milliy
jamg'arma o`zgarishi.
• S = I + CA
• Ushbu tenglama shuni ko'rsatadiki, milliy jamg'arma ikkita maqsadda
ishlatiladi:
• 1) sarmoyalar orqali ichki jismoniy kapital zaxiralarini ko'paytirish uchun, I,
• 2) chet elliklarga qarz berish yoki xorijiy aktivlarni joriy hisobraqam
qoldig'iga teng miqdorda sotib olish orqali mamlakatning sof xorijiy
aktivlarini ko'paytirish (CA).
35. Macro…
REAL GDP, PRICE INDEXES, AND INFLATION?
NATIONAL INCOME
Real GDP, Price Indexes,
and Inflation?
• Real vs nominal GDP :
• Nominal GDP – is measured in terms of current market values
•
36. Macro…
REAL GDP, PRICE INDEXES, AND INFLATION?
NATIONAL INCOME
Real GDP, Price Indexes,
and Inflation?
• Real vs nominal GDP:
37. Macro…
AGGREGATE SAVING AND WEALTH
NATIONAL INCOME
Are the Saving and Wealth
the same?
• Price Indexes:
• A price index is a measure of the average level of prices for some
specified set of goods and services, relative to the prices in a specified
base year.
• For example, the GDP deflator is a price index that measures the overall level
of prices of goods and services included in GDP.
• Real GDP = nominal GDP/(GDP deflator/100), or
• GDP deflator = 100 × nominal GDP/real GDP
38. Macro…
REAL GDP, PRICE INDEXES, AND INFLATION?
NATIONAL INCOME
Real GDP, Price Indexes,
and Inflation?
• Real vs nominal GDP:
39. Macro…
AGGREGATE SAVING AND WEALTH
NATIONAL INCOME
Real Interest Rate
• Interest rates:
• Real and nominal interest rate.
• The real interest rate is related to the nominal interest rate and the
inflation rate as follows:
• Real interest rate = nominal interest rate - inflation rate = i – π
• The Expected real Interest rate
• r = i - πe
