Mogolistan ulke raporu_2013

MOĞOLİSTAN
ÜLKE RAPORU

Hazırlayan : Arda OCAK

Ankara - December, 2012

MOĞOLİSTAN
Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler
Moğolistan, Doğu ve Orta Asya'da bulunan denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülkenin kuzeyinde Rusya,
güneyinde, doğusunda ve batısında Çin Halk Cumhuriyeti vardır. Moğolistan'ın Kazakistan'a sınırı
olmamasına rağmen ülkenin en batısı Kazakistan'ın doğu ucuna birkaç mil uzaktadır. Ulanbatur
başkent ve ülkenin en büyük şehri olup yaklaşık olarak burada ülke nüfusun % 38'i yaşamaktadır.
Moğolistan'nın siyasal sistemi parlamenter cumhuriyettir.
Temel Ekonomik Göstergeler
2007 a
GSYİH (milyar US$)
Reel Büyüme (%)

2008 a

2009 a

2010 a

2011 a

4,2

5,6

4,6

6,1

6,2 b

10,2

8,9

-1,3

6,1

16,4

Enflasyon (ort., %)

9,0

25,1

6,3

10,1

9,5

Nüfus (milyon)

2,6

2,6

2,7

2,7

2,8 b

1.887

2.064

1.670

3.071

4.343

İhracat* (milyon US$)
İthalat* (milyon US$)
Cari İşlemler Dengesi (milyon US$)

2.117

3.097

2.423

3.455

6.313

-156,1

-154,2

-158,0

-

-

(a) Gerçekleşme (b) EIU Tahmini
Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Mongolia Country Report, August 2012
(*) Kaynak: Trademap

Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar
Birleşmiş Milletler (BM), BM Bilim, Eğitim ve Kültür Kurumu (UNESCO), BM Gıda ve Tarım Örgütü
(FAO), G-77, Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Asya’da İşbirliği ve Güven
Arttırıcı Önlemler Konferansı (CICA), Demokrasiler Topluluğu (CD), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası
(EBRD), Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD),
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası Denizcilik Örgütü
(IMO), Uluslararası Göç Örgütü (IOM), Doğu Asya ve Latin Amerika İşbirliği Forumu (FEALAC), Avrupa
Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (İşbirliği Ortağı olarak), Şanghay İşbirliği Örgütü (Gözlemci olarak)

Genel Bilgiler
Siyasi ve İdari Yapı
1,5 milyon kilometrekarelik yüzölçümü ve yaklaşık 2,7 milyonluk nüfusuyla dünyanın en düşük nüfus
yoğunluğuna sahip ülkelerinden biri olan Moğolistan, tek partili siyasi sistem ile planlı ekonomi düzenini
Soğuk Savaş sonrası dönemde terk etmiş, son 20 yılda demokratikleşme ve serbest pazar ekonomisine
geçiş yönünde önemli atılımlar gerçekleştirmiştir.
Moğolistan, 21 eyalete (aymag) ayrılır. Parlamenter demokrasinin benimsendiği ülkede seçimler 4
senede bir yapılmaktadır. Moğolistan Parlamentosu (Ikh Khural) 76 üyeli tek bir kamaradan
oluşmaktadır. Parlamento, Başkan adayını belirleme hakkına sahiptir. Başkanın iki yardımcısı mevcuttur.
Cumhurbaşkanı da Anayasaya göre halkın oyuyla dört yılda bir doğrudan seçilmektedir.
Cumhurbaşkanının, Parlamentonun gösterdiği Başbakan adaylarını reddetme ve Parlamentonun kabul
ettiği yasaları geri çevirme yetkisi vardır. Parlamento üçte iki çoğunluk sağlayarak ikinci kez aynı yasayı
benimserse, Cumhurbaşkanı sözkonusu yasayı onaylamak durumundadır.
29 Haziran 2008 tarihinde yapılan Parlamento seçimlerinin ardından Moğolistan’ın başlıca iki siyasi
oluşumu Moğol Halkının Partisi (MPP) ve Demokratik Parti’nin (DP) Eylül 2008’de oluşturduğu Koalisyon
Hükümeti, Başbakan Batbold’un yönetiminde varlığını sürdürmektedir.
Cumhurbaşkanlığı seçimleri ise 24 Mayıs 2009 günü düzenlenmiş, seçimin galibi Demokratik Parti adayı
Tsaikha Elbegdorj 18 Haziran 2009 tarihinde yemin ederek görevine başlamıştır. Bir sonraki
Cumhurbaşkanlığı seçiminin 2013 yılında yapılması öngörülmektedir.
Moğolistan’da son yerel seçimler 12 Ekim 2008 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Bir sonraki yerel
-, 2013

2 / 25

Yasal Uyarı : Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Dokümanın her hangi bir yöntemle çoğaltılması ve/veya basılı ya da elektronik her hangi bir
ortamda dağıtımı yasaktır.

seçimlerin 2012 yılında yapılması öngörülmektedir.
Moğolistan, sadece iki ülke ile sınırı bulunan (Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti), denize
çıkışı olmayan bir ülkedir. Bu çerçevede, yürüttüğü “üçüncü komşu” politikası çerçevesinde, diğer
ülkelerle ilişkilerini mümkün olduğunca geniş bir yelpazede geliştirmeyi amaçlamaktadır. Moğolistan,
bahsekonu politika bağlamında BM, NATO ve AGİT gibi uluslararası kuruluşlarla ilişkilerine de önem
atfetmektedir.
Diğer taraftan, nükleer silahlardan arındırılmış bölge (NSAB) ve bağlantısızlık statülerini 1990’ların
hemen başından itibaren benimsemiş olan Moğolistan, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesine
İlişkin Anlaşma’ya (NPT) taraftır ve Nükleer Denemelerin Yasaklanması Anlaşması’nı (CTBT) ilk
onaylayan ülkeler arasındadır.

Nüfus ve İşgücü Yapısı
Moğolistan’ın nüfusu 1960 ve 1990 yılları arasında ikiye katlanmıştır ve şu anda nüfusun 1/3’ü 15
yaşın altındadır. Nüfus yoğunluğu çok düşüktür, kilometrekare başına yaklaşık 1,5 kişi düşmektedir.
Yıllık ortalama nüfus artışı 1990 ile 1998 yılları arasında %2,5 oranından %1,4’e düşmüştür ve o
tarihten bu yana %1’in biraz üstünde seyretmektedir. 1990 yılında nüfusun yarısı şehirlerde yaşamaya
başlamış iken şehirlerdeki yüksek işsizlik 1990’lı yılların başlarında yeniden kırsal kesime göçe sebep
olmuştur. Bu durum şimdilerde tersine dönmüştür ve toplam nüfusun yaklaşık 1/3’ü başkent Ulan
Bator’da yaşamaktadır.
Moğolistan etnik olarak oldukça homojen bir ülkedir. Nüfusun yaklaşık %95’i Moğollardan oluşmakta,
%5’lik Kazak asıllı Türk azınlık bulunmaktadır.
Çalışma yaşındaki nüfusun %20’sinin işsiz olduğu ya da vasfının altında işlerde çalıştığı tahmin
edilmektedir ve bu durum şehirlerde kırsal kesime göre daha kötü durumdadır. İşsizlerin yarısı 35 yaşın
altındadır ve işsiz kadınlar işsiz erkeklere göre daha fazladır.
Nüfus İstatistikleri
Tablo 3 : Moğolistan’ın Nüfus Yapısı
2008

2009

2010

Nüfus (bin)

2.656

2.686

2.716

Şehir Nüfusu/Toplam Nüfus (%)

57,1

57,3

57,5

0-14 Yaş Arası Nüfus (%)

26,5

26,0

25,6

15-64 Yaş Arası Nüfus (%)

69,5

70,0

70,4

65+ Nüfus (%)

3,9

4,0

4,1

Erkek Nüfusu (%)

49,5

49,5

49,4

Kadın Nüfusu/Toplam Nüfus (%)

50,5

50,5

50,6

Kaynak: Euromonitor

Doğal Kaynaklar ve Çevre
Moğolistan’ın yüzölçümü yaklaşık 1,6 milyon kilometrekare olup, ülke dağlar, ormanlar, bozkırlar ve
yarı çöllerden oluşmaktadır. Moğolistan içinde petrolün ve diğer maden cevherlerinin de bulunduğu
mineraller bakımından zengindir. Toplam alanın %81’i develerin, atların, sığırların, koyunların ve
keçilerin beslendiği otlaklardan oluşmaktadır. Sert kara iklimi diğer tarımsal faaliyetleri sınırlamaktadır.
Su kıttır ve bitkilerin büyüme mevsimi 100 günü geçmemektedir. Toprak kalitesi otlakların %30’unu
etkileyen çölleşmeden kötü bir şekilde etkilenmektedir.
Dahil Olduğu Uluslararası Anlaşmalar
Birleşmiş Milletler (BM), BM Bilim, Eğitim ve Kültür Kurumu (UNESCO), BM Gıda ve Tarım Örgütü
(FAO), G-77, Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Asya’da İşbirliği ve Güven
Arttırıcı Önlemler Konferansı (CICA), Demokrasiler Topluluğu (CD), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası
(EBRD), Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD),
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası Denizcilik Örgütü
(IMO), Uluslararası Göç Örgütü (IOM), Doğu Asya ve Latin Amerika İşbirliği Forumu (FEALAC), Avrupa
Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (İşbirliği Ortağı olarak), Şanghay İşbirliği Örgütü (Gözlemci olarak)

Sektörler
Tarım ve Hayvancılık
Tarım, Moğolistan’ın GSYİH’sinin %20,6’sını oluşturmakta ve işgücünün %35,2’sini istihdam
Moğolistan Ülke Raporu

3 / 25


etmektedir. Ancak, ülkenin yüksek rakımı, sıcaklıktaki aşırı dalgalanmalar, uzun kışlar ve düşük
nemlilik oranı tarımsal kalkınma için sınırlı bir potansiyel sağlamaktadır. Bitkilerin büyüme mevsimi
95-110 gün arasında değişmektedir. Ülkenin sahip olduğu sert iklime bağlı olarak çoğu bitkinin
yetişmesi için uygun değildir. Tarım sektörü sonuç olarak göçebe hayvan yetiştiriciliğine odaklanmıştır.
Moğolistan’da yetiştirilen tarımsal ürünler mısır, buğday, arpa ve patatestir. Koyun, keçi, koyun, at,
deve ve domuz gibi hayvanlar ticari olarak yetiştirilmektedir. Bu hayvanlar birinci olarak etleri için
yetiştirilmekteyse de keçiler tüylerinin kaşmir yapımında kullanılmakta olmasından ötürü oldukça
değerlidir.
ÜRETİM
Moğolistan Halk Cumhuriyeti ilk kurulduğundan beri göçebe ağırlıklı , kırsal üretimi geliştirmeye
çalışılmıştır. Moğolların geleneksel olarak küçümsediği bitki yetiştiriciliği Çin’li çiftçilerden öğrenilmiştir.
Göçebeleri çiftçi olmaya zorlama denemeleri ilk başlarda başarısızlıkla sonuçlanmıştır ve hükümet
devlet çiftlikleri kurma yoluna gitmiştir. 1941 itibari ile devlet 10 adet çiftlik kurmuştur ve ekili alan
26.000 hektardır. Devlet çiftlikleri ekili alanın %29,6’sını oluşturmaktaydı.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra ülkede tarımsal ürün yetiştiriciliğini ve çiftlik sayısını arttırmak, bakir
topraklarda üretim, tarımda makineleşme ve sulama sistemlerinin gelişimi için yoğun bir çalışma
başlatılmıştır. Moğolistan ülkenin ekilebilir alanları ile ilgili ilk raporunu yayımladığı 1960’ta 532 bin
hektar ekilebilir alandan 265 bininde bitki ekiliyken 477 bin hektarında ekili bir şey bulunmamaktaydı.
Devletin sahip olduğu 25 çiftlik ekili alanların %77,5’ini; kooperatifler ise %22,5’ini oluşturmaktaydı.
1985 yılında 52 devlet çiftliği ve 17 besi çiftliği varken, 1,2 milyon hektar ekilebilir arazi mevcuttur.
1950’lerde Sovyetler Birliği’nin yardımıyla çiftliklerde makineleşme başlamıştır. Devlet çiftlikleri
kooperatiflere göre yüksek oranda makineleşmiştir. Örneğin 1985’te devlet çiftliklerinde patates
ekiminin %100’ü, hasadının ise %84’ü makinelerle yapılmaktaydı. 1960’larla birlikte devlet çiftlikleri
sulama sistemlerinin gelişiminde de öncü olmuşlardır. 1985 yılında Moğolistan 85.200 hektar
sulanabilen tarım arazisine sahiptir ve bunun 81.600 hektarlık alanı sulanmaktaydı.
Bitkisel üretim ilk olarak tahıl üretimine yoğunlaşmıştır. 1941’de ekili alanların %95,1’inde tahıl üretimi
gerçekleştirilirken, %3,4’ünde patates, %1,52inde de sebze üretimi yapılmaktaydı. 1960’larda
Moğolistan tahıl üretiminde kendi kendine yetebilen bir ülke konumuna gelmiştir. Yem bitkileri ekimi
1950’lerde başlamıştır. 1985’te tahıllar ekili alanların %80,6’sını, yem bitkileri %17,7’sini, patates
%1,3’ünü ve sebzeler %0,4’ünü oluşturmaktaydı. Moğolistan’ın başlıca tarım ürünleri buğday, arpa,
yulaf, patates, sebzeler, ot ve yeşil bitkilerdir. 1960’tan beri tarımsal performans toplam çıktı, kişi
başına çıktı olarak ölçülmekteydi ve tarımsal ürün miktarı kesin değildi. 1960-1980 arasında ekilen
toprak miktarı önemli ölçüde artmış olsa da kötü hava şartları ve yönetime bağlı olarak verim ve çıktı
artışı sınırlı kalmıştır. Başlıca olarak belirtilen tarım ürünlerinin yanında Moğolistan’da az da olsa
ayçiçeği, üzüm, yer iğdesi, elma, siyah kuş üzümü, karpuz, misk kavunu, soğan ve sarımsak
yetiştirilmiştir.
2099 yılında 388.122 ton buğday (248.908 hektar), 1.844 ton arpa (1.460 hektar) ve 1.512 ton yulaf
(1.416 hektar) üretimi gerçekleşmiştir. Domates, bezelye, fasulye, soğan ve salatalık gibi sebzeler
güney Moğolistan’ın çeşitli bölgelerinde üretilmektedir.
HAYVANCILIK
Devrim öncesi zamanlardan 1970’lere kadar hayvancılık Moğol ekonomisi için önemli bir dayanak
olmuştur. Geleneksel ekonomide hayvancılık gıda ve giyim için önemli bir kaynak olmuştur. 1921
Devrimi’nden sonra hayvancılık gıda ve sanayi için hammadde kaynağı ve önemli bir ihracat kalemi
olmuştur. 1918’de Moğolistan 9,6 milyon 1924’te 13,8 milyonluk bir hayvan stoğuna sahipti. 1930’ların
başında kollektifleşmeyi gerçekleştirmek için uygulanan baskı insanların kendi hayvanlarını
katletmesine varacak kadar ciddi bir dirençle karşılaştı ve bu politikadan dönülmesi üzerine 1941’de
hayvan sayısı 27,5 milyon başa kadar çıktı. II. Dünya Savaşı, Sovyetlerin savaşında gıda ve hammadde
destekte bulunma taahhüdüne bağlı olarak yeni politikaları beraberinde getirdi. 1945’te ayni vergilerde
artışa gidilmesi ile birlikte hayvan sayısı 20 milyon başa düşmüştür ve o günden bu yana bu sayı 20-24
milyon arasında gidip gelmektedir. Kollektivizm ve veterinerlik bilimi canlı hayvan stoğunu 1940’lardan
beri arttırmada başarısız olmuştur. 1940’ta hayvancılık tarımsal çıktının %99,6’sını oluşturmaktaydı.
Hayvancılığın toplam tarımsal çıktı içindeki payı II. Dünya Savaşı’ndan sonra 1960’ta %71,8’e, 1970’te
%81,6’ya, 1980’de %79,5’e ve 1985’te %70’e düşmüştür. Hayvancılığın toplam tarımsal içindeki
payının azalmasının asıl nedeni bitkisel üretimin 1940’lardan itibaren artmasıdır.
Yine de 1980’lerin sonunda hayvancılık, gıda sağlama ve hammadde kaynakları sağlamasına bağlı
olarak, ulusal ekonominin önemli parçalarından birisi olmuştur. 1985’te yaklaşık 22,5 milyon baş
hayvanın %58,9’u koyun, %19,1’i keçi, %10,7’si sığır, %8,8’i at ve %2,5’i devedir. Ek olarak domuz,
kümes ve arı besiciliği de yapılmaktaydı. 1985’te 56.100 domuz, 271.300 baş kümes hayvanı
bululunmaktaydı. Canlı hayvanlardan elde ürünler develerden, sığırlardan, tavuklardan, atlardan,
keçilerden, domuzlardan ve koyunlardan et ve yağ; develerden, sığırlardan, keçilerden ve koyunlardan
süt ve yün; deve, sığır, koyun, at ve keçilerden post şeklindeydi. 1986’da 15.500 ton yün, 121.000
büyük post, 1.256.000 küçük post ve 44.100 ton et ve et ürünü ihracatı gerçekleştirilmiştir.
1980’lerin sonuna doğru devlet çiftlikleri, kooperatifler ve bireysel kooperatif üyeleri arasında
hayvanların mülkiyeti ve verimliliği arasında farklılıklar oluşmaya başladı. Örneğin, 1985’te tarımsal
kooperatifler beş hayvanın (deve, sığır, keçi, at ve koyun) %70,1’ine, devlet çiftlikleri %6’sına diğer
devlet kuruluşları %1,7’sine ve bireysel kooperatif üyeleri de %22,9’una sahiptir. Kümes hayvanlarının
%81,4’ü devlet tarafından yetiştirilirken %3,3’ü diğer devlet kuruluşları tarafından, %12,9’u
kooperatifler ve %2,4ü bireysel kooperatif üyeleri tarafından yetiştirilmekteydi.
Ekonomik olarak önemine karşılık 1980’lerin sonunda hayvancılık işçi kıtlığı, artmayan üretim ve verim,
kötü hava koşulları, kötü yönetim, hastalıklar gibi sorunlarla karşılaşmıştır. Sekizinci Plan bu sorunların
bazılarını ele alarak bunları gidermeye çalışmıştır. İşgücü yetersizliğini hafifletmek ve hayvancılıkta
çalışan işgücünün geri kazanılması için yüksek gelir, artan makineleşme, kırsal alanlarda daha iyi
çalışma ve kültürel imkanları yaratılması gibi önlemlerden bahsedilmiştir. Üretimde verimliliği arttırmak
için makineleşme; Et, süt ve yün üretimini arttırmak için gelişmiş yetiştirme teknikleri; hastalıkları
azaltmak için veterinerlik hizmetlerinin geliştirilmesi öngörülmekteydi. Hayvanları sert kış koşullarından
korumak ve daha iri olmalarını sağlamak amacıyla ek hayvan barınakları inşası planlanmıştır. Etkin
yem kullanımı için çeşitliliğin ve üretimin arttırılması ve yemin nakliye işleme ve depolama süreçlerinin
geliştirilerek kayıpların azaltılması gibi eylemler alınacak olan önlemler arasındaydı. Meralar sulama ve
-, 2013

4 / 25


zararlı böcek ve bitkilerle ilaçlama yoluyla daha iyi hale getirilmiştir.
2010 yılının sert kış koşulları en çok hayvancılık sektörünü etkilemiştir.
ORMANCILIK
Moğolistan’ın sahip olduğu geniş orman arazileri (15 milyon hektar) odun ve avcılık için
kullanılmaktadır. 1984 yılında Moğol kaynaklarından edinilen bilgiye göre ormancılık ülke GSYİH’sinin
1/6’sını oluşturmaktaydı. Aralık 1987’ye kadar bu kaynakların kullanımı Ormancılık Bakanlığı’na bağlı
Ormancılık ve Avcılık Bölümü eliyle yürütülmüştür. Aralık 1987’de bu bölüm Çevre Koruma Bakanlığı’na
entegre olmuştur. 1980 ve 1986 arasında çıkan yangınlarda 1 milyon hektarlık orman arazisi yok
olmuştur. Ormancılık şirketlei de yok ettikleri 20.000 hektar alana karşılık sadece 5.000 hektarlık alanı
ağaçlandırmışlardır. Yok olan bu ormanlık araziler Selenga ve Orrhon Nehirleri’nin besleyen
kaynaklardaki su seviyelerinin azalmasına neden olmuştur ve bu durum Ulan Batur’da su sıkıntısı
yaşanmasına yol açmıştır.
Kereste şirketleri ve bunların alt endüstrileri Moğol ekonomisine önemli katkılar (1985 yılı sanayi
üretiminin %10’u) sağlamaktadır. Yılda yaklaşık 2,5 milyon metreküp ağaç kesilmekteydi. Bunu %55’i
yakacak olarak, geri kalanı ise ağaç işleme endüstrisinde hammadde olarak kullanılmaktaydı.
BALIKÇILIK
Moğolistan göl ve nehirleri tatlı su balıkları ile doludur. Moğolistan gelişmiş bir küçük ölçekli balıkçılık
sektörüne sahiptir. Ülke konserve balık ihracatı yapmaktadır. Ülkede bulunan ve ihracat için işlemden
geçirilen balıkların cinsi ve sayısı hakkında az bilgi mevcuttur.
Madencilik
Moğolistan’ın Maden Kaynakları
Moğolistan’da altın, kömür, bakır, molibdenyum, kalay, tungsten ve uranyum başta olmak üzere 80
çeşit zengin maden rezervi bulunmaktadır. Kömür, bakır ve altın bu güne kadar büyük yatırımların
konusu olmuş madenlerdir.
Erdenet şehrinde aynı isimle anılan bakır madeni dünyadaki ilk 10 bakır madeninden biridir ve
Moğolistan ekonomisi için kilit rol oynamayı sürdürmektedir. Bu bakır madeni işlenmemiş büyük maden
rezervlerine sahip Moğolistan’ın bu güne kadarki en büyük ölçekli yatırımıdır. Ancak, ülkenin güneyinde
Çin sınırına yakın bölgede bulunan Oyu Tolgoi bakır ve altın madeni ve Tavan Tolgoi yüksek kaliteli taş
kömürü madeni rezervleri bu durumu değiştirecek büyüklüktedir. Tavan Tolgoi kömür madeni rezervi
uzun zamandır bilinmesine rağmen çıkartılması ekonomik bulunmadığı için bugüne kadar yatırım
yapılmamıştır. Artık, Çin’in büyüyen ekonomisi ve artan enerji ihtiyacı bu büyük kömür rezervinin
işlenmesini karlı hale dönüştürmüştür.
Oyu Tolgoi dünyadaki en büyük işlenmemiş porfir, bakır ve altın bulunduran maden rezervidir.
Moğolistan Hükümeti ile Kanada menşeli “Ivanhoe Mines” maden şirketine işletme hakkı veren anlaşma
6 Ekim 2009 tarihinde imzalanmıştır. 40 yıllık maden ömrü olduğu tahmin edilen Oyu Tolgoi ülke
tarihindeki en büyük yabancı yatırım ve kalkınma projesi olarak değerlendirilmektedir. İlk cevher elde
edilinceye kadar yatırım miktarının 4,6 milyar Dolar olacağı tahmin edilmektedir ve bu miktar üç yıl
içinde harcanacaktır. Şu ana kadar 1 Milyar Dolar harcandığı belirtilmektedir. Yatırımın %66’sı
‘İvanhoe’ şirketine, %34’ü Moğolistan devletine aittir. Çin’in en önemli kömür tedarikçilerinden
Avustralya’lı Rio Tinto şirketi de İvanhoe şirketinde önemli bir paya sahiptir. Yatırım için gereken
finansman ve uzmanlık bu iki şirket tarafından sağlanmaktadır. İlk üretime 2013 yılı başında geçilmesi
planlanmaktadır. Toplam 44 milyon ton bakır ve 1.800 ton altın rezervine sahip Oyu Tolgoi maden
kaynaklarından yılda 450.000 ton bakır ve 330.000 ons altın çıkarılması beklenmektedir.
Moğolistan Hükümeti tarafından halen 6,5 milyar mt olduğu tahmin edilen dünyadaki en büyük kok
kömürü rezervlerinden olan Gobi çölündeki Tavan Tolgoi için yabancı yatırımcıya izin verip
verilmeyeceği veya ne ölçüde izin verileceği değerlendirilmektedir. Madenin 200 yıl ömrü olduğu
tahmin edilmektedir. Moğolistanın güneyinde Çin sınırından 250 km kuzeyde ve Ulan Bator’dan 540 km
mesafede yer alan Tavan Tolgoi Maden Kaynaklarında Kömürün yanısıra bakır ve altının da olduğu
belirtilmektedir. Bazovoy Element, Renova ve Severstal firmalarının yer aldığı ve 2006 yılında kurulan
Rus Konsorsiyumu kömür çıkarılması ile ilgili yatırım projesi teklifini Moğolistan Hükümetine
sunmuştur. Rus Demiryolları Şirketinin de proje ile ilgilendiği ve bu alanda işbirliği imkanlarını
araştırmakta olduğu bildirilmektedir
Moğolistan’da altın sektörü Ceterra Gold şirketinin yan kuruluşu olan Boroo Gold’un hakimiyeti
altındadır. Boroo Gold 2003 - 2009 arasında 1,26 milyon oz altın çıkartmıştır. Bu üretim diğer altın
madenlerinin çok üzerinde bir miktarı ifade etmektedir. Oyu Tolgoi’de diğer bir büyük altın rezervini
barındırmaktadır.
Madencilik ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü verilerine göre, Moğolistan topraklarının %17.7 (27 milyon
hektar)’sinde jeolojik maden arama çalışmaları sürdürülmektedir. Maden arama çalışması süren alanın
%0.03(1139 hektar)’ünde maden çıkartılmaktadır.
2009 Şubat ayı itibariyle 48,2 milyon hektar alan için 5187 adet maden arama ruhsatı verilmiş iken, 5
Ekim 2010 tarihi itibariyle ruhsat sayısı 4253’e ve kapsadığı alan 27 milyon hektara inmiştir.
Moğolistan devletine iade edilen 934 adet ruhsat sayısının kapsadığı alan 21.2 milyon hektardır. Halen
Moğolistan’da verilen 1918 adet ruhsatın 263 adedi sermayesi %100 yabancı olan şirketlere , 153
adedi yabancı ve yerli ortaklıklara, geri kalanı ise sermayesi %100 yerli olan şirketlere aittir.
1997-2009 yılları arasında Madencilik ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü tarafından maden çıkarma
lisansı verilen değerli maden kaynaklarının toplamı aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Hükümet Tarafından Stratejik Olarak Belirlenen Rezervler
No Maden yatağı


Yerleşim

5 / 25


Siyah kömür
1 Tavan tolgoi

Umnugovi, Tsogttsetsgii

2 Ulaan ovoo

Selenge, Zelter

3 Bayanteeg

Uvurkhangai, Nariin teel

4 Nuurst hotgor

Uvs, Buh murun

5 Har tarvagatai

Uvs, Umnugovi

Kahverengi kömür
6 Uvdug hudag

Dundgovi, Undurshil

7 Uvdug hudag

Dundgovi, Bayanjargalan

8 Tsaidamnuur

Tuv, Bayanjargalan

9 Aduun chuluun

Dornod, Kherlen

10 Baganuur

UlanBator, Baganuur

11 Shivee ovoo

Govisumber, Shivee govi

12 Tevshiin govi

Dundgovi, Saintsagaan

13 Tsaidam

Sukhbaatar, Baruun urt

14 Chandgana tal

Khentii, Murun

15 Tugrug nuur

Tuv, Bayanjargalan

16 Huutiin honkhor


17 Huutiin


18 Nalaikh

Ulan Bator, Nalaikh

19 Alag togoo

Dornogovi, Dalanjargalan

20 Zeeht

Govialtai, Chandmani

21 Mogoyn gol

Khuvsgul, Tsetserleg

22 Saikhan ovoo

Bulgan, Saikhan

Altın
23 Tavt

Bulgan, Teshig

24 Naran tolgoi

Tuv, Jargalant

Demir
25 Tumurtei

Selenge, Khuder

26 Tumur tolgoi

Darkhan-Uul, Khongor

27 Bargilt

Khentii, Darkhan

Uranium
28 Mardai

Dornod, Dashbalbar

29 Dornod

Dornod, Dashbalbar

30 Gurvan bulag

Dornod, Dashbalbar

Gümüş
31 Mungun undur

Khentii, Umnudelger

Çinko, Kurşun
32 Ulaan

Dornod, Dashbalbar

33 Tsav

Dornod, Choibalsan

Bakır, Molibdenium
34 Oyu tolgoi

Umnugovi, Khanbogd

35 Tsagaan suvarga

Dornogovi, Mandah

36 Khuh gadar

Bayan-Ulgii, Tolbo

Kalay, Çelik
37 Bayandavaa

Tuv, Erdene

38 Janchivlan

Tuv, Erdene

39 Tsagaan davaa

Tuv, Bayanchandmani

-, 2013

6 / 25


40 Ulaan uul

Bayan-Ulgii, Ulaan khus

Pyrop
41 Shavriin tsaram

Arkhangai, Tariat

Halite
42 Shuden uul

Uvs, Davst

Cyolite, Gypsum
43 Tsagaan tsav

Dornogovi, Saikhandulaan

44 Shiree uul

Dundgovi, Delgerkhangai

Fosfor
45 Buren khan

Khuvsgul, Alag erdene

46 Mankhan uul


47 Ungulug nuur


Nadir elementler
48 Lugiin gol

Dornogivi, Khatanbulag

Florspar
49 Khongor

Dornogovi, Dalanjargala-Airag

Kaynak: Ticaret Müşavirliği

Maden Şirketlerinin Şikayet Konuları
Madencilik alanından faaliyet gösteren şirketlerin ortak şikayet konuları ülkede yeterli ulaşım
altyapısının bulunmaması ve yolsuzluklardır.
Diğer bir sorun yeterli sayıda yetişmiş iş gücünün eksikliğidir. Buna rağmen son çıkan iş kanununa
göre, şirketler her bir yabancı işçiye karşılık 20 Moğol işçi çalıştırmak zorundadırlar. Yabancı işçi
çalıştırma kotası sektörlere göre değişmektedir. Örneğin, madencilik alanında faaliyet gösteren veya
arama ruhsatı bulunan şirketlere %10 yabancı işçi kotası verilirken, petrol ve gaz çıkarma şirketlerine
%80 yabancı işçi kotası tanınmaktadır. Bu durum madencilik şirketlerinin kalifiye personel ihtiyacını
karşılamada sorun olmaktadır.

Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı
En önemli taşıma bağlantısı üç büyük kent olan Ulan Bator, Darkhan ve Erdenet’e hizmet veren ve
Moğolistan’ı Rusya ve Çin’e bağlayan Ulan Bator Demiryolu’dur. Moğolistan içinde taşımacılık zayıf yol
ağı ve ithal yakıtın sınırlı arzı ve milli havayolu şirketinin (Mongolian Civil Air Transport-MIAT) borçları
yüzünden sınırlıdır. Taşımacılık ağı dış yardımlarla iyileştirilmeye çalışılmaktadır ve 2001 yılında ülkenin
doğusunu batısını birbirine bağlayacak yolun yapımına başlanmıştır. MIAT için özelleştirme çalışmaları
başlamıştır.
Telekomünikasyon 1990’lı yıllarda gözle görülür bir şekilde gelişmiştir. Doğrudan uluslararası
görüşmeler Moğolistan’ın bir çok bölgesinden yapılabilmektedir ve faks makinaları artan oranda
kullanılabilmektedir. Medyada devlet kontrolü Ocak 1999 tarihinden itibaren yasaklanmıştır fakat geçiş
periyodu henüz tamamlanmamıştır. Moğolistan Radyo ve Televizyon Kurumu’nun kamu kurumu olarak
yeniden yapılandırılması da henüz tamamlanmamıştır.

Enerji
Kömür yakılan 5 enerji istasyonu ana sanayi bölgelerine elektrik sağlamaktadır. Yeni bir elektrik
şebekesi üç batı bölgesine hizmet vermektedir ve bu iki şebeke de Rus elektrik şebekesine
bağlantılıdır. Hidroelektrik santralleri ve yenilenebilir enerji sistemleri bazı küçük bölgesel dizel
istasyonların yerini almaya başlamıştır. Tüm sistem borç içindedir ve güç kesintileri yaygındır.
Elektriksiz topluluklar hala yakıt olarak odun ve tezek kullanmaktadır. Güç üretimi ve sağlanmasının
özelleştirilmesiyle bir milli entegre sistem geliştirilmesine rağmen enerji iletimi kamunun tekelinde
kalacaktır.
Finansal Hizmetler
Mali Sektör Ve Bankacılık Sistemi
Moğolistan finans sektörü, finansal düzenleme komisyonu, ticari bankalar, bankacılık dışı ticari
kurumlar, menkul kıymet şirketleri, sigorta şirketleri, tasarruf ve kredi kooperatifleri merkez
bankasından oluşmaktadır.

7 / 25


Merkez Bankası’nın yasal görevi ulusal paranın (tuğrik) istikrarını sağlamaktır. Moğolistan Yasası’nda
belirtildiği üzere “finansal piyasalar, bankacılık sitemi ve fiyat istikrarını korumak yoluyla dengeli ve
sürdürülebilir büyümeyi desteklemektir.”
Mali Düzenleme Komisyonu bankacılık dışı kurumları, sigortacılık sektörü ile tasarruf ve kredi
kooperatiflerini izlemektedir.. Mali Düzenleme Komisyonu’nun amacı finansal piyasaların dengeli bir
biçimde işleyişini sağlamak, finansal hizmetlerin düzenlenmesi , yatırımcı ve müşterilerin haklarını
korumak için yapılan işlemlerin ilgili mevzuata uygunluğunu denetlemektir.
Haziran 2010 itibarı ile Moğolistan’da 16 banka (2 tanesi yeddi eminde), 188 bankacılık dışı finansal
kuruluş, 16 sigorta şirketi, 49 menkul kıymetler şirketi, 190 tasarruf ve kredi kooperatifi faaliyet
göstermektedir. Bankalar dışında başka finansal kuruluşlar faaliyet gösterse de finans piyasasında
bunların payı düşük kalmaktadır. Sonuç olarak Moğolistan finansal sistemi bankacılık sektörünün
egemenliğindedir.
Bankacılık Sistemi
Merkez Bankası
Moğolistan Merkez Bankası (BOM) nihai hedefi olan ulusal paranın istikrarını sağlama hedefi
doğrultusunda para politikaları uygulamaktadır. BOM’un fonksiyonları faiz oranlarının ve döviz kurunun
yönetimi, devlet borçlanmasının gözetimi, bankalar arası işlemlerin denetimi, banknot basımı ve ihracı,
Moğolistan’ın uluslar arası rezervlerinin yönetimi ve bankaların finansal denetimidir. Bom hükümetten
bağımsız olarak görev yapar. BOM başkanı meclis tarafından altı yıllığına atanır ve meclise karşı
sorumludur.
1990’ların başında, bankacılık sistemi, bütün moğol ekonomisi gibi, sosyalist düzenin yıkılışından
olumsuz bir biçimde etkilenmiştir. Hükümet zarar eden kamu kuruluşlarını finanse edebilmek amacıyla
borç verme mekanizmasına müdahalede bulunmaktaydı. 90’ların ortasında bu tür yönlendirilmiş
krediler aşamalı olarak ortadan kaldırılmış olsa da hükümetin bu müdahaleleri ve buna bağlı ortaya
çıkan ahlaki tehlike gibi faktörler 1996 ve 1998-1999’daki bankacılık krizlerine yol açmıştır. Bu
dönemde Moğolistan Merkez Bankası’nın temel amacı enflasyonu yavaşlatmak ve sorunlu bankacılık
sektörüne güven sağlamaktı.
Geçiş sürecinde bankaların kredi tavanları, mevduat ve kredi faiz oranları kontrol altına alınmıştı, anca
bankacılık sektörünün gelişimi ile birlikte bu uygulama ortadan kaldırılmıştır. Buna ek olarak Merkez
Bankası 1991’de mevduat karşılık oranlarını, 1993’te Merkez Bankası tahvillerini, 1995’te ise düzenli
olarak faiz oranı piyasa tarafından belirlenen yeniden finansman ihalelerini uygulamaya koymuştur.
Alınan bu önlemler bazı kamu bankalarının özelleştirilmesi ile çakışmıştır. Uygun para politikalarının
sonucu olarak, işletmelerin ve bireylerin güveni sağlanmış ve finansal aracılık derinleştirilmiştir.
Moğolistan Merkez Bankası’nın ana politika aracı, birincil ve ikincil piyasalarda Merkez Bankası tahvilleri
işlemleri ve zorunlu karşılık oranları olmak üzere açık piyasa işlemleridir. Birincil parasal değişken
rezerv paradır (banka rezervleri artı bankalar dışındaki para), ancak 2007 yılında Merkez Bankası para
politikası çerçevesini değiştirerek 7 günlük Merkez Bankası tahvillerinin faiz oranlarını politika oranı
olarak belirleyeceğini ilan etti. Ayrıca Merkez Bankası tahvili ihracında yeni ihale sistemine geçilerek
para piyasası gelişiminde önemli bir adım atılmış ve bu yenilik, parasal koşulların sıkılaşmasında büyük
rol oynamıştır.
Ticari Bankalar
Haziran 2010 itibari ile Moğolistan’da 2 tanesi yeddi eminde olmak üzere 16 tane ticari banka faaliyet
göstermektedir. Yeni kurulmuş olan devlet bankası tek devlet bankasıdır. Geri kalan 15 özel bankanın 6
tanesi yabancı sermayelidir. 2009 yılında bankaların toplam varlıkları GSYİH’nin %73’ünü
oluşturmaktadır. Geri ödenmemiş kredilerin GSYİH’ye oranı ise %32,9, mevduatların oranı da
%42,9’dur.
90’lı yıllar boyunca bankacılık sektörünü yeniden yapılandırmak için banka kapatmalar ve yüksek
maliyetli kamusal fon aktarımı gibi girişimler sınırlı bir şekilde başarılı olabilmişlerdir. Ancak, 2000’den
beri finans bankaların yeniden yapılandırılması ve özelleştirilmesi gibi finans sektörü reformları başarılı
bir şekilde devam etmektedir. Örneğin, ülkenin en büyük devlet bankası olan Ticaret ve Kalkınma
Bankası 2002’de; ülke genelinde birçok şubeye sahip olan Tarım Bankası başarılı bir şekilde
yapılandırıldıktan sonra 2003 yılında özelleştirilmiştir. Finansal aracılık derinleştirilmiş, bankacılık
sektörünün performansı iyileşmiştir. Bankacılık sisteminin sahip olduğu varlıkların GSYİH’ye oranı 2000
yılında %19,2 iken 2009’da %73’e yükselmiştir.
2008-2009’da küresel resesyona bağlı olarak Moğol halkı bankalardaki paralarını bankaların batacağı
korkusuyla çekmeye başlamışlar ve bu yüzden ticari bankalar likidite sorunu yaşamışlardır.
Bankalardaki mevduatın GSYİH’ye oranı 2008’de %13,8 azalmıştır. Dahası, bozulan kredi kalitesi finans
sektörü istikrarı açısından önemli bir risk oluşturmuştur. 2009 yılında geri ödenmemiş kredilerin toplam
krediler içindeki payı bir önceki yıla göre 10,2 puan artarak %17,4’e ulaşmıştır.
2008 ve 2009 yılında bankalar toplu halde zarar bildirmişlerdir. Bankaların kötü yönetimi ve zayıf iç
denetim bu durumu daha da kötüleştirmiştir. Batan iki adet banka yeddi emine devredilmiştir. Hükümet
batmış olan Zoos Bank’ını iyi varlıklarını yeni kurulmuş olan devlet bankasına transfer etmiş ve iki
banka birleştirilmiştir. Sonuç olarak, bazı bankaların yeniden yapılandırılması gerekli hale gelmiştir.
Toplam borçların borç alanların iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımına bakıldığında başlıca kredi
kullanan sektörlerin inşaat, madencilik, imalat ve ticaret olduğu görülmektedir. Madencilik sektörünün
finansmanı 2009 yılından sonra oldukça yoğunlaşmıştır.
2000-2009 yılları arasında varlıklarda dolarizasyon oranı %37,4 ile %41 arasında dalgalanırken,
yükümlülüklerde bu oran %38,3 ile %43,7 arasında değişmiştir. Haziran 2010’da varlık dolarizasyonu
%33,4 iken yükümlülüklerde bu oran %38,2’dir.
Bu nedenle döviz kuru değişikliklerinin banka bütçeleri üzerindeki etkisi çok fazla olmamaktadır.
-, 2013

8 / 25


Ancak, asıl önemli olan kredi portföylerinin kalitesidir.
Gelişmemiş yurtiçi tahvil piyasası kaynakların yeniden dağılımını sağlayamamaktadır. Bankalar
arasında müşteri kapmak için yapılan yoğun rekabet yüksek faizlere neden olmaktadır. 2001-2007
arasında mevduat ve borç verme faizleri arasındaki makas daralmıştır.
Para piyasası finansal varlıkların bankalar arasında etkin bir şekilde dağılmasını sağlamakta önemli bir
görev üstlenmektedir. Para piyasasının gelişimi bankaların finansal kaynakları mobilize ve etkin bir
şekilde kullanmasına ve pazarlama konusunda tecrübe kazanmalarını sağlar.
Bankalar sermaye piyasasından fon sağlama konusunda zayıf bir geçmişe sahiptirler. Sadece iki banka
menkul kıymetler borsasında işlem görmektedir. 2007 yılında Ticaret ve Kalkınma Bankası Singapur
Borsası’nda tahvil ihracında bulunmuştur.
Likit olmayan sermaye piyasası banka varlık ve yükümlülükleri yönetimini zorlaştırmaktadır. Yerel kredi
derecelendirme ajanslarının yokluğu, zayıf risk yönetim kapasitesi, gelişmemiş bilgi teknolojisi ve
kalifiye işgücü eksikliği gibi etkenler Moğolistan’da sermaye piyasasının gelişimini engellemektedir.
Etkin bir şekilde işleyen yerel kredi derecelendirme kuruluşlarının varlığı menkul kıymetler borsasının
gelişimi açısından elzemdir. Ayrıca faiz oranlarındaki değişimden ve kredi riskinden kaçınmak için
gelişmiş türev araçları piyasası, piyasa likiditesinin arttırılması gerekmektedir. Future, swap ve geri
alma sözleşmeleri gibi işlemleri içeren bir türev araçları piyasası bankaların portföy ve risk
yönetimlerini kolaylaştıracaktır.
2003’te para politikası genel itibariyle genişletici para politikası olmuştur. 2000’de yüzde 17,5 olan para
arzı (M2) büyümesi 2003’te yüzde 49,6 olmuştur. Önemli oranda dolarizasyon mevcuttur, dolaşımdaki
paranın yarısı dolardır . Temel parasal değişken rezerv paradır (bankanın rezervleri artı bankalar
dışındaki para) ve BOM’un temel aracı merkez bankası tahvillerinin birincil ve ikincil piyasalarda
kullanılması şeklinde uygulanan açık piyasa işlemleridir. 2002’de iskonto ve repo işlemleri uygulamaya
konulmuştur.
1993 yılında sabit dolar kuru sisteminden dalgalı kur sistemine geçilmiştir. Döviz kuru piyasadaki arz
ve talebe göre belirlenmektedir. Bununla birlikte BOM zaman zaman kurdaki dalgalanmaları önlemek
maksadıyla piyasaya müdahale etmiştir. Banka herhangi bir döviz kurunu hedeflememektedir ve
Tugrik’in değeri piyasada belirlenmektedir.
Altın piyasası 2002 yılında serbestleştirilmiştir; BOM tek alıcı değildir; bununla birlikte altının büyük bir
bölümünü BOM almaktadır.
1990’larda gerçekleştirilmeye çalışılan bankacılık sektörü yeniden yapılandırma çabaları yaşanan üç
bankacılık krizi ve bazı bankaların kapatılması sebebiyle başarılı olamamıştır. Bununla birlikte, 2000
yılından sonra gerçekleştirilen bankaların yeniden yapılandırılması ve özelleştirme gibi mali reformlar
önemli mesafe kat edilmesini sağlamıştır. 2001 yılından itibaren bankalar için minimum sermaye gereği
4 milyar Tugrik (yaklaşık 3,3 milyon dolar) olarak belirlenmiş, 2006 yılında ise 8 milyar Tugrik’e
çıkarılmıştır. Şu an faaliyet gösteren 17 bankadan sadece 8’i sermayesini 8 milyar Tugrik’e çıkarmıştır .
Diğer bankaların birleşme yoluna gitmesi beklenmektedir.
Trade and Development Bank (TDB) 17 ticari bankanın en büyüğüdür. 2002 yılında özelleştirilen TDB
bir Amerikan-İsviçre konsorsiyumu tarafından satın alınmıştır. Banka uluslar arası işlem hacmi itibari ile
de Moğolistan’ın en büyük bankasıdır. Sektörün diğer önde gelen bankaları Golomt Bank ve Khaan
Bank’tır. Khaan Bank’da özelleştirilmiş bir bankadır ve Japonlar tarafından alınmıştır. 114 tane banka
dışı mali kurum vardır.
Yabancılar bankalarda hesap açtırılabilirler, bunun için pasaportun ibraz edilmesi gerekmektedir.
Yabancı bir şirketin hesap açtırması içinse FIFTA’ya kayıt edilmesi, Maliye Bakanlığı’nca onaylanması ve
hesap açma talebini içeren bir yazı gerekmektedir.
Karların transferi için çok gelişmiş bir bankacılık sistemi olmamakla birlikte Moğolistan’ın kazançların
transferi konusunda son derece liberal bir rejimi vardır. Bugüne kadar işadamlarından karların,
hasılatın, ana paranın transferi konusunda hiçbir şikayetle karşılaşılmamıştır. Döviz bulunmasında bir
sıkıntı yaşanmamaktadır. Hükümet ülke içinde ve ülke dışına yönelik olarak paranın serbestçe hareket
etmesi taraftarıdır; bunun istisnası olarak yabancıların döviz cinsinden edindikleri faizden %20
oranındaki kesinti yapılarak vergi idaresine aktarılmasıdır. Para transferinin yapılması genellikle 2-3
gün almaktadır. Para transferinden banka bir komisyon almaktadır.
TDB çek bozmaktadır; ancak, bu süreç bir ay kadar almaktadır.
Moğolistan’da serbest kur rejimi geçerlidir ve kur istikrarlı bir şekilde 1$=1300 Tugrik civarında
dalgalanmaktadır. Döviz büfelerinde, bankalarda ve otellerde döviz bozdurulabilir

Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Moğolistan ilkimi çok sert bir ülkedir ve gıda üretimi yok denecek düzeydedir. Sınırlı miktarda buğday,
patates, havuç yetiştirilmektedir. Ekonominin temeli hayvancılığa dayanmasına süt ve süt ürünleri bile
ithal edilmektedir. Gıdada tüketimin ithalata dayanıyor olması yatırımcılar için bu alanı potansiyel
haline getirmektedir. Moğollar bir ürünü dünyanın öbür ucundan ithal etmek konusunda oldukça
başarılıdırlar, ancak üretim ve ihracat konusunda çok geridirler. Gıda ürünlerinin Moğolistan’a ihraç
edilmesinin yanında özellikle süt ve süt ürünleri tesisi, et işleme tesisi, un fabrikası, makarna fabrikası,
bisküvi fabrikası, çikolatalı mamuller fabrikası, şekerli mamuller fabrikası, ayçiçek yağı fabrikası yatırım
yapılabilecek alanlardır. Bu alanlarda üretim ya yoktur ya da çok azdır ve tüketim ithalata bağlıdır.
Ülkede kullanılan unun ciddi bölümü ithal edilmektedir; bu sebeple bazı firmalar Türkiye’den un

9 / 25


fabrikası almışlardır. Hala da bu alan ciddi bir potansiyel oluşturmaktadır.
Moğolistan’da 30 milyon hayvan mevcuttur (12 milyon koyun, 12 milyon keçi, 2 milyon sığır, 2 milyon
at, diğerleri-deve ve Tibet öküzü). Yılda yaklaşık 7 milyon hayvan kesilmektedir; ancak, deri işleme
tesisleri çok eskidir. Ülkenin bu kaynağını değerlendirebilmesi için modern deri fabrikaları kurulması
kaçınılmazdır. Dolayısıyla deri makineleri ve kimyasal ihracatı da potansiyeli yüksek bir alandır.
Halkın yarısı çadırlarda yaşamaktadır ve konut ihtiyacı fazladır. Ülkede ücretler düşük olmasına rağmen
(aylık 50-100$ arasında) yurt dışına işgücü göçü fazladır. Yurt dışında özellikle Güney Kore, Japonya,
Çin, Almanya ve ABD’de çalışan Moğollar bir daire alabilecek parayı biriktirince ülkelerine dönerek bir
konut sahibi olmaktadırlar. Bu sebeple konut inşaatında bir patlama yaşanmaktadır. Öte yandan gelir
düzeyi yüksek Moğollar ve özellikle madencilik alanına yatırım yapan yabancılar lüks konutlara
yönelmektedir. 200-400 metre kare arasında değişen bu konutlar metre karesi 1000-1600 dolar
arasında değişen fiyatlardan alıcı bulmaktadır. Söz konusu lüks konutların Moğolistan’daki maliyeti
metre kare itibari ile 500-600 dolar civarındadır. Türk inşaat sektörünün kalitesi ve sürati göz önüne
alındığında konut inşaatı ve inşaat malzemeleri ihracatı da potansiyel bir alan olarak ortaya
çıkmaktadır. Hali hazırda Türkiye’den pvc ithal edilmektedir; ayrıca radyatör, armatür ve mutfak ve
banyo malzemeleri ithal etmek isteyen firmalar mevcuttur. Lokal ısıtma sistemleri de ihracat
potansiyeli olan bir başka üründür. Tüm şehir merkezi ısıtma ile ısıtıldığından ve hükümetin yeni
merkezi ısıtma fabrikaları yapacak parası ve niyeti olmadığından dolayı şehir dışa doğru
büyüyememektedir. Tüm yeni binalar şehrin içine yapılmak zorunda kalınmaktadır. Oysa ki Moğolistan
çok zengin kömür rezervlerine sahiptir ve binaların kalorifer kazanları ile ısıtılması durumunda ciddi
maliyet avantajları ortaya çıkacaktır.
Konut arz ve talebindeki artışlar sebebiyle mobilya talebinde de artış olmaktadır. Halihazırda
Türkiye’den mobilya ithal edilmektedir. Moğolistan'da kullnılan mobilyaların büyük bir bölümü ithal
edilmektedir, bu alanda kurulabilecek tesisler işçiliği ucuz olması sebebiyle kısa sürede pazarda söz
sahibi olabilirler.
Kozmetik ürünleri ve temizlik malzemeleri de tamamı ithal edilmektedir, bu alan da yatırım
yapılabilecek alanlardan birisidir.
Moğolistan’dan yaptığımız ithalat tuzlanmış bağırsak ile sınırlı kalmıştır. Yıllar itibariyle incelendiğinde
bağırsak ithalatının 1 milyon dolara kadar çıktığı görülmekle birlikte 5-6 milyon dolarlık bağırsak
ithalatı mümkün görülmektedir. Türkiye’ye gönderilen tuzlanmış bağırsaklar asorti edildikten sonra
Avrupa ülkelerine gönderilmektedir. moğol bağırsağının kaliteli olduğu ve bu alana yeni yatırımlar
yapılabileceği de işadamlarımız tarfından dile getirilmektedir.
Gıda üreten tesislere ek olarak Moğolistan’da yatırım yapmayı düşünecekler için diğer öncelikli alan
madencilik olarak ortaya çıkmaktadır.
Moğolistan’da 80’in üzerinde maden rezervi tespit edilmiştir. Ancak, bu madenlerden sadece tren yolu
üzerindekiler değerlendirilmektedir. Zengin maden kaynakları yabancı yatırımcıların ilgisini bu alana
çekmiştir. En çok çıkarılan madenler bakır, altın ve fluorite olmuştur; bununla birlikte, uranyum,
kömür, tungsten, molybdenum, fosfor, çinko da mevcuttur.
Asya’nın en büyük bakır madeni Moğolistan’dadır; buna ek olarak dünya fluorspar üretiminin %3,4’ü
(2002), altın üretiminin %0,5’i (2002) ve kömür üretiminin %1’i Moğolistan’da üretmiştir (2000). Son
yıllarda madencilik araştırmalarında hızlı bir artış olmuştur; buna rağmen Moğolistan’ın %70’i hala
madencilik keşfi ve lisanslaması için beklemektedir.
Maden yataklarından en çok bilineni 2001 yılında keşfedilen Oyu Tolgoi’daki bakır ve altın yataklarıdır.
Günümüzde çıkarılan madenlerden en ekonomik olanları altın ve flourite dir. 2005 yılında 25 ton altın
çıkarılmıştır. Bir Kanada şirketi olan Ivanhoe Mines adlı firma Oyu Tolgoi’e 2007’de başlamak üzere ilk
on yılda 1,4 milyar dolarlık, 2048’e kadar da 5,6 milyar dolarlık yatırım yapmayı planlamaktadır. Bittiği
zaman dünyanın en büyük bakır madeni Moğolistan’da olacaktır. Oyu Tolgoi bakır/altın yatağı 2001
yılında keşfedilmiştir ve 509 milyon ton %0,40 derecesinde bakır ve 0,59 gram/t altın mevcuttur.
Günümüzde de genişletme ve keşfe açıktır. Halihazırda işletilmeyi bekleyen çok sayıda altın madeni
mevcuttur.
Yıllık kömür üretimi 5 milyon metrik tondur ve tamamına yakını buhar ve elektrik üretimi için
kullanılmaktadır. Moğolistan’da 100 milyar ton kömür rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Bu rezervin
bir kısmı keşfedilmiş fakat altyapı eksikliği nedeniyle kullanılmamaktadır. Örneğin güney Gobi’deki
Tavan Tolgoi’ kömür yatağı 5 milyar metrik ton kok ve sert kömüre sahiptir; ancak, en yakın tren yolu
hattına 400 km uzaklıktadır.
Giriş
“Yabancı Yatırımlar Yasası” ilk olarak 1991 yılında kabul edilmiş, 1993, 2001 ve 2003 yıllarında yapılan
değişikliklerle, yabancı yatırım için daha uygun bir yatırım ortamı yaratılmaya çalışılmıştır.
“Yabancı Yatırımlar Yasası” yanından 32 ülke ile “Çifte Verginin Önlenmesi Anlaşması”, 40 ülke ile
“Yatırımların Karşılıklı olarak Korunması ve Teşvik Edilmesi Anlaşması” imzalanmıştır. Moğolistan
ayrıca, “Yatırımlar Anlaşmazlıkların Halli Hakkındaki Washington Konvansiyonu – 1965”na 1996 yılında
katılmış ve “Yatırım Sigortası Hakkındaki Seul Konvansiyonu-1985”nu 1999 yılında imzalamıştır.
Moğolistan yabancı yatırımları düzenleyen yasalar açısından oldukça esnek bir ülkedir. Bunun yanında
yatırımcının Moğol ortakla çalışma zorunluluğu yoktur. Yabancı yatırım %100 yabancı yatırımla
kurulabilir. Yabancılar en az 100 bin dolar nakdi veya buna eşdeğer sermaye malı yatırım yapmak
zorundadır. Bu esnek yatırımlar sisteminin istisnaları yalnızca toprak mülkiyeti, petrol çıkarımı, belli
demiryolu projeleri ve stratejik maden yataklarına yapılan yatırımlardır.
Kamu alımlarında yerli satıcılara imtiyaz tanınmaktadır. Moğolistan Dünya Ticaret Örgütü’nün Kamu
Alımları Anlaşmasını imzalamamıştır.
1990-2010 yılları arasında, Moğolistan’ın doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının içinde ilk sırayı
%60,4 ile madencilik alanındaki yatırımlar almaktadır. Ticaret ve yemek servisi (catering) yatırımları
%21,2 ise ikinci sıradadır.
Yatırımcı ülkelerde sıralamasında da Çin ilk sırada yer almaktadır. Çin’in toplam içindeki payı %57,4,
-, 2013

10 / 25


yatırım miktarı 2, 3 milyar Dolar düzeyindedir. Çin’i %6,27 ile Kanada, %5,6 ile Güney Kore takip
etmektedir.
Ülkelere Yabancı Yatırımlar
Sektörler

Pay (%)

Değer

Geolojik Arama, Madencilik ve Petrol çıkarma

60,4

2.439.696

Ticaret ve Yiyecek Servisi (catering)

21,2

855.759

Diğer

5,4

219.078

Bankankacılık ve mali hizmetler

3,2

130.949

Hafif sanayi

2,7

107.808

Mühendislik, inşaat ve inşaat malzemeleri

1,8

73.639

Hayvansal Ham Maddelerin İşlenmesi

1,4

55.274

Bilgi Teknolojisi ve Telekomunikasyon

0,9

36.035

Ulaştırma

0,7

27.447

Turizm

0,5

18.671

Yiyecek ve İçeçek Üretimi

0,4

18.134

Kültür, Eğitim,Bilim ve Matbaacılık

0,4

14.623

Tarım ve Hayvancılık

0,4

14.814

Mobilya Üretimi

0,1

5.853

Enerji

0,1

5.516

Sağlık ve Güzellik hizmetleri

0,1

5.189

Kamu yararına Hizmet

0,1

2.720

Mücevher ve Hediyelik eşya

0,1

2.648

Elektrikli Ev Aletleri Üretimi

0,0

1.809

Ev eşyası üretimi

0,0

1.433

100

Toplam

4.037.096

Kaynak: Moğolistan Yabancı Yatırım Ajansı

Ülkeler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Ülkelere Göre Yabancı Yatırımlar (milyon dolar)
Sektörler

Pay (%)

Değer

57,40

2.317,2

Kanada

6,27

253.

Kore

5,60

226,2

Virjin Adaları

4,50

181,5

Japonya

3,41

137,5

Hollanda

3,14

126,7

Rusya

2,65

106,8

ABD

2,60

105,2

Singapur

2,02

81,7

Hong Kong

1,33

53,6

İngiltere

1,26

50,9

İsviçre

1,00

40,5

Cayman Adaları

0,95

38,2

Bulgaristan

0,76

30,8

Almanya

0,67

27,1

Vietnam

0,59

23,9

Avustralya

0,52

21,0

Çin


11 / 25


Fransa

0,49

19,8

Kaynak: Moğolistan Yabancı Yatırım Ajansı

Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler)
Serbest Bölgeler ve Mevzuatı
2002 ve 2003 yıllarında Moğolistan hükümeti serbest bölgelerin kurulması maksadıyla bir dizi yasa
çıkarmıştır. Biri Rusya Federasyonu ile olan sınıra, diğeri Çin Halk Cumhuriyeti ile olan sınıra olmak
üzere kurulan serbest bölgeler Rusya, Sibirya, Çin, Kore, Japonya ve Tayland’a ihracatta bir geçiş
noktası oluşturmaktadır.
Serbest bölgelerde KDV ve gümrük vergisi ayrıcalıkları, mülk edinme ve kiralamada vergi imtiyazları
mevcut bulunmaktadır. Keza altyapı, mağaza, kargo terminali, otel inşası için de vergi imtiyazları
vardır.
Altanbulag Serbest Bölgesi: Rusya sınırında kurulmuştur. Faaliyetler:
• Birinci derece ve yarı işlenmiş ürünlerin işlenmesi ve ihracatı
• İthal ve ihraç mallarının depolanması
• Gıda işlenmesi
• Tekstil imalatı
• Elektronik
• Ambalajlama ve şişeleme
Zamiin-Uud Serbest Bölgesi: Çin sınırında bulunmaktadır. İştigal alanı sınai, ticaret ve turizm
hizmetleridir. Bir kumarhane kurulması planlanmaktadır.
Tsagaa Nuur Serbest Bölgesi: Rusya ile olan batı sınırına kurulmuştur. Yeni bir serbest bölgedir.
Endüstriyel ve Teknoloji Parkları:Uluslar arası pazarlarda rekabet şansı yüksek olan ihracat merkezli
ürünler ile teknoloji yoğun ürünlerin üretilmesini hedeflenmektedir. Sınai parkların gerekli alt yapıya
sahip olan 10 şehirde kurulması planlanmaktadır. Bunlar; Darkhan, Zuunmod, Bagakhangai,
Choibalsan, Choir, Erdenet, Khovd, Nalaikh, Sukhbatar, Uliastay şehirleridir. Bu parklarda uygulanacak
vergi imtiyazları şunlardır:
• Fabrika inşaatı için geçen süre için toprağa para ödenmeyecektir.
• İhracata yönelik mallar üreten işletmeler için gayrimenkul vergisi muafiyeti
• İhraç ürünlerinde kullanılan ara malları için gümrük vergisi ve KDV muafiyeti

Yatırımlara Sağlanan Teşvikler
Şirket Kurulması ve Yatırım Teşvikleri
Moğolistan’da şirket kurma süreci oldukça şeffaftır. Yabancı yatırım yasası %100 yabancı mülkiyetine
izin vermektedir, yatırımlar % 100 yabancı yatırım şeklinde kurulabilir.
Şirketin kurulması Yabancı Yatırım ve Dış Ticaret Ajansı (FIFTA)’na başvurulması ile başlar. Şirket
kuruluşunda 100.000 $ sermaye şartı aranmaktadır.
Temsilcilik büroları 3 yıllığına açılabilir. Süre bitiminde 2 yıllık uzatma yapılabilmektedir.
FİFTA (Yabancı Yatırım Ajansı) alınan onayın ardından şirketin tüzel kişilik kazanabilmesi için Vergi
İdaresince de onaylanması gerekmektedir. Vergi Dairesi şirket kuluşunu ilan eder.
Şirket Kurulurken Aranan Belgeler:
• Ortaklığın taraflarınca imzalanan anlaşma ve beyanname
• FIFTA onay sertifikası
• Ortakların paylarını gösteren noter onaylı çizelge
• Yerel bankada açılacak Tugrik ve diğer para cinsinden hesapların hesap numaraları
• Yabancı şirket temsilcisinin pasaportunun fotokopisi
• Yabancı şirketin kendi ülkesinde sahip olduğu sermayeyi gösteren sertifika
• Ortak yatırımın yerel idare tarafından onaylandığını gösteren sertifika
2 milyon dolar üstü yabancı yatırımlar için:
Hükümet ile 10 yıldan 15 yıla kadar süren Yatırım İstikrar Anlaşması imzalanabilmektedir. Anlaşma
çerçevesinde belirlenen kurumlar vergisi ve diğer doğrudan vergilerin anlaşma süresince sürekliliği
konusunda yasal güvence sağlanmaktadır. Moğolistan’da üretimi olmayan makine, ekipman ve
malzemenin ülkeye ithalatında vergi muafiyeti tanınması öngörülmektedir. Alt yapıyı yapan şirkete
bedava arsa tahsis edilmektedir.
Yabancı yatırımlara süreleri ve oranları sektörlere göre değişen tercihli gelir vergisi teşvikleri
sağlanmaktadır.
Özelleştirme kapsamında varlık edinenler hariç olmak üzere, aşağıdaki sektörlere yatırım yapan
yabancı yatırımcılar ilk on yıl gelir vergisinden %100, sonraki beş yıl ise %50 oranında muaftır:
-, 2013

12 / 25


• Enerji, altyapı yatırımları; enerji fabrikaları ve termal fabrikalar, güç iletme ağları
• Karayolu, tren yolu ve hava yolu kargo ulaşımını kapsayan ulaştırma altyapısı
• Mühendislik, inşaat ve telekomünikasyon ağları
Aşağıdaki alanlara yatırım yapan yabancı yatırımcılar gelirler vergisinden ilk beş yıl %100 sonraki beş
yıl %50 oranında muaftır:
•
•
•
•
•

Petrol ve Kömür
Metalürji ve metal işleme
Kimyasal üretim
Makine
Elektronik

Diğer teşvikler:
Ham yün, kaşmir ve deri işleme haricindeki alanlara yatırım yapan bir işletme yıllık üretiminin
%50’sinden fazlasını ihraç ederse, 3 yıl boyunca tamamen ve takip eden 3 yıl boyunca da %50
oranında gelir vergisinden muaftır.
2 milyon Dolar üzerindeki yatırımlara sağlanan 10 yıl süreli sabit vergi düzenlemesinde yararlanma
imkanı 10 milyon Dolar üzerindeki yatrımlar için 15 yıla kadar uzatılabilmektedir.
Elde edilen kazancın bir bölümünü yeniden aynı işletmede yatırıma dönüştüren yabancı yatırımcının
yapmış olduğu ilave yatırımın değeri kadar bir tutar vergi mahrahından düşülmektedir.
Yabancı sermaye ile kurulmuş şirketlerin birer parçası olarak yabancı yatırımcı tarafından Moğolistan’a
getirilen teknolojik ekipman ve makine için gümrük vergisi ve KDV muafiyetleri verilmektedir. Bu
şirketler tahıl yetiştirilmesi, hayvan yemi fabrikası, kömür madeni, petrol ve gaz işleme, uranyum
madeni, demir ve diğer mineraller, gıda, kürk, deri ve ağaç ürünleri imalatı, kimyasal imalatı veya
ikincil ham madde işlenmesi alanlarında çalışmaları gerekmektedir.. Bazı durumlarda alt yapı şirketleri
de bu maddeden faydalanabilirler.

Dış Ticaret
Genel Durum
Moğolistan’ın 2004 yılında 1,9 milyar Dolar olan dış ticareti yıllar itibariyle düzenli olarak artarak 2011
yılında 10,7 milyar Dolar seviyesine yükselmiştir. Bu değerin 4,3 milyar doları ihracat ve 6,4 milyar
Doları ithalat olarak gerçekleşmiştir.
2009 yılında küresel mali ve ekonomik krizin etkileri Moğolistan’da da görülmüş ve dış ticaret %30,4
azalarak 4 milyar Dolara gerilemiştir. İhracatının % 85’i maden ürünlerine dayanan ve yine yaklaşık
ihracatının %85’ini yalnız bir ülkeye Çin’e gerçekleştiren Moğolistan için dünyada düşen maden fiyatları
ve talep daralması bu sonucun ortaya çıkmasını kaçınılmaz kılmıştır. Geliri azalan ülkenin ithalat talebi
de aynı şekilde düşmüştür.

İhracatında Başlıca Ürünler
Moğolistan’ın ihracat ve ithalatındaki ürün yapısına bakıldığında, ham madde ihraç ettiği karşılığında
gıda, taşıt araçları ve makine ve teçhizat ve diğer tüketim malları aldığı görülmektedir. Son
zamanlarda özellikle madencilik alanında kullanılan makine ve araçların ithalatında son yıllarda artış
görülmektedir.
Moğolistan'ın İhracatında Başlıca Ürünler (milyon Dolar)
GTİP ÜRÜN ADI
TOPLAM

2008 2009 2010 2011
2.064 1.669 3.071 4.343

2701 Taşkömürü; Taşkömüründen Elde Edilen Briketler, Topak Vb. Katı Yakıtlar

252

317 1.028 1.660

2603 Bakır Cevherleri ve Konsantreleri

850

619

2601 Demir Cevherleri ve Konsantreleri

146

85

222

554

7108 Altın (Ham, Yarı İşlenmiş, Pudra Halinde)

177

139

224

243

2709 Ham Petrol (Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar)

104

116

163

226

5102 İnce/Kaba Hayvan Kılları (Kardesiz/Taranmamış)

71

65

87

102

2529 Feldispat; Lösit; Nefelin ve Siyenit Nefelin; Florspat

68

55

88

96

2608 Çinko Cevherleri ve Konsantreleri

73

67

81

84

117

58

69

70

4

0

11

43

34

12

20

24

2613 Molibden Cevherleri ve Konsantreleri
2607 Kurşun Cevherleri ve Konsantreleri
6110 Kazak, Süveter, Hırka, Yelek vb. Eşya (Örme)


895 1.030

13 / 25


2611 Tungsten Cevherleri ve Konsantreleri
7403 Arıtılmış Bakır, İşlenmemiş Bakır Alaşımları
2704 Taşkömürü, Linyit ve Turbadan Elde Edilen Kok/Sömikok, Karni Kömürü
0202 Sığır Eti (Dondurulmuş)

2

1

3

22

28

17

35

21

0

9

17

17

9

18

8

13

11

14

22

13

0504 Hayvan Bağırsak, Mesane ve Midesi (Taze/Soğutulmuş/Dondurulmuş vs.)

7

8

7

12

9999 Diğer Eşya

2

3

7

11

4105 Koyun ve Kuzuların Dabaklanmış Derileri

3

3

4

9

5101 Yün ve Yapağı (Kardesiz/Taranmamış)

5

5

8

9

0205 At, Eşek, Katır/Bardo Etleri

Kaynak: Trademap

Moğolistan’ın ihracatındaki en önemli ürünlerden biri kömürdür ve toplam kömür ihracatının %99’unu
Çin’e gerçekleştirmektedir. Çin’in kuzey bölgeleri Gansu ve İç Moğolistan’daki geri kalmışlığı ve
yoksulluğu gidermek için başlattığı bölgeyi kalkındırma politikası çerçevesinde bölgeye yaptığı yatırımlar,
özellikle çelik sanayi yatırımları, bölgenin ham madde ve enerji ihtiyacını artırmıştır. Diğer önemli ihracat
kalemleri bakır, altın ve gibi madenlerdir.
İthalatında Başlıca Ürünler
Moğolistan'ın İthalatında Başlıca Ürünler (milyon Dolar)
GTİP ÜRÜN ADI
TOPLAM

2008 2009 2010

2011

3.097 2.423 3.455 6.313

2710 Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar

765

421

626

984

8703 Otomobil ve Diğer Binek Araçlar

171

44

131

347

8704 Eşya Taşımaya Mahsus Motorlu Taşıtlar

122

34

147

281

8429 Dozerler, Greyder, Skreyper, Ekskavatör, Küreyici, Yükleyici vb.

83

49

92

280

8701 Traktörler

37

17

83

155

2

63

42

138

6104 Kadın/Kız Çocuk için Takım Elbise, Takım, Ceket, Pantolon vs. (Örme)
8602 Diğer Lokomotif, Lokotraktörler

7

4

8

133

7308 Demir/Çelikten İnşaat ve Aksamı

20

13

43

125

8431 Ağır İş Makine ve Cihazlarının Aksamı, Parçaları

23

33

48

114

8474 Toprak, Taş, Metal Cevheri vb. Ayıklama, Eleme vb. İçin Makineler

44

26

67

99

8716 Taşıtlar İçin Römorklar, Yarı Römorklar vb. ile Aksam-Parçaları

14

4

48

94

7214 Demir/Çelik Çubuklar (Sıcak Haddeli, Dövülmüş, Burulmuş, Çekilmiş)

16

3

14

83

6302 Yatak Çarşafı, Masa Örtüleri, Tuvalet, Mutfak Bezleri

6

29

46

81

6103 Erkek/Erkek Çocuk İçin Takım Elbise, Takım, Ceket, Pantolon vs. (Örme)

4

26

15

78

8705 Özel Amaçlı Motorlu Taşıtlar

34

27

29

78

8430 Toprak, Maden, Cevheri Taşıma, Ayırma, Seçme vb. İş Makineleri

28

10

23

75

8544 İzoleli Kablo ve Teller

21

12

23

59

8517 Telli Telefon-Telgraf için Elektrikli Cihazlar

39

46

37

58

6102 Kadın/Kız Çocuk için Dış Giyim (Örme)

0

18

23

58

6110 Kazak, Süveter, Hırka, Yelek vb. Eşya (Örme)

3

21

14

57

Kaynak: Trademap

Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti
Moğolistan’ın ticaretinde en önemli ülkeler, Güney komşusu Çin ile Kuzey komşusu Rusya’dır. 2011 yılı
itibariyle Çin, Moğolistan’ın hem ihracatında, hem ithalatında birinci sıradadır. Rusya Moğolistan’ın
ihracatında üçüncü, ithalatında ise ikinci sıradadır.
Moğolistan’ın ihracatının %81'ini temsil eden 6 ürünün biri hariç hepsinde alıcı ülke Çin’dir. İthalatta da
durum farklı değildir. İthalatın %38’ini oluşturan ilk 6 ürünün de önde gelen ülkesi yine Çin’dir. Ürünler
açısından bakıldığında da ilk sırada petrol yağları bulunmaktadır. Diğer önemli ithal kalemleri de
motorlu taşıtlardan oluşmaktadır.
-, 2013

14 / 25


Moğolistan'ın Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracatı (milyon Dolar)
2008
TOPLAM
Çin
Kanada
Rusya

2009

2010

2011

2.064

1.669

3.071

4.343

1.526

1.339

2.550

3.701

178

140

225

245

71

63

79

89

Tayvan

4

6

16

66

G. Kore

31

21

39

61

İtalya

48

25

45

54

Meksika

2

2

7

20

Japonya

36

7

23

18

İngiltere

10

10

15

15

ABD

56

16

13

11

Almanya

23

12

11

9

Hollanda

10

5

9

8

Fransa

6

3

4

6

Tayland

1

0

4

5

Şili

8

0

2

5

12

7

11

5

Belçika

1

1

3

4

Avusturya

1

1

1

4

Hong Kong

1

1

2

4

Türkiye

1

0

1

3

2008

2009

2010

2011

3.097

2.423

3.455

6.313

908

1.058

1.450

2.732

Ukrayna

Kaynak: Trademap

Moğolistan'ın Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalatı (milyon Dolar)
TOPLAM
Çin
Rusya

1.098

654

937

1.485

G. Kore

238

167

192

350

Japonya

230

107

160

322

ABD

57

40

115

313

Almanya

97

54

116

202

9

4

26

92

71

51

75

82

7

11

13

77

Fransa

22

35

46

67

Polonya

31

17

30

50

Belçika

17

9

10

49

Avustralya

16

8

22

47

Ukrayna

36

29

33

45

Türkiye

13

6

11

43

Hong Kong

14

11

19

41

İtalya

31

13

19

34

Kanada
Singapur
Belarus


15 / 25


İngiltere

10

7

17

31

Malezya

13

10

15

29

Hollanda

13

7

14

24

Kaynak: Trademap

Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
İthalat Rejimi
İthalat Belgeleri
İthalatta gerekli olan belgeler aşağıda belirtilmiştir:
-

İthalat sözleşmesi
İthalat lisansı
Kargo manifestosu
Konşimento
Nakliye faturası
Mal gümrük bildirimi
Mal değeri bildirimi
Sigorta belgesi
Ticari fatura
Ödeme makbuzu
Malın kalite kontrol durumu
Paketleme listesi
Menşe şahadetnamesi
Bazı özel malar için sorumlu özel acente lisansı
İlgili vergi ve harçların ödendi makbuzu

Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar
Moğolistan Standartlar ve Test Bürosu’na tüm sanayi mallarının kalitesini garantiye alma sorumluluğu
verilmiştir. Buna karşın Moğolistan diğer ülkelerin standardizasyon kurumlarından alınan sertifikaları
tanımakta ve kabul etmektedir.
Moğolistan’a ithal edilen ve ülke dışına ihraç edilen tüm mallar için izin belgesi alınması gerekmektedir.
Bu belge Moğolistan Milli Standardizasyon ve Ölçüm Merkezi tarafından kalite belgesi, kontrol belgesi
veya yetkili laboratuar tarafından incelendiğine dair bir belge getirilirse verilmektedir.
Moğolistan’ın kuru sert kara iklimine uygun paketleme önem arz etmektedir. Mallara kış ayında
soğuktan, yaz ayında sıcaktan ya da güneş altında kalmaktan çeşitli zararlar gelebilir. Malların
paketlemesine özel özen göstermek gerekir çünkü mallar Moğolistan’a girerken hem çölden hem de
dağlık arazilerden geçerek girebilir. Malların toza ve kuma karşı korunması gerekmektedir ve malların
dağılmasını önlemek için fazladan bağlamak veya sarmak önemlidir çünkü Moğolistan’ın yolları hala
gelişmemiş durumdadır.
İthal mallarda etiketlemede menşe ülkenin belirtilmesi gerekmektedir. Etiketler, ürünün üretildiği
ülkeyi veya yeri belirtmelidir, isim ve liman işaretleri kolayca tanımlanabilmelidir ve paketleme
listesinin hesaplanabilmesi için dıştan numaralandırma kullanılmalıdır. Etiketleme İngilizce ya da
anlaşmanın yapıldığı dilde olmalıdır.

Kambiyo Rejimi
Bank of Mongolia, Moğolistan’da merkez bankası görevini üstlenmiştir. Bank of Mongolia’nın görevleri
olarak şunlar tanımlanmıştır:
- Devlet para politikasını uygulamak
- Yerel paranın dengede kalmasını sağlamak
- İnterbank işlemlerini geliştirmek
- Devlet döviz rezervlerini idare ermek
- Bankacılık hizmetlerini geliştirmek, uluslararası işlem hizmetleri ve hızlı kredi işleme faaliyetleri için
programlar geliştirmek ve özel sektörün gelişmesini artırmak
- Ticari bankaların aktivitelerini izlemek
Moğolistan’ın resmi para birimi Tugrik’tir. Döviz oranları piyasada serbest olarak belirlenmektedir.
Finans ve Ekonomi Bakanlığı ve Bank of Mongolia tarafından herhangi bir marj belirlenmemektedir. Bu
kurumlar pazar şartlarının kötüleşmesini önlemek için finansal ve ekonomik araçları kullanmaktadırlar.

Türkiye ile Ticaret
Genel Durum
-, 2013

16 / 25


Türkiye ile Moğolistan arasındaki ikili ticaret özellikle son 10 yılda 2009 yılı haricinde artan bir seyir
izlemiştir. Ancak ikili ticaret hacmi hedeflenen seviyelerin altındadır. 2011 yılında ihracatımız 43,4
milyon dolar olarak gerçekleşirken ithalatımız ise 3,0 milyon dolar olmuştur. İki ülke arasındaki ticaret
hacmi, 2011 yılında en yüksek seviyeye ulaşarak bir önceki seneye göre %287 artarak 46,4 milyon
dolara yükselmiştir. Aynı dönemde ülkemiz ikili ticarette 40,4 milyon dolar fazla elde etmiştir. Türkiye ile
Moğolistan arasındaki ikili ticaret sürekli Türkiye lehine gerçekleşmiştir.
Ülkemizin Moğolistan’a ihracatının bu seviyelerde kalması, büyük oranda iki ülke arasındaki uzaklık,
taşıma yollarının sınırlı ve sürelerinin uzun olmasından kaynaklanmaktadır Ürünlerin Moğolistan’a
ulaşımın en iyi ihtimalle 45 gün sürüyor olması ticaretin gelişmesinin önündeki engel olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bu durum, ihracatçılarımızın bu ülkeye ilgi duymalarının önündeki en temel engeli teşkil
etmektedir.
Türkiye-Moğolistan Dış Ticaret Değerleri (milyon Dolar)
Yıllar

İhracat

İthalat

Hacim

Denge

2001

0,9

0,1

1,0

0,8

2002

1,8

0,3

2,1

1,5

2003

1,3

1,8

3,1

-0,4

2004

2,5

0,6

3,2

1,9

2005

3,8

0,2

4,0

3,5

2006

6,2

0,9

7,1

5,2

2007

9,5

0,3

9,8

9,2

2008

12,9

1,1

14,0

11,9

2009

5,6

0,0

5,6

5,6

2010

11,2

0,9

12,0

10,3

2011

43,4

3,0

46,4

40,4

2011*

40,7

3,0

43,7

37,7

2012*

34,0

0,008

34,0

33,9

(*) Ocak-Kasım
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Veri Sistemi

Moğolistan’ın ülkemizden ithal ettiği ürünler arasında ilk sırada demir ve çelikten sobalar, tohum,
hububat ve baklagilleri temizlemeye yarayan aletler ile çikolata gelmektedir. Ülkemizin Moğolistan’a
ihracatında sanayi ürünlerinin ağırlığı giderek artmaktadır. 2011 yılında Moğolistan’a ihracatımızın
%84,6’sı sanayi ürünlerinden oluşmaktadır. Son 5 yılda Moğolistan’a gerçekleştirdiğimiz ihracatın
%74,8’i saayi ürünlerinden oluşurken %24,’si tarım ürünlerinden ve %1’i de madencilik ürünlerinden ve
diğer ürünlerden oluşmaktadır.
Türkiye'nin Moğolistan'a İhracatında Başlıca Ürünler (Bin Dolar)
GTİP ÜRÜNLER
7321 Demir-Çelik Soba, Ocak, Izgara, Ocak, Mangal Vb. Ev Eşyası

2009 2010

2011

-

54

12.919

8437 Tohumları Temizleme, Ayırma, Öğütme, İşleme Makine Ve Cihazları

530

122

6.102

1806 Çikolata Ve Kakao İçeren Diğer Gıda Müstahzarları

536 1.015

2.423

7322 Isıtması Elektrikle Olmayan Demir-Çelik Radyatör, Jeneratörler

285 1.093

1.975

7113 Kıymetli Metaller Ve Kaplamalarından Mücevherci Eşyası

770 1.066

1.871

1704 Kakao İçermeyen Şeker Mamulleri (Beyaz Çikolata Dahil)

402

831

1.816

8516 Elektrikli Su Isıtıcıları, Elektrotermik Cihazlar (Şofbenler)

161

275

1.601

1905 Ekmek, Pasta, Kek, Bisküvi Vs. İle Boş İlaç Kapsülü Mühür Güllacı Vs.

712 1.334

1.548

214

888

560

804

8528 Televizyon Alıcıları, Video Monitörleri Ve Projektörler
3401 Sabunlar, Yüzey Aktif Organik Maddeler

288

7308 Demir/Çelikten İnşaat Ve Aksamı

746

6403 Ayakkabı; Yüzü Deri, Tabanı Kauçuk, Plastik, Tabii, Suni Vb Kösele

12

4818 Tuvalet Kağıtları, Kağıt Havlu, Mendil, Kumaş, Masa Örtüsü Vb

41

3916 Plastikten Monofil, Çubuk, Profiller-Enine Kesiti > 1mm.

149

715

49

703

193

603
17 / 25


8477 Kauçuk, Plastik Eşya İmal Ve İşleme Makine Ve Cihazları

1

499

328

449

79

209

398

209

196

337

8702 Toplu Halde Yolcu Taşımağa Mahsus Motorlu Taşıtlar
2106 Tarifenin Başka Yerinde Yer Almayan Gıda Müstahzarları
3405 Ayakkabı, Mobilya, Döşeme Vb Temizleyen Boya, Cila, Pasta Vb
8480 Metal Dökümü İçin Kasalar, Plakalar, Kalıp Modelleri
6204 Kadın/Kız Çocuk İçin Takım, Takım Elbise, Ceket Vs.

332
98

8450 Çamaşır Yıkama Makineleri

28

327

148

8302 Adi Metallerden Donanım, Tertibat Vb. Eşya

175

325

40

290

8430 Toprak, Maden, Cevheri Taşıma, Ayırma, Seçme Vb. İş Makineleri
8431 Ağır İş Makine Ve Cihazlarının Aksamı, Parçaları
4203 Deri Ve Köseleden Giyim Eşyası, Aksesuarları
3305 Saç Müstahzarları

285
101

198

259

6

192

223

65

159

177

4303 Kürkten Giyim Eşyası, Aksesuarları, Kürkten Diğer Eşya

8

77

171

8421 Santrifüjle Çalışan Kurutma, Filtre, Arıtma Cihazları

2

85

161

43

119

161

2

2

156

8536 Gerilimi 1000 Voltu Geçmeyen Elektrik Devresi Teçhizatı
8419 Isı Değişikliği Yöntemi İle Maddeleri İşlemek İçin Cihazlar

Ülkemizin Moğolistan’dan ithal ettiği ürünlere bakılacak olursa, ilk sırada ithalatımızın %58’ini oluşturan
sökülecek gemilerle suda yüzen sökülecek diğer araçlar yer almaktadır. Bunun yanı sıra yaklaşık 691
bin dolarlık ince/kaba hayvan kılları (kardesiz/taranmamış) ile 193 bin dolarlık meyve ve sebze suyu
ithal etmekteyiz.
Türkiye'nin Moğolistan'dan İthalatında Başlıca Ürünler (Bin Dolar)
GTİP ÜRÜNLER

2009 2010

2011

8908 Sökülecek Gemilerle, Suda Yüzen Sökülecek Diğer Araçlar

-

5102 İnce/Kaba Hayvan Kılları (Kardesiz/Taranmamış)

-

90,2

691,45

2009 Meyve Ve Sebze Suları (Fermente Edilmemiş, Alkol Katılmamış)

-

-

193,67

4106 Diğer Hayvanların Dabaklanmış Derileri

-

-

162,66

4104 Sığır Ve At Cinsi Hayvanların Dabaklanmış Derileri

-

0,13

82,87

0,55

-

65,92

5105 Yün, İnce/Kaba Hayvan Kılları (Kardeli/Taranmış)

-

-

62,5

3004 Tedavide/Korunmada Kullanılmak Üzere Hazırlanan İlaçlar (Dozlandırılmış)

-

-

0,66

6201 Erkek/Erkek Çocuk İçin Dış Giyim

-

-

0,23

4911 Basılı Diğer Yayınlar, Resimler, Fotoğraflar

-

-

0,21

6110 Kazak, Süveter, Hırka, Yelek Vb. Eşya (Örme)

- 11,12

0,15

6202 Kadın/Kız Çocuk İçin Dış Giyim

-

0,11

4103 Diğer Ham Deriler

790 1.749,61

-


İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
Türkiye ile Moğolistan arasındaki diplomatik ilişkiler 24 Haziran 1969 tarihinde kurulmuştur. Ulan Bator
Büyükelçiliğimiz 1996’da, Moğolistan’ın Ankara Büyükelçiliği ise 1997 yılında açılmıştır.
Türkiye-Moğolistan ilişkileri ortak tarihi ve kültürel bağlar temelinde sorunsuz seyretmekte; her iki
tarafta da siyasi, ekonomik-ticari, askeri, kültürel vb. tüm alanlarda işbirliğinin daha da gelişmesi isteği
ve kararlılığı mevcut bulunmaktadır. Türkiye, Moğolistan'ın ismen zikrettiği “üçüncü komşularından”
biridir. İkili ilişkilerin geliştirilebilmesini teminen hemen hemen her alanda gerekli hukuki zemin,
imzalanan çerçeve anlaşmalarla oluşturulmuştur.
Moğolistan Cumhurbaşkanı Ts. Elbegdorj ve Dışişleri Bakanı G. Zandanshatar İstanbul’da
gerçekleştirilen Asya’da İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı (AİGK/CICA) Zirvesi vesilesiyle
7-9 Haziran 2010, Doğa, Çevre ve Turizm Bakanı L. Gansukh 14-18 Eylül 2010, Enerji ve Mineral
Kaynaklar Bakanı D. Zorigt ise Avrasya Ekonomik Zirvesi vesilesiyle 13-15 Nisan 2011 tarihlerinde
-, 2013

18 / 25


ülkemizi, TBMM Başkanımız Sayın Mehmet Ali Şahin Ulusal Naadam Bayramı onur konuğu olarak 9-12
Temmuz 2010, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Sayın Bülent Arınç KEK 6. Dönem Toplantısı
vesilesiyle 23-26 Ekim 2010, Milli Savunma Bakanı Sayın M. Vecdi Gönül 9-12 Kasım 2010, Milli
Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri Büyükelçi Sayın Serdar Kılıç ise 23-24 Mayıs 2011 tarihlerinde
Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.
Ekonomik ve ticari ilişkiler, ilişkilerimizin gelişmekte olan yönünü oluşturmaktadır. Moğolistan’la ikili
ticaretimizin hacmi 2010 yılında, bir önceki yıla oranla iki katı artarak, 11,36 milyon ABD Doları
olmuştur. Bununla birlikte, Moğolistan’ın ülkemize coğrafi uzaklığı, doğrudan havayolu bağlantısı
bulunmaması ve zorlu piyasa şartları bu alandaki ilişkilerin gelişimini zorlaştırıcı faktörlerdir.
Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA)'nın Moğolistan’a yönelik çalışmaları, 1994 yılında,
“Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi” (MOTAP) ile başlamıştır. Bu çerçevede, Ulan Bator’a yaklaşık 400
km. uzaklıktaki Karakurum kenti yakınlarındaki Orhun Yazıtları, bir müze inşa edilerek, kapalı alanda
koruma altına alınmıştır. 2004 yılında Ulanbator'da bir Program Koordinatörlüğü Ofisi açan TİKA
bugüne kadar Moğolistan’da eğitim, sağlık, kültür ve teknik işbirliği alanlarında yaklaşık 20 milyon
dolar tutarında proje gerçekleştirmiştir.
İki ülke arasında eğitim alanında mevcut ilişkiler ileri düzeyde olup, Türkiye'de halihazırda 1000'den
fazla Moğol öğrenci eğitim görmektedir. Öte yandan, Moğolistan Ulusal Üniversitesi ile TİKA arasında
27 Temmuz 2001 tarihinde imzalanan protokol uyarınca anılan üniversite bünyesinde Türkoloji Bölümü
kurulmuştur.
Ülkemiz ve Moğolistan’ın çeşitli yerel idareleri arasında işbirliği de gelişmiş olup, Moğolistan'daki
muadilleriyle “kardeşlik” süreci tamamlanmış olan 7 belediyemiz bulunmaktadır.
Moğolistan’da 200’den fazla vatandaşımız yaşamaktadır. Moğolistan’da vatandaşlarımızca faaliyete
geçirilmiş küçük çaplı ticari kuruluşlar bulunmaktadır. Öte yandan, özel bir Türk şirketine ait
Moğolistan’da mukim 5 okul Moğol eğitim sistemi doğrultusunda hizmet vermektedir.
Daha detaylı bilgi için Ulan Bator Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Sayfasından bilgi edinilebilir.
http://www.musavirlikler.gov.tr/detay.cfm?AlanID=3&dil=TR&ulke=MOG
İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler
1 trilyon Dolara yaklaşan üretim kapasitesi ve Avrupa standartlarında kaliteli üretim gücüne sahip
ülkemizden doğrudan taşımacılık imkanının yaratılması, Türkiye’deki üretim gücünün ve kaliteli
üretimin bilincinde olan ve her vesileyle bu durumu dile getiren iş adamları ve resmi yetkililerin
bulunduğu Moğolistan’a ihracatımızın artmasında en kilit rolü oynayacaktır. Moğolistan’da dış ticarette
Çin’e bağımlı kalınmak istenmemekte, ticaretin Batılı ülkeler ile çeşitlendirilmesinin gereğine
inanılmaktadır. Bu kapsamda Avrupa ülkelerine göre daha rekabetçi üretim yapan Türkiye ile ticaretin
önemi artmaktadır.
İki ülke arasında taşımacılıkla ilgili en uygun çözümün havayolu kargo taşımacılığı olduğu
anlaşılmaktadır. Bunun sağlanması halinde ülkemizden başta yaş meyve ve sebze başta olmak üzere,
tekstil ve konfeksiyon, ev tekstili, inşaat malzemesi, gıda ürünleri, mutfak malzemeleri, elektrikli ev
aletleri, ayakkabı, tıbbi ürünler, otomotiv ürünleri, makina ve techizat ve benzeri her türlü ürünün
Moğolistan piyasasına girmesi ve tüketiciler nezdinde ilgi görmesi kaçınılmazdır. Ülkemizin tarım
ürünlerindeki kalite ve rekabet üstünlüğü piyasada satılan ürünlerle ölçülemeyecek derecede yüksektir.
Piyasada kalitesiz ürünlerin yüksek fiyatla satıldığına şahid olunmaktadır. Tarım ürünleri sayısı oldukça
sınırlıdır ve fiyatları yüksektir.
Moğolistan’daki şirketlerin yeteri kadar stok bulundurmadıkları gözlenmektedir. Özellikle tükenen
ürünlerin uzun süre raflardan uzak kaldığına, bazen gösterimdeki ürünün tüketiciye satıldığına ve
ikincisinin bulunmadığına tanık olunmaktadır. Bu durum ekseriyetle ithal edilen ürünlerde gözlenmekte
ve yeniden satışa sunulmaları için geçen süre tedarikçi ülkeden nakliye süresi kadar olmaktadır. Bu
durum hem ülkede yeteri kadar depolama altyapısının olmamasına hem ürün satış hızının düşük
olmasına hem de yeterli sermayenin oluşmamış olmasına bağlanabilir. Bu sebeple az miktarlarda ama
sık aralıklarla ürünün bu pazara taşınması gerekmektedir. Bu nedenle havayolu kargo taşımacılığı en
uygun çözüm olarak görülmektedir.

İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Genel Değerlendirme ve Öngörüler
Moğol’lar ile iş yaparken kişisel ilişkiler önemlidir. Alıcı ve dağıtıcılarla iyi kişisel ilişkiler kurmakta fayda
vardır. Moğolistan’da aile bağları kuvvetlidir ve kimin kim ile bağlantılı olduğuna dikkat etmek
gerekmektedir.
Yabancı yatırım yasası %100 yabancı mülkiyetine izin vermektedir, tüm yatırımlar % 100 yabancı
yatırım şeklinde kurulabilir. Bunun istisnası toprak mülkiyetidir. Yabancıların mülk edinmesi serbesttir;
ancak, toprak mülkiyeti sadece Moğolistan vatandaşları için mümkündür. Yabancılar toprağın uzun
vadeli (60 yıl) kullanma hakkını alabilirler.
Karların transferi için çok gelişmiş bir bankacılık sistemi olmamakla birlikte Moğolistan’ın karların
transferi konusunda son derece liberal bir rejimi vardır. Bugüne kadar herhangi bir sorunla
karşılaşılmamıştır.


19 / 25


Bürokraside rüşvet yaygındır, yasaların uygulanması zayıftır.
İş yaparken Moğol ticari uygulamaları ve ticari gelenekleri hakkında bir Moğol danışmandan yardım
almakta fayda vardır.
Moğolistan nüfusunun %76’sı 35 yaşın altındadır, genç nüfus esnek bir yapıya sahiptir ve yeni ürünlere
açıktır. Kaliteli ürün bilinci mevcuttur ve ‘Türk ürünleri kalitelidir’ imajı pazarda mevcuttur. Ancak, gelir
düzeyi düşük olan Moğollar zorunlu olarak fiyatı düşük ürünlere yönelmektedir.
Resmi istatistiklere göre kişi başına düşen yıllık gelir ortalama 550-600$ düzeyindedir. Ancak, resmi
olmayan tahminlere göre kişi başına düşen 1.500-2000$’ı bulmaktadır. Çok sayıda insanın kayıt dışı
ekonomik faaliyetlerde bulunarak ayda yüzlerce dolar kazanabilmektedir. Ayrıca, yurt dışına işgücü
göçü çok yaygındır. Yurt dışına çalışmaya giden Moğollar genellikle Kore, Japonya, Almanya ve ABD’yi
tercih etmektedirler ve ayda ortalama 500-1000$ arası bir tasarrufta bulunmaktadırlar. Yurt dışında
biriktirilen paralar genellikle konut ve otomobil satın almak amaçlı kullanılmaktadır.
Reklam potansiyel tüketicilerin ilgisini çekmek için etkili bir yöntemdir. Başkent Ulan Bator’da
yaşayanların tamamına yakınının evlerinde TV ve radyo mevcuttur. Gazete, dergi, radyo, televizyon ve
panolar gibi kitle iletişim araçları reklam için kullanılmaktadır ve maliyeti Türkiye ile kıyaslandığında
oldukça düşüktür. Moğolistan’da çok sayıda reklam şirketi mevcuttur. Yapılacak reklamlarda
Moğolistan’ın onurunu zedeleyecek yayın yapılması ve fiyat karşılaştırması yapılması yasaktır. Ayrıca,
Moğolistan Ulusal Sanayi ve Ticaret Odası’nın ilkbahar ve sonbahar’da düzenlediği fuarlar da tanıtım
için oldukça faydalıdır. Bu fuarlara genellikle Moğolistan, Rusya, Kore ve Çin’den katılım
gerçekleşmektedir.
Haftada bir kere çıkmakta olan iki tane İngilizce gazete mevcuttur; bunlardan biri Mongol Messenger,
diğeri ise The UB Post’tur. Ayrıca, Moğolistan Ulusal Sanayi ve Ticaret Odası’nca çıkarılan Business
Times adlı gazete de hafta da bir kere Moğolca olarak yayınlanmaktadır.
Talebin fiyat esnekliği yüksektir, halk ucuz olan ürünü tercih etmektedir.
Çok sayıda donör kuruluş Moğolistan’da faaliyet göstermekte ve ihaleler düzenlemektedir. Moğolistan
1999’da ihale sürecini şeffaflaştırmak için yeni bir Kamu İhale Yasası çıkarmıştır. Çok sayıda ihale
Dünya Bankası ihale politikası çerçevesinde ve Dünya Ticaret Örgütü standartlarında
gerçekleşmektedir. Bununla birlikte sosyalist sistemin kalıntıları mevcuttur ve kişisel ilişkiler önemlidir.
Türkiye’de üniversite eğitimi alan Moğol öğrencilerin sayısı 600 civarındadır. Ayrıca, Moğolistan’da 5
tane Türk-Moğol lisesi mevcuttur. Dolayısıyla Türkçe bilen eleman bulmak kolaydır. Buna ek olarak,
İngilizce de yaygın olarak kullanılmaktadır.

Tarım ve Gıda Ürünleri İhraç Potansiyelimiz

-, 2013

20 / 25


Sektör

GTİP

Hububat

Şekerli ve Çikolatalı
Mamüller

Şekerli ve Çikolatalı
Mamüller

Potansiyel
Ürün

1101 Buğday/
Mahlut Unu
Kakao
İçermeyen
Şeker
1704 Mamülleri
(Beyaz
Çikolata
dahil)
Çikolata ve
Kakao
1806 İçeren Diğer
Gıda
Müstahzarları

Ülkenin
Ülkenin Türkiye'nin Türkiye'nin
Türkiye'nin
Ülkenin
Türkiye'nin Türkiye'nin
Ülke
Türkiye'ye
Toplam
Ülkeye
Toplam
Dünya
Ülkeye
Toplam
Ülkeye
Ülkeye
İthalatında İlk ve Rakip
İthalatı
İhracatı
İhracatı
İthalatında İhracatındaki İthalatındaki
İhracatı
İhracatı
5 Ülke ve
Ülkelere
2011
2011
2011
Ülkenin
Değişim
Değişim
2011 Aylık 2012 Aylık Pazar Payları Uyguladığı
(milyon
(milyon
(milyon
Payı 2011
2010-2011
2010-2011
Veriler*
Veriler*
(%)
Gümrük
dolar)
dolar)
dolar)
(%)
(%)
Oranları

22,0

-

892,1

0,5

-

95,6

-

19,2

1,8

328,9

0,2

108,7

11,0

0,7

55,5

2,4

433,9

0,3

138,7

52,5

0,9

- Rusya (%99) MFN %5
Çin (%1)
Rusya (%43)
Ukrayna
(%13)
1,0 Almanya
MFN %5
(%12) Türkiye
(%10)
Brezilya (%8)
Rusya (%42)
Ukrayna
(%23)
1,0 Almanya
MFN %5
(%11) Çin
(%6) Türkiye
(%)

Ekmek, Kek,
Ukrayna
Pasta
(%41) Rusya
Bisküvi Vs.
(%26) Çin
Bisküvi
1905 ile Boş İlaç
26,1
1,6
621,6
0,1
16,1
32,1
0,8
1,2 (%15) Türkiye MFN %5
Kapsülü
(%6) Almanya
Mühür
(%2)
Güllacı Vs.
Tütün/Tütün
Singapur
Yerine
(%52)
Geçen
G.Kore(%16)
Endüstriyel Bitkiler
2402 Maddelerden
29,6
247,7
0,1
19,4
- Japonya(%14) MFN %5
Purolar,
Ukrayna(%9)
Sigarillolar
Rusya (%5)
ve Sigarillolar
Kaynak : Tablonun hazırlanmasında Türkiye'ye ilişkin rakamlarda TUİK, diğer ülkelere ilişkin istatistik rakamlarında UN-ITC TradeMap, gümrük vergisi konusunda AB ülkeleri için TARIC diğer ülkeler için kendi
gümrük idarelerinin verileri kullanılmıştır.
* Veriler 6 aylıktır.

Yasal Uyarı : Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Dokümanın her hangi bir yöntemle çoğaltılması ve/veya basılı ya da elektronik her hangi bir ortamda dağıtımı yasaktır.

21 / 25

Bisküvi
Moğolistan’ın 2010 yılındaki Ekmek, Kek, Pasta Bisküvi Vs. ile Boş İlaç Kapsülü Mühür Güllacı Vs.
(GTİP:1905) ihracatı bir önceki yıla göre %32 artarak 20,6 milyon dolara ulaşmıştır. Moğolistan’ın
ihracında başlıca ülkeler Ukrayna, Rusya, Çin, Türkiye ve Kazakistan’dır. Türkiye’nin Moğolistan’a ihraç
ettiği Ekmek, Kek, Pasta Bisküvi Vs. ile Boş İlaç Kapsülü Mühür Güllacı Vs.’nin değeri 2011 yılında bir
önceki yıla göre %17 artarak 1,55 milyon dolara ulaşmıştır.
Moğolistan’a ihraç ettiğimiz Ekmek, Kek, Pasta Bisküvi Vs. ile Boş
(GTİP:1905) ürünlerine ilgili ülkenin uygulamakta olduğu gümrük
Moğolistan’a ihraç ettiğimiz Ekmek, Kek, Pasta Bisküvi Vs. ile Boş
(GTİP:1905) ürünlerine ilgili ülkenin uygulamakta olduğu gümrük

İlaç Kapsülü
vergisi oranı
İlaç Kapsülü
vergisi oranı

Mühür Güllacı Vs.
MFN kapsamında %5’tir.
Mühür Güllacı Vs.
MFN kapsamında %5’tir.

Endüstriyel Bitkiler
Moğolistan 2010 yılında 28,2 milyon dolar değerinde Tütün/Tütün Yerine Geçen Maddelerden Purolar,
Sigarillolar ve Sigarillolar (GTİP:2402) ithalatı gerçekleştirmiştir. Moğolistan’nın tütün ithal ettiği
ülkelerin başında %52 ile Singapur gelmektedir. Singapur’u %14 ile G.Kore, %12 ile Kazakistan, %9 ile
Ukrayna ve %6 ile Japonya takip etmektedir.
Moğolistan’ın ülkemizden ithal ettiği Tütün/Tütün Yerine Geçen Maddelerden Purolar, Sigarillolar ve
Sigarillolara (GTİP:2402) uyguladığı gümrük vergisi oranı MFN kapsamında %5’tir.

Şekerli ve Çikolatalı Mamuller
2010 yılında 17,3 milyon dolarlık kakao içermeyen şeker mamülleri (beyaz çikolata dahil) (GTİP:1704)
gerçekleştiren Moğolistan 2009 yılında kadar bu ürün ithalatını da %39 arttırmıştır. Moğolistan’a kakao
içermeyen şeker mamülleri (beyaz çikolata dahil) ihraç eden ülkelerin başında % 39 ile Rusya
gelmekte olup bu ülkeyi %23 ile Ukrayna takip etmektedir. Almanya, Brezilya ve Arjantin diğer önde
gelen ihracatçı ülkelerdir. Türkiye’nin Moğolistan’a gerçekleştirdiği kakao içermeyen diğer şeker
mamülleri (beyaz çikolata dahil) 2011 yılında bir önceki yıla göre %119 artarak 1,82 milyon dolar
seviyesine ilerlemiştir.
Moğolistan, ülkemizden ithal ettiği kakao içermeyen şeker mamüllerine (beyaz çikolata dahil)
(GTİP:1704) MFN kapsamında %5 oranında gümrük vergisi uygulamaktadır.
Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarlarına (GTİP: 1806) baktığımızda Moğolistan’ın 2010
yılında bir önceki yıla göre ithalatının %39 arttırarak 36,3 milyon dolara ulaştığı görülmektedir. Rusya
ve Ukrayna sırasıyla, %44 ve %27 oranlarıyla en önde gelen tedarikçi ülkelerdir. Diğer ihracatçı ülkeler
ise Almanya, Çin ve Türkiye (%3) olarak sıralanmaktadır. Ülkemizin Moğolistan’a çikolata ve kakao
içeren diğer gıda müstahzarları ihracatı 2011 yılında bir önceki yıla göre %137 artarak 2,42 milyon
dolara ulaşmıştır.
Moğolistan ülkemizden ithal ettiği çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarlarına (GTİP: 1806)
uyguladığı gümrük vergisi oranı MFN kapsamında %5’tir.

Un
ITC Trademap verilerine gore 2010 yılında 14,4 milyon dolarlık buğday unu ithalatı gerçekleştiren
Moğolistan ithal ettiği buğday ununun %77’sini Rusya’dan, %22’sini Kazakistan’dan, %7’sini ise
Çin’den sağlamaktadır. Dünya’nın bir numaralı buğday unu ihracatçısı olan ülkemizin ise Moğolistan’a
herhangi bir ihracatı bulunmamaktadır.
Moğolistan MFN kapsamında buğday/mahlut unu ithalatında MFN kapsamında ülkemize %5 oranında
bir gümrük vergisi uygulamakla birlikte, sezonluk olarak yerli üreticileri korumak amacıyla 1 Ağustos
ve 1 Nisan tarihleri arasında gümrük vergisi oranı unda ve sebzelerde %15’e yükselmektedir.

Sanayi Ürünleri ve Hizmetler İhraç Potansiyelimiz

-, 2013

22 / 25


Sektör

GTİP

Potansiyel Ürün

Ülkenin
Ülkenin Türkiye'nin Türkiye'nin
Türkiye'nin
Ülkenin
Türkiye'nin Türkiye'nin
Ülke
Türkiye'ye
Toplam
Ülkeye
Toplam
Dünya
Ülkeye
Toplam
Ülkeye
Ülkeye
İthalatında ve Rakip
İthalatı
İhracatı
İhracatı
İthalatında İhracatındaki İthalatındaki
İhracatı
İhracatı
İlk 5 Ülke
Ülkelere
2011
2011
2011
Ülkenin
Değişim
Değişim
2011 Aylık 2012 Aylık
ve Pazar
Uyguladığı
(milyon
(milyon
(milyon
Payı 2011
2010-2011
2010-2011
Veriler*
Veriler*
Payları (%) Gümrük
dolar)
dolar)
dolar)
(%)
(%)
Oranları

7308

Demir/Çelikten İnşaat
Ve Aksamı

124,9

0,8

1.102

0,3

100

191,5

0,02

1,05

Otomotiv Ana ve
Yan Sanayi

8429

Dozerler, Greyder,
Skreyper,
Ekskavatör, Küreyici,
Yükleyici vb.

280,3

-

102

0,5

-

204,2

-

-

Otomotiv Ana ve
Yan Sanayi

8431

Ağır İş Makine ve
Cihazlarının AksamParçaları

113,6

0,3

697

0,2

30,8

137,7

0,26

-

İş ve Maden
Makineleri

8474

Toprak, Taş, Metal
Cevheri vb. Ayıklama,
Eleme vb. için
Makineler

99,4

-

347

0,5

-

48,7

-

-

Otomotiv Ana ve
Yan Sanayi

8701

Traktörler

155,3

-

370

0,3

-

87,4

-

-

Demir Çelik

Çin (%79)
Japonya
(%8)
G.Kore
(%6)
Rusya
(%3)
İngiltere
(%2)
Çin (%32)
Almanya
(%18)
Belçika
(%10)
Japonya
(%10)
Fransa
(%8)
Çin (%38)
Fransa
(%21)
Singapur
(%9)
Kanada
(%8)
Avustralya
(%5)
Çin (%54)
ABD
(%13)
Rusya
(%11) Şili
(%5) G.
Kore (%4)
Çin (%78)
ABD
(%14)
G.Kore
(%2) Çek
Cumh.
(%2)
Japonya


MFN %5

MFN %5

MFN %5

MFN %5

MFN %5

23 / 25

(%2)
Çin (%42)
ABD
(%17)
Eşya Taşımaya
Belarus
Otomotiv Ana ve
8704
Mahsus Motorlu
281,0
0,06
3.964
0,2
100
91,6
0,03
0,14 (%16)
MFN %5
Yan Sanayi
Taşıtlar
G.Kore
(%14)
Japonya
(%7)
Japonya
(%45)
ABD
(%28)
Otomotiv Ana ve 8703
Otomobil vd. Binek
346,6
6.486
0,1
165,4
0,1 G.Kore
MFN %5
Yan Sanayi
Araçlar
(%14)
Almanya
(%5)
İngiltere
(%2)
Kaynak : Tablonun hazırlanmasında Türkiye'ye ilişkin rakamlarda TUİK, diğer ülkelere ilişkin istatistik rakamlarında UN-ITC TradeMap, gümrük vergisi konusunda AB ülkeleri için TARIC diğer ülkeler için kendi
gümrük idarelerinin verileri kullanılmıştır.
* Veriler 6 aylıktır.

-, 2013

24 / 25

İş ve Maden Makineleri
2010 yılında yaklaşık olarak 67 milyon dolarlık toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme vb. için
makineler (GTİP:8474) ithalatı gerçekleştiren Moğolistan bu ürünlerin ithalatını Çin (%30), Kanada
(%17), ABD (%15), Rusya (%10), Endonezya’dan (%8) gerçekleştirmektedir.
Moğolistan toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme vb. için makinelerinde (GTİP:8474)
ülkemizden ithal ettiği ürünlere %5 gümrük vergisi uygulamaktadır.

Otomotiv Ana ve Yan Sanayi
Moğolistan 2010 yılında 92,1 milyon dolarlık dozer, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici
Vb. (GTİP: 8429) ithalatı gerçekleştirmiştir. 2011 yılında bu GTİP’te 102 milyon dolarlık ihracatı olan
ülkemizin Moğolistan’a ihracatı bulunmamaktadır. Bu GTİP’teki ürün ithalatı 2010’da %89 artan
Moğolistan’ın en büyük tedarikçi ülkeleri Çin (%34), Fransa (%20), G.Kore (%12), ABD (%9),
Rusya’dır (%7).
Moğolistan ülkemizden ithal ettiği dozer, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici Vb. (GTİP:
8429) ürünlerine MFN kapsamında %5 gümrük vergisi uygulamaktadır.
2010 yılında 48,3 milyon dolarlık ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları (GTİP: 8431) ithalatı
gerçekleştiren Moğolistan, ithalatını bir önceki yıla göre %48 arttırmıştır. Bu GTİP’teki ürünü
Moğolistan’a ihraç eden ülkelerin başında %32 ile Fransa gelmektedir. Fransa’yı Çin, Singapur, Japonya
ve Avustralya takip etmektedir.
Moğolistan ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları (GTİP: 8431) ithalatında ülkemize ve diğer
WTO (Dünya Ticaret Örgütü) üyesi ülkelere MFN kapsamında %5 gümrük vergisi uygulamaktadır.
Moğolistan 2010 yılında 82,9 milyon dolarlık traktör (GTİP: 8701) ithal etmiştir. Aynı dönemde yıllık
ihracatı 271 milyon dolar olan Türkiye ise Moğolistan’a traktör ihracı gerçekleştirmemiştir. Moğolistan’ın
traktör ithalatında başlıca tedarikçi ülkeler Çin (%88), Kanada (%17), ABD (%15), Rusya (%15) ve
Endonezya’dır (%8).
Traktör ithalatında ülkemizden ithal edilen ürünlere MFN kapsamında %5 gümrük vergisi
uygulanmaktadır.
2010 yılında otomobil , steyşın vagonlar, yarış arabaları (GTİP: 8703) ithalatı 130,7 milyon dolar olarak
gerçekleşen Moğolistan en çok Japonya’dan (%54) ithalat yapmıştır. Japonya’yı G.Kore, ABD, Almanya
ve İngiltere takip etmektedir.
Ülkemize bu ürünlerde (GTİP:8703) MFN kapsamında %5 gümrük vergisi uygulanmaktadır.
2010 yılında 146,8 milyon dolarlık eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar (GTİP: 8704) ithalatı
gerçekleştiren Moğolistan ithalatını 2009 yılına göre %337 arttırmıştır. Başlıca tedarikçi ülkeler Çin
(%40), ABD (%21), G.Kore (%12), Hindistan (%11) ve Japonya’dır (%6).
Ülkemizden ithal edilen eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlara (GTİP: 8704) Moğolistan ülkemizden
ithal ettiği ürünlere %5 oranında gümrük vergisi uygulamaktadır.

Tekstil ve Hazır Giyim Yan Sanayi
Moğolistan 2010 yılında 43,1 milyon dolarlık kadın/kız çocuk için örme takım elbise, takım, ceket,
pantolon vs. (GTİP:6104) ithalatı gerçekleştirmiştir. Bu ithalatın %99,4’ünü Çin’den gerçekleştiren
Moğolistan ithalatının %0,1’ini ise ülkemizden yapmıştır.
Moğolistan ülkemizden ithal ettiği kadın/kız çocuk için örme takım elbise, takım, ceket, pantolon vs.’e
(GTİP:6104) MFN kapsamında %5 gümrük vergisi uygulamaktadır.

Moğolistan - Düzenlenen Önemli Fuarlar


25 / 25


Mogolistan ulke raporu_2013

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Mogolistan ulke raporu_2013

Similar to Mogolistan ulke raporu_2013 (19)

More from UlkeRaporlari2013

More from UlkeRaporlari2013 (13)

Mogolistan ulke raporu_2013