Хоолны хордлогоос сэргийлэх зөвлөмж

1. Хоол хүнсээр дамжих буюу хүн амын дунд нэрлэж заншсан хоолны
хордлого нь өвчин үүсгэгч аливаа нян, вирус, шимэгчид болон төрөл бүрийн химийн
бодисоор бохирдсон хоол хүнсийг хэрэглэсний улмаас үүсдэг. Өвчин үүсгэгч бичил
биетнүүд хоол хүнсний зүйл дээр маш хурдан хугацаанд өсөж үрждэг. Ялангуяа дулааны
улиралд илүү эрчимтэй үрждэг байна. 1 ширхэг нян 10 цагийн дараа 1 тэрбум болон
үржиж, хоолны хордлого үүсгэдэг.
Нөлөөлөх хүчин зүйл
хүнсний хангамжийн даяарчлал,
хүнсний бүтээгдхүүний нэр төрлийн олшрол,
үйлдвэрлэлт, савлалт, тээвэрлэлтийн горимын өөрчлөлт шинэчлэлүүд,
өвчин үүсгэгчийн хувьсал,
хоол хүнсний аюулгүй хэрэглээний талаарх хүмүүсийн мэдлэг хомс байх,
дадал зуршлын буруутай үйлдэл гэх мэт олон зүйл нөлөөлж байна
Илрэх шинж тэмдэг:
Хоолны хордлогоос сэргийлэх зөвлөмж
-Хоол идэхийн өмнө гараа тогтмол угааж хэвших
-Хүнсний бүтээгдэхүүнийг зохих гарал үүслийн бичигтэй, тээвэрлэлтийн болон
хадгалалтын горим баримталдаг дэлгүүр, үйлчилгээний газраас худалдан авах
Хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэсэн он, сар, өдөр, хэрэглэх хугацаа, хадгалалтын
нөхцөл зэргийг харж үзэж авах
-Лаазалсан, нөөшилсөн, хагас боловсруулсан хүнс хонхойж цөмөрсөн, ан цав үүссэн бол
худалдаж авахгүй байх
-Өндөг, өндгөн бүтээгдэхүүн, майонез, мөхөөлдөс, кремтэй бялуу, жигнэмэгийг хөргөгч,
хөргүүрт хадгалдаг газраас худалдан авах
-Хүнсний бүтээгдэхүүнийг хөргөгчинд хадгалж, мах, махан бүтээгдэхүүнийг хөлдөөж
хэрэглэх
-Хоолыг чанаж, гүйцэд болгосон тэр даруйд хэрэглэх ба 2-оос дээш цаг бүү хадгал
-Жимс, ногоог бүлээн усаар угааж хэрэглэх
-Усыг буцалгаж хэрэглэх
-Болсон, түүхий бүтээгдэхүүнийг тусад нь хадгалж, болсон, түүхий бүтээгдэхүүний
бандан, модыг тусад нь хэрэглэж, угааж занших
-Хоол, хүнсийг чанахдаа 15 минутаас багагүй хугацаагаар буцалган, гүйцэд болгож
хэрэглэх
Боловсруулсан: ЭМГ-ын мэргэжилтэн Б.Пүрэвдулам
Хоолны хордлогоос сэргийлэх зөвлөмж
Бөөлжих
Гэдэс базлах
Суулгах
Дотор муухайрах
йрах
Халуурах
Шинж
тэмдэг

2. Хоол хүнсээр дамжих өвчин, түүний шалтгаан
ХХДӨ нь өвчин үүсгэж буй хүчин зүйлээс хамааран хоолны хордлого, гэдэсний халдварт
өвчин гэж ангилагддаг. Дэлхийд нийт 200 гаруй өвчин хоол хүнсээр дамждаг болох нь
батлагдсан байна.
Гараа тогтмол угаах
Гүйцэт болгох
лгохДээрх шинжтэмдэг
илэрвэл эмчидхандах

3. Гэдэсний халдварт өвчинд цусан суулга, сальмонеллез, гэдэсний хижиг,
кампилобактерийн халдвар, Е коли буюу гэдэсний савханцрын халдвар, гепатит А буюу
халдварт шар зэрэг өвчин багтана. Гэдэсний халдварт өвчний хоолны хордлогоос ялгарах
онцлог нь өндөр хоруу чанартай цөөн тооны бичил биетэн (нян, вирүс) хүний биед орсон
тохиолдолд өвчлүүлэх боломжтой бөгөөд эдгээр өвчин үүсгэгч нян вирүс нь халдварт
өвчтэй хүн, мал амьтнаас гадна орчинд халдварлан улмаар хоол хүнсний зүйл, бохир гар,
ус, хөрс, эд зүйлсээр дамжин хүний биед халдварлаж өвчлүүлнэ. Өвчтэй малын мах сүү,
бохирдсон хүнсний ногоо, жимснээс халдвар дамжиж болох бөгөөд хоол хүнс өвчин
үүсгэгч нян, вирүсээр бохирдоход нөлөөлөх гол хүчин зүйл нь хоол хүнсийг боловсруулах,
зөөвөрлөх, хадгалах, хэрэглэх үеийн эрүүл ахуй, ариун цэврийн шаардлага алдагдах
явдал юм.
Хоолны хордлого нь нянгийн гаралтай хоолны хордлого, нянгийн бус гаралтай хоолны
хордлого гэсэн 2 төрөлд хуваагддаг.
Нянгийн гаралтай хоолны хордлогын үед хоол, хүнсний бүтээгдэхүүн өвчин үүсгэгч
нянгаар бохирдож, тухайн хүнсний зүйлд нян их хэмжээгээр үржиж хороо ялгаруулах
бөгөөд улмаар уг хүнсийг хэрэглэсэн хүн өвчилнө. Хоолны хордлогын үед ихэвчлэн тухайн
хоолыг идсэнээс хойш хэдэн цагийн дотор хордлогын шинж тэмдгүүд илэрдэг ба өвчилсөн
хүнд голдуу бөөлжих шинж тэмдэг илэрдэг. Хоолны хордлогын шалтгаан нь гэдэсний
халдварт өвчний нэгэн адил мөн хоол хүнсийг бэлтгэх, боловсруулах, хадгалах, хэрэглэх
үеийн эрүүл ахуй, ариун цэврийн дэглэм алдагдсантай холбоотой. Нянгийн гаралтай
хоолны хордлогод стафилококк нянгаар үүсгэгдэх хоолны хордлого, хиамдлын савханцар
буюу клостридиум ботулинум нянгаар үүсгэгдэх ботулизм болон бусад төрлийн нянгаар
үүсгэгдэх хоолны хордлогыг дурьдаж болно.
Нянгийн бус гаралтай хоолны хордлого нь байгалийн гаралтай хортой ургамал (хортой
мөөг г.м), хортой далайн хүнс (загас, далайн нялцгай биет)-ээр үүсгэгдэхээс гадна хүнсний
зүйл төрөл бүрийн химийн бодисоор бохирдсон тохиолдолд үүснэ. Эдгээр хүнс
бохирдуулагч химийн бодист хүнд метал, пестицид, нитрат, нитрит, диоксин, хүнсний
нэмэлт бодис зэрэг орох бөгөөд хүнсийг үйлдвэрлэх, боловсруулах, бэлтгэх явцад
эдгээрээр бохирдох боломжтой. Хортой мөөгний хордлого, нитритийн давсыг хоолны
давстай андуурч хэрэглээд хордох, хүнд метал болон бусад химийн бодисыг их хэмжээтэй
агуулсан хоол хүнсийг хэрэглэснээр үүсэх цочмог хордлогууд нь нянгийн бус гаралтай
хоолны хордлогод хамаарна. Харин хүнд метал, пестицид, диоксин зэрэг химийн бодисыг
бага тун хэмжээгээр удаан хугацаагаар хоол хүнсээр дамжуулан авсан тохиолдолд хүний
биед химийн бодисын архаг хордлого үүсч, эрхтэн тогтолцооны төрөл бүрийн өвчнүүд,
хавдар зэрэг алсын үр дагаварт хүргэнэ.
ХХДӨ-ний үед илрэх шинж тэмдэг:
ХХДӨ буюу хоолны хордлогоор өвчилсөн хүнд ходоод гэдэсний хямралын шинж болох
суулгах, дотор муухайрах, бөөлжих, гэдэс базлах, халуурах шинжүүд түгээмэл илэрдэг.
Дийлэнх тохиолдолд эдгээр шинж тэмдэгүүд илэрдэг боловч энэхүү өвчний зарим
үүсгэгчид нь эрүүл мэндэд ноцтой үр дагавартай өвчлөл хүндрэлийг үүсгэдэг. Тухайлбал
сальмонеллез, кампилобактер болон иерсинийн халдварын улмаас үе мөчний үрэвсэл
буюу артрит, зарим төрлийн Е коли нянгийн халдвар нь бөөрний дутагдал, сальмонеллез,

4. листериозын үед менингит өвчин үүсэх тохиолдол байдаг. Хоол хүнсээр дамжих химийн
бодисуудаас хар тугалга, метил мөнгөн ус нь мэдрэлийн тогтолцоог хордуулах
үйлчилгээтэй бол кадьми хүнд метал нь бөөрний өвчин, хүнцэл хүнд метал, афлатоксин
буюу хөгц мөөгөнцрийн хор, акриламид, диоксин зэрэг химийн бодис нь хавдар үүсгэдэг
байна. Хөгц мөөгөнцрийн хор афлатоксин нь сонгомлоор элэгний хавдар үүсгэдэг.
ХХДӨ-өөр өвчлөх эрсдэл, өвчилсөн тохиолдолд авах арга хэмжээ:
ХХДӨ үүсгэгчээр бохирдсон хоол хүнс хэрэглэсэн ямар ч хүн өвдөх магадлалтай ч 5
хүртэлх насны хүүхэд, 65-аас дээш насны хүн, жирэмсэн эмэгтэйчүүд, дархлааны
тогтолцоо суларсан хүмүүс бусдаас илүү олон удаа, илүү хүнд өвчлөх эрсдэлтэй байдаг.
Иймд эмзэг бүлгийн эдгээр хүмүүс шүүрхий мах, түүхий болон дутуу болгосон өндөг,
түүхий, шүүрхий далайн хүнс, түүхий ус, ариутгаагүй сүү болон угаагүй жимс ногоо зэрэг
эрсдэлтэй бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй байх нь зүйтэй.
Хэрэв та өвчилсөн шалтгаанаа хүнснээс болсон гэж үзвэл доорх арга хэмжээг авна уу.
 Яаралтай эмчид хандах: Ялангуяа шинж тэмдгүүд арилахгүй удаан үргэлжилж, хүндрэх
шинж (цустай суулгах, ихээр дотор муухайрах, бөөлжих, өндөр халуурах г.м/) илэрвэл
эмчид зайлшгүй хандах хэрэгтэй. Өвчлөх эрсдэл өндөртэй бүлгийн хүн ам (жирэмсэн
эмэгтэй, бага насны хүүхдүүд, ахмад настан, дархлааны тогтолцоо суларсан хүмүүс)
өвчилсөн тохиолдолд эмчид нэн даруй хандах шаардлагатай.
 Хэрэв өвчлөл үүсгэсэн гэж сэжиглэж буй хоол хүнсний зүйлийг олон хүн цугларсан хүлээн
авалт, ресторан болон бусад нийтийн хоолны газарт хэрэглэсэн, эсвэл дэлгүүрээс
худалдаж авсан бол орон нутгийн эрүүл мэндийн байгууллагад яаралтай мэдэгдэх
хэрэгтэй.
Хоол хүнс бохирдоход нөлөөлөх хүчин зүйлс
Хоол хүнс бэлтгэх, боловсруулах, худалдаалах, хэрэглэх, хадгалах, тээвэрлэх үед эрүүл
ахуй, ариун цэврийн дэглэм алдагдсаны улмаас хоол хүнс нянгаар бохирдох нөхцөл
бүрддэг. Мах, махан бүтээгдэхүүн, далайн гаралтай хүнс, чанасан будаа, гоймон, кремтэй
бүтээгдэхүүн, сүү, бяслаг, өндөг зэрэг уураг, нүүрс усаар баялаг хүнсний бүтээгдэхүүн,
мөн бүх төрлийн болсон хоолонд нян өсөж үрждэг. Нян өсөж үржихэд хугацаа, дулаан
чийглэг хэрэгтэй байдаг. Нэг нян 2 дахин их тоотой болж үржихэд ердөө 15 минут
хангалттай, 6 цагийн дотор 1 нян 16 сая тоотой болж үржинэ. Иймээс хоол хүнсийг
хөргөгчинд биш тасалгааны хэмд удаан хугацаагаар хадгалах нь ХХДӨ үүсгэгч нян тухайн
хоол хүнсэнд үржиж хүн хэрэглэсэн тохиолдолд өвчлүүлэх эрсдэл үүсгэнэ.
Өвчин үүсгэгч нянгаар бохирдсон хоол, хүнсний бүтээгдэхүүнийг гаднаас нь хараад мэдэх
боломжгүй, амт, үнэр, өнгө, гадаад байдлын хувьд өөрчлөлтгүй байдаг. Эдгээр үл үзэгдэгч
бичил биетнүүд нь хүнстэй харьцаж буй газарт хүнс бэлтгэх тавиур мод, сав суулга,
ширээний тавцан, аяга таваг угаагч порлон зэрэг гадаад орчинд хаа сайгүй тархсан
байдаг. Өвчин үүсгэгч нянгууд нь гарын ариун цэвэр сахиагүй, хүнстэй хүрэлцэх бүх
гадаргуу, сав суулга зэргийг сайтар угааж цэвэрлээгүй тохиолдолд хүнсийг бохирдуулдаг.

5. Хоол хүнсээр дамжих өвчний гаралт, өвчлөлд нөлөөлөх хүчин зүйлс - дэлхий
нийтэд болон манай улсад:
ХХДӨ нь сүүлийн жилүүдэд дэлхий нийтэд өвчлөл, нас баралтын томоохон шалтгаан
болж байгаа ба улс орнуудад эдгээр өвчний гаралт ихсэж нийгмийн эрүүл мэндийн болон
эдийн засгийн тулгамдсан асуудал болж байна. Дэлхий нийтэд гарч буй ХХДӨ-нүүдээс
хамгийн түгээмэл тохиолдож байгаа нь сальмонеллез, кампилобактерын халдвар, цусан
суулга, иерсиниоз, Е колийн халдварууд, гепатит А байгаа бөгөөд жилд 100000 хүн амд
0.01-137 тохиолдол бүртгэгддэг байна. ДЭМБ-ийн мэдээгээр дэлхийд жилд 3.3 сая хүүхэд
суулгалтаар өвчилж, нас баралтын 80%-ийг 2 хүртэлх насны хүүхдийн нас баралт эзэлдэг.
Хөгжингүй орнуудад хиамдал, сальмонеллез, Е колийн халдварын VTEC хэлбэр
давамгайлж байгаа бол хөгжиж буй орнуудад Е колийн халдварын ETEC ба EPEC
халдварууд, цусан суулга, холер, шимэгчийн халдвар илүүтэй гарч байна.
АНУ-д жил бүр хоол хүнсээр дамжих өвчний 76 сая хүртэл тохиолдол бүртгэгдэж, уг
өвчний улмаас 5000 хүн нас бардаг бол Англи улсад эдгээр өвчний нийт 2366000
тохиолдол, 718 нас баралт гардаг байна.
Улс орнуудад гарч буй ХХДӨ-ний дэгдэлтүүд нь ихэвчлэн мах, махан бүтээгдэхүүн,
шувууны мах, өндөг, өндгөн бүтээгдэхүүн хэрэглэсэнтэй холбоотой гарсан байна. ХХДӨ-
ний дэгдэлтийг үүсгэж байсан үүсгэгчдийг ямар хүнсний бүтээгдэхүүнээр дамжсан
болохыг үзүүлбэл:
 Сальмонел: өндөг, шувууны мах, жимс, хүнсний ногоо, мах
 Кампилобактер: тахианы мах, ариутгаагүй сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, ус
 Шигелл буюу цусан суулгын үүсгэгч: жимс, хүнсний ногоо, үхрийн махан стиик
 E коли O157:H7: гамбургер, салями, ариутгаагүй сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, жимсний шүүс
 Клостридум ботулинум: гэрийн нөхцөлд нөөшилсөн хүнс
 Криптоспоридиум: ус
 Циклоспор: бөөрөлзгөнө жимс
 Листери: зөөлөн бяслаг, ариутгаагүй сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, хүнсний ногоо
 Вибрио вульнификус: далайн нялцгай биетэн
 Иерсини энтерколитика: түүхий гахайн мах, ариутгаагүй сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, ус
Эдгээр орнуудад дэгдэлтийн үед өвчлөлийн шалтгаан болсон хүнсний зүйлийг хаана
хэрэглэсэн болохыг судлахад, ихэвчлэн гэртээ болон гэрээс гадуур нийтийн хоолны
газруудад хэрэглэсэн байна. ХХДӨ гарахад нөлөөлсөн гол хүчин зүйл нь хоол хүнсний
зүйлийг бэлтгэх, болгох, хадгалах хугацаа, температурын горимын зөрчил байжээ.
ХХДӨ-ний хөнгөн явцтай тохиолдлууд нь ихэвчлэн эмнэлгийн тусламж авалгүй эдгэрдэг
бол илүү хүнд тохиолдлын үед хэвтэж эмчлүүлэх шаардлагатай ба удаан хугацаанд
хөдөлмөрийн чадвараа алдах, тахир дутуу болох, нас барах аюултай. Өвчлөл дутуу
бүртгэгдэх, өвчин үүсгэгчид нь хоол хүнснээс гадна ус, ахуй хавьтлаар дамжих
боломжтой, оношлогооны асуудал хүндрэлтэй, өвчилсөн хүн ихэвчлэн эмнэлэгт

6. ханддаггүй зэрэг олон хүчин зүйлийн улмаас хүн амын дундах ХХДӨ-ний бодит өвчлөлийг
тооцох, хүн амын эрүүл мэндэд үзүүлж буй үр нөлөөг үнэлэхэд хүндрэлтэй байдаг.
Манай улсад 2011 онд гэдэсний халдварт өвчний 17247 тохиолдол бүртгэгдсэн нь нийт
халдварт өвчний дотор 40.3 хувийг эзэлж байна. Улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн гэдэсний
халдварт өвчний 6733 (39%) нь Улаанбаатар хотод гарсан байна. Гэдэсний замын
халдварт өвчний 78.9 хувийг вирүст гепатит А, 12.3 хувийг цусан суулга, 6.0 хувийг гар хөл
амны өвчин, 1.6 хувийг хүнсний гаралтай бактерт хордлого тус тус эзэлж байна. Сүүлийн
10 жилд нийт халдварт өвчний дотор хоол хүнсээр дамжих халдварын өвчлөл 30 шахам
хувийг эзэлж, Дорноговь, Дундговь, Орхон, Хэнтий, Улаанбаатар хотод 10000 хүн амд
ноогдох өвчлөл улсын дундаж (41.3)-аас өндөр байна.
НЭМҮТ-өөс 2008 онд хийсэн судалгаагаар судалгаанд хамрагдсан хүн амын 21.4% буюу
дунджаар 5 хүн тутмын нэг нь жилдээ ходоод гэдэсний цочмог хямралын өвчилдөг, өвдсөн
5 хүн тутмын зөвхөн хоёр нь эмчид ханддаг байна. Өвчлөлийн тохиолдлын 60 орчим хувь
нь хоол хүнсний хэрэглээтэй холбоотой байсан ба өвчин үүсгэсэн байж болзошгүй
хүнсний зүйлийн дийлэнх хувийг чанаж болгосон хоол (38-43.2%), мах, махан
бүтээгдэхүүн (8.5-17.8%), жимс ногоо (11.4-16%), сүү, сүүн бүтээгдэхүүн (6.2-15.2%) эзэлж
байжээ. ХХДӨ-өөр өвчилсөн 2 хүн тутмын нэг нь хордлого үүсгэсэн гэж сэжиглэж байгаа
хоол, хүнсийг гэртээ хэрэглэсэн байгаа нь хүн амын дундах ариун цэвэр, эрүүл ахуйн
дадал хангалтгүй, хүнс хоолыг аюулгүй хадгалах, бэлтгэх, хэрэглэх мэдлэг дутмаг байгааг
илтгэж байна.
ХХДӨ-нөөс сэргийлэх арга зам
ХХДӨ-нөөс сэргийлэхийн тулд хүнстэй харьцагч бүх хүн ДЭМБ-аас гаргасан Аюулгүй хоол
хүнсний 5 түлхүүр зарчмыг дагаж мөрдөхийг зөвлөж байна.
ХХДӨ-нөөс сэргийлэхийн тулд эдгээр зарчмыг зөвхөн хүнсний үйлдвэр, хүнсний дэлгүүр,
нийтийн хоолны газрууд зэрэг хоол хүнсний үйлдвэрлэл үйлчилгээний газруудад
хэрэгжүүлэхээс гадна хоол хүнсийг гэрийн нөхцөлд бэлтгэх, боловсруулах, хадгалах,
хэрэглэхэд хэвшүүлэх шаардлагатай.
Түлхүүр 1: Цэвэр байх нь бичил биетнүүд өсч үржин, тархахаас урьдчилан
сэргийлнэ.
 Хоол бэлтгэх, идэхийн өмнө, бие зассаны дараа гараа тогтмол савандаж угаах
 Хоол хүнс бэлтгэхэд хэрэглэдэг бүх гадаргуу, сав суулга, багаж хэрэгслийг тогтмол угааж
цэвэрлэх, халдваргүйтгэх
 Гал тогоонд шавьж, мэрэгч, бусад амьтан орохоос сэргийлэх
Түлхүүр 2: Болсон түүхий хүнсийг тусгаарлах нь бичил биетнүүд дамжихаас
сэргийлнэ.
 Түүхий мах, далайн гаралтай хүнсийг чанаж, болгосон хүнсний зүйлсээс тусад нь хадгалах
 Мах, ногооны тавиур модыг бусад болгосон хүнс бэлтгэдэг тавиураас тусад нь байлгах
 Хүнс худалдан авахдаа шууд хэрэглэх бэлэн хоол хүнсийг түүхий хүнстэй холихгүй байх.

7.  Түүхий хүнсний зүйлийг бэлтгэх багаж, хэрэгслийг хэрэглэхийн өмнө ба дараа нь угааж,
цэвэрлэж хэвших
Түлхүүр 3: Хоол хүнсийг гүйцэд болгосноор бичил биетнүүд устдаг.
 Хоол хүнсийг 700С-аас багагүй хэм хүртэл нь чанаж, болгож хэрэглэх
 Хоол хүнсээ богино долгионы зууханд халаах бол зориулалтын сав ашиглан үе үе хутган
гүйцэд халааж хэрэглэх
 Шөлтэй хоолыг буцалтал нь, малын мах, тахиа, шувууны махыг ягаан шүүс гарахгүй
болтол нь гүйцэд чанаж болгох
Түлхүүр 4: Хоол хүнсийг зохих хэмд хадгалах нь бичил биетэн өсч, үржихээс
сэргийлнэ.
 Болгосон хоолыг хэрэглэхийн өмнө халуунаар нь (600С-аас дээш хэмтэй) хадгалах ба
тасалгааны хэмд 2 цагаас илүү хугацаагаар байлгаж болохгүй.
 Түргэн мууддаг хүнсийг худалдаж авсан даруйдаа хөргөгчинд (50С-аас бага) хийж
хадгалах
 Хүнсийг хөргөгчинд хэт удаан хадгалахгүй байх
 Хөлдөөсөн хоол хүнсийг тасалгааны хэмд гэсгээж болохгүй, харин богино долгионы
зууханд, хөргөгчний хөргүүрийн хэсэгт, эсвэл хүйтэн усанд барьж гэсгээх
Түлхүүр 5: Ундны цэвэр ус, хүнсний аюулгүй түүхий эдийг сонгох нь бохирдлоос
сэргийлнэ.
 Ундны усаа баталгаатай эх үүсвэрээс хэрэглэх
 Усыг буцалгаж хэрэглэх
 Хүнсний ногоо, жимсийг угааж хэрэглэх
 Ариутгасан сүү зэрэг боловсруулалт хийсэн, аюулгүй хоол хүнсийг сонгож хэрэглэх.
 Хугацаа нь дууссан хүнсний бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй байх.
 Ус авах, хадгалах савыг цэвэр байлгах
Эдгээр 5 түлхүүр зөвлөмжийг иргэн та амьдралдаа хэвшүүлснээр ХХДӨ-нөөс өөрийгөө
болон гэр бүлээ хамгаалж чадна.
--> ЭРҮҮЛ НААДАЦГААЯ
Нийгмийн Эрүүл Мэндийн Үндэсний Төв,
Хоол Судлалын Төвийн ЭША
ХООЛНЫ ХОРДЛОГО ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Хүнсний бүтээгдэхүүний буруу хадгалалт, тээвэрлэлт түүнчлэн боловсруулалтын явцад
эрүүлахуй, технологийн горим алдагдах, хувь хүний буруу үйл ажиллагаа зэргээс хамаарч
чанар байдлаа алдах, гадна орчны нөлөөлөл үйлчлэх, нян үржих нөхцөл үүсдэг. Ийнхүү

8. эрсдэлд өртсөн хүнсний бүтээгдэхүүн нь хоолны хордлого үүсгэнэ. “Хорт бодис эсвэл
эмгэг төрөгч бичил биетэн агуулсан хоол, хүнс хэрэглэснээр үүсэх өвчлөлийг хоолны
хордлого гэнэ” гэж тодорхойлж болох юм. Хоолны хордлого нянгийн ба нянгийн бус
(химийн) гаралтай байдаг. Нянгийн гэдэг нь түгээмэлтохиолдлоор илэрдэг, сальмонелл
ба гэдэсний бүлгийн савханцараар үүсгэгдсэн хордлого юм. Энэ бүлгийн нянгууд нь
ихэвчлэн өвчилсөн амьтны мах, махан бүтээгдэхүүн (буруу хадгалалттай, боловсруулалт
хийсэн, чанар байдлаа алдсан), өндөг зэрэг түргэн гэмтдэг бүтээгдэхүүнд элбэг үүснэ.
Харин нянгийн бус хордлого гэдэг нь хорт өвс, хортой мөөг, зарим төрлийн загас, химийн
бодисоос үүсдэг.
Нянгийн гаралтай хоолны хордлого:
 Сальмонеллийн бүлгийн нянгаар хордох
 Гэдэсний эмгэг төрөгч нянгаар хордох
 Ботулизм-агааргүй (анаэрбоы) нөхцөлд амьдардаг хөдөлгөөнт савханцар (бацилл)-аар
үүсгэгдэжхордох
 Стафилококкийн хоолны хордлого- маш түгээмэлтохиолддог нянгаар хордох
Нянгийн бус гаралтай хоолны хордлого:
 Хүнд металлын давсны хордлого
 Химийн хорт бодисын хордлого
 Мөөгний хордлого
 Хорт ургамал, жимсний хордлого
Хоолны хордлогын шинж тэмдгүүд
Хоолны хордлогын шинж тэмдгийн илрэх хугацаа нь харилцан адилгүй бөгөөд
хэрэглэсэн хоол, хүнсний бүтээгдэхүүний бохирдлын хэмжээнээс шууд хамааралтай. Хорт
бодис агуулсан хоол, хүнс идэж хэрэглэсэнээс болжхагас цагийн дараа ч шинж тэмдэг
илэрч, хэдэн өдрөөр ч үргэлжилж болно. Хоолны хордлогын шинж тэмдэг янз бүрээр
илэрнэ. Хамгийн түгээмэлтохиолдол нь халуурах, хоолны дуршил буурах, нүд шарлах
(гепатит А–гаар хордсон тохиолдолд) зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ. Цусан суулгын үед
хүчтэй гүйлгэж өндөр халуурна. Хоолны хордлогын хамгийн аюултай хэлбэр нь
ботулизмын хордлого байдаг. Энэ хордлогын шинж тэмдэг нь хараа муудах, бие сулрах,
мэдрэлийн систем бүхэлдээ хүлээжавах чадваргүй ч байж болно. Энэ төрлийн хордлого
нь хиам, далайн бүтээгдэхүүн, түүнчлэн зөгийн балнаас ч болж үүснэ. Олон төрлийн
мөөгөнд байдаг хорт бодис тун аюултай. Энэ хордлогын үед дотор муухайрах, бөөлжих,
халуурах түүнчлэн хий юм үзэх тохиолдол ч бий. Пестицидийн хордлогын үед сульдаа,
булчингийн таталт, шүлс их хэмжээгээр ялгарах, гар, хөл чичрэх зэрэг шинж тэмдэг
илэрдэг.
Хоолны хордлогын шинж тэмдэг илэрсэн тохиолдолд эмнэлэгийн тусламж авах нь
хамгийн чухал, харин сонссон сураг, өмнөх туршлага, энгийн хүний зөвлөгөөгөөр эмчилгээ
хийхийг хориглоно.
Мөөгний хордлого
Хүн төрөлхтөн эрт цагаас эхлэн мөөгийг хоол хүнсэндээ өргөн хэрэглэсээр ирсэн билээ.
Гэвч мөөг нь идэшний, идэшний бус (хортой) гэж байдаг. Мөөг нь шинэлэг байдлаараа
удаан хадгалагдах боломжгүй учраас хатаах, давслах, даршлах, консервлох аргуудаар

9. бэлтгэж хэрэглэдэг. Дээрх ажиллагааны явцад технологийн горим алдах, буруу хадгалах
зэрэг нь хордлого гарах шалтгаан болохоос гадна мөөгийг танихгүйгээс хортой мөөг
хэрэглэсэнээс үүссэн хордлого түгээмэлбайдаг. Мөн давсалсан, цуужуулсан мөөг
хадгалсан савнаас, эсвэлмөөгийг буруу боловсруулсан зэргээс хордож болно. Мөөгний
хордлогын шинж тэмдэг нь хэрэглэсний дараа цаг орчмын дараа илэрч, бие сулрах, дотор
муухайрах, таталт өгөх, хий үзэгдэлилрэх шинж тэмдэг илэрдэг.
Хортой мөөгний тухай
Хортой мөөгийг хордуулах байдлаар нь үндсэн 3 бүлэгт хуваадаг.
1. Хоол боловсруулах эрхтнийг хордуулах мөөгүүд. Энэ төрлийн мөөгний хордлого 15-
60 минутын дараа илэрч 2-7 хоног үргэлжлэх бөгөөд сул биетэй өвчтөнийг үхүүлж ч
мэднэ. Үүнд: Сархи, бүрэн чанагдаагүй намрын Хожуулдай, Далбигын төрлийн зарим
мөөгнүүд орно
2. Мэдрэлийн системд огцом нөлөөлдөг хор бүхий Ялхор, Хүрмэг, Сархи төрлийн зарим
зүйл мөөгнүүд багтдаг. Эдгээр мөөгийн хордлого 30 минутаас 2 цагийн дараа мэдрэгдэж
инээх, уйлах, хий юм харах, ухаан алдах гэдэс хямрах зэргээр илэрнэ.
3. Хор нь цусны сийвэнд шууд нөлөөлдөг цайвар, үмхий болон хаврын зэрэг Ялхор орно.
Энэ бүлэгт багтдаг мөөгний хордлого 30 минутын дараа элэг бөөрөнд үйлчилж эхэлдэг
хэдий ч 24-48 цагийн хооронд хордлогын ямарч шинж илэрдэггүй. Хэдийгээр хортой мөөг
идэшний мөөгнөөс цөөхөн нь ч хор уршиг нь багадахгүй. Иймээс хортой мөөгнүүдийг
идэшний мөөгнөөс ялгаж сурах нь чухал. Хортой мөөг чанасан уусмалд мөнгөн халбага
хийхэд харалдаг.
Мөөг хөгширхөд түүнд буй бодисууд задарч эхэлдэг учир удаан хадгалсан хүнсний
мөөгөнд нь ч хордож болох талтай.
- Тарвас (шийгуа)-наас ч хордож болно
Тарвас нь 90 орчим хувийн уснаас бүрддэгч их хэмжээний амин дэм, ашигтай бодис
агуулсан жимс. Тарвасны хордлого дулааны улиралд түгээмэлбайдаг бөгөөд түүхий дутуу
болсон тарвасыг хураан авч буруу нөхцөлд удаан хадгалж хэрэглэснээр хордлогод
хүргэнэ. Лангууны жимснээс амтлахыг татгалзах хэрэгтэй.
- Нүүрстөрөгчийн ислийн хийн (угарын) хордлого
Нүүрстөрөгчийн ислийн хордлого хүний бие организмд илрэхийг олон жилийн туршид
“угарын хордлого” нэрлэж иржээ. Орчин үед “угарын хийн хордлого” түгээмэлилрэх
боллоо. “Угарын хий” хамгийн аюултай шинж нь агаарт тархсан эсэхийг тусгай тоног
төхөөрөмжгүйгээр мэдэх боломжгүй, хий ямар ч үнэргүй байдаг. Ердийн зуухны ойролцоо
хүчилтөрөгчийн консентраци хангалттай биш бол “Угарын хий” үүсэх бүх л нөхцөл бүрддэг
байх жишээтэй. Энгийн автомашины хөдөлгүүр асах үед нүүрс хүчилийн хийн оронд
(бензин шатах бүтээгдэхүүн) хүн хордоход ч хүргэх угарын хий үүсдэг. Угарын хийн
хордлого нь хэзээ түүгээр амьсгалж эхэлснээ ч үл анзаараагүйгээр гэнэт үүсдэг.
Хордлогын шинж тэмдэг нь толгой өвдөх, ухаан самуурах, хоолой боох шинж тэмдгээр
илэрч, цэвэр агаар яаралтай амьсгалуулахгүй бол үхэлд ч хүргэдэг.
- Мөнгөн усны хордлого
Мөнгөн ус их хэмжээгээр агуулсан агаараар удаан хугацаанд амьсгалвал мөнгөн усны
хордлого үүсдэг. Түүнчлэн мөнгөн ус хүний арьсанд хүрэх, ямар нэг хэмжээгээр хоол

10. боловсруулах системд нэвтрэн орсоноор хордоно.
Мөнгөн усны хордлогын шинж тэмдэгүүд энгийн хоолны хордлогын шинж тэмдэгтэй
адил төстэй. Үүнд: бие сулрах, дотор муухай оргих, толгой өвдөх, өндөр халуурах,
огиулах, зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ. Хордлого илэрсэн үед цаг алдалгүй зөв эмчилж
богино хугацаанд эдгээжболно. Их хордсон үед эмчилгээний үр дүн удаан байх талтай.
Мөнгөн усны хордлогыг шүлс, шээс, ялгадасны шинжилгээгээр тодорхойлогдоно.
Эмчилгээний арга нь бие махбодиос мөнгөн усыг гаргах зарчмаар хийгддэг. Мөнгөн усны
хордлогын архаг хэлбэрээр өвчилж буй өвчтөнд хүхэрт устөрөгчийн ванныг хэрэглэдэг.
- Хлор – хордлогын эх булаг
Хлор нь хий, чөлөөт хэлбэрт ногоон- шар, шар өнгөтэй, маш хурц үнэртэй химийн бодис
байдаг. Хлор нь хүний бие организмд тодорхой хэмжээгээр байдаг. Харин хийн
зөвшөөрөгдөх концентраци ихсэхэд хүнд хортой нөлөө үзүүлнэ.
Ялангуяа амьсгалын замаар бие мах бодид нэвтрэн орвол хий хэлбэрийн хлор
аюултай. Энэхүү хийн үйлчлэл нь хүчтэй хордох шалтгаан болно. Хлор нь хүний
амьсгалын замаар организмд нэвтрэн орж, улмаар амьсгалын үйл ажиллагааг бүрэн
дарангуйлж, уушгинд химийн түлэгдэлт үүсгэж, үхлийн шалтгаан болдог. Хөнгөн
хэлбэрээр хордоход цээжөвдөх, нүд хуурайших, хуурай ханиалгах, уушиг хавагнах шинж
тэмдэг илэрнэ. Зарим тохиолдолд эхний үед анзаарагдахгүй ч бие махбодын байдлаас
болж хэдэн өдрийн дараа үхэлд ч хүргэж болзошгүй. Хлорын үйлдвэрт ажилладаг хүмүүс
хордлогод өртөх магадлалтай. Тэдэнд эмнэлэгийн үзлэг байнга хийх шаардлагатай.
Хлорын бага зэрэг хэмжээ (доз) нь сүрьеэгээр өвдөх аюулд хүргэнэ.
Монгол улсын үндэсний зөвлөх, Нийтийн хоолны инженер технологич,
С.Нарангэрэл, доктор (Ph.D)