Лекц-4

1. Товч агуулга лекц №4
• Өөх, тос, тосонцор бодис
• Липидийн ангилал
• Тосны хүчил

2. Гурван атомт спирт глицерин ба
тосны хүчлүүдээс тогтсон өндөр
молекулт органик нэгдлийг
липид буюу өөх тос гэнэ. Үүнээс
гадна өөх тостой төсөөтэй
(липойд) бодисууд хамаарагдана.

3. Физик шинж чанарын хувьд
усанд уусдаггүй гидрофоб шинж
чанартай байдаг. Харин органик
уусгагчид болох эфир, бензол,
ацетон, бензин,
хлортнүүрстөрөгчид уусдаг.
өөх тос нь ханасан буюу хатуу
эсвэл ханаагүй буюу шингэн
байдалтай байж болно.

4. Ихэвчлэн амьтны гаралтай өөх
тос нь хатуу, ургамлын тос
шингэн байдаг. Төрөл бүрийн
эсэд агуулагдах тосны хэмжээ
нь харилцан адилгүй байдаг.
Амьтны ихэнх эсэд 5-15% өөх
тос агуулагддаг бол өөхлөг
эдийн эс 90% хүртэл өөх тосыг
агуулсан байж болдог.

5. Липидийн ангилал
Энгийн
липид
Тосны хүчил
Сквален
Нийлмэл
липид
Фосфолипид
Гликолипид

6. Тосны хүчил
Ханаагүй
2, 3 холбоотой
Ханасан
Хоёрчийн холбоо
агуулаагүй

7. Одоогоор практикт хамгийн
өргөн тархсан 20 орчим тосны
хүчил байна. Эдгээр нь бүгд 12-
24 нүүрстөрөгчийн атом
агуулсан тэгш тоот хүчлүүд
бөгөөд тэдгээрээс зонхилох
олонх нь С12 ба С18
нүүрстөргчийн атом агуулсан
пальмитины, стеарины, олейны
ба линолын хүчлүүд байдаг.

8. Физиологийн зарим чухал ханасан
тосны хүчлүүд
С-ийн
атомын
тоо
Нэршил / олон улс / Системчилсэн
нэршил
Томьёо
6 Капроны хүчил Гексаны хүчил СН2-(CH2)4-COOH
8 Каприлын хүчил Октаны хүчил CH3-(CH2)6-COOH
10 Каприны хүчил Деканы хүчил CH3-(CH2)8-COOH
12 Лауроны хүчил Додеканы хүчил
14 Миристиний хүчил Тетрадеканы хүчил
16 Пальмитины хүчил Гексадеканы хүчил
18 Стеарины хүчил Октадеканы хүчил
20 Арахины хүчил Эйкозаны хүчил
22 Бегений хүчил Докозаны хүчил

9. Липидийн молекулыг бүтээж буй бүрдэл хэсгүүдээс
хамааруулан
Глицерин
агуулсан липид
ФосфоглицеридСаармаг тос

10. Глицерин
агуулаагүй
липид
Бусад бодистой
холилдсон
липид
Сфинголипид Стериод
Цагирагт бус
липид
Терпен

11. Тосны хүчил
2-28 С-ийн атом
агуулсан
байдлаар
оршино.
Этаны, Бутаны,
Октаны г. м
СnH2nO2 гэсэн
томьёонд
захирагддаг
Ханасан
Нэг хос холбоо 9-
10-р байранд
байдаг
Олейны, линолын
3хос холбоотой
хүчлээс
линоллений
Ханаагүй

12. Амьд бие махбодийн эсэд өөх тос нь дараах үндсэн
үүргийг гүйцэтгэж байдаг.
Бүтээн байгуулах. Эсийн
мембраныг бүтээж байдаг
үндсэн материал бол өөх тос
байдаг. Цитоплазмын мембраны
75-95% нь фосфолипидээс
тогтож байдаг. Фосфолипидээс
гадна амьтны эсийн цитоплазмд
холестирин агуулагдаж байдаг.

13. Энергийн эх үүсвэр болох.
Амьтдад өөхөн эдийг өвөл
намрын улиралд ихээр
хуримтлуулдаг. 1гр өөх тосны
задралаас ойролцоогоор 38,9
кДж энерги ялгардаг. Энэ нь 1гр
нүүрс ус, уургийн задралаас
үүсдэг энергиэс ойролцоогоор 2
дахин илүү хэмжээний энерги
ялгардаг болохыг харуулж

14. • Дулаан тусгаарлах. Ялангуяа
далайн амьтад хүйтнээс
хамгаалж өөхөн эдийн давхрааг
ихээр хуримтлуулсан байдаг.
Физик шинж чанарын хувьд
өөхөн давхраа нь дулааныг муу
дамжуулдаг. Иймээс амьтдыг
гадагш дулаанаа алдахаас
сэргийлж чаддаг байна.

15. • Зохицуулах. Зарим төрлийн
горомнууд өөх тосны гаралтай
бодисууд байдаг. Эдгээр
бодисын солилцоог зохицуулах
үүрэгтэй байдаг. Жишээлбэл:
Бэлгийн гормон болох
тестостерон, эстроген нь
химийн шинж чанарын хувьд
өөх тос байдаг.