SlideShare a Scribd company logo
1 of 24
Download to read offline
Së GD & §t nghÖ an
         Tr−êng THPT §Æng thóc høa




               sin4x + cos2x
              ∫ sin x + cos x dx
                  6       6




     tÝch ph©n
          1 ( x +1) - ( x -1)
               6         6
     dx
I= ∫ 8
    x +1 2 ∫
        =                     dx = ...
                 x 8 +1


                      Gi¸o viªn : Ph¹m Kim Chung
                      Tæ : To¸n




           N¨m häc : 2007 - 2008
12

                                                                  ∫   bµi gi¶ng tÝch ph©n                                        Ph¹m Kim Chung                                  Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
                                                              2007




                                                                                                                                         “ Thùc ra trªn mÆt ®Êt lμm g× cã ®−êng, ng−êi ta ®i l¾m th× thμnh ®−êng th«i ! ”
                                                                                                                                                                                                            - Lç TÊn -
        ViÕt mét cuèn tμi liÖu rÊt khã, ®Ó viÕt cho hay cho t©m ®¾c l¹i ®ßi hái c¶ mét ®¼ng cÊp thùc sù ! Còng may t«i kh«ng cã t− t−ëng lín cña
mét nhμ viÕt s¸ch, còng kh«ng hy väng ë mét ®iÒu g× ®ã lín lao v× t«i biÕt n¨ng lùc vÒ m«n To¸n lμ cã h¹n .. Khi t«i cã ý t−ëng viÕt ra nh÷ng ®iÒu
t«i gom nhÆt ®−îc t«i chØ mong sao qua tõng ngμy m×nh sÏ lÜnh héi s©u h¬n vÒ m«n To¸n s¬ cÊp..qua tõng tiÕt häc nh÷ng häc trß cña t«i bít b¨n
kho¨n, ng¬ ng¸c h¬n.. Vμ nÕu cßn ai ®äc bμi viÕt nμy nghÜa lμ ®©u ®ã t«i ®ang cã nh÷ng ng−êi thÇy, ng−êi b¹n cïng chung mét niÒm ®am mª sù
diÖu k× To¸n häc .

           Thö gi¶i mét bμi to¸n khã…... nh−ng ch−a thËt hμi lßng !
             1 ( x + 1) - ( x - 1)      1 ( x + 1) ⎣( x - 2x + 1) + ( 2 - 1) x ⎦      1 (x                                                          (
                                                                                                                                              - 1) ⎡ x 4 - 2x 2 + 1 + 2 + 1 x 2 ⎤) (                   )
                       6               6           ⎡                    2      ⎤       4            2                        2            2
   dx                                                                                                                                              ⎣                            ⎦ dx
∫ x8 + 1   =
             2∫
                                   dx =
                                                              2∫
                                                                                 dx +
                                                                                                                                    2∫
                  (x       + 1) - ( 2x         )                                   (x          + 1) - ( 2x       )                                    ( x 4 + 1) - ( 2x 2 )
                       4       2           2 2                                             4        2           2 2                                             2           2




    1        x2 + 1                (       2 -1    )                        ( x + 1) x
                                                                              2            2
                                                                                                                       1        x2 - 1          (   2 +1      )                          (x   2
                                                                                                                                                                                                  - 1) x 2
=
    2 ∫ x 4 + 2x2 + 1 dx +                 2           ∫ (x   4
                                                                                  )(
                                                                  - 2x 2 + 1 x 4 + 2x 2 + 1                 )
                                                                                                                dx +
                                                                                                                       2 ∫ x 4 + 2x2 + 1 dx +           2         ∫ (x   4
                                                                                                                                                                                                  )(
                                                                                                                                                                             - 2x 2 + 1 x 4 + 2x 2 + 1           )
             1                                   ⎛      1⎞                                      1                                   ⎛     1⎞
 1
         1+ 2             2 -1             (     ⎝       )
                                                 ⎜ 1+ 2 ⎟ dx
                                                       x ⎠                        1
                                                                                          1- 2              2 +1                    ⎜ 1 - 2 ⎟ dx
                                                                                                                                    ⎝     x ⎠                                (           )
= ∫        2
             x    dx +           ∫ ⎡⎛ 1 ⎞2             ⎤ ⎡⎛                   ⎤ 2∫⎛
                                                                                +           2
                                                                                               x       dx +       ∫ ⎡⎛ 1 ⎞ 2              ⎤ ⎡⎛                 ⎤
                                                                                                                                                (            )
                                                                  2                                                                                  2
 2 ⎛    1⎞                                                                               1⎞
                                                                                                                                                                                                             (           )               (       )
                           2                                  1⎞                                             2                                    1⎞
    ⎜x - ⎟ +2+ 2                   ⎢ ⎜ x - ⎟ + 2 - 2 ⎥ ⎢⎜ x - ⎟ + 2 + 2 ⎥           ⎜x + ⎟ - 2- 2                   ⎢⎜ x + ⎟ - 2 + 2 ⎥ ⎢⎜ x + ⎟ - 2 - 2 ⎥
    ⎝   x⎠                         ⎢
                                   ⎣ ⎝     x⎠          ⎥⎢
                                                       ⎦⎣ ⎝    x⎠             ⎥
                                                                              ⎦     ⎝    x⎠                         ⎢
                                                                                                                    ⎣ ⎝   x⎠              ⎥⎢
                                                                                                                                          ⎦⎣ ⎝    x⎠           ⎥
                                                                                                                                                               ⎦
         ⎛    1⎞                         ⎛    1⎞                          ⎛     1⎞                 ⎛    1⎞                       ⎛       1⎞                         ⎛   1⎞
 1
= ∫
        d⎜x - ⎟
         ⎝     x⎠      2 -1        (   d⎜x - ⎟
                                         ⎝    x⎠   )       2 -1          d⎜x - ⎟
                                                                          ⎝     x⎠        1     (  ⎝    )
                                                                                                  d⎜x + ⎟
                                                                                                        x⎠       2 +1           d⎜x + ⎟
                                                                                                                                 ⎝       x⎠            2 +1        d⎜x + ⎟
                                                                                                                                                                    ⎝   x⎠           (                 )                             (       )
                     4 2 ∫ ⎡⎛                             4 2 ∫ ⎡⎛                    ⎤ 2∫⎛                      4 2 ∫ ⎡⎛                              4 2 ∫ ⎡⎛
                   +                                 -                                  +                     +                                   -
           2
                                                   ⎤                                                 2
                                                                                                                                                ⎤                             ⎤
                                                                                                                                                                  (              )
                                           2                                2                                                      2                                  2
 2 ⎛    1⎞                                                                                        1⎞
    ⎜x - ⎟ +2+ 2
    ⎝   x⎠
                                       1⎞
                               ⎢⎜ x - ⎟ + 2 - 2 ⎥
                                                                         1⎞
                                                                   ⎢⎜ x - ⎟ + 2 + 2 ⎥         ⎜x + ⎟ - 2- 2
                                                                                              ⎝   x⎠
                                                                                                                                1⎞
                                                                                                                          ⎢⎜ x + ⎟ - 2 + 2 ⎥
                                                                                                                                                                   1⎞
                                                                                                                                                             ⎢⎜ x + ⎟ - 2 - 2 ⎥                                      (           )                    (      )
                               ⎣⎝
                               ⎢       x⎠          ⎥
                                                   ⎦               ⎣⎝
                                                                   ⎢     x⎠           ⎥
                                                                                      ⎦                                   ⎢⎝
                                                                                                                          ⎣     x⎠              ⎥
                                                                                                                                                ⎦            ⎢⎝
                                                                                                                                                             ⎣     x⎠         ⎥
                                                                                                                                                                              ⎦
                          ⎛   1⎞                  ⎛   1⎞
                          ⎜x + ⎟ - 2- 2           ⎜x + ⎟ - 2+ 2
                       ln ⎝
                              x⎠
                                               ln ⎝
  2+ 2    2- 2    2- 2                    2+ 2        x⎠                                                                                                                     1
=      u+      v+                       +                       +C                                                                                  (   Víi x -                = 2 + 2 tgu = 2 - 2 tgv                       )
   8       8      16      ⎛   1⎞           16     ⎛   1⎞                                                                                                                     x
                          ⎜x + ⎟+ 2- 2            ⎜x + ⎟+ 2+ 2
                          ⎝   x⎠                  ⎝   x⎠

                                                                                                                                                            (NÕu dïng kÕt qu¶ nμy ®Ó suy ng−îc cã t×m ®−îc lêi gi¶i hay h¬n ?.. )

    _____________________________                                                 Th¸ng 12 – n¨m 2007                    __________________________________                                                                                          Trang       1
12

                 ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                                          Ph¹m Kim Chung                           Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
                2007




                                                                                   PhÇn lý thuyÕt



    §Þnh nghÜa : Gi¶ sö f(x) lμ mét hμm sè liªn tôc trªn mét kho¶ng K, a vμ b lμ hai phÇn tö bÊt k× cña K, F(x) lμ
    mét nguyªn hμm cña f(x) trªn K . HiÖu sè F(b) - F(a) ®−îc gäi lμ tÝch ph©n tõ a ®Õn b cña f(x) vμ ®−îc kÝ hiÖu lμ
    b
                                          b
    ∫ f ( x )dx . Ta dïng kÝ hiÖu F ( x ) a ®Ó chØ hiÖu sè : F(b) – F(a)
    a

                                                                                           b
                                                                                                                       b
                                C«ng thøc Newton – Laipnit :                               ∫ f ( x )dx =
                                                                                           a
                                                                                                               F (x)
                                                                                                                       a
                                                                                                                         = F(b) – F(a)


            1
                           x3 1 1 3
                               = (1 − 03 ) =
                                             1
            ∫ x dx =
               2
VÝ dô :
            0
                           3 0 3             3
                           b
Chó ý : TÝch ph©n          ∫ f ( x )dx
                           a
                                              chØ phô thuéc vμ f, a vμ b mμ kh«ng phô thuéc vμo kÝ hiÖu biÕn sè tÝch ph©n . V× vËy ta
                                          b                    b                    b
cã thÓ viÕt : F(b) – F(a) =               ∫ f ( x )dx =
                                          a
                                                               ∫ f ( t )dt = ∫ f ( u )du ...
                                                               a                    a

    C¸c tÝnh chÊt cña tÝch ph©n .
           a
     1.    ∫ f ( x )dx = 0
           a
           b                a
     2.    ∫ f ( x )dx = - ∫ f ( x )dx
           a                b
           b                                        b                      b
     3.    ∫ ⎡αf ( x ) ± βg ( x )⎤dx = α ∫ f ( x )dx ± β∫ g ( x )dx
           a
             ⎣                   ⎦
                                                    a                      a
                                e           e        e
                              ⎛     3⎞                         e        e
                       VD : ∫ ⎜ 2x + ⎟dx = 2∫ xdx + 3∫ dx = x 2 + 3 ln x = ( e2 − 1) + 3 (1 − 0 ) = e2 + 2
                                                       1
                            1⎝
                                    x⎠      1        1
                                                       x       1        1
           c                b                  c
     4.    ∫ f ( x )dx = ∫ f ( x )dx + ∫ f ( x )dx
           a                a                  b
                                    1              0               1                   0           1
                                                                                                               x2 0 x2 1
                       VD :
                                −1
                                    ∫   x dx =     ∫
                                                   −1
                                                        x dx + ∫ x dx = − ∫ xdx + ∫ xdx = −
                                                                   0                −1             0
                                                                                                                   +
                                                                                                               2 −1 2 0
                                                                                                                         =1

                                                           b
     5. f(x) ≥ 0 trªn ®o¹n [a ; b] ⇒                       ∫ f ( x )dx ≥
                                                           a
                                                                                   0
                                                               b                       b
     6. f(x) ≥ g(x) trªn ®o¹n [a ; b] ⇒                        ∫ f ( x )dx ≥ ∫ g ( x )dx
                                                               a                       a
                                                                       π                       π
                                                                       2                       2
                       VD : Chøng minh r»ng :                          ∫ sin2xdx ≤ 2∫ sinxdx
                                                                       0                       0
                                                                                                           b           b             b
     7.     m ≤ f(x) ≤ M                 trªn ®o¹n [a ; b] ⇒ m(b – a) = m ∫ dx ≤                                       ∫ f ( x )dx ≤ M ∫ dx = M(b – a)
                                                                                                           a           a             a
                                                                               2
                                             ⎛    1⎞      5
                VD : Chøng minh r»ng : 2 ≤ ∫ ⎜ x + ⎟dx ≤
                                            1⎝
                                                  x⎠      2
                                       1                                 5
          HD . Kh¶o s¸t hμm sè y = x +   trªn ®o¹n [1; 2] ta cã : max y = ; min y = 2
                                       x                          [1;2]  2  [1;2]



   0974.337.449 ___________________________                                                            Th¸ng 12 – n¨m 2007      ___________________      Trang   2
12

         ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                                  Ph¹m Kim Chung                             Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
        2007




                          2      2
                                   ⎛    1⎞    5
                                                2
                                                        2 2⎛      1⎞    5 2      2
                                                                                   ⎛    1⎞     5
                 Do ®ã : 2∫ dx ≤ ∫ ⎜ x + ⎟dx ≤ ∫ dx ⇒ 2x ≤ ∫ ⎜ x + ⎟dx ≤ x ⇒ 2 ≤ ∫ ⎜ x + ⎟dx ≤
                          1      1 ⎝    x⎠    21        1 1⎝      x⎠    2 1      1 ⎝    x⎠     2


                                                          PhÇn ph−¬ng ph¸p



   Ph−¬ng ph¸p ®æi biÕn sè : t = v(x) .
                                     1
                                         x
          VD . TÝnh tÝch ph©n : I = ∫ 2      dx
                                     0 x +1

                 §Æt : t = x 2 + 1 . Khi x= 0 th× t=1, khi x=1 th× t=2 .
                                         dt
                 Ta cã : dt = 2xdx ⇒        = xdx . Do ®ã :
                                         2
            1              2
                x        1 dt 1         2 1
          I=∫ 2     dx = ∫ = ln t = ln 2
            0 x +1
                         21 t 2         1 2
                              b                  b
Quy tr×nh gi¶i to¸n .         ∫ f ( x )dx = ∫ g ( v ( x ) )v' ( x ) dx
                              a                  a

    B−íc 1 . §Æt t = v(x) , v(x) cã ®¹o hμm liªn tôc, ®æi cËn .
    B−íc 2 . BiÓu thÞ f(x)dx theo t vμ dt : f(x)dx = g(t)dt
                          v ( b)

    B−íc 3 . TÝnh          ∫
                          v(a)
                                   g ( t )dt .

Bμi tËp rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p :
     TÝnh c¸c tÝch ph©n sau :
                                  e2                                    2                                  1                                    3
                                        dx                                      dx                           x 2 dx                                 xdx
                         1.        ∫
                                   e
                                       x ln x
                                                                   2.   ∫ ( 2x − 1)
                                                                        1
                                                                                      2
                                                                                                      3.   ∫ x3 + 1
                                                                                                           0
                                                                                                                                           4.   ∫x  4
                                                                                                                                                      −1
                                                                                                                                                2
                              π
                              2                                         1                                             4
                                  dx                                                 dx                                       dx
                         5.   ∫ sin3 x
                              π
                                                                   6.   ∫ ( 2x + 1)
                                                                        0                     x +1
                                                                                                                 7.   ∫ x (1 +
                                                                                                                      1            x   )
                              4

   Ph−¬ng ph¸p ®æi biÕn sè : x = u(t) .
                                                                            1

                  sinx                 VD . TÝnh tÝch ph©n :                ∫
                                                                            0
                                                                                1 − x 2 dx

                                                                      ⎛     ⎡ π π⎤⎞                                     π
                                                         §Æt x = sint ⎜ t ∈ ⎢ − ; ⎥ ⎟ . Khi x=0 th× t=0, khi x=1 th× t=
                                                                      ⎝     ⎣ 2 2⎦ ⎠                                    2
                                                                                              ⎡   π⎤
                                                         VËy víi x = sint th× x ∈ ⎡0;1⎤ ⇒ t ∈ ⎢0; ⎥ vμ dx = costdt .
                                                                                   ⎣ ⎦
                                                                                              ⎣ 2⎦
             O                         cosx                                 π                         π                   π
                                                     1                      2                         2                   2
                                         Do ®ã : ∫ 1 − x dx =  2
                                                                            ∫   1 − sin t cos tdt =
                                                                                          2
                                                                                                      ∫ cos t cos tdt = ∫ cos
                                                                                                                                   2
                                                                                                                                       tdt =
                                                     0                      0                         0                   0
                                                           π
                                                                                           π
                                                           2
                                                            1 + cos 2t     1⎛ 1          ⎞     π
                                                         =∫            dt = ⎜ t + sin 2t ⎟ 2 =
                                                          0
                                                                2          2⎝ 2          ⎠0 4
                              b
Quy tr×nh gi¶i to¸n .         ∫ f ( x )dx
                              a

    B−íc 1 . §Æt x = u(t), t ∈ ⎡α; β⎤ sao cho u(t) cã ®¹o hμm liªn tôc trªn ®o¹n ⎡α; β⎤ , f(u(t)) ®−îc x¸c ®Þnh trªn ®o¹n
                                      ⎣ ⎦                                        ⎣ ⎦
    ⎣α; β⎦ vμ u ( α ) = a; u ( β ) = b .
    ⎡    ⎤

0974.337.449 ___________________________                                             Th¸ng 12 – n¨m 2007         ___________________                       Trang   3
12

                   ∫       bµi gi¶ng tÝch ph©n                                     Ph¹m Kim Chung                                                Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
               2007




           B−íc 2 . BiÓu thÞ f(x)dx theo t vμ dt : f(x)dx = g(t)dt
                                         β

           B−íc 3 . TÝnh                ∫ g ( t )dt
                                         α
                                                               .

    Bμi tËp rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p :
         TÝnh c¸c tÝch ph©n sau :
                                                                                        1
                                                 1                                      2                                                1
                                             dx                                                 dx                                                   dx
                                      1. ∫                                        2.    ∫                                          3.   ∫x
                                         0
                                           1 + x2                                       0       1− x     2
                                                                                                                                         0
                                                                                                                                                 2
                                                                                                                                                     + x +1
                                                                                                                                             5

                                                                                                                                                     5+x
                                             1                                      1                                                        2

                                             ∫           1 − x 2 dx                ∫            1 + x 2 dx                                   ∫
                                                     2                                      3
                                       4. x                                     5. x                                               6.                    dx ( §Æt x=5cos2t)
                                             0                                      0                                                        0       5−x
          Ph−¬ng ph¸p ®æi biÕn sè : u(x) = g(x,t)
                                                                                                             1
                                                         VD1 . TÝnh tÝch ph©n : I =                          ∫
                                                                                                             0
                                                                                                                     1 + x 2 dx

                                                                                      t2 − 1
                                      C¸ch (1)                          §Æt     1 + x 2 = x - t ⇒ 1 = -2xt + t 2 ⇒ x =
                                                                                        2t
                                                                                         t2 + 1
                                   Khi x =0 th× t= -1, khi x=1 th× t= 1 − 2 vμ dx =             dt . Do ®ã :
                                                                                          2t 2
                                                              1⎛                       1 ⎞
             1− 2                      1− 2 4                     1− 2    1− 2   1− 2
                  − t2 − 1 t2 + 1    1      t + 2t 2 + 1                       1
           I= ∫           . 2 dt = −     ∫1             dt = − ⎜ ∫ tdt + 2 ∫ dt + ∫ 3 dt ⎟ =
                     2t     2t       4 −        t 3             ⎜
                                                              4 ⎝ −1           t       t ⎟
              −1                                                           −1     −1        ⎠
                       t2 1 − 2 1     1− 2   1 1− 2
            = −
                       8 −1
                               − ln t
                                2      −1
                                           + 2
                                            8t  −1
                                                       1
                                                    = − ln
                                                       2
                                                                                                     (       2 −1 +       )   2
                                                                                                                               2


                                                           ⎡ π⎤                                     π
C¸ch (2) : §Æt x=tgt , do x ∈ ⎡0;1⎤ nªn ta cã thÓ chän t ∈ ⎢0; ⎥ . Khi x=0 th× t=0, khi x=1 th× t =
                               ⎣ ⎦
                                                           ⎣ 4⎦                                     4
                          1
               vμ dx=          dt . Do ®ã :
                        cos2 t
                       π                                   π                        π                            π                 π
1                      4
                                         1                 4
                                                                    1      1        4
                                                                                        1        4
                                                                                                   cos t                           4
                                                                                                                                         d ( sin t )
∫   1 + x 2 dx =       ∫    1 + tg 2 t         dt =        ∫                   dt = ∫       dt = ∫       dt =                      ∫                             =
                                                                                                                                       (1 − sin t )
                                                                                                                                                             2
0                      0               cos 2 t             0
                                                                             2
                                                                   cos t cos t            3
                                                                                    0 cos t
                                                                                                      4
                                                                                                 0 cos t                           0
                                                                                                                                                     2


      π                                      2                          π                                             2

 1 4 ⎡ (1 − sin t ) + (1 + sin t ) ⎤              14⎡       1            1        ⎤
= ∫⎢                               ⎥ d ( sin t ) = ∫ ⎢              +             ⎥ d ( sin t ) =
 4 0 ⎣ (1 − sin t )(1 + sin t ) ⎦                 4 0 ⎣ (1 − sin t ) (1 + sin t ) ⎦
      π                                          2                          π                        π                                                   π

 1 ⎡  4
           1            1        ⎤                1 4 d (1 − sin t ) 1 4          d ( sin t )       1 4 d (1 + sin t )
= ∫⎢               +             ⎥ d ( sin t ) = − ∫                  + ∫                          + ∫                 =
 4 0 ⎣ (1 − sin t ) (1 + sin t ) ⎦                4 0 (1 − sin t ) 2
                                                                       2 0 (1 − sin t )(1 + sin t ) 4 0 (1 + sin t )2
                            π                     π                 π                   π
                                   1 1 + sin t                         1 1 + sin t
 1 ⎡ 1
= .⎢            −
                     1 ⎤
                          ⎥ 4 + ln                4=
                                                        1 sin t
 4 ⎣1 − sin t 1 + sin t ⎦ 0 4 1 − sin t 0 2 cos t 0 4 1 − sin t 0
                                                              2    4 + ln
                                                                                              1
                                                                                        4 = − ln 2 − 1 +
                                                                                              2                 2
                                                                                                                 2
                                                                                                                    .                            (               )
B×nh luËn : Bμi to¸n nμy cßn gi¶i ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn . Cßn víi 2 c¸ch gi¶I trªn râ rμng
khi b¾t gÆp c¸ch 1) ta nghÜ r»ng nã sÏ chøa ®ùng nh÷ng phÐp tÝnh to¸n phøc t¹p cßn c¸ch 2) sÏ chøa nh÷ng phÐp
tÝnh to¸n ®¬n gi¶n h¬n. Nh−ng ng−îc l¹i sù suy ®o¸n - c¸ch 2) l¹i chøa nh÷ng phÐp tÝnh to¸n dμi dßng vμ nÕu qu¶
thËt kh«ng kh¸ tÝch ph©n th× ch−a h¼n ®· lμ ®−îc hoÆc lμm ®−îc mμ l¹i dμi dßng h¬n .

                                                                                                             1
                                                                                                                       1
                                                         VD2 . TÝnh tÝch ph©n : I =                          ∫
                                                                                                             0       1 + x2
                                                                                                                              dx



     0974.337.449 ___________________________                                                            Th¸ng 12 – n¨m 2007                          ___________________     Trang   4
12

                    ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                                           Ph¹m Kim Chung                                   Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
                   2007




                                                         t2 − 1
C¸ch (1)                  §Æt        1 + x 2 = x - t ⇒ 1 = -2xt + t 2 ⇒ x =
                                                           2t
                                                            t2 + 1
          Khi x =0 th× t= -1, khi x=1 th× t= 1 − 2 vμ dx =         dt . Do ®ã :
                                                             2t 2
             1− 2                    1− 2
                   −2t t 2 + 1            1
          I= ∫ 2       .       dt = − ∫ dt =
              −1
                  t + 1 2t  2
                                      −1
                                          t
                            1− 2
              = − ln t
                                −1
                                       = − ln       (   2 −1   )
                                                           ⎡ π⎤                                     π
C¸ch (2) : §Æt x=tgt , do x ∈ ⎡0;1⎤ nªn ta cã thÓ chän t ∈ ⎢0; ⎥ . Khi x=0 th× t=0, khi x=1 th× t =
                               ⎣ ⎦
                                                           ⎣ 4⎦                                     4
                          1
               vμ dx=          dt .
                        cos2 t
                                  π                                      π                    π                 π
          1                       4                        4            4           4
                    1                       1     1          cos t         1          cos t
Do ®ã :   ∫
          0     1 + x2
                           dx = ∫
                                  0     1 + tg t
                                                    2
                                              2 cos t
                                                      dt = ∫
                                                           0
                                                                2
                                                             cos t
                                                                   dt = ∫
                                                                        0 cost
                                                                               dt = ∫
                                                                                    0 cos2 t
                                                                                             dt =

                                           π
                                                                                   π
                                                d ( sin t )            1 1 − sin t
                                                                                                           (             )
                                           4
                                       =   ∫ (1 − sin t )
                                           0
                                                           2
                                                                   =    ln         4 = − ln
                                                                       2 1 + sin t 0
                                                                                                                2 −1 .


   Bμi tËp rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p :
        TÝnh c¸c tÝch ph©n sau :
                                                2                                         2                                         0
                                                                                                  x2
                                       1.       ∫
                                                1
                                                        x 2 − 1dx                   2.   ∫
                                                                                         1        x2 − 1
                                                                                                           dx                  3.   ∫
                                                                                                                                    −1
                                                                                                                                         x 2 + 2x + 2dx

               1
               2                                               −1                                                        1
                             dx                                                dx                                              xdx
          4.   ∫1+
               0           x − 4x + 3
                            2
                                                          5.   ∫ 1+
                                                               −2            1 − 2x − x       2
                                                                                                                    6.   ∫x+
                                                                                                                         0      x2 − 1

  Chó ý : Khi ®øng tr−íc mét bμi to¸n tÝch ph©n, kh«ng ph¶i bμi to¸n nμo còng xuÊt hiÖn nh©n tö ®Ó chóng ta sö dông
ph−¬ng ph¸p ®æi biÕn sè . Cã nhiÒu bμi to¸n ph¶i qua 1 hay nhiÒu phÐp biÕn ®æi míi xuÊt hiÖn nh©n tö ®Ó ®Æt Èn phô (
sÏ nãi ®Õn ë phÇn Ph©n Lo¹i C¸c d¹ng To¸n )



      Ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn .

                          NÕu u(x) vμ v(x) lμ hai hμm sè cã ®¹o hμm liªn tôc trªn ®o¹n [a; b] th× :
                                                         b
                                                                                                    b b
                                                         ∫ u ( x )v' ( x ) dx = ( u ( x ) .v ( x ) ) - ∫ v ( x )u' ( x ) dx
                                                         a
                                                                                                    a a
                                                                       hay
                                                                                    b
                                                                                                                               b b
                                                                                    ∫ u ( x )dv = ( u ( x ) .v ( x ) )
                                                                                    a
                                                                                                                               a ∫
                                                                                                                                - v ( x )du
                                                                                                                                 a



                                  π
                                  2
          VD1. TÝnh               ∫ x cos xdx
                                  0

                                           ⎧u=x                    ⎧du = dx
                                       §Æt ⎨             , ta cã : ⎨
                                           ⎩dv = cos xdx           ⎩ v = sin x

   0974.337.449 ___________________________                                                            Th¸ng 12 – n¨m 2007                 ___________________       Trang   5
12

                     ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                          Ph¹m Kim Chung                           Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
                    2007




                                       π                               π
                                                                 π 2                      π
                                       2
                                                                                 π            π
                                       ∫ x cos xdx = ( x sin x ) 2 − ∫ sin xdx = 2 + cosx 2 = 2 − 1
                                       0                         0 0                      0
                                                          ⎧u = cosx
NhËn xÐt : Mét c©u hái ®Æt ra lμ ®Æt                      ⎨                         cã ®−îc kh«ng ?
                                                          ⎩ dv = xdx
                                   π                                            π                                       π
                                                          π
                                   2
                                                 ⎛ x2   ⎞    12                                                         2

                                   ∫ x cos xdx = ⎜ cosx ⎟ 2 + ∫ x 2 sin xdx , râ rμng tÝch ph©n                        ∫x
                                                                                                                            2
                 Ta h·y thö :                                                                                                   sin xdx cßn phøc t¹p h¬n tÝch
                                   0             ⎝ 2    ⎠ 0 20                                                          0


ph©n cÇn tÝnh . VËy viÖc lùa chän u vμ dv quyÕt ®Þnh rÊt lín trong viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn . Ta
h·y xÐt mét VD n÷a ®Ó ®i t×m c©u tr¶ lêi võa ý nhÊt !
                     2
                       ln x
        VD2. TÝnh ∫ 5 dx
                     1
                        x
                                        ⎧     1
                                        ⎪u = 5
                           Ta thö ®Æt : ⎨     x                râ rμng ®Ó tÝnh v= ∫ ln xdx lμ mét viÖc khã kh¨n !
                                        ⎪ dv = ln xdx
                                        ⎩
                                                       ⎧        1
                            ⎧ u = ln x                 ⎪ du = x
                            ⎪                          ⎪
                 Gi¶i . §Æt ⎨       1          ta cã : ⎨
                            ⎪dv = x 5 dx               ⎪ v = 1 dx = − 1
                            ⎩                          ⎪
                                                       ⎩     ∫ x5     4x 4
                                   2                        2
                                     ln x   ⎛ ln x ⎞ 2 1 dx       ln 2 1 ⎛ 1                          ⎞ 2 15 ln 2
                           Do ®ã : ∫ 5 dx = ⎜ − 4 ⎟ + ∫ 5 = −         + ⎜−                            ⎟1=    −
                                   1
                                      x     ⎝ 4x ⎠ 1 4 1 x         64 4 ⎝ 4x 4                        ⎠   256 64
  NhËn xÐt : Tõ 2 VD trªn ta cã thÓ rót ra mét nhËn xÐt ( víi nh÷ng tÝch ph©n ®¬n gi¶n ) : ViÖc lùa chän u vμ dv
ph¶i tho¶ m·n :
                1 du ®¬n gi¶n, v dÔ tÝnh .
                           2 TÝch ph©n sau            ( ∫ vdu ) ph¶i ®¬n gi¶n h¬n tÝch ph©n cÇn tÝnh ( ∫ udv ) .
     Bμi tËp rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p :
          TÝnh c¸c tÝch ph©n sau :
                                                                            π                                π
         1                                 1                                2                                6                                   1

         ∫ xe dx                           ∫                                ∫ ( x − 1)cosxdx                 ∫ ( 2 − x ) sin 3xdx                ∫x e
             x                                   3x                                                                                                  2 −x
1.                                 2 . xe dx                           3.                               4.                                  5.              dx
         0                                 0                                0                                0                                   0
     π                        π
     2                        2                                e                                 5                                      e

     ∫                        ∫                                ∫                               9. 2x ln ( x − 1)dx
                                                                                                 ∫                                      ∫ ( ln x ) dx
             2                                                                                                                                   2
6 . x sin xdx              7. e x cosxdx                    8. ln xdx                                                             10.
     0                        0                                1                                 2                                      1



Mçi d¹ng to¸n chøa ®ùng nh÷ng ®Æc thï riªng cña nã !



                                                          PhÇn ph©n lo¹i c¸c d¹ng to¸n




                 TÝch ph©n cña c¸c hμm h÷u tû

                             P (x)
A. D¹ng : I = ∫                    dx          ( a ≠ 0)
                            ax + b



     0974.337.449 ___________________________                                            Th¸ng 12 – n¨m 2007        ___________________                      Trang   6
12

            ∫    bµi gi¶ng tÝch ph©n                  Ph¹m Kim Chung                   Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
          2007




                                                                     α        α
                                     C«ng thøc cÇn l−u ý : I = ∫          dx = ln ax + b + C
                                                                   ax + b     a

         TÝnh I1 = x + 1 dx
                     ∫ x −1
         TÝnh I2 = x − 5 dx
                          2

                     ∫ x +1
                            x3
         TÝnh I3 =
                      ∫ 2x + 3 dx
           Ph−¬ng ph¸p : Thùc hiÖn phÐp chia ®a thøc P(x) cho nhÞ thøc : ax+b, ®−a tÝch ph©n vÒ d¹ng :
                                  α
           I = ∫ Q ( x ) dx + ∫        dx ( Trong ®ã Q(x) lμ hμm ®a thøc viÕt d−íi d¹ng khai triÓn )
                                ax + b

                     P (x)
B. D¹ng : I = ∫      2
                              dx        ( a ≠ 0)
                  ax + bx + c
   1. Tam thøc : f ( x ) = ax 2 + bx + c cã hai nghiÖm ph©n biÖt .

                                                                    u' ( x )
                                      C«ng thøc cÇn l−u ý : I =    ∫ u ( x ) dx = ln u ( x ) + C

                             2
     ☺ TÝnh I =     ∫x   2
                             −4
                                 dx

                               C¸ch 1. ( ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh )
                                                                                               ⎧    1
                       2   A    B                               ⎧A + B = 0                     ⎪A = 2
                                                                                               ⎪
                         =   +     ⇒ 2 ≡ (A + B) x + 2(A − B) ⇒ ⎨          ⇔                   ⎨
                    x −4 x −2 x +2                              ⎩A − B = 1
                     2
                                                                                               ⎪B = − 1
                                                                                               ⎪
                                                                                               ⎩      2
                             2      1   1      1  1      1 x −2
      Do ®ã : I =   ∫x   2
                             −4
                                dx = ∫
                                    2 x −2
                                           dx - ∫
                                               2 x+2
                                                     dx = ln
                                                         2 x+2
                                                                +C

                        C¸ch 2. ( ph−¬ng ph¸p nh¶y tÇng lÇu )
                                    2       1 ⎡ 2x         2x − 4 ⎤ 1
                    Ta cã : I = ∫ 2    dx = ⎢ ∫ 2    dx − ∫ 2    dx ⎥ = ln x 2 − 4 − ln x + 2 + C
                                  x −4      2⎣ x −4        x −4 ⎦ 2
                                      α
         < Tæng qu¸t >TÝnh I = ∫ 2         dx
                                    x − a2
                       2x
          TÝnh I = ∫        dx
                     9 − x2
                   3x + 2
         TÝnh I = ∫ 2     dx
                   x −1
                        x2
         TÝnh I = ∫ 2          dx
                    x − 5x + 6

                          3x 3
         TÝnh I =   ∫ x 2 − 3x + 2 dx

           Ph−¬ng ph¸p :
                     Khi bËc cña ®a thøc P(x) <2 ta sö dông ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh hoÆc ph−¬ng ph¸p nh¶y
                     tÇng lÇu.
                     Khi bËc cña ®a thøc P(x) ≥ 2 ta sö dông phÐp chia ®a thøc ®Ó ®−a tö sè vÒ ®a thøc cã bËc < 2 .

   0974.337.449 ___________________________                    Th¸ng 12 – n¨m 2007         ___________________     Trang   7
12

            ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                            Ph¹m Kim Chung                    Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
           2007




   2. Tam thøc : f ( x ) = ax 2 + bx + c = ( αx + β )2 cã nghiÖm kÐp .

                                                                                   u' ( x )         1
                                           C«ng thøc cÇn l−u ý : I =           ∫u   2
                                                                                      (x)
                                                                                            dx = −
                                                                                                   u(x)
                                                                                                        +C



                            1             d ( x − 2)      1
         TÝnh I = ∫                dx = ∫            =−      +C
                      x 2 − 4x + 4        ( x − 2)      x −2
                                                   2


                                  4x
         TÝnh I =    ∫ 4x     2
                                  − 4x + 1
                                           dx .

                                       ⎧     dt
                                       ⎪ dx=
                   §Æt : 2x – 1 = t ⇒ ⎨      2 , lóc ®ã ta cã :
                                       ⎪2x = t + 1
                                       ⎩
                           t +1     dt     dt         2
                   I = 2∫ 2 dx = 2∫ + 2∫ 2 = 2 ln t − + C
                             t       t     t          t
                      x −3
                       2
         TÝnh I = ∫ 2           dx
                   x − 4x + 4
                        x3
         TÝnh I = ∫ 2           dx
                   x + 2x + 1
                                                                                                                 t −β
         Ph−¬ng ph¸p : §Ó tr¸nh phøc t¹p khi biÕn ®æi ta th−êng ®Æt : αx + β = t ⇒ x =                                vμ thay vμo biÓu thøc
                                                                                                                   α
         trªn tö sè .
   3. Tam thøc : f ( x ) = ax 2 + bx + c v« nghiÖm .
                              1
         TÝnh I =    ∫x   2
                               +1
                                  dx
                                                           1
                         §Æt : x = tgα ⇒ dx =                   dα , ta cã :
                                                         cos2 α
                                          1
                         I=   ∫ cos α ( tg α + 1) dα = ∫ dα = α + C
                                      2       2
                                                                           , víi     ( tgα = x )

                                                    1                                                 a
         < Tæng qu¸t > TÝnh I = ∫                        dx      . HD §Æt      x = atgα ⇒ dx =              dα , ta cã :
                                                  x + a2
                                                   2
                                                                                                    cos 2 α
                             dα α
                         I=   ∫
                              a
                                 = +C
                                   a
                             2
         TÝnh I =    ∫ x 2 + 2x + 2 dx
                          2x + 1
         TÝnh I =    ∫ x 2 + 2x + 5 dx
                          x2
         TÝnh I =    ∫ x 2 + 4 dx
                          x3
         TÝnh I =    ∫ x 2 + 9 dx

                        P (x)
C. D¹ng : I = ∫                       dx               (a ≠ 0)
                   ax + bx 2 + cx + d
                     3




   1. §a thøc : f ( x ) = ax 3 + bx 2 + cx + d cã mét nghiÖm béi ba.
   0974.337.449 ___________________________                                Th¸ng 12 – n¨m 2007        ___________________          Trang   8
12

         ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                                            Ph¹m Kim Chung                               Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
        2007




                                                                                           1                    1
                                         C«ng thøc cÇn l−u ý : I =                      ∫x       dx = −                   +C       ( n ≠ 1)
                                                                                             n
                                                                                                          ( n − 1) x n −1

                            1
  ☺ TÝnh I = ∫                           dx
                        ( x − 1)
                                   3



                                                                                                     ( x − 1)
                                                                                                                  −2
                                                       1                                                                              1
                                                                 dx = ∫ ( x − 1) d ( x − 1) =
                                                                                  −3
      NÕu x > 1 , ta cã : I = ∫                                                                                        +C= −                    +C .
                                                  ( x − 1)                                                 −2                  2 ( x − 1)
                                                             3                                                                              2



                                                                                                          (1 − x )
                                                                                                                     −2
                                                         1                                                                             1
                                                                     dx = ∫ (1 − x ) d (1 − x ) =
                                                                                      −3
      NÕu x < 1 , ta cã : I = − ∫                                                                                         +C = −                    +C
                                                   (1 − x )                                                  −2                    2 ( x − 1)
                                                                 3                                                                              2


                                 1                         1
      VËy : I = ∫                            dx = −                      +C
                           ( x − 1)                   2 ( x − 1)
                                         3                           2


                                                                                      1
                                                                     Chó ý :             = x − m , víi x > 0
                                                                                      xm
                             x
      TÝnh I = ∫                           dx
                         ( x − 1)
                                     3


                                                                     t +1        ⎛1 1             ⎞      1 1
               §Æt : x – 1 = t ta cã : I = ∫                              dt = ∫ ⎜ 2 + 3          ⎟dt = − − 2 + C
                                                                       t3        ⎝t   t           ⎠      t 2t
                          x2 − 4
      TÝnh I = ∫                           dx
                         ( x − 1)
                                     3



                            x3
      TÝnh I = ∫                           dx
                         ( x − 1)
                                     3



                             x4
      TÝnh I = ∫                             dx
                          ( x + 1)
                                       3



2. §a thøc : f ( x ) = ax 3 + bx 2 + cx + d cã hai nghiÖm .
                       1
  ☺ TÝnh I = ∫                    dx
               ( x − 1)( x + 1)
                                2


                                                                                  1                      dt
                          §Æt : x + 1 = t , ta cã : I =                    ∫ t ( t − 2 ) dt = ∫ t
                                                                              2                      3
                                                                                                         − 2t 2
  C¸ch 1 < Ph−¬ng ph¸p nh¶y tÇng lÇu >
            1      3t 2 − 4t 1 ⎛ 3t 2 − 4t − 4 ⎞ 3t 2 − 4t 1 ⎛ 3t + 2 ⎞ 3t 2 − 4t 1 ⎛ 3 2 ⎞
  Ta cã : 3       = 3       − ⎜                ⎟=         − ⎜         ⎟=         − ⎜ + ⎟
          t − 2t 2 t − 2t 2 4 ⎝ t 3 − 2t 2 ⎠ t 3 − 2t 2 4 ⎝ t 2 ⎠ t 3 − 2t 2 4 ⎝ t t2 ⎠
              3t 2 − 4t     1 ⎛3 2 ⎞                       3        1
            ∫ t3 − 2t2 dt − 4 ∫ ⎜ t + t2 ⎟dt = ln t − 2t − 4 ln t + 2t + C .
  Do ®ã : I =                                      3    2

                                ⎝        ⎠
  C¸ch 2 < Ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh >
                                                                                  ⎧       1
                                                                                  ⎪B = − 2
                                                                   ⎧ −2B = 1      ⎪
     1       At + B    C                                           ⎪              ⎪       1
           =        +     ⇒ 1 ≡ ( A + C ) t + ( −2A + B ) t − 2B ⇒ ⎨−2A + B = 0 ⇒ ⎨ A = −
                                           2

  t − 2t
   3     2
               t 2
                      t−2                                          ⎪ A+C =0       ⎪       4
                                                                   ⎩              ⎪      1
                                                                                  ⎪ C=4
                                                                                  ⎩
                        1              1 ⎡t + 2   1 ⎤           1 ⎡1 2          1 ⎤          1⎡        2            ⎤
  Do ®ã :      ∫t   3
                        − 2t 2
                               dt = − ∫ ⎢ 2 −
                                       4⎣ t          ⎥ dt = − ∫ 4 ⎢ t + t 2 − t − 2 ⎥ dt = − 4 ⎢ln t − t − ln t − 2 ⎥ + C
                                                t − 2⎦            ⎣                 ⎦          ⎣                    ⎦
0974.337.449 ___________________________                                                   Th¸ng 12 – n¨m 2007                ___________________        Trang   9
12

          ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                               Ph¹m Kim Chung                   Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
         2007




                           Ph−¬ng ph¸p “nh¶y tÇng lÇu” ®Æc biÖt cã hiÖu qu¶ khi tö sè cña ph©n thøc lμ
                           mét h»ng sè .
                           Ph−¬ng ph¸p “hÖ sè bÊt ®Þnh” : bËc cña ®a thøc trªn tö sè lu«n nhá h¬n bËc
                           mÉu sè 1 bËc .

                       2x + 1
      TÝnh I =     ∫ x ( x − 2 ) dx
                       2


 §Ó sö dông ph−¬ng ph¸p nh¶y tÇng lÇu ta sÏ ph©n tÝch nh− sau :
                2x + 1          2          1
                          =          +
               x2 ( x − 2) x ( x − 2) x2 ( x − 2)
                                 x2
      TÝnh I = ∫                                 dx
                     ( x − 1) ( x + 2 )
                                 2



                                                                   x2           Ax + B        C
 Sö dông ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh :                                       =            +
                                                   ( x − 1) ( x + 2 ) ( x − 1)               x+2
                                                                   2                 2



                   ≡ ( x + 2 )( Ax + B ) + C ( x − 1)
                                                      2
   Do ®ã : x 2
                                                                   4
 Cho :                                        x=-2, suy ra : C =
                                                                   9
                                                                        2
                                              x=0 , suy ra : B = −
                                                                        9
                                           5
                                              x=1, suy ra : A =
                                           9
 Ph−¬ng ph¸p trªn gäi lμ ph−¬ng ph¸p “g¸n trùc tiÕp gi¸ trÞ cña biÕn sè” ®Ó t×m A, B, C.
                  x3 − 1
     TÝnh I = ∫ 3           dx
               x + 2x 2 + x

3. §a thøc : f ( x ) = ax 3 + bx 2 + cx + d cã ba nghiÖm ph©n biÖt .

                            1
 ☺ TÝnh I =        ∫ x (x   2
                                − 1)
                                         dx


                                 1 ⎡ 3x 2 − 1 3x 2 − 3 ⎤ 1 ⎡ 3x 2 − 1 3 ⎤
                                     1
 C¸ch 1. Ta cã :                    ⎢ 3      −  =      ⎥= ⎢ 3            − ⎥
                  x ( x − 1) 2 ⎢ x − x x ( x 2 − 1) ⎥ 2 ⎣ x − x x ⎦
                                    ⎣
                                     2
                                                       ⎦
                               1 ⎡ 3x 2 − 1 3 ⎤     1               3
              Do ®ã : I = ∫ ⎢ 3             − ⎥ dx = ln x 3 − x − ln x + C
                               2⎣ x − x x⎦          2               2

                                                    ⇒ 1 ≡ A ( x 2 − 1) + Bx ( x + 1) + Cx ( x − 1)
                         1        A      B      C
 C¸ch 2 . Ta cã :              = +           +
                   x ( x 2 − 1) x x − 1 x + 1
                     Cho         x=0, suy ra A = -1 .
                                                  1
                                 x=1, suy ra B =
                                                  2
                                                  1
                                 x=-1, suy ra C =
                                                  2
                                         1
                     Do ®ã : I = − ln x + ln x − 1 + C
                                               2

                                         2



0974.337.449 ___________________________                                    Th¸ng 12 – n¨m 2007      ___________________       Trang   10
12

           ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                           Ph¹m Kim Chung                   Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
          2007




                           x +1
         TÝnh I =   ∫ x (x  2
                              − 4)
                                   dx

                               x2
         TÝnh I = ∫                        dx
                      ( x 2 − 1) ( x + 2 )
                                 x3
         TÝnh I =   ∫ (x   2
                               − 1) ( x − 2 )
                                              dx

                                        dx
      TÝnh I =      ∫ ( 2x + 1) ( 4x      2
                                              + 4x + 5 )
                                                           dt
                      §Æt : 2x + 1 =t ⇒ dx =                  , ta cã :
                                                           2

         1         dt      1 ⎡ 3t 2 − 6       3t 2 − 18 ⎤       1
    I=
         2 ∫ t ( t2 − 6 ) 24 ⎢ t − 6t
                         =   ⎢∫ 3       dt − ∫ 2         dt ⎥ =
                                              t ( t − 6 ) ⎥ 24
                                                                  ln t 3 − 6t − 3 ln t + C
                             ⎣                              ⎦
4. §a thøc : f ( x ) = ax 3 + bx 2 + cx + d cã mét nghiÖm (kh¸c béi ba)
                     1
  ☺ TÝnh I = ∫ 3           dx
                  x −1
                   §Æt x – 1 = t ⇒ dx = dt , ta cã :
             dt            1 ⎡ t 2 + 3t + 3              t 2 + 3t     ⎤   1 ⎡ dt          t+3      ⎤
  I= ∫ 2                = ⎢∫ 2               dt − ∫ 2              dt ⎥ = ⎢ ∫ − ∫ 2              dt =
      t ( t + 3t + 3 ) 3 ⎢ t ( t + 3t + 3 )        t ( t + 3t + 3 ) ⎥     3⎣ t         t + 3t + 3 ⎥⎦
                             ⎣                                        ⎦
        ⎡                                               ⎤
        ⎢                                               ⎥
      1 dt 1            2t + 3        3       dt        ⎥ = 1 ln t − 1 ln t 2 + 3t + 3 − α 3 + C ( Víi x = 3 tgα )
    = ⎢∫ − ∫ 2                    dt − ∫
      3 ⎢ t 2 t + 3t + 3              2 ⎛    3⎞
                                                 2
                                                    3⎥         3     2                                     2
        ⎢                                ⎜t + ⎟ + ⎥
        ⎢
        ⎣                                ⎝   2⎠     4⎥  ⎦
                        1
      TÝnh I = ∫               dx
                  x ( x 2 + 1)
                                    1
      TÝnh I =      ∫ x (x     2
                                   + 2x + 2 )
                                                dx

                   x2
      TÝnh I = ∫ x 3 + 1 dx
                    x3
      TÝnh I = ∫ 3       dx
                 x −8
                          1
      TÝnh I = ∫ 3                 dx
                 x − 3x 2 + 3x − 2

                  Tãm l¹i : Ta th−êng sö dông hai phÐp biÕn ®æi :
                        Tö sè lμ nghiÖm cña mÉu sè .
                        Tö sè lμ ®¹o hμm cña mÉu sè .
                   vμ ph©n thøc ®−îc quy vÒ 4 d¹ng c¬ b¶n sau :
                          1                 1         1
                        ax + b øng víi ∫ ax + b
                                 ↔
                                 {              dx = ln ax + b + C
                                                      a
                         u'           u'
                         u øng víi ∫ u
                              ↔
                              {          dx = ln u + C




0974.337.449 ___________________________                                  Th¸ng 12 – n¨m 2007     ___________________       Trang   11
12

           ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                                 Ph¹m Kim Chung               Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
          2007




                               u'                      u'         1
                                    ( n ≥ 2 ) ↔ ∫ n dx = -
                                               {                          +C
                               un             øng víi  u    ( n - 1) un-1
                                      1                     1               a
                                                    ↔ ∫
                                                     {                 dx = + C , víi x + d = atgα
                               ( x + d ) + a øng víi ( x + d ) + a
                                        2    2                2      2
                                                                            a




                   Q (x)
D. D¹ng : I = ∫          dx < P(x) lμ ®a thøc bËc cao> Vμ mét sè kÜ thuËt t×m nguyªn hμm .
                   P (x)
 1. KÜ thuËt biÕn ®æi tö sè chøa nghiÖm cña mÉu sè .
                                             dx
          TÝnh I =    ∫ x ( x − 1) ( x + 7 ) ( x + 8 )
                        x ( x + 7 ) − ( x − 1)( x + 8 )
          HD : I =    ∫ x ( x − 1) ( x + 7 ) ( x + 8 ) dx
                                    dx
          TÝnh I =    ∫x   4
                                 + 10x 2 + 9
                                         1 ( x + 9 ) − ( x + 1)
                                              2             2
                           dx
          HD : I = ∫ 2
                    ( x + 1)( x 2 + 9 ) 8 ∫ ( x 2 + 1)( x 2 + 9 )
                                       =

                                      dx
          TÝnh I =    ∫x   6
                               + 6x 4 − 13x 2 − 42
                                         dx
          HD : I =     ∫ (x        2
                                       − 3 )( x 2 + 2 )( x 2 + 7 )
                                       dx
           TÝnh I =    ∫ 5x        5
                                       + 20x
                                   1 ( x + 4) − x
                                        4            4
                  1      dx
          HD : I = ∫
                  5 x ( x 4 + 4 ) 20 ∫ x ( x 4 + 4 )
                                 =

                                    dx
           TÝnh I =    ∫x    7
                                   − 10x 3
                                           1 x − ( x − 10 )
                                               4        4
                                dx
          HD : I =     ∫ x 3 ( x 4 − 10 ) 10 ∫ x 3 ( x 4 − 10 )
                                         =

                                                 dx
          TÝnh I =    ∫ (x     2
                                   − 2 )( 2x 2 + 1)( 3x 2 − 4 )
                                            dx
          TÝnh I =    ∫x   8
                                 − 10x 6 + 35x 4 − 50x 2 + 24
                                             dx
          TÝnh I =    ∫ ( x + 1) ( x        4
                                                + 4x 3 + 6x 2 + 4x − 9 )
                    x 2 dx
          TÝnh I =∫ x4 − 1
                     x 4 dx
          TÝnh I = ∫ 4
                     x −1
                     x 4 dx
          TÝnh I = ∫ 4
                     x +1
                     x 4 dx
          TÝnh I = ∫ 6
                     x −1

   0974.337.449 ___________________________                                 Th¸ng 12 – n¨m 2007     ___________________       Trang   12
12

          ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                                  Ph¹m Kim Chung                        Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
         2007




                    x 6 dx
         TÝnh I = ∫ x6 − 1
                         dx
         TÝnh I = ∫ 100
                    3x + 5x
                          dx
         TÝnh I = ∫
                    x ( 2x 50 + 7 )
                                    2



                          (1 − x ) dx   2000

         TÝnh I =        ∫ x (1 + x )        2000


                                                                                       P(x)
2. KÜ thuËt ®Æt Èn phô víi tÝch ph©n cã d¹ng : I = ∫                                               dx     ( α ≠ 1)
                                                                                   ( ax + b )α
                          x3 + x + 1
     ☺ TÝnh I = ∫                             dx
                          ( x − 2)
                                        30



                         ⎧ dx = dt
         §Æt x – 2 = t ⇒ ⎨          , ta cã :
                         ⎩x = t + 2
                    ( t + 2)
                               3
                                   +t+3                t 3 + 6t 2 + 13t + 11       ⎡ 1          1           1           1 ⎤
         I=     ∫          t 30
                                              dt =   ∫            t 30
                                                                            dt = − ⎢
                                                                                   ⎣ 26t
                                                                                         26
                                                                                            +6
                                                                                               27t 27
                                                                                                      + 13
                                                                                                           28t 28
                                                                                                                  + 11
                                                                                                                       29t 29 ⎥
                                                                                                                              ⎦
                                                                                                                                + C =…

                                   x4
         TÝnh I =        ∫ ( x − 3)      45
                                               dx

                               3x 4 − 5x 3 + 7x − 8
         TÝnh I = ∫                                         dx
                                        ( x + 2)
                                                    50



     Chó ý : Víi lo¹i to¸n nμy trong cuèn “TÝch Ph©n – T.Ph−¬ng ” ®· sö dông ph−¬ng ph¸p khai triÓn
     Taylor nh−ng t«i c¶m thÊy c¸ch lμm nμy kh«ng nhanh h¬n l¹i g©y nhiÒu phøc t¹p cho häc sinh nªn ®·
     kh«ng nªu ra .


3. KÜ thuËt biÕn ®æi tö sè chøa ®¹o hμm cña mÉu sè .
                     xdx
         TÝnh I =    4   ∫x
                        −1
        §Æt x 2 = t ⇒ 2xdx = dt
                    x 3 dx
        TÝnh I = ∫ 4
                    x +1
                  x −1
                   2
     ☺ TÝnh I = ∫ 4       dx
                  x +1
                                   1              ⎛   1⎞
                             1− 2               d⎜ x + ⎟
            x −1
              2
                                   x dx =         ⎝   x⎠                                1          x2 − x 2 + 1
        I= ∫ 4      dx = ∫                ∫ ⎛ 1 ⎞2                                 =          ln                  +C
            x +1                    1                                                              x2 + x 2 + 1
                            x + 2                                        ( )           2 2
                              2                                                2

                                    x       ⎜x + ⎟ − 2
                                            ⎝    x⎠
                    x +1
                     2
        TÝnh I = ∫ 4       dx
                    x +1
                      x2
        TÝnh I = ∫ 4       dx
                    x +1

        TÝnh I = ∫ 4
                             ( x 2 − 1)       dx
                    x − 5x 3 − 4x 2 − 5x + 1

        TÝnh I = ∫ 4
                             ( x 2 + 1)        dx
                   x + 2x 3 − 10x 2 − 2x + 1
 0974.337.449 ___________________________                                          Th¸ng 12 – n¨m 2007        ___________________        Trang   13
12

        ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                                 Ph¹m Kim Chung                 Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
       2007




       TÝnh I = ∫
                                        (x   2
                                                 − 2)
                                                             dx
                      x 4 − 3x 3 + 11x 2 − 6x + 4

       TÝnh I = ∫
                                ( x2 + 3)    dx
                  x 4 − 2x 3 − 2x 2 + 6x + 9
                       dx
        TÝnh I = ∫ 4
                  x + x2 + 1
                         dx
        TÝnh I = ∫ 4
                   x − 3x 2 + 4
   B×nh luËn : Lo¹t bμi to¸n nμy lμm t«i kh¸ Ên t−îng víi phÐp chia c¶ tö sè vμ mÉu sè cho
   x 2 . Qu¶ thËt t«i lu«n cè g¾ng t×m tßi xem liÖu m×nh cã thÓ nghÜ ra mét ph−¬ng ph¸p nμo
   kh¸c hay h¬n ch¨ng, nh−ng …” bã tay.com “ . ThÕ míi hiÓu to¸n häc : “lu«n tiÒm Èn nh÷ng vÎ
   ®Ñp lμm ng−êi ta söng sèt”.
                  x5
      TÝnh I = ∫ 6     dx
                x +1
                   x
      TÝnh I = ∫ 6     dx
                x −1
                                           1      dt
      §Æt x 2 = t ⇒ 2xdx = dt , ta cã : I = ∫ 3
                                           2 t −1
                  x3
      TÝnh I = ∫ 6     dx
                x −1
                x4 + 1
      TÝnh I = ∫ 6     dx
                x +1
                                    1 d(x ) 1 d(x )
                                            3               2
                x3 + x
      TÝnh I = ∫ 6     dx HD : I = ∫ 6          + ∫ 6
                x +1                3 x +1 2 x +1
                    3
                                              x2
                                                      d ( x2 )
                  x                    1
      TÝnh I = ∫ 6     dx    HD : I = ∫
                x +1                   2 ( x 2 )3 + 1


       TÝnh I = ∫
                        (x   2
                                  + 1)( x 2 + 2x − 1)
                                          dx
                        x 6 − 14x 3 − 1
                         ⎛       1 ⎞⎛   1    ⎞              ⎛    1     ⎞
                         ⎜ 1 + 2 ⎟⎜ x − + 2 ⎟               ⎜ x − + 2⎟
                                                                                ⎛   1⎞
           HD : I = ∫ ⎝
                                 x ⎠⎝   x    ⎠ dx =         ⎝    x     ⎠
                             ⎛ 3 1 ⎞                ∫ ⎛ 1 ⎞3 ⎛ 1 ⎞             d⎜x − ⎟
                                                                                ⎝   x⎠
                             ⎜ x − 3 ⎟ − 14           ⎜ x − ⎟ + 3 ⎜ x − ⎟ − 14
                             ⎝      x ⎠               ⎝    x⎠     ⎝    x⎠
                        19
                      x
       TÝnh I = ∫                dx
                  ( 3 + x10 )
                               2



                     x10 .10x 9                          x10
                                                     ∫ 3 + x10 2 d ( x )
                                                   1
   HD . I =      ∫                      dx =                          10

                     (3 + x )10 2                 10 (        )
                                 x 99
       TÝnh I = ∫                                dx
                       ( 2x        − 3)
                              50             7



                          x 2n −1
       TÝnh I = ∫                            dx
                       ( ax       + b)
                              n          k




0974.337.449 ___________________________                                   Th¸ng 12 – n¨m 2007     ___________________       Trang   14
12

               ∫     bµi gi¶ng tÝch ph©n                                              Ph¹m Kim Chung                                   Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa
              2007




4. KÜ thuËt chång nhÞ thøc .

                     C¬ së cña ph−¬ng ph¸p :
                                                                                                                                                               a b
                                                                                 ( ax + b )
                                                                                              n                                                            ,
                                                                                                                              ⎛ ax + b ⎞    c d
        §Ó t×m nguyªn hμm cã d¹ng : I =                                      ∫ ( cx + d )    m
                                                                                                      dx , ta dùa vμo c¬ së : ⎜        ⎟ =
                                                                                                                              ⎝ cx + d ⎠ ( cx + d )
                                                                                                                                                    2



        vμ ph©n tÝch biÓu thøc d−íi dÊu tÝch ph©n vÒ d¹ng :
                                ⎛ ax + b ⎞     dx             ⎛ ax + b ⎞ ⎛ ax + b ⎞
                       I = k∫ f ⎜        ⎟             = k∫ f ⎜        ⎟d⎜        ⎟
                                ⎝ cx + d ⎠ ( cx + d )2        ⎝ cx + d ⎠ ⎝ cx + d ⎠



VD . TÝnh
        ( 3x − 5 )
                     10                           10                                                   10                                             11
                                 ⎛ 3x − 5 ⎞                     dx            1 ⎛ 3x − 5 ⎞   ⎛ 3x − 5 ⎞  1 ⎛ 3x − 5 ⎞
 I= ∫                     dx = ∫ ⎜
                                                                             11 ∫ ⎝ x + 2 ⎠
                                          ⎟                              =        ⎜       ⎟ d⎜        ⎟=    ⎜       ⎟ +C
         ( x + 2)                ⎝ x+2 ⎠                ( x + 2)                                x + 2 ⎠ 121 ⎝ x + 2 ⎠
                 12                                                  2
                                                                                             ⎝
                           (7x − 1)
                                             99

        TÝnh I = ∫                      dx
                           ( 2x + 1)
                                    101


                                     dx
        TÝnh I = ∫
                          ( x + 3)       ( x + 5)
                                     5              3



                                                                                          ⎡ ( x + 3) − ( x + 5) ⎤
                                                                                                                                                                6
                                         dx                              1 1        1    1                 dx                                                          dx
        HD . I = ∫                                              =∫          6 ∫         5 ⎢                     ⎥    =
                                            ⎛ x + 3 ⎞ ( x + 5) ( x + 5)                            x+5                                                              ( x + 5)
                           5                          5       6         2                                                                                                      2
                  ⎛x +3⎞                                                  2 ⎛x +3⎞ ⎣                            ⎦
                             ( x + 5)
                                      8
                  ⎜      ⎟                  ⎜       ⎟                           ⎜     ⎟
                  ⎝x +5⎠                    ⎝ x +5⎠                             ⎝ x +5⎠
        §Ó tr¸nh sù ®å sé trong tÝnh to¸n ta cã thÓ sö dông phÐp ®Æt Èn phô nh− sau :
                        ⎧         1            dt
                        ⎪                dx =
             x+3        ⎪ ( x + 5)
                                       2
                                               2
        §Æt       =t⇒⎨                                          , nªn ta cã :
             x+5        ⎪x + 5 − 2 = t ⇒ 1 = 1− t
                        ⎪ x+5
                        ⎩                      x+5       2
                                              ⎡ ( x + 3) − ( x + 5) ⎤                                                     1 ( t − 1) dt
                                                                                                  6                                   6
                                 1      1                                                                   dx
                                  6 ∫       5 ⎢                     ⎥                                                =∫
                                                       x+5                                            ( x + 5)
                                                                                                                 2
                                 2 ⎛x+3⎞ ⎣                          ⎦                                                     27      t5
                                      ⎜   ⎟
                                      ⎝x+5⎠

                                         dx
        TÝnh I = ∫
                          ( 3x − 2) ( 3x + 4 )
                                         7                  3


                                         dx
        TÝnh I = ∫
                          ( 2x − 1) ( 3x − 1)
                                         3              4


                3x − 1          1                    1
        §Æt            =t⇒−             dx = dt vμ        = 2t − 3
                2x − 1      ( 2x − 1)              2x − 1
                                      2



                                                                                                                                ( 2t − 3 )
                                                                                                                                             5
                                                        dx                                            dx                                         dt
        Do ®ã ta cã : I =            ∫ ( 2x − 1) ( 3x − 1)
                                                        3                4
                                                                             =   ∫                    ⎛ 3x − 1 ⎞
                                                                                                                     4
                                                                                                                         = −∫
                                                                                                                                      t4
                                                                                     ( 2x − 1)
                                                                                                  7
                                                                                                      ⎜        ⎟
                                                                                                      ⎝ 2x − 1 ⎠




 0974.337.449 ___________________________                                                                  Th¸ng 12 – n¨m 2007                   ___________________               Trang   15
Bài giảng tích phân pham kimchung
Bài giảng tích phân pham kimchung
Bài giảng tích phân pham kimchung
Bài giảng tích phân pham kimchung
Bài giảng tích phân pham kimchung
Bài giảng tích phân pham kimchung
Bài giảng tích phân pham kimchung
Bài giảng tích phân pham kimchung

More Related Content

What's hot

Tich phan phamkimchung-www.mathvn.com
Tich phan phamkimchung-www.mathvn.comTich phan phamkimchung-www.mathvn.com
Tich phan phamkimchung-www.mathvn.comHuynh ICT
 
Tema 3 (Soluciones cálculo de derivadas)
Tema 3 (Soluciones cálculo de derivadas)Tema 3 (Soluciones cálculo de derivadas)
Tema 3 (Soluciones cálculo de derivadas)jhbenito
 
[Math educare] 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 1
[Math educare] 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 1[Math educare] 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 1
[Math educare] 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 1Nguyen Vietnam
 
Cân bằng hệ số trong bđt AM-GM
Cân bằng hệ số trong bđt AM-GMCân bằng hệ số trong bđt AM-GM
Cân bằng hệ số trong bđt AM-GMNguyễn Việt Long
 
201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan
 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan
201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phanSơn DC
 
квадрат тэгшитгэл
квадрат тэгшитгэлквадрат тэгшитгэл
квадрат тэгшитгэлLhagvadorj_S
 
Math jcskskdkkddjsodu90udsisyshchc kaala mari belajar bersama sama
Math jcskskdkkddjsodu90udsisyshchc kaala mari belajar bersama samaMath jcskskdkkddjsodu90udsisyshchc kaala mari belajar bersama sama
Math jcskskdkkddjsodu90udsisyshchc kaala mari belajar bersama samaEkky Nova
 
S1 t1 cálculo diferencia_soto elkin
S1 t1 cálculo diferencia_soto elkinS1 t1 cálculo diferencia_soto elkin
S1 t1 cálculo diferencia_soto elkinelkin201
 
recta numerica
recta numericarecta numerica
recta numericajek422
 
LINEA RECTA...
LINEA RECTA...LINEA RECTA...
LINEA RECTA...yekaortiz
 
PropuestanSolucionario 6 por David Hoyos y Andres Mella
PropuestanSolucionario 6 por David Hoyos y Andres MellaPropuestanSolucionario 6 por David Hoyos y Andres Mella
PropuestanSolucionario 6 por David Hoyos y Andres MellaDavid Steven Hoyos Gil
 
Www.mathvn.com bt-mu logarit-mathvn.com
Www.mathvn.com bt-mu logarit-mathvn.comWww.mathvn.com bt-mu logarit-mathvn.com
Www.mathvn.com bt-mu logarit-mathvn.comhao5433
 
Phuong trinh nghiem nguyen
Phuong trinh nghiem nguyenPhuong trinh nghiem nguyen
Phuong trinh nghiem nguyenlovemathforever
 

What's hot (20)

Tich phan phamkimchung-www.mathvn.com
Tich phan phamkimchung-www.mathvn.comTich phan phamkimchung-www.mathvn.com
Tich phan phamkimchung-www.mathvn.com
 
Tema 3 (Soluciones cálculo de derivadas)
Tema 3 (Soluciones cálculo de derivadas)Tema 3 (Soluciones cálculo de derivadas)
Tema 3 (Soluciones cálculo de derivadas)
 
[Math educare] 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 1
[Math educare] 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 1[Math educare] 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 1
[Math educare] 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 1
 
Cân bằng hệ số trong bđt AM-GM
Cân bằng hệ số trong bđt AM-GMCân bằng hệ số trong bđt AM-GM
Cân bằng hệ số trong bđt AM-GM
 
201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan
 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan 201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan
201-bai-tap-phuong-trinh-vi-phan
 
квадрат тэгшитгэл
квадрат тэгшитгэлквадрат тэгшитгэл
квадрат тэгшитгэл
 
20091206 mfcs itsykson_lecture08
20091206 mfcs itsykson_lecture0820091206 mfcs itsykson_lecture08
20091206 mfcs itsykson_lecture08
 
Nchuong3
Nchuong3Nchuong3
Nchuong3
 
Mat1 lec12
Mat1 lec12Mat1 lec12
Mat1 lec12
 
Math jcskskdkkddjsodu90udsisyshchc kaala mari belajar bersama sama
Math jcskskdkkddjsodu90udsisyshchc kaala mari belajar bersama samaMath jcskskdkkddjsodu90udsisyshchc kaala mari belajar bersama sama
Math jcskskdkkddjsodu90udsisyshchc kaala mari belajar bersama sama
 
S1 t1 cálculo diferencia_soto elkin
S1 t1 cálculo diferencia_soto elkinS1 t1 cálculo diferencia_soto elkin
S1 t1 cálculo diferencia_soto elkin
 
1sm ex-logique
1sm ex-logique1sm ex-logique
1sm ex-logique
 
recta numerica
recta numericarecta numerica
recta numerica
 
LINEA RECTA...
LINEA RECTA...LINEA RECTA...
LINEA RECTA...
 
PropuestanSolucionario 6 por David Hoyos y Andres Mella
PropuestanSolucionario 6 por David Hoyos y Andres MellaPropuestanSolucionario 6 por David Hoyos y Andres Mella
PropuestanSolucionario 6 por David Hoyos y Andres Mella
 
Lyapunov stability 2
Lyapunov stability 2Lyapunov stability 2
Lyapunov stability 2
 
Integrales
IntegralesIntegrales
Integrales
 
Zetavalue
ZetavalueZetavalue
Zetavalue
 
Www.mathvn.com bt-mu logarit-mathvn.com
Www.mathvn.com bt-mu logarit-mathvn.comWww.mathvn.com bt-mu logarit-mathvn.com
Www.mathvn.com bt-mu logarit-mathvn.com
 
Phuong trinh nghiem nguyen
Phuong trinh nghiem nguyenPhuong trinh nghiem nguyen
Phuong trinh nghiem nguyen
 

Viewers also liked

Thi thử toán quốc oai hn 2012 lần 1 k a
Thi thử toán quốc oai hn 2012 lần 1 k aThi thử toán quốc oai hn 2012 lần 1 k a
Thi thử toán quốc oai hn 2012 lần 1 k aThế Giới Tinh Hoa
 
Thi thử toán triệu sơn 4 th 2012 lần 2
Thi thử toán triệu sơn 4 th 2012 lần 2Thi thử toán triệu sơn 4 th 2012 lần 2
Thi thử toán triệu sơn 4 th 2012 lần 2Thế Giới Tinh Hoa
 
Baigiang18 phương trình lượng giác
Baigiang18 phương trình lượng giácBaigiang18 phương trình lượng giác
Baigiang18 phương trình lượng giácThế Giới Tinh Hoa
 
Thi thử toán trần phú ht 2012 lần 2
Thi thử toán trần phú ht 2012 lần 2Thi thử toán trần phú ht 2012 lần 2
Thi thử toán trần phú ht 2012 lần 2Thế Giới Tinh Hoa
 
Thi thử toán phan bội châu py 2012
Thi thử toán phan bội châu py 2012Thi thử toán phan bội châu py 2012
Thi thử toán phan bội châu py 2012Thế Giới Tinh Hoa
 
Thi thử toán nguyễn xuân nguyên th 2012 k ab
Thi thử toán nguyễn xuân nguyên th 2012 k abThi thử toán nguyễn xuân nguyên th 2012 k ab
Thi thử toán nguyễn xuân nguyên th 2012 k abThế Giới Tinh Hoa
 
Chiếc vé vào cổng thiên đường xanh (tuyển tập truyện ngắn)truonghocso.com
Chiếc vé vào cổng thiên đường xanh (tuyển tập truyện ngắn)truonghocso.comChiếc vé vào cổng thiên đường xanh (tuyển tập truyện ngắn)truonghocso.com
Chiếc vé vào cổng thiên đường xanh (tuyển tập truyện ngắn)truonghocso.comThế Giới Tinh Hoa
 
Thi thử toán minh khai ht 2012 lần 3
Thi thử toán minh khai ht 2012 lần 3Thi thử toán minh khai ht 2012 lần 3
Thi thử toán minh khai ht 2012 lần 3Thế Giới Tinh Hoa
 
Dùng dãy số chứng minh bất đẳng thức
Dùng dãy số chứng minh bất đẳng thứcDùng dãy số chứng minh bất đẳng thức
Dùng dãy số chứng minh bất đẳng thứcThế Giới Tinh Hoa
 
Phân tích tác phẩm bếp lửa của bằng việttruonghocso.com
Phân tích tác phẩm bếp lửa của bằng việttruonghocso.comPhân tích tác phẩm bếp lửa của bằng việttruonghocso.com
Phân tích tác phẩm bếp lửa của bằng việttruonghocso.comThế Giới Tinh Hoa
 

Viewers also liked (17)

Thi thử toán quốc oai hn 2012 lần 1 k a
Thi thử toán quốc oai hn 2012 lần 1 k aThi thử toán quốc oai hn 2012 lần 1 k a
Thi thử toán quốc oai hn 2012 lần 1 k a
 
Thi thử toán triệu sơn 4 th 2012 lần 2
Thi thử toán triệu sơn 4 th 2012 lần 2Thi thử toán triệu sơn 4 th 2012 lần 2
Thi thử toán triệu sơn 4 th 2012 lần 2
 
Baigiang18 phương trình lượng giác
Baigiang18 phương trình lượng giácBaigiang18 phương trình lượng giác
Baigiang18 phương trình lượng giác
 
Thi thử toán trần phú ht 2012 lần 2
Thi thử toán trần phú ht 2012 lần 2Thi thử toán trần phú ht 2012 lần 2
Thi thử toán trần phú ht 2012 lần 2
 
1 ung dung tphan 2
1 ung dung tphan 21 ung dung tphan 2
1 ung dung tphan 2
 
Thi thử toán phan bội châu py 2012
Thi thử toán phan bội châu py 2012Thi thử toán phan bội châu py 2012
Thi thử toán phan bội châu py 2012
 
Thi thử toán nguyễn xuân nguyên th 2012 k ab
Thi thử toán nguyễn xuân nguyên th 2012 k abThi thử toán nguyễn xuân nguyên th 2012 k ab
Thi thử toán nguyễn xuân nguyên th 2012 k ab
 
Chiếc vé vào cổng thiên đường xanh (tuyển tập truyện ngắn)truonghocso.com
Chiếc vé vào cổng thiên đường xanh (tuyển tập truyện ngắn)truonghocso.comChiếc vé vào cổng thiên đường xanh (tuyển tập truyện ngắn)truonghocso.com
Chiếc vé vào cổng thiên đường xanh (tuyển tập truyện ngắn)truonghocso.com
 
Sáng kiến kinh ngiệm 2009
Sáng kiến kinh ngiệm 2009Sáng kiến kinh ngiệm 2009
Sáng kiến kinh ngiệm 2009
 
Thi thử toán minh khai ht 2012 lần 3
Thi thử toán minh khai ht 2012 lần 3Thi thử toán minh khai ht 2012 lần 3
Thi thử toán minh khai ht 2012 lần 3
 
Bất đẳng thức tích phân
Bất đẳng thức tích phânBất đẳng thức tích phân
Bất đẳng thức tích phân
 
Dãy số nguyễn tất thu
Dãy số  nguyễn tất thuDãy số  nguyễn tất thu
Dãy số nguyễn tất thu
 
Dùng dãy số chứng minh bất đẳng thức
Dùng dãy số chứng minh bất đẳng thứcDùng dãy số chứng minh bất đẳng thức
Dùng dãy số chứng minh bất đẳng thức
 
Giới hạn và liên tục
Giới hạn và liên tụcGiới hạn và liên tục
Giới hạn và liên tục
 
Dãy số vmo2009
Dãy số vmo2009Dãy số vmo2009
Dãy số vmo2009
 
Nang luc truyen thong
Nang luc truyen thongNang luc truyen thong
Nang luc truyen thong
 
Phân tích tác phẩm bếp lửa của bằng việttruonghocso.com
Phân tích tác phẩm bếp lửa của bằng việttruonghocso.comPhân tích tác phẩm bếp lửa của bằng việttruonghocso.com
Phân tích tác phẩm bếp lửa của bằng việttruonghocso.com
 

More from Thế Giới Tinh Hoa

Cách chụp ảnh công ty đẹp 2019
Cách chụp ảnh công ty đẹp 2019Cách chụp ảnh công ty đẹp 2019
Cách chụp ảnh công ty đẹp 2019Thế Giới Tinh Hoa
 
Bảng báo giá sản phẩm rèm bạch dương
Bảng báo giá sản phẩm rèm bạch dươngBảng báo giá sản phẩm rèm bạch dương
Bảng báo giá sản phẩm rèm bạch dươngThế Giới Tinh Hoa
 
Album sổ mẫu Rèm cửa Bạch Dương
Album sổ mẫu Rèm cửa Bạch DươngAlbum sổ mẫu Rèm cửa Bạch Dương
Album sổ mẫu Rèm cửa Bạch DươngThế Giới Tinh Hoa
 
Cách tắm cho bé vào mùa đông
Cách tắm cho bé vào mùa đôngCách tắm cho bé vào mùa đông
Cách tắm cho bé vào mùa đôngThế Giới Tinh Hoa
 
Giáo trình tự học illustrator cs6
Giáo trình tự học illustrator cs6  Giáo trình tự học illustrator cs6
Giáo trình tự học illustrator cs6 Thế Giới Tinh Hoa
 
Nữ quái sân trườngtruonghocso.com
Nữ quái sân trườngtruonghocso.comNữ quái sân trườngtruonghocso.com
Nữ quái sân trườngtruonghocso.comThế Giới Tinh Hoa
 
Những chàng trai xấu tính nguyễn nhật ánhtruonghocso.com
Những chàng trai xấu tính  nguyễn nhật ánhtruonghocso.comNhững chàng trai xấu tính  nguyễn nhật ánhtruonghocso.com
Những chàng trai xấu tính nguyễn nhật ánhtruonghocso.comThế Giới Tinh Hoa
 
Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com
Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.comNhững bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com
Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.comThế Giới Tinh Hoa
 
Những bài văn hay về nghị luận xã hộitruonghocso.com
Những bài văn hay về nghị luận xã hộitruonghocso.comNhững bài văn hay về nghị luận xã hộitruonghocso.com
Những bài văn hay về nghị luận xã hộitruonghocso.comThế Giới Tinh Hoa
 

More from Thế Giới Tinh Hoa (20)

Cách chụp ảnh công ty đẹp 2019
Cách chụp ảnh công ty đẹp 2019Cách chụp ảnh công ty đẹp 2019
Cách chụp ảnh công ty đẹp 2019
 
Lỗi web bachawater
Lỗi web bachawaterLỗi web bachawater
Lỗi web bachawater
 
Bảng báo giá sản phẩm rèm bạch dương
Bảng báo giá sản phẩm rèm bạch dươngBảng báo giá sản phẩm rèm bạch dương
Bảng báo giá sản phẩm rèm bạch dương
 
Album sổ mẫu Rèm cửa Bạch Dương
Album sổ mẫu Rèm cửa Bạch DươngAlbum sổ mẫu Rèm cửa Bạch Dương
Album sổ mẫu Rèm cửa Bạch Dương
 
thong tin lam viec tren lamchame
thong tin lam viec tren lamchamethong tin lam viec tren lamchame
thong tin lam viec tren lamchame
 
Cách tắm cho bé vào mùa đông
Cách tắm cho bé vào mùa đôngCách tắm cho bé vào mùa đông
Cách tắm cho bé vào mùa đông
 
Giáo trình tự học illustrator cs6
Giáo trình tự học illustrator cs6  Giáo trình tự học illustrator cs6
Giáo trình tự học illustrator cs6
 
Huongdansudung izishop
Huongdansudung izishopHuongdansudung izishop
Huongdansudung izishop
 
Ho so nang luc cong ty
Ho so nang luc cong tyHo so nang luc cong ty
Ho so nang luc cong ty
 
seo contract
seo contractseo contract
seo contract
 
di google cong
di google congdi google cong
di google cong
 
E1 f4 bộ binh
E1 f4 bộ binhE1 f4 bộ binh
E1 f4 bộ binh
 
E2 f2 bộ binh
E2 f2 bộ binhE2 f2 bộ binh
E2 f2 bộ binh
 
E3 f1 bộ binh
E3 f1 bộ binhE3 f1 bộ binh
E3 f1 bộ binh
 
E2 f1 bộ binh
E2 f1 bộ binhE2 f1 bộ binh
E2 f1 bộ binh
 
E1 f1 bộ binh
E1 f1 bộ binhE1 f1 bộ binh
E1 f1 bộ binh
 
Nữ quái sân trườngtruonghocso.com
Nữ quái sân trườngtruonghocso.comNữ quái sân trườngtruonghocso.com
Nữ quái sân trườngtruonghocso.com
 
Những chàng trai xấu tính nguyễn nhật ánhtruonghocso.com
Những chàng trai xấu tính  nguyễn nhật ánhtruonghocso.comNhững chàng trai xấu tính  nguyễn nhật ánhtruonghocso.com
Những chàng trai xấu tính nguyễn nhật ánhtruonghocso.com
 
Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com
Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.comNhững bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com
Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com
 
Những bài văn hay về nghị luận xã hộitruonghocso.com
Những bài văn hay về nghị luận xã hộitruonghocso.comNhững bài văn hay về nghị luận xã hộitruonghocso.com
Những bài văn hay về nghị luận xã hộitruonghocso.com
 

Bài giảng tích phân pham kimchung

  • 1. Së GD & §t nghÖ an Tr−êng THPT §Æng thóc høa sin4x + cos2x ∫ sin x + cos x dx 6 6 tÝch ph©n 1 ( x +1) - ( x -1) 6 6 dx I= ∫ 8 x +1 2 ∫ = dx = ... x 8 +1 Gi¸o viªn : Ph¹m Kim Chung Tæ : To¸n N¨m häc : 2007 - 2008
  • 2. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 “ Thùc ra trªn mÆt ®Êt lμm g× cã ®−êng, ng−êi ta ®i l¾m th× thμnh ®−êng th«i ! ” - Lç TÊn - ViÕt mét cuèn tμi liÖu rÊt khã, ®Ó viÕt cho hay cho t©m ®¾c l¹i ®ßi hái c¶ mét ®¼ng cÊp thùc sù ! Còng may t«i kh«ng cã t− t−ëng lín cña mét nhμ viÕt s¸ch, còng kh«ng hy väng ë mét ®iÒu g× ®ã lín lao v× t«i biÕt n¨ng lùc vÒ m«n To¸n lμ cã h¹n .. Khi t«i cã ý t−ëng viÕt ra nh÷ng ®iÒu t«i gom nhÆt ®−îc t«i chØ mong sao qua tõng ngμy m×nh sÏ lÜnh héi s©u h¬n vÒ m«n To¸n s¬ cÊp..qua tõng tiÕt häc nh÷ng häc trß cña t«i bít b¨n kho¨n, ng¬ ng¸c h¬n.. Vμ nÕu cßn ai ®äc bμi viÕt nμy nghÜa lμ ®©u ®ã t«i ®ang cã nh÷ng ng−êi thÇy, ng−êi b¹n cïng chung mét niÒm ®am mª sù diÖu k× To¸n häc . Thö gi¶i mét bμi to¸n khã…... nh−ng ch−a thËt hμi lßng ! 1 ( x + 1) - ( x - 1) 1 ( x + 1) ⎣( x - 2x + 1) + ( 2 - 1) x ⎦ 1 (x ( - 1) ⎡ x 4 - 2x 2 + 1 + 2 + 1 x 2 ⎤) ( ) 6 6 ⎡ 2 ⎤ 4 2 2 2 dx ⎣ ⎦ dx ∫ x8 + 1 = 2∫ dx = 2∫ dx + 2∫ (x + 1) - ( 2x ) (x + 1) - ( 2x ) ( x 4 + 1) - ( 2x 2 ) 4 2 2 2 4 2 2 2 2 2 1 x2 + 1 ( 2 -1 ) ( x + 1) x 2 2 1 x2 - 1 ( 2 +1 ) (x 2 - 1) x 2 = 2 ∫ x 4 + 2x2 + 1 dx + 2 ∫ (x 4 )( - 2x 2 + 1 x 4 + 2x 2 + 1 ) dx + 2 ∫ x 4 + 2x2 + 1 dx + 2 ∫ (x 4 )( - 2x 2 + 1 x 4 + 2x 2 + 1 ) 1 ⎛ 1⎞ 1 ⎛ 1⎞ 1 1+ 2 2 -1 ( ⎝ ) ⎜ 1+ 2 ⎟ dx x ⎠ 1 1- 2 2 +1 ⎜ 1 - 2 ⎟ dx ⎝ x ⎠ ( ) = ∫ 2 x dx + ∫ ⎡⎛ 1 ⎞2 ⎤ ⎡⎛ ⎤ 2∫⎛ + 2 x dx + ∫ ⎡⎛ 1 ⎞ 2 ⎤ ⎡⎛ ⎤ ( ) 2 2 2 ⎛ 1⎞ 1⎞ ( ) ( ) 2 1⎞ 2 1⎞ ⎜x - ⎟ +2+ 2 ⎢ ⎜ x - ⎟ + 2 - 2 ⎥ ⎢⎜ x - ⎟ + 2 + 2 ⎥ ⎜x + ⎟ - 2- 2 ⎢⎜ x + ⎟ - 2 + 2 ⎥ ⎢⎜ x + ⎟ - 2 - 2 ⎥ ⎝ x⎠ ⎢ ⎣ ⎝ x⎠ ⎥⎢ ⎦⎣ ⎝ x⎠ ⎥ ⎦ ⎝ x⎠ ⎢ ⎣ ⎝ x⎠ ⎥⎢ ⎦⎣ ⎝ x⎠ ⎥ ⎦ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ 1 = ∫ d⎜x - ⎟ ⎝ x⎠ 2 -1 ( d⎜x - ⎟ ⎝ x⎠ ) 2 -1 d⎜x - ⎟ ⎝ x⎠ 1 ( ⎝ ) d⎜x + ⎟ x⎠ 2 +1 d⎜x + ⎟ ⎝ x⎠ 2 +1 d⎜x + ⎟ ⎝ x⎠ ( ) ( ) 4 2 ∫ ⎡⎛ 4 2 ∫ ⎡⎛ ⎤ 2∫⎛ 4 2 ∫ ⎡⎛ 4 2 ∫ ⎡⎛ + - + + - 2 ⎤ 2 ⎤ ⎤ ( ) 2 2 2 2 2 ⎛ 1⎞ 1⎞ ⎜x - ⎟ +2+ 2 ⎝ x⎠ 1⎞ ⎢⎜ x - ⎟ + 2 - 2 ⎥ 1⎞ ⎢⎜ x - ⎟ + 2 + 2 ⎥ ⎜x + ⎟ - 2- 2 ⎝ x⎠ 1⎞ ⎢⎜ x + ⎟ - 2 + 2 ⎥ 1⎞ ⎢⎜ x + ⎟ - 2 - 2 ⎥ ( ) ( ) ⎣⎝ ⎢ x⎠ ⎥ ⎦ ⎣⎝ ⎢ x⎠ ⎥ ⎦ ⎢⎝ ⎣ x⎠ ⎥ ⎦ ⎢⎝ ⎣ x⎠ ⎥ ⎦ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎜x + ⎟ - 2- 2 ⎜x + ⎟ - 2+ 2 ln ⎝ x⎠ ln ⎝ 2+ 2 2- 2 2- 2 2+ 2 x⎠ 1 = u+ v+ + +C ( Víi x - = 2 + 2 tgu = 2 - 2 tgv ) 8 8 16 ⎛ 1⎞ 16 ⎛ 1⎞ x ⎜x + ⎟+ 2- 2 ⎜x + ⎟+ 2+ 2 ⎝ x⎠ ⎝ x⎠ (NÕu dïng kÕt qu¶ nμy ®Ó suy ng−îc cã t×m ®−îc lêi gi¶i hay h¬n ?.. ) _____________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 __________________________________ Trang 1
  • 3. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 PhÇn lý thuyÕt §Þnh nghÜa : Gi¶ sö f(x) lμ mét hμm sè liªn tôc trªn mét kho¶ng K, a vμ b lμ hai phÇn tö bÊt k× cña K, F(x) lμ mét nguyªn hμm cña f(x) trªn K . HiÖu sè F(b) - F(a) ®−îc gäi lμ tÝch ph©n tõ a ®Õn b cña f(x) vμ ®−îc kÝ hiÖu lμ b b ∫ f ( x )dx . Ta dïng kÝ hiÖu F ( x ) a ®Ó chØ hiÖu sè : F(b) – F(a) a b b C«ng thøc Newton – Laipnit : ∫ f ( x )dx = a F (x) a = F(b) – F(a) 1 x3 1 1 3 = (1 − 03 ) = 1 ∫ x dx = 2 VÝ dô : 0 3 0 3 3 b Chó ý : TÝch ph©n ∫ f ( x )dx a chØ phô thuéc vμ f, a vμ b mμ kh«ng phô thuéc vμo kÝ hiÖu biÕn sè tÝch ph©n . V× vËy ta b b b cã thÓ viÕt : F(b) – F(a) = ∫ f ( x )dx = a ∫ f ( t )dt = ∫ f ( u )du ... a a C¸c tÝnh chÊt cña tÝch ph©n . a 1. ∫ f ( x )dx = 0 a b a 2. ∫ f ( x )dx = - ∫ f ( x )dx a b b b b 3. ∫ ⎡αf ( x ) ± βg ( x )⎤dx = α ∫ f ( x )dx ± β∫ g ( x )dx a ⎣ ⎦ a a e e e ⎛ 3⎞ e e VD : ∫ ⎜ 2x + ⎟dx = 2∫ xdx + 3∫ dx = x 2 + 3 ln x = ( e2 − 1) + 3 (1 − 0 ) = e2 + 2 1 1⎝ x⎠ 1 1 x 1 1 c b c 4. ∫ f ( x )dx = ∫ f ( x )dx + ∫ f ( x )dx a a b 1 0 1 0 1 x2 0 x2 1 VD : −1 ∫ x dx = ∫ −1 x dx + ∫ x dx = − ∫ xdx + ∫ xdx = − 0 −1 0 + 2 −1 2 0 =1 b 5. f(x) ≥ 0 trªn ®o¹n [a ; b] ⇒ ∫ f ( x )dx ≥ a 0 b b 6. f(x) ≥ g(x) trªn ®o¹n [a ; b] ⇒ ∫ f ( x )dx ≥ ∫ g ( x )dx a a π π 2 2 VD : Chøng minh r»ng : ∫ sin2xdx ≤ 2∫ sinxdx 0 0 b b b 7. m ≤ f(x) ≤ M trªn ®o¹n [a ; b] ⇒ m(b – a) = m ∫ dx ≤ ∫ f ( x )dx ≤ M ∫ dx = M(b – a) a a a 2 ⎛ 1⎞ 5 VD : Chøng minh r»ng : 2 ≤ ∫ ⎜ x + ⎟dx ≤ 1⎝ x⎠ 2 1 5 HD . Kh¶o s¸t hμm sè y = x + trªn ®o¹n [1; 2] ta cã : max y = ; min y = 2 x [1;2] 2 [1;2] 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 2
  • 4. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 2 2 ⎛ 1⎞ 5 2 2 2⎛ 1⎞ 5 2 2 ⎛ 1⎞ 5 Do ®ã : 2∫ dx ≤ ∫ ⎜ x + ⎟dx ≤ ∫ dx ⇒ 2x ≤ ∫ ⎜ x + ⎟dx ≤ x ⇒ 2 ≤ ∫ ⎜ x + ⎟dx ≤ 1 1 ⎝ x⎠ 21 1 1⎝ x⎠ 2 1 1 ⎝ x⎠ 2 PhÇn ph−¬ng ph¸p Ph−¬ng ph¸p ®æi biÕn sè : t = v(x) . 1 x VD . TÝnh tÝch ph©n : I = ∫ 2 dx 0 x +1 §Æt : t = x 2 + 1 . Khi x= 0 th× t=1, khi x=1 th× t=2 . dt Ta cã : dt = 2xdx ⇒ = xdx . Do ®ã : 2 1 2 x 1 dt 1 2 1 I=∫ 2 dx = ∫ = ln t = ln 2 0 x +1 21 t 2 1 2 b b Quy tr×nh gi¶i to¸n . ∫ f ( x )dx = ∫ g ( v ( x ) )v' ( x ) dx a a B−íc 1 . §Æt t = v(x) , v(x) cã ®¹o hμm liªn tôc, ®æi cËn . B−íc 2 . BiÓu thÞ f(x)dx theo t vμ dt : f(x)dx = g(t)dt v ( b) B−íc 3 . TÝnh ∫ v(a) g ( t )dt . Bμi tËp rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p : TÝnh c¸c tÝch ph©n sau : e2 2 1 3 dx dx x 2 dx xdx 1. ∫ e x ln x 2. ∫ ( 2x − 1) 1 2 3. ∫ x3 + 1 0 4. ∫x 4 −1 2 π 2 1 4 dx dx dx 5. ∫ sin3 x π 6. ∫ ( 2x + 1) 0 x +1 7. ∫ x (1 + 1 x ) 4 Ph−¬ng ph¸p ®æi biÕn sè : x = u(t) . 1 sinx VD . TÝnh tÝch ph©n : ∫ 0 1 − x 2 dx ⎛ ⎡ π π⎤⎞ π §Æt x = sint ⎜ t ∈ ⎢ − ; ⎥ ⎟ . Khi x=0 th× t=0, khi x=1 th× t= ⎝ ⎣ 2 2⎦ ⎠ 2 ⎡ π⎤ VËy víi x = sint th× x ∈ ⎡0;1⎤ ⇒ t ∈ ⎢0; ⎥ vμ dx = costdt . ⎣ ⎦ ⎣ 2⎦ O cosx π π π 1 2 2 2 Do ®ã : ∫ 1 − x dx = 2 ∫ 1 − sin t cos tdt = 2 ∫ cos t cos tdt = ∫ cos 2 tdt = 0 0 0 0 π π 2 1 + cos 2t 1⎛ 1 ⎞ π =∫ dt = ⎜ t + sin 2t ⎟ 2 = 0 2 2⎝ 2 ⎠0 4 b Quy tr×nh gi¶i to¸n . ∫ f ( x )dx a B−íc 1 . §Æt x = u(t), t ∈ ⎡α; β⎤ sao cho u(t) cã ®¹o hμm liªn tôc trªn ®o¹n ⎡α; β⎤ , f(u(t)) ®−îc x¸c ®Þnh trªn ®o¹n ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣α; β⎦ vμ u ( α ) = a; u ( β ) = b . ⎡ ⎤ 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 3
  • 5. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 B−íc 2 . BiÓu thÞ f(x)dx theo t vμ dt : f(x)dx = g(t)dt β B−íc 3 . TÝnh ∫ g ( t )dt α . Bμi tËp rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p : TÝnh c¸c tÝch ph©n sau : 1 1 2 1 dx dx dx 1. ∫ 2. ∫ 3. ∫x 0 1 + x2 0 1− x 2 0 2 + x +1 5 5+x 1 1 2 ∫ 1 − x 2 dx ∫ 1 + x 2 dx ∫ 2 3 4. x 5. x 6. dx ( §Æt x=5cos2t) 0 0 0 5−x Ph−¬ng ph¸p ®æi biÕn sè : u(x) = g(x,t) 1 VD1 . TÝnh tÝch ph©n : I = ∫ 0 1 + x 2 dx t2 − 1 C¸ch (1) §Æt 1 + x 2 = x - t ⇒ 1 = -2xt + t 2 ⇒ x = 2t t2 + 1 Khi x =0 th× t= -1, khi x=1 th× t= 1 − 2 vμ dx = dt . Do ®ã : 2t 2 1⎛ 1 ⎞ 1− 2 1− 2 4 1− 2 1− 2 1− 2 − t2 − 1 t2 + 1 1 t + 2t 2 + 1 1 I= ∫ . 2 dt = − ∫1 dt = − ⎜ ∫ tdt + 2 ∫ dt + ∫ 3 dt ⎟ = 2t 2t 4 − t 3 ⎜ 4 ⎝ −1 t t ⎟ −1 −1 −1 ⎠ t2 1 − 2 1 1− 2 1 1− 2 = − 8 −1 − ln t 2 −1 + 2 8t −1 1 = − ln 2 ( 2 −1 + ) 2 2 ⎡ π⎤ π C¸ch (2) : §Æt x=tgt , do x ∈ ⎡0;1⎤ nªn ta cã thÓ chän t ∈ ⎢0; ⎥ . Khi x=0 th× t=0, khi x=1 th× t = ⎣ ⎦ ⎣ 4⎦ 4 1 vμ dx= dt . Do ®ã : cos2 t π π π π π 1 4 1 4 1 1 4 1 4 cos t 4 d ( sin t ) ∫ 1 + x 2 dx = ∫ 1 + tg 2 t dt = ∫ dt = ∫ dt = ∫ dt = ∫ = (1 − sin t ) 2 0 0 cos 2 t 0 2 cos t cos t 3 0 cos t 4 0 cos t 0 2 π 2 π 2 1 4 ⎡ (1 − sin t ) + (1 + sin t ) ⎤ 14⎡ 1 1 ⎤ = ∫⎢ ⎥ d ( sin t ) = ∫ ⎢ + ⎥ d ( sin t ) = 4 0 ⎣ (1 − sin t )(1 + sin t ) ⎦ 4 0 ⎣ (1 − sin t ) (1 + sin t ) ⎦ π 2 π π π 1 ⎡ 4 1 1 ⎤ 1 4 d (1 − sin t ) 1 4 d ( sin t ) 1 4 d (1 + sin t ) = ∫⎢ + ⎥ d ( sin t ) = − ∫ + ∫ + ∫ = 4 0 ⎣ (1 − sin t ) (1 + sin t ) ⎦ 4 0 (1 − sin t ) 2 2 0 (1 − sin t )(1 + sin t ) 4 0 (1 + sin t )2 π π π π 1 1 + sin t 1 1 + sin t 1 ⎡ 1 = .⎢ − 1 ⎤ ⎥ 4 + ln 4= 1 sin t 4 ⎣1 − sin t 1 + sin t ⎦ 0 4 1 − sin t 0 2 cos t 0 4 1 − sin t 0 2 4 + ln 1 4 = − ln 2 − 1 + 2 2 2 . ( ) B×nh luËn : Bμi to¸n nμy cßn gi¶i ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn . Cßn víi 2 c¸ch gi¶I trªn râ rμng khi b¾t gÆp c¸ch 1) ta nghÜ r»ng nã sÏ chøa ®ùng nh÷ng phÐp tÝnh to¸n phøc t¹p cßn c¸ch 2) sÏ chøa nh÷ng phÐp tÝnh to¸n ®¬n gi¶n h¬n. Nh−ng ng−îc l¹i sù suy ®o¸n - c¸ch 2) l¹i chøa nh÷ng phÐp tÝnh to¸n dμi dßng vμ nÕu qu¶ thËt kh«ng kh¸ tÝch ph©n th× ch−a h¼n ®· lμ ®−îc hoÆc lμm ®−îc mμ l¹i dμi dßng h¬n . 1 1 VD2 . TÝnh tÝch ph©n : I = ∫ 0 1 + x2 dx 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 4
  • 6. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 t2 − 1 C¸ch (1) §Æt 1 + x 2 = x - t ⇒ 1 = -2xt + t 2 ⇒ x = 2t t2 + 1 Khi x =0 th× t= -1, khi x=1 th× t= 1 − 2 vμ dx = dt . Do ®ã : 2t 2 1− 2 1− 2 −2t t 2 + 1 1 I= ∫ 2 . dt = − ∫ dt = −1 t + 1 2t 2 −1 t 1− 2 = − ln t −1 = − ln ( 2 −1 ) ⎡ π⎤ π C¸ch (2) : §Æt x=tgt , do x ∈ ⎡0;1⎤ nªn ta cã thÓ chän t ∈ ⎢0; ⎥ . Khi x=0 th× t=0, khi x=1 th× t = ⎣ ⎦ ⎣ 4⎦ 4 1 vμ dx= dt . cos2 t π π π π 1 4 4 4 4 1 1 1 cos t 1 cos t Do ®ã : ∫ 0 1 + x2 dx = ∫ 0 1 + tg t 2 2 cos t dt = ∫ 0 2 cos t dt = ∫ 0 cost dt = ∫ 0 cos2 t dt = π π d ( sin t ) 1 1 − sin t ( ) 4 = ∫ (1 − sin t ) 0 2 = ln 4 = − ln 2 1 + sin t 0 2 −1 . Bμi tËp rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p : TÝnh c¸c tÝch ph©n sau : 2 2 0 x2 1. ∫ 1 x 2 − 1dx 2. ∫ 1 x2 − 1 dx 3. ∫ −1 x 2 + 2x + 2dx 1 2 −1 1 dx dx xdx 4. ∫1+ 0 x − 4x + 3 2 5. ∫ 1+ −2 1 − 2x − x 2 6. ∫x+ 0 x2 − 1 Chó ý : Khi ®øng tr−íc mét bμi to¸n tÝch ph©n, kh«ng ph¶i bμi to¸n nμo còng xuÊt hiÖn nh©n tö ®Ó chóng ta sö dông ph−¬ng ph¸p ®æi biÕn sè . Cã nhiÒu bμi to¸n ph¶i qua 1 hay nhiÒu phÐp biÕn ®æi míi xuÊt hiÖn nh©n tö ®Ó ®Æt Èn phô ( sÏ nãi ®Õn ë phÇn Ph©n Lo¹i C¸c d¹ng To¸n ) Ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn . NÕu u(x) vμ v(x) lμ hai hμm sè cã ®¹o hμm liªn tôc trªn ®o¹n [a; b] th× : b b b ∫ u ( x )v' ( x ) dx = ( u ( x ) .v ( x ) ) - ∫ v ( x )u' ( x ) dx a a a hay b b b ∫ u ( x )dv = ( u ( x ) .v ( x ) ) a a ∫ - v ( x )du a π 2 VD1. TÝnh ∫ x cos xdx 0 ⎧u=x ⎧du = dx §Æt ⎨ , ta cã : ⎨ ⎩dv = cos xdx ⎩ v = sin x 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 5
  • 7. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 π π π 2 π 2 π π ∫ x cos xdx = ( x sin x ) 2 − ∫ sin xdx = 2 + cosx 2 = 2 − 1 0 0 0 0 ⎧u = cosx NhËn xÐt : Mét c©u hái ®Æt ra lμ ®Æt ⎨ cã ®−îc kh«ng ? ⎩ dv = xdx π π π π 2 ⎛ x2 ⎞ 12 2 ∫ x cos xdx = ⎜ cosx ⎟ 2 + ∫ x 2 sin xdx , râ rμng tÝch ph©n ∫x 2 Ta h·y thö : sin xdx cßn phøc t¹p h¬n tÝch 0 ⎝ 2 ⎠ 0 20 0 ph©n cÇn tÝnh . VËy viÖc lùa chän u vμ dv quyÕt ®Þnh rÊt lín trong viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn . Ta h·y xÐt mét VD n÷a ®Ó ®i t×m c©u tr¶ lêi võa ý nhÊt ! 2 ln x VD2. TÝnh ∫ 5 dx 1 x ⎧ 1 ⎪u = 5 Ta thö ®Æt : ⎨ x râ rμng ®Ó tÝnh v= ∫ ln xdx lμ mét viÖc khã kh¨n ! ⎪ dv = ln xdx ⎩ ⎧ 1 ⎧ u = ln x ⎪ du = x ⎪ ⎪ Gi¶i . §Æt ⎨ 1 ta cã : ⎨ ⎪dv = x 5 dx ⎪ v = 1 dx = − 1 ⎩ ⎪ ⎩ ∫ x5 4x 4 2 2 ln x ⎛ ln x ⎞ 2 1 dx ln 2 1 ⎛ 1 ⎞ 2 15 ln 2 Do ®ã : ∫ 5 dx = ⎜ − 4 ⎟ + ∫ 5 = − + ⎜− ⎟1= − 1 x ⎝ 4x ⎠ 1 4 1 x 64 4 ⎝ 4x 4 ⎠ 256 64 NhËn xÐt : Tõ 2 VD trªn ta cã thÓ rót ra mét nhËn xÐt ( víi nh÷ng tÝch ph©n ®¬n gi¶n ) : ViÖc lùa chän u vμ dv ph¶i tho¶ m·n : 1 du ®¬n gi¶n, v dÔ tÝnh . 2 TÝch ph©n sau ( ∫ vdu ) ph¶i ®¬n gi¶n h¬n tÝch ph©n cÇn tÝnh ( ∫ udv ) . Bμi tËp rÌn luyÖn ph−¬ng ph¸p : TÝnh c¸c tÝch ph©n sau : π π 1 1 2 6 1 ∫ xe dx ∫ ∫ ( x − 1)cosxdx ∫ ( 2 − x ) sin 3xdx ∫x e x 3x 2 −x 1. 2 . xe dx 3. 4. 5. dx 0 0 0 0 0 π π 2 2 e 5 e ∫ ∫ ∫ 9. 2x ln ( x − 1)dx ∫ ∫ ( ln x ) dx 2 2 6 . x sin xdx 7. e x cosxdx 8. ln xdx 10. 0 0 1 2 1 Mçi d¹ng to¸n chøa ®ùng nh÷ng ®Æc thï riªng cña nã ! PhÇn ph©n lo¹i c¸c d¹ng to¸n TÝch ph©n cña c¸c hμm h÷u tû P (x) A. D¹ng : I = ∫ dx ( a ≠ 0) ax + b 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 6
  • 8. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 α α C«ng thøc cÇn l−u ý : I = ∫ dx = ln ax + b + C ax + b a TÝnh I1 = x + 1 dx ∫ x −1 TÝnh I2 = x − 5 dx 2 ∫ x +1 x3 TÝnh I3 = ∫ 2x + 3 dx Ph−¬ng ph¸p : Thùc hiÖn phÐp chia ®a thøc P(x) cho nhÞ thøc : ax+b, ®−a tÝch ph©n vÒ d¹ng : α I = ∫ Q ( x ) dx + ∫ dx ( Trong ®ã Q(x) lμ hμm ®a thøc viÕt d−íi d¹ng khai triÓn ) ax + b P (x) B. D¹ng : I = ∫ 2 dx ( a ≠ 0) ax + bx + c 1. Tam thøc : f ( x ) = ax 2 + bx + c cã hai nghiÖm ph©n biÖt . u' ( x ) C«ng thøc cÇn l−u ý : I = ∫ u ( x ) dx = ln u ( x ) + C 2 ☺ TÝnh I = ∫x 2 −4 dx C¸ch 1. ( ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh ) ⎧ 1 2 A B ⎧A + B = 0 ⎪A = 2 ⎪ = + ⇒ 2 ≡ (A + B) x + 2(A − B) ⇒ ⎨ ⇔ ⎨ x −4 x −2 x +2 ⎩A − B = 1 2 ⎪B = − 1 ⎪ ⎩ 2 2 1 1 1 1 1 x −2 Do ®ã : I = ∫x 2 −4 dx = ∫ 2 x −2 dx - ∫ 2 x+2 dx = ln 2 x+2 +C C¸ch 2. ( ph−¬ng ph¸p nh¶y tÇng lÇu ) 2 1 ⎡ 2x 2x − 4 ⎤ 1 Ta cã : I = ∫ 2 dx = ⎢ ∫ 2 dx − ∫ 2 dx ⎥ = ln x 2 − 4 − ln x + 2 + C x −4 2⎣ x −4 x −4 ⎦ 2 α < Tæng qu¸t >TÝnh I = ∫ 2 dx x − a2 2x TÝnh I = ∫ dx 9 − x2 3x + 2 TÝnh I = ∫ 2 dx x −1 x2 TÝnh I = ∫ 2 dx x − 5x + 6 3x 3 TÝnh I = ∫ x 2 − 3x + 2 dx Ph−¬ng ph¸p : Khi bËc cña ®a thøc P(x) <2 ta sö dông ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh hoÆc ph−¬ng ph¸p nh¶y tÇng lÇu. Khi bËc cña ®a thøc P(x) ≥ 2 ta sö dông phÐp chia ®a thøc ®Ó ®−a tö sè vÒ ®a thøc cã bËc < 2 . 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 7
  • 9. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 2. Tam thøc : f ( x ) = ax 2 + bx + c = ( αx + β )2 cã nghiÖm kÐp . u' ( x ) 1 C«ng thøc cÇn l−u ý : I = ∫u 2 (x) dx = − u(x) +C 1 d ( x − 2) 1 TÝnh I = ∫ dx = ∫ =− +C x 2 − 4x + 4 ( x − 2) x −2 2 4x TÝnh I = ∫ 4x 2 − 4x + 1 dx . ⎧ dt ⎪ dx= §Æt : 2x – 1 = t ⇒ ⎨ 2 , lóc ®ã ta cã : ⎪2x = t + 1 ⎩ t +1 dt dt 2 I = 2∫ 2 dx = 2∫ + 2∫ 2 = 2 ln t − + C t t t t x −3 2 TÝnh I = ∫ 2 dx x − 4x + 4 x3 TÝnh I = ∫ 2 dx x + 2x + 1 t −β Ph−¬ng ph¸p : §Ó tr¸nh phøc t¹p khi biÕn ®æi ta th−êng ®Æt : αx + β = t ⇒ x = vμ thay vμo biÓu thøc α trªn tö sè . 3. Tam thøc : f ( x ) = ax 2 + bx + c v« nghiÖm . 1 TÝnh I = ∫x 2 +1 dx 1 §Æt : x = tgα ⇒ dx = dα , ta cã : cos2 α 1 I= ∫ cos α ( tg α + 1) dα = ∫ dα = α + C 2 2 , víi ( tgα = x ) 1 a < Tæng qu¸t > TÝnh I = ∫ dx . HD §Æt x = atgα ⇒ dx = dα , ta cã : x + a2 2 cos 2 α dα α I= ∫ a = +C a 2 TÝnh I = ∫ x 2 + 2x + 2 dx 2x + 1 TÝnh I = ∫ x 2 + 2x + 5 dx x2 TÝnh I = ∫ x 2 + 4 dx x3 TÝnh I = ∫ x 2 + 9 dx P (x) C. D¹ng : I = ∫ dx (a ≠ 0) ax + bx 2 + cx + d 3 1. §a thøc : f ( x ) = ax 3 + bx 2 + cx + d cã mét nghiÖm béi ba. 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 8
  • 10. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 1 1 C«ng thøc cÇn l−u ý : I = ∫x dx = − +C ( n ≠ 1) n ( n − 1) x n −1 1 ☺ TÝnh I = ∫ dx ( x − 1) 3 ( x − 1) −2 1 1 dx = ∫ ( x − 1) d ( x − 1) = −3 NÕu x > 1 , ta cã : I = ∫ +C= − +C . ( x − 1) −2 2 ( x − 1) 3 2 (1 − x ) −2 1 1 dx = ∫ (1 − x ) d (1 − x ) = −3 NÕu x < 1 , ta cã : I = − ∫ +C = − +C (1 − x ) −2 2 ( x − 1) 3 2 1 1 VËy : I = ∫ dx = − +C ( x − 1) 2 ( x − 1) 3 2 1 Chó ý : = x − m , víi x > 0 xm x TÝnh I = ∫ dx ( x − 1) 3 t +1 ⎛1 1 ⎞ 1 1 §Æt : x – 1 = t ta cã : I = ∫ dt = ∫ ⎜ 2 + 3 ⎟dt = − − 2 + C t3 ⎝t t ⎠ t 2t x2 − 4 TÝnh I = ∫ dx ( x − 1) 3 x3 TÝnh I = ∫ dx ( x − 1) 3 x4 TÝnh I = ∫ dx ( x + 1) 3 2. §a thøc : f ( x ) = ax 3 + bx 2 + cx + d cã hai nghiÖm . 1 ☺ TÝnh I = ∫ dx ( x − 1)( x + 1) 2 1 dt §Æt : x + 1 = t , ta cã : I = ∫ t ( t − 2 ) dt = ∫ t 2 3 − 2t 2 C¸ch 1 < Ph−¬ng ph¸p nh¶y tÇng lÇu > 1 3t 2 − 4t 1 ⎛ 3t 2 − 4t − 4 ⎞ 3t 2 − 4t 1 ⎛ 3t + 2 ⎞ 3t 2 − 4t 1 ⎛ 3 2 ⎞ Ta cã : 3 = 3 − ⎜ ⎟= − ⎜ ⎟= − ⎜ + ⎟ t − 2t 2 t − 2t 2 4 ⎝ t 3 − 2t 2 ⎠ t 3 − 2t 2 4 ⎝ t 2 ⎠ t 3 − 2t 2 4 ⎝ t t2 ⎠ 3t 2 − 4t 1 ⎛3 2 ⎞ 3 1 ∫ t3 − 2t2 dt − 4 ∫ ⎜ t + t2 ⎟dt = ln t − 2t − 4 ln t + 2t + C . Do ®ã : I = 3 2 ⎝ ⎠ C¸ch 2 < Ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh > ⎧ 1 ⎪B = − 2 ⎧ −2B = 1 ⎪ 1 At + B C ⎪ ⎪ 1 = + ⇒ 1 ≡ ( A + C ) t + ( −2A + B ) t − 2B ⇒ ⎨−2A + B = 0 ⇒ ⎨ A = − 2 t − 2t 3 2 t 2 t−2 ⎪ A+C =0 ⎪ 4 ⎩ ⎪ 1 ⎪ C=4 ⎩ 1 1 ⎡t + 2 1 ⎤ 1 ⎡1 2 1 ⎤ 1⎡ 2 ⎤ Do ®ã : ∫t 3 − 2t 2 dt = − ∫ ⎢ 2 − 4⎣ t ⎥ dt = − ∫ 4 ⎢ t + t 2 − t − 2 ⎥ dt = − 4 ⎢ln t − t − ln t − 2 ⎥ + C t − 2⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦ 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 9
  • 11. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 Ph−¬ng ph¸p “nh¶y tÇng lÇu” ®Æc biÖt cã hiÖu qu¶ khi tö sè cña ph©n thøc lμ mét h»ng sè . Ph−¬ng ph¸p “hÖ sè bÊt ®Þnh” : bËc cña ®a thøc trªn tö sè lu«n nhá h¬n bËc mÉu sè 1 bËc . 2x + 1 TÝnh I = ∫ x ( x − 2 ) dx 2 §Ó sö dông ph−¬ng ph¸p nh¶y tÇng lÇu ta sÏ ph©n tÝch nh− sau : 2x + 1 2 1 = + x2 ( x − 2) x ( x − 2) x2 ( x − 2) x2 TÝnh I = ∫ dx ( x − 1) ( x + 2 ) 2 x2 Ax + B C Sö dông ph−¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh : = + ( x − 1) ( x + 2 ) ( x − 1) x+2 2 2 ≡ ( x + 2 )( Ax + B ) + C ( x − 1) 2 Do ®ã : x 2 4 Cho : x=-2, suy ra : C = 9 2 x=0 , suy ra : B = − 9 5 x=1, suy ra : A = 9 Ph−¬ng ph¸p trªn gäi lμ ph−¬ng ph¸p “g¸n trùc tiÕp gi¸ trÞ cña biÕn sè” ®Ó t×m A, B, C. x3 − 1 TÝnh I = ∫ 3 dx x + 2x 2 + x 3. §a thøc : f ( x ) = ax 3 + bx 2 + cx + d cã ba nghiÖm ph©n biÖt . 1 ☺ TÝnh I = ∫ x (x 2 − 1) dx 1 ⎡ 3x 2 − 1 3x 2 − 3 ⎤ 1 ⎡ 3x 2 − 1 3 ⎤ 1 C¸ch 1. Ta cã : ⎢ 3 − = ⎥= ⎢ 3 − ⎥ x ( x − 1) 2 ⎢ x − x x ( x 2 − 1) ⎥ 2 ⎣ x − x x ⎦ ⎣ 2 ⎦ 1 ⎡ 3x 2 − 1 3 ⎤ 1 3 Do ®ã : I = ∫ ⎢ 3 − ⎥ dx = ln x 3 − x − ln x + C 2⎣ x − x x⎦ 2 2 ⇒ 1 ≡ A ( x 2 − 1) + Bx ( x + 1) + Cx ( x − 1) 1 A B C C¸ch 2 . Ta cã : = + + x ( x 2 − 1) x x − 1 x + 1 Cho x=0, suy ra A = -1 . 1 x=1, suy ra B = 2 1 x=-1, suy ra C = 2 1 Do ®ã : I = − ln x + ln x − 1 + C 2 2 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 10
  • 12. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 x +1 TÝnh I = ∫ x (x 2 − 4) dx x2 TÝnh I = ∫ dx ( x 2 − 1) ( x + 2 ) x3 TÝnh I = ∫ (x 2 − 1) ( x − 2 ) dx dx TÝnh I = ∫ ( 2x + 1) ( 4x 2 + 4x + 5 ) dt §Æt : 2x + 1 =t ⇒ dx = , ta cã : 2 1 dt 1 ⎡ 3t 2 − 6 3t 2 − 18 ⎤ 1 I= 2 ∫ t ( t2 − 6 ) 24 ⎢ t − 6t = ⎢∫ 3 dt − ∫ 2 dt ⎥ = t ( t − 6 ) ⎥ 24 ln t 3 − 6t − 3 ln t + C ⎣ ⎦ 4. §a thøc : f ( x ) = ax 3 + bx 2 + cx + d cã mét nghiÖm (kh¸c béi ba) 1 ☺ TÝnh I = ∫ 3 dx x −1 §Æt x – 1 = t ⇒ dx = dt , ta cã : dt 1 ⎡ t 2 + 3t + 3 t 2 + 3t ⎤ 1 ⎡ dt t+3 ⎤ I= ∫ 2 = ⎢∫ 2 dt − ∫ 2 dt ⎥ = ⎢ ∫ − ∫ 2 dt = t ( t + 3t + 3 ) 3 ⎢ t ( t + 3t + 3 ) t ( t + 3t + 3 ) ⎥ 3⎣ t t + 3t + 3 ⎥⎦ ⎣ ⎦ ⎡ ⎤ ⎢ ⎥ 1 dt 1 2t + 3 3 dt ⎥ = 1 ln t − 1 ln t 2 + 3t + 3 − α 3 + C ( Víi x = 3 tgα ) = ⎢∫ − ∫ 2 dt − ∫ 3 ⎢ t 2 t + 3t + 3 2 ⎛ 3⎞ 2 3⎥ 3 2 2 ⎢ ⎜t + ⎟ + ⎥ ⎢ ⎣ ⎝ 2⎠ 4⎥ ⎦ 1 TÝnh I = ∫ dx x ( x 2 + 1) 1 TÝnh I = ∫ x (x 2 + 2x + 2 ) dx x2 TÝnh I = ∫ x 3 + 1 dx x3 TÝnh I = ∫ 3 dx x −8 1 TÝnh I = ∫ 3 dx x − 3x 2 + 3x − 2 Tãm l¹i : Ta th−êng sö dông hai phÐp biÕn ®æi : Tö sè lμ nghiÖm cña mÉu sè . Tö sè lμ ®¹o hμm cña mÉu sè . vμ ph©n thøc ®−îc quy vÒ 4 d¹ng c¬ b¶n sau : 1 1 1 ax + b øng víi ∫ ax + b ↔ { dx = ln ax + b + C a u' u' u øng víi ∫ u ↔ { dx = ln u + C 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 11
  • 13. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 u' u' 1 ( n ≥ 2 ) ↔ ∫ n dx = - { +C un øng víi u ( n - 1) un-1 1 1 a ↔ ∫ { dx = + C , víi x + d = atgα ( x + d ) + a øng víi ( x + d ) + a 2 2 2 2 a Q (x) D. D¹ng : I = ∫ dx < P(x) lμ ®a thøc bËc cao> Vμ mét sè kÜ thuËt t×m nguyªn hμm . P (x) 1. KÜ thuËt biÕn ®æi tö sè chøa nghiÖm cña mÉu sè . dx TÝnh I = ∫ x ( x − 1) ( x + 7 ) ( x + 8 ) x ( x + 7 ) − ( x − 1)( x + 8 ) HD : I = ∫ x ( x − 1) ( x + 7 ) ( x + 8 ) dx dx TÝnh I = ∫x 4 + 10x 2 + 9 1 ( x + 9 ) − ( x + 1) 2 2 dx HD : I = ∫ 2 ( x + 1)( x 2 + 9 ) 8 ∫ ( x 2 + 1)( x 2 + 9 ) = dx TÝnh I = ∫x 6 + 6x 4 − 13x 2 − 42 dx HD : I = ∫ (x 2 − 3 )( x 2 + 2 )( x 2 + 7 ) dx TÝnh I = ∫ 5x 5 + 20x 1 ( x + 4) − x 4 4 1 dx HD : I = ∫ 5 x ( x 4 + 4 ) 20 ∫ x ( x 4 + 4 ) = dx TÝnh I = ∫x 7 − 10x 3 1 x − ( x − 10 ) 4 4 dx HD : I = ∫ x 3 ( x 4 − 10 ) 10 ∫ x 3 ( x 4 − 10 ) = dx TÝnh I = ∫ (x 2 − 2 )( 2x 2 + 1)( 3x 2 − 4 ) dx TÝnh I = ∫x 8 − 10x 6 + 35x 4 − 50x 2 + 24 dx TÝnh I = ∫ ( x + 1) ( x 4 + 4x 3 + 6x 2 + 4x − 9 ) x 2 dx TÝnh I =∫ x4 − 1 x 4 dx TÝnh I = ∫ 4 x −1 x 4 dx TÝnh I = ∫ 4 x +1 x 4 dx TÝnh I = ∫ 6 x −1 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 12
  • 14. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 x 6 dx TÝnh I = ∫ x6 − 1 dx TÝnh I = ∫ 100 3x + 5x dx TÝnh I = ∫ x ( 2x 50 + 7 ) 2 (1 − x ) dx 2000 TÝnh I = ∫ x (1 + x ) 2000 P(x) 2. KÜ thuËt ®Æt Èn phô víi tÝch ph©n cã d¹ng : I = ∫ dx ( α ≠ 1) ( ax + b )α x3 + x + 1 ☺ TÝnh I = ∫ dx ( x − 2) 30 ⎧ dx = dt §Æt x – 2 = t ⇒ ⎨ , ta cã : ⎩x = t + 2 ( t + 2) 3 +t+3 t 3 + 6t 2 + 13t + 11 ⎡ 1 1 1 1 ⎤ I= ∫ t 30 dt = ∫ t 30 dt = − ⎢ ⎣ 26t 26 +6 27t 27 + 13 28t 28 + 11 29t 29 ⎥ ⎦ + C =… x4 TÝnh I = ∫ ( x − 3) 45 dx 3x 4 − 5x 3 + 7x − 8 TÝnh I = ∫ dx ( x + 2) 50 Chó ý : Víi lo¹i to¸n nμy trong cuèn “TÝch Ph©n – T.Ph−¬ng ” ®· sö dông ph−¬ng ph¸p khai triÓn Taylor nh−ng t«i c¶m thÊy c¸ch lμm nμy kh«ng nhanh h¬n l¹i g©y nhiÒu phøc t¹p cho häc sinh nªn ®· kh«ng nªu ra . 3. KÜ thuËt biÕn ®æi tö sè chøa ®¹o hμm cña mÉu sè . xdx TÝnh I = 4 ∫x −1 §Æt x 2 = t ⇒ 2xdx = dt x 3 dx TÝnh I = ∫ 4 x +1 x −1 2 ☺ TÝnh I = ∫ 4 dx x +1 1 ⎛ 1⎞ 1− 2 d⎜ x + ⎟ x −1 2 x dx = ⎝ x⎠ 1 x2 − x 2 + 1 I= ∫ 4 dx = ∫ ∫ ⎛ 1 ⎞2 = ln +C x +1 1 x2 + x 2 + 1 x + 2 ( ) 2 2 2 2 x ⎜x + ⎟ − 2 ⎝ x⎠ x +1 2 TÝnh I = ∫ 4 dx x +1 x2 TÝnh I = ∫ 4 dx x +1 TÝnh I = ∫ 4 ( x 2 − 1) dx x − 5x 3 − 4x 2 − 5x + 1 TÝnh I = ∫ 4 ( x 2 + 1) dx x + 2x 3 − 10x 2 − 2x + 1 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 13
  • 15. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 TÝnh I = ∫ (x 2 − 2) dx x 4 − 3x 3 + 11x 2 − 6x + 4 TÝnh I = ∫ ( x2 + 3) dx x 4 − 2x 3 − 2x 2 + 6x + 9 dx TÝnh I = ∫ 4 x + x2 + 1 dx TÝnh I = ∫ 4 x − 3x 2 + 4 B×nh luËn : Lo¹t bμi to¸n nμy lμm t«i kh¸ Ên t−îng víi phÐp chia c¶ tö sè vμ mÉu sè cho x 2 . Qu¶ thËt t«i lu«n cè g¾ng t×m tßi xem liÖu m×nh cã thÓ nghÜ ra mét ph−¬ng ph¸p nμo kh¸c hay h¬n ch¨ng, nh−ng …” bã tay.com “ . ThÕ míi hiÓu to¸n häc : “lu«n tiÒm Èn nh÷ng vÎ ®Ñp lμm ng−êi ta söng sèt”. x5 TÝnh I = ∫ 6 dx x +1 x TÝnh I = ∫ 6 dx x −1 1 dt §Æt x 2 = t ⇒ 2xdx = dt , ta cã : I = ∫ 3 2 t −1 x3 TÝnh I = ∫ 6 dx x −1 x4 + 1 TÝnh I = ∫ 6 dx x +1 1 d(x ) 1 d(x ) 3 2 x3 + x TÝnh I = ∫ 6 dx HD : I = ∫ 6 + ∫ 6 x +1 3 x +1 2 x +1 3 x2 d ( x2 ) x 1 TÝnh I = ∫ 6 dx HD : I = ∫ x +1 2 ( x 2 )3 + 1 TÝnh I = ∫ (x 2 + 1)( x 2 + 2x − 1) dx x 6 − 14x 3 − 1 ⎛ 1 ⎞⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞ ⎜ 1 + 2 ⎟⎜ x − + 2 ⎟ ⎜ x − + 2⎟ ⎛ 1⎞ HD : I = ∫ ⎝ x ⎠⎝ x ⎠ dx = ⎝ x ⎠ ⎛ 3 1 ⎞ ∫ ⎛ 1 ⎞3 ⎛ 1 ⎞ d⎜x − ⎟ ⎝ x⎠ ⎜ x − 3 ⎟ − 14 ⎜ x − ⎟ + 3 ⎜ x − ⎟ − 14 ⎝ x ⎠ ⎝ x⎠ ⎝ x⎠ 19 x TÝnh I = ∫ dx ( 3 + x10 ) 2 x10 .10x 9 x10 ∫ 3 + x10 2 d ( x ) 1 HD . I = ∫ dx = 10 (3 + x )10 2 10 ( ) x 99 TÝnh I = ∫ dx ( 2x − 3) 50 7 x 2n −1 TÝnh I = ∫ dx ( ax + b) n k 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 14
  • 16. 12 ∫ bµi gi¶ng tÝch ph©n Ph¹m Kim Chung Tr−êng THPT §Æng Thóc Høa 2007 4. KÜ thuËt chång nhÞ thøc . C¬ së cña ph−¬ng ph¸p : a b ( ax + b ) n , ⎛ ax + b ⎞ c d §Ó t×m nguyªn hμm cã d¹ng : I = ∫ ( cx + d ) m dx , ta dùa vμo c¬ së : ⎜ ⎟ = ⎝ cx + d ⎠ ( cx + d ) 2 vμ ph©n tÝch biÓu thøc d−íi dÊu tÝch ph©n vÒ d¹ng : ⎛ ax + b ⎞ dx ⎛ ax + b ⎞ ⎛ ax + b ⎞ I = k∫ f ⎜ ⎟ = k∫ f ⎜ ⎟d⎜ ⎟ ⎝ cx + d ⎠ ( cx + d )2 ⎝ cx + d ⎠ ⎝ cx + d ⎠ VD . TÝnh ( 3x − 5 ) 10 10 10 11 ⎛ 3x − 5 ⎞ dx 1 ⎛ 3x − 5 ⎞ ⎛ 3x − 5 ⎞ 1 ⎛ 3x − 5 ⎞ I= ∫ dx = ∫ ⎜ 11 ∫ ⎝ x + 2 ⎠ ⎟ = ⎜ ⎟ d⎜ ⎟= ⎜ ⎟ +C ( x + 2) ⎝ x+2 ⎠ ( x + 2) x + 2 ⎠ 121 ⎝ x + 2 ⎠ 12 2 ⎝ (7x − 1) 99 TÝnh I = ∫ dx ( 2x + 1) 101 dx TÝnh I = ∫ ( x + 3) ( x + 5) 5 3 ⎡ ( x + 3) − ( x + 5) ⎤ 6 dx 1 1 1 1 dx dx HD . I = ∫ =∫ 6 ∫ 5 ⎢ ⎥ = ⎛ x + 3 ⎞ ( x + 5) ( x + 5) x+5 ( x + 5) 5 5 6 2 2 ⎛x +3⎞ 2 ⎛x +3⎞ ⎣ ⎦ ( x + 5) 8 ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎝x +5⎠ ⎝ x +5⎠ ⎝ x +5⎠ §Ó tr¸nh sù ®å sé trong tÝnh to¸n ta cã thÓ sö dông phÐp ®Æt Èn phô nh− sau : ⎧ 1 dt ⎪ dx = x+3 ⎪ ( x + 5) 2 2 §Æt =t⇒⎨ , nªn ta cã : x+5 ⎪x + 5 − 2 = t ⇒ 1 = 1− t ⎪ x+5 ⎩ x+5 2 ⎡ ( x + 3) − ( x + 5) ⎤ 1 ( t − 1) dt 6 6 1 1 dx 6 ∫ 5 ⎢ ⎥ =∫ x+5 ( x + 5) 2 2 ⎛x+3⎞ ⎣ ⎦ 27 t5 ⎜ ⎟ ⎝x+5⎠ dx TÝnh I = ∫ ( 3x − 2) ( 3x + 4 ) 7 3 dx TÝnh I = ∫ ( 2x − 1) ( 3x − 1) 3 4 3x − 1 1 1 §Æt =t⇒− dx = dt vμ = 2t − 3 2x − 1 ( 2x − 1) 2x − 1 2 ( 2t − 3 ) 5 dx dx dt Do ®ã ta cã : I = ∫ ( 2x − 1) ( 3x − 1) 3 4 = ∫ ⎛ 3x − 1 ⎞ 4 = −∫ t4 ( 2x − 1) 7 ⎜ ⎟ ⎝ 2x − 1 ⎠ 0974.337.449 ___________________________ Th¸ng 12 – n¨m 2007 ___________________ Trang 15