PGS TS Trần Thị Mộng Hiệp

1. ĐAU BỤNG CẤP Ở TRẺ EM
PGS.TS. BS. Trần Thị Mộng Hiệp
Bộ Môn Nhi- Bộ môn YHGĐ
Trường ĐHYK PNT

2. Mục tiêu bài giảng
1.Trình bày được các nguyên nhân ngoại khoa trước cơn
đau bụng cấp
2. Phân loại và liệt kê các nguyên nhân nội khoa trước
cơn đau bụng cấp
3. Trình bày cách xử trí trước cơn đau bụng cấp chưa rõ
nguyên nhân
4. Nêu được sự khác biệt giữa nguyên nhân cơ năng và
thực thể

3. I. Đại cương
Là lý do khám bệnh thường gặp ở trẻ em
Khám lâm sàng:
. Là chủ yếu, trước khi chỉ định XN CLS
. Có thể hướng nguyên nhân (ngoại-nội khoa)
. Khi nghi ngờ, XN đơn giản ban đầu:
huyết đồ, TPTNT, cấy nước tiểu,
X quang phổi, bụng không sửa soạn, siêu âm bụng

4. II. Lâm sàng
1. Hỏi bệnh:
Bối cảnh:
- tuổi
- tiền căn bản thân: bệnh trước đây, có phẫu thuật trước đây
- tiền căn gia đình: sõi, loét dạ dày tá tràng, Crohn...
- môi trường: mâu thuẫn trong gia đình, khó khăn trong học tập
Tính chất đau:
- khởi phát lúc nào, hoàn cảnh khởi phát, thời gian cách bữa ăn
- cách xuất hiện: đột ngột hay tăng dần
- vị trí: khác vùng quanh rốn => nguyên nhân thực thể
- cường độ,
- yếu tố làm giảm cơn đau (ăn vào, thay đổi vị trí, nôn, đi phân,
hơi)
- diển tiến: bớt, ổn định, tăng, kéo dài

5. II. Lâm sàng
Triệu chứng đi kèm:
Sốt
Tiêu hóa: nôn, bón
Đường tiểu: tiểu khó, rát, lắc nhắc
Dậy thì: kinh nguyệt đầu
Hô hấp: ho, cơn đau ngực
Thần kinh: nhức đầu, RL tri giác, đau cơ
Ban xuất huyết, hồng ban

6. II. Lâm sàng
2. Khám lâm sàng:
Nhìn: tìm tư thế chống đau, bụng chướng, sẹo, lỗ thoát vị
Sờ: nhẹ nhàng, từ chỗ không đau đến chỗ đau, theo dõi
phản ứng của trẻ
bụng mềm? đau?
phản ứng thành bụng, co thắt?
gan lách to ?, có khối u?
Gõ: đục? vang?
Nghe: tiếng nước hơi (bt, tăng, không có)
Thăm hậu môn: đau? khối u? phân ±máu?
Khám sinh dục: trẻ gái lớn (huyết trắng, khối), trẻ trai (xoắn
tinh hoàn, viêm tinh hoàn)

7. II. Lâm sàng
Ngoài ra:
Sắc da (xanh, tái, xám, vàng)
Nhiệt độ, mạch, HA
Khám tim phổi, thần kinh, TMH +++

8. III. Nguyên nhân
1. Nguyên nhân ngoại khoa rõ ràng:
1.1. Lồng ruột cấp:
trẻ 6 tháng-2 tuổi (=> 3 tuổi): nguyên phát
đột ngột, khóc thét
đợt xanh xao đi kèm
bỏ bú
hoặc bú vào là ói ra
Dấu hiệu cạm bẫy: không tiếp xúc, co giật, tiêu chảy
thăm trực tràng có máu
 Chụp bụng không sữa soạn, siêu âm bụng: khối lồng,
Chụp bụng có cản quang, bơm hơi: giúp tháo lồng
Trẻ em lớn: thứ phát sau viêm hạch mạc treo, túi thừa
Meckel, khối u, ban xuất huyết dạng thấp

9. III. Nguyên nhân
1. Nguyên nhân ngoại khoa rõ ràng:
1.2. VRT:
sốt vừa (38°), đau HCP +/- phản ứng thành bụng, nôn ói
đau khi thăm trực tràng
 Huyết đồ (tăng BC, BC đa nhân), tăng CRP
Chụp bụng không sữa soạn thường bt ( ± liệt ruột, cục
phân…)
Siêu âm bụng: dầy thành ruột thừa, phản ứng quanh
tổn thương (dịch, mũ, áp xe...)
.

10. III. Nguyên nhân
1. Nguyên nhân ngoại khoa rõ ràng:
1.3. Tắc ruột:
đau bụng cấp, nôn ói, có vết mổ cũ, bụng chướng, RLTH?
 Chụp bụng không sữa soạn: ruột dãn, mức nước
siêu âm bụng
. Xoắn tinh hoàn: bìu to, đau
. Thoát vị bẹn nghẹt: khối thoát vị
. Túi thừa Meckel: tắc ruột, đau bụng tái diễn kèm XHTH dưới
. Xoắn buồng trứng (u nang, u quái)
. Chấn thương bụng: thủng ruột, vỡ tụy, XH nội
. Viêm phúc mạc (sau VRT)
. Xoay ruột bất toàn

11. Thoát vị bẹn

12. Thoát vị bẹn
Quai ruột đè vào thừng tinh
Tinh hoàn
bị chèn ép
Ruột bị
hoại tử

13. Thoát vị bẹn nghẹt:
69% xảy ra trước 1 tuổi

14. Xoay ruột bất toàn
Bình thường ruột xoay 270°
Xoay 180° => xoắn ruột

15. III. Nguyên nhân
1. Nguyên nhân ngoại khoa rõ ràng:
 Xin ý kiến ngoại khoa
 Luôn luôn cảnh giác « khi trẻ không cho
khám bụng »
 chuyển đến nơi có phẫu thuật nhi, hồi sức nhi

16. III. Nguyên nhân
2/ Thông thường là nguyên nhân nội khoa:
a. Có sốt:
1. Viêm phổi thùy:
. sốt cao > 39°, ho, thở nhanh
. tăng BC, BCĐN,
. X quang: viêm phổi thùy: có thể xuất hiện chậm,
. giảm sốt nhanh sau 48h với bêtalactamines
2. Tiêu chảy cấp: RLTH? chụp bụng: mức nước hơi lan tỏa
3. NTT: đau hông lưng, dấu hiệu đường tiểu, TPTNT, Cấy nt
4. VGSV: vàng da, phân bạc, nước tiểu sậm màu
tăng Bilirubine, men gan

17. III. Nguyên nhân
5. Ban xuất huyết dạng thấp: ± lồng ruột, ban xuất huyết,
đau khớp.
Cạm bẩy: khi triệu chứng đau bụng xuất hiện trước
ban XH !!!
6. TMH: viêm họng. Nguyên nhân không rõ,
có thể có viêm hạch mạc treo đi kèm
7. Viêm hạch mạc treo:
. thường gặp ở trẻ em
. sốt, đau bụng kèm viêm mũi họng, hoặc hô hấp
. dễ nhầm với VRT: mỗ ra thấy ruột thừa bt, nhiều
hạch mạc treo viêm
. siêu âm giúp chẩn đoán

18. III. Nguyên nhân
2/ Thông thường là nguyên nhân nội khoa:
b. không sốt:
. Có RLTH:
Ăn không tiêu, ói, bón
. Không có RLTH:
Tiền kinh nguyệt
KST đường ruột (giun đũa, giun kim)
Loét dạ dày tá tràng,
Trào ngược dạ dày-TQ (viêm thực quản)
VCT cấp, HCTH, sạn thận
Tiểu đường (uống nhiều, tiểu nhiều)

19. III. Nguyên nhân
3. Chẩn đoán vẫn không xác định được:
a. Cho nhịn, hoặc chỉ cho uống nước
b. Không cho thuốc giảm đau
c. XN tối thiểu:
Huyết đồ, CRP
X quang phổi
Chụp bụng không sữa soạn (thẳng, nằm, đứng)
Siêu âm bụng
TPTNT (đạm, đường, nitrit, BC, HC)
d. Theo dõi ở bệnh viện

20. IV. Diển tiến
1. Xuất hiện các dấu hiệu mới giúp chẩn đoán
2. Hết đau bụng: loại bỏ triệu chứng thực thể
3. Nếu vẫn không xác đinh được nguyên nhân,
đau bụng không dứt:
 tìm nguyên nhân ngoại khoa
(vị trí cố định, kèm ói, khám bụng bất thường,
phản ứng thành bụng+++)

21. Nguyên
nhân
Thực thể Cơ năng
Hành vi
Thời gian
Vị trí đau
Giờ
ngưng các hoạt
động
kéo dài
rõ ràng, khu trú
đánh thức ban đêm
không thay đổi
thoáng qua, ± lập lại
mơ hồ, quanh rốn
rất thay đổi
Đánh giá nguyên nhân:

22. Ca lâm sàng 1
Một trẻ trai, 15 tháng tuổi được đưa vào cấp cứu vì khóc
không rõ nguyên nhân từ 12 giờ.
Em đau từng cơn, xuất hiện đột ngột
Trẻ ngồi chòm hỏm, ôm bụng.
Em bỏ ăn, ói nhiều lần và không có phân từ 24 giờ
Khám: em xanh xao. Khám bụng sờ được 1 khối bên hạ
sườn phải.
Mẹ nói tuần trước em bị viêm mũi họng.

23. Câu hỏi:
1/ Chẩn đoán nghĩ nhiều đến bệnh nào? Tại sao?
2/ Hãy giải thích cơ chế bệnh sinh của bệnh
3/ Xét nghiệm nào cần được chỉ định khẩn?
4/ Điều trị ban đầu như thế nào?
Thật không may, điều trị này thất bại: trẻ tiêu ra máu, đau bụng
nhiều, xanh xao, giảm trương lực cơ, nhịp tăng: 160 lần/phút
5/ Xử trí cấp cứu như thế nào?
6/ Biến chứng nào cần được lưu ý nhiều nhất?
7/ Nguyên nhân gây bệnh thường gặp là nguyên nhân nào?
8/ Bạn có biết bệnh nào có bệnh cảnh khởi phát tương tự?

24. Ca lâm sàng 2
Một trẻ trai, 5 tuổi, than đau chân và đau bụng từ 48 giờ.
Trẻ ói 1 lần sáng nay.
Khám lâm sàng: em sốt nhẹ 38°, tim phổi, tai mũi họng
bình thường. Bụng đau, không phản ứng thành bụng,
tiêu phân bình thường.
Xuất hiện vài điểm xuất huyết ở 2 mắc cá chân
1. Chẩn đoán phù hợp nhất trước bệnh cảnh này?
2. Xét nghiệm nào cần thiết trong trường hợp này?
3. Điều trị như thế nào?
Sau 48 giờ, bệnh nhi đau bụng nhiều hơn và ói nhiều
4. Bạn xử trí tiếp như thế nào?

25. Ca lâm sàng 3
Một trẻ trai, 6 tuổi được đưa đến phòng khám của bạn
vì đau bụng kèm ói và mệt đừ. Em lừ đừ và đòi uống
liên tục.
Mắt em trũng và nhiệt độ là 37°,8
1. Bạn cần đặt thêm câu hỏi nào trước bệnh cảnh nghi
ngờ tiêu chảy cấp ?
2. Sau khi hỏi, bạn không nghĩ nhiều đến chẩn đoán
tiêu chảy cấp. Mẹ khai thêm là bé vừa tiểu dầm ban
đêm từ 1 tháng nay. Bạn để ý và thấy bệnh nhân
thở sâu.
Bạn chẩn đoán bệnh gì? và chỉ định xét nghiệm khẩn
nào?