More Related Content Similar to + Ontology 07 01 1398 Similar to + Ontology 07 01 1398 (9) More from Somayeh GhaviDel More from Somayeh GhaviDel (20) + Ontology 07 01 13982. 1
مقدمه
مولفه از فناوری و دانشرقابت مزیت حفظ و بقا برای الزامی و مهم هایبه یمی شمارآیند.در دانش ،دانش عصر در
می صورتیبه که کند ایجاد رقابتی مزیت تواندباشد بازیابی قابل و سازماندهی بهینه صورت(،فتاحی و کفاشان
0931.)
شیوه اطالعات سازماندهیآن از استفاده با که دارد بر در را هاییبه مدارک هارده ،تحلیل نوعیبازیا قابل و ،بندیبی
میشوند(،علیدوستی و محمدی0939)؛،مجموع درذخیرهاست بوده مدنظر همواره اطالعات بازیابی و سازی.
نظامگسترده طیف ،دانش سازماندهی سنتی هایاز ایفهرستنویسیها،طرحرده های،واژگان فهرست ،بندی
اصطالحنامهو ها...دارد بر در راامابهکاستی علتدار که هایینمی ندبه توانندپاسخ تنهاییکاربران نیازهای گوی
باشند؛هستی ،معنایی وب به دانش بازنمایی و سازماندهی نوین ابزارهای وشناسیها0
نظام سایر وفناورانه های
رنگ پر مفاهیم میان روابط و داده شکل تغییر سازماندهیاست شده تر.استفاد هدف با ابزارها اینهگستردهتوس ترط
وب کاربران،است شده طراحی(هودگی،119،فتاحی و کفاشان در نقل ،0931).فعالیت از حمایت برای وبهای
برچسب ولیکن گرفت شکل بشریابرداده هایبرای تنها آن اینظام برای و است درک قابل انسانرایانه هایو ای
نرمندارد خاصی معنای کاربردی افزارهای.مع وب رو این ازنظام توانمندسازی هدف با ناییمحتوای درک برای ها
شد ایجاد محتوا طریق از مدارک این میان ارتباط برقراری و وب مدارک(،دوخانی093.)
هستی ،معنایی وب ،اساس این برنظام سایر و شناسیجد هایمی را دانش سازماندهی یدبه تواننظام عنوانبا هایی
داده پیوند قابلیتت هاکرد لقی.نظام اینشبکه هایافته پیوند مفاهیم از ایتوسعه و گسترش امکان که هستند
دادهمی فراهم ،یافته پیوند قالبی در را وب هایسازند.نظام و وب ،رو این ازبه ،دانش سازماندهی نوین هایمیزان
می یکدیگر مکمل زیادیباشند(مایلز از نقل9
،112،فتاحی و کفاشان در0931.)
و معنایی وب به دانش هوشمندانه بازنمودن برای اطالعاتی نوین محیطهستیشناسیهابه که است نیازمندعنوان
نظامسازمان نوین هایسال در دانش دهییافته بسیاری رواج اخیر هایاند.هستیشناسینظام در هابر مبتنی های
در را مهمی نقش دانشبازیابی و ذخیرهایجا متونمی داطالع متخصصین و کتابداران به و کننددرک در رسانی
موجودیتآن میان روابط و هامی کمک هاموجودیت و منابع توصیف با بنابراین کنندبرای را اطالعات به دسترسی ها
به کاربرانگونهمناسب ایکند فراهم تر(صیادی،0931).کتابخانه کاربران ،طرفی ازاطالع مراکز و هاانتظار نیز رسانی
آن به وب بر مبتنی خدمات که دارندشود ارائه ها(،محمدی و عبدخدا0931).
آنتولوژی ،محیط این درمفهوم عنوان با هاسازیمی معرفی دانش حوزه یک از محدودیدر که شوندجامعه میان
است مشترک ،حوزه آن کاربران.مفهوم ایناشتراکات هدف با و ماشین برای پردازش قابل و رسمی زبان به سازی
نظام در معناییاست شده تعریف خودکار های(،دوخانی093.)
1
Ontology
2
Hodge
3
Miles
3. 2
تعریفآنتولوژی:هستانشناسی
یونانی ترکیب از برگرفته آنتولوژیOntology(onto+logy)معنا بههستی یاست شناسی.قصد آنتولوژی با یونانیان
را آنتولوژی رو این از و داشتند را جهان شناخت"هستیشناسی"میگوییم.مهم از یکیاصیل و ترینترینویژگیهای
ا یا تبیین ،شناخت اینرابود پدیدارها برای توضیحی ئه(ممقانی علیزاده،0923.)
گرابر(0339)مفهومی را آنتولوژی ،میحوزه از مشترک فهم ایجاد به که داندمجموعه شامل و داد اشاره هایاز ای
رو ،مفاهیمانمونه و بدیهی اصول ،کارکردها ،بطهاست(Gruber, 1993.)واژه ،آنتولوژی معنایی وب در وارتباط و ها
آن بیندامنه در هامی استفاده که ایمی بر در را شوندکام و جامع توصیف و گیردآن مورد در ما ذهنی عینک از لیچه
می است اهمیت دارای ما برای محیط درآن هر یا و باشدان توصیف قصد که چهداریم را(آل،احمد0921.)
هستیشناسیمی نمونه برای که دارند کاربرد قلمروها از وسیعی محدوده در هاشبکه به توانجهان های،معنایی گستر
تجار ،جستجو موتورهاینظام ،اطالعات بازیابی و استخراج ،دانش مهندسی ،طبیعی زبان پردازش ،الکترونیکی تهای
مدل ،چندعاملینظام از کیفی سازیپایگاه طراحی ،فیزیکی هاینظام ،داده هایو جغرافیایی اطالعات های
کتابخانهنمود اشاره رقومی های(عبداله و فرد شمس،بارفروش زاده0920.)
آنتولوژیبه نیاز که پژوهشگرانی برای مشترک واژه یک"اطالعات کردن اشتراکی"حو یک دردارن خاص دامنه و زهد،
می تعریفکنند.آنتولوژیمیان ارتباطات و خاص دامنه یک در مطرح مفاهیم از صریح و فرمال توصیف یک منزله به
آناست ها.
آنتولوژیبیان ابزار ،های در موجود روابط و مفاهیمهستند خاص قلمرو ک.آنتولوژیدر معنایی ابزارهای عنوان به ها
حوزههمچون مختلفی های"سامانهمعنایی اطالعات بازیابی های"سامانه ،فهرست ،معنایی دانش مدیریت هایهای
و معنایی...دارند کاربرد(،دیگران و احمدی0931.)
استفاد آنتولوژی ایجاد برای خودکار و دستی روش دومی هشود.روشهایخوروش از دکاراستخراج برای متفاوتی های
می استفاده متون از آنتولوژیروش این بیشتر و کنندتکنیک از هاهایمی استتفاده طبیعی پردازشکنند(آل،احمد
0921.)
زبان همان آنتولوژی زیربنایRDFاست.به ،وب صفحات در موجود دانش کدینگ برای زبان یکمنظوفهم قابل ر
عامل برای دانش این کردنجستجو الکترونیکی هایاطالعات گر.
4
Resource Description Framework
4. 3
می کلی قسمت سه دارای آنتولوژیباشد:
موجودیت1
آن توصیف قصد که اشیایی همان یاداریم؛ را ها
کالسها1
آبجکت ویا اشیا کهکالس این در هاطبقه هامی بندیشوند؛
خصایص1
ویژگی یاا قرار که هاکالس بین ستکنند برقرار ارتباط مختلف های(،دوخانی093.)
احمد آل نظر از و(0921)آنتولوژی اصلی عناصربین ارتباط ،مفاهیم هاآنآن خصوصیات و هااست ها.
تکامل آنتولوژیاصطالح یافتهنامه
هستیشناسیتکامل را هااصطالح یافتهنامهمی هانامند(،صیادی0931.)یکمی نشان اصطالحنامهچه که دهد
هستی اما دارد وجود خاص داده پایگاه یک در اصطالحاتیشناسیاصطالحنامه در موجود روابط ،هاحمایت را ها
میفراهم با و کنندمی حمایت را اصطالحنامه مانند اصطالحات میان روابط آوریبه اما کننددقیق طوربه ترگونهای
ارائ نیز را معانی کهمی هکی کمک شناخت این در کاربر به ندکنند.هستی بنابراینشناسیلغات از ترکیبی ها
رده از ابهام بدون تفسیر ،گسترش قابل حال عین در و محدود شده کنترلروابط ،اصطالحات میان روابط و ها
می ماشین توسط روابط ایجاد برای منطقی اصول سری یک وجود و صریح مراتبی سلسه فرعیباشند.میتاثیر توان
هستیشناسیدر را هااصطالحنامهفرااصطالحنامه آن پی در و هاهامتاتزاروس یاها(،مفاهیم ترکیب و تجزیه به
مترادف و اصطالحاتآن هایگستره در هاویژه مفاهیم و معانی به رسیدن به قادر مارا که پپرداخته تخصصی های
آ درنمی خاص موضوعی حوزهرساند)دانست اینگونه:
آن میان روابط و واژگان ارائه به اصطالحنامهمی اصالح یک مفهوم درک در کاربران به کمک برای ها،پردازد
نمی مشخص را اصطالحات نوع اماکنند.هستی کمک با امابه شناسیاز استفاده با را مفهومی دانش واضح طور
معا با همراه حوزه یک براساس قراردادی زبانیآن دقیق نیمی ارائه هاکنند.
سیاهه اصطالحنامهواژگ از ایدر استفاده برای و موجود مدارک درباره بیشتر که است موجود منابع برای ان
است مدارک از خاصی نوع مورد.هستی در اماشناسییکنواخت کنترل یک اعمال ،شده وضع قواعد لحاظ به ها
امکان آسانی بهاست پذیر.
اصطالحنامبر هاحالی در ،است درک قابل و معنادار انسانی کاربران یهستی از ستفاده با کهبرای شناسی
دارد کاربرد ماشین و انسان توسط اطالعات پردازش.
ابهامش تعریف روابط از ناشی که اصطالحنامه در موجود معنایی هایاز استفاده با هستند محدود ده
هستیشناسیشده برطرف هااند.
ک باهستی مکشناسیمی هااصطالحنامه توانفرااصطالحنامه و هازبان زیرا کرد؛ منتقل وب روی را ها
هستیمی استفاده شده تعریف زبان از و است درک قابل دانش پردازش برای شناسیبرای ویرایش امکان که کند
5
Einti
6
CLASSES
7
Properties
5. 4
به را گردآمده دانش از مجدد استفاده و سازی روزامدامکان آسانیمی پذیرکند(و محمداسماعیلصمدی،
0921.)
شباهتها:آن میان روابط از نمایشی و واژگان از فهرستی دو هرمفهوم ارائه برای هانظام از نوعی دو هر ،اند
سازماندانش دهیسلسله نظامی ،اندمی فراهم کاربر برای را حوزه یک از مفهومی تصویری و دارند مراتبیکنند.
تفاوتها:نظر ازکاربر(هستیشناسیبه هامعنادارند نیز ماشین برای انسانی کاربران برای جز)ازمعنایی بعد
(هستیشناسیاصطالح برخالف هانامهبه هاارائه حوزه یک اساس بر قراردادی زبانی از را مفهومی دانش واضح طور
میمی ارائه اطالعات از غیرمبهم تفسیری و کنددهند)ازمتون پوشش بعد(هستیشناسیبرخالف ها
اصطالحنامهمی استفاده از خاصی نوع در استفاده برای که هامی حوزه یک واژگان از وسیعی ارائه به شوندپردازند.)
ازمفاهیم میان معنایی روابط بعد)ابهاماصطالح در معنایی هاینامهتعریف روابط از ناشی که هامحدودند شده(عام
خاص و)هستی درشناسیتعریف روابط بیان به و است شده مرتفع هاخاص حوزه در مدخل هر برای شده
میپردازند)ازماشینی پشتیبانی بعد(هستی زبانشناسیقابل ماشین توسط دانش پردازش برای هاو است درک
امکان سهولت به گردآمده ِشدان از مجدد استفاده و روزآمدسازی برای ویرایش امکاندرح است پذیرالیدر که
اصطالحنامهداده پایگاه نظام یک در اطالعات ذخیره لحاظ به هااشت خاص ایمفاهیم و ناممکن اطالعات راک
غیراست روزآمد( )صنعت،جو092)
بهعبارتهستی یک در دیگربه ًاعمدت مفاهیم ،شناسیسلسله صورتفرعی مفهوم مراتبی/کالن مفهومکه هستند
سلسله شبیهمرااعم اصطالح تب/است اخص اصطالح(اصطالحنامهساده روابط به محدود ها«اعم اصطالح»
«اخص اصطالح»و«مرتبط اصطالح»است)یک رابطه«فرعی مفهوم»مشخصرابطه از تر«اخص اصطالح»است.
بهعبارتمی ارث به کالن مفهوم از را روابط و خصوصیات همه فرعی مفهوم یک دیگربرد.هس درتیشناسیانواع ها
رابطه/می بنابراین نامحدودند ویژگیرابطه توانیممی نگه را مفهوم دو میان که ایدقیق داردکنیم توصیف تر
واژگانی اطالعات(مترادفتوصیفات و تعاریف ،کلمه ریشه ،ها)به نیز مفهومی وهستی در وضوحشناسیها
جداشدهکم ابهام با را آن و اندم ارائه ترییکنند(،لوزر092،صیادی در نقل ،0913.)
موجودیت هستی جهان در ازآنجاکهموجودیت دیگر با ارتباط در هااقتصادی ،علمی ،اجتماعی ،فرهنگی بافت در ها
می معنا جغرافیایی وآن همه و یابندارتباط در یکدیگر با هاسازمان حوزه در روابط توصیف ،انددر دانش دهی
بازنم راستایآماده با که بود خواهد هستی جهان الگوهای اییاستنتاج برای الزم زمینه سازیذهن منطقی های
پایین شناختی سطح از حرکت ،بشرتر(اطالعات)باالتر شناختی سطح به(دانش)امکان رامی پذیرسازد.چنانکه
هستیشناسیبا ،هستی جهان الگوهای ترسیم و بازنمایی همانند بتوانند هاصحت مداری بافت با را خود مداری فت
عالی شناختی سطح ،کنند همخوان کاربران شناختی-خرد یعنی-نظام محصول نیزهستی هایشد خواهد شناسی
(،نژاد یعقوب و طاهری0930.)
6. 5
آن مجموع درمی بر متون از چه،آیدآنتولوژیاصطالحنامه ،هاه بیشتر و مهم ویژگی و قابلیت دو با هاییستند.
ویژگی ایناز عبارتند ها:قابلیتدامنه گسترشدر کاربر فعاالنه عملکرد حضور و مفاهیم کارکردهای و معنایی
غنیدارای و بازیابی زبان سازیانعطافهستند نیز بیشتری.
اصطالحنامه در موجود معنایی روابطمی را هاکرد تعریف و تحلیل ،تجزیه توان.آن در روابط این اماتولوژیبه ،ها
می تبدیل ریزتری معنایی اجزایگرفته نظر در ریزمعنایی اجزاری آن جستجو و اطالعات بازیابی نتیجه در و شوند
میمی کم بسیار کاذب ریزش و شودگردد.رایانه محیط در چون است چندبعدی آنتولوژی در مفاهیم بین ارتباط
می و استآن ،خاص فضایی یک در توانترسیم رامی باعث امر این و داد نمای و کردارتباط مفاهیم بین که شود
شد برخوردار بازیابی در بیشتری دقت از نتیجه در و شود برقرار بیشتری.ساختارهای چون اصطالحنامه در
است شده توجه زبانی بافت به کمتر است مطرح مفهومی.می آنتولوژیو استخراج متن از را مفاهیم نظام تواند
استجامع معانی و کند نتاجمی ریزتر معانی اجزای در چه هر و کند خارج زبانی بافت از را تررا زبانی بافت شود
می تجزیه بهترکند.نشانه از البته ،این کنار درمی استفاده هم شناسیشود.نشانهمی ما کمک به شناسیو آید
آننمی زبان قالب در را چهنشان توسط کنیم بیان توانیمهمی بیان هاشود.نمی اصطالحنامه دراین تواناستفاده را ها
راحت خیلی آنتولوژی در اما کردنشانه این ترمی زبانی الگوهای کنار در را هاج معنا تا داد قرار توانبیشتری امعیت
گیرد قرار دسترس در.
جهت در رویکردهایی امروزهمجدد مهندسیتزاروس از گذر به نسبت کلماتهبه اآنتولوژی سمتدارد وجود ها.
بهگنگ توسط وردنت مجدد مهندسی ،مثال طورمی3
آنتوکلین روش عنوان به که کاربردی دیگران و01
الگوهای یا
آنتولوزی طراحی00
طرح مجدد مهندسی بر که ،رده هایدارند تمرکز بندی.عمومی مدلی ،پیشنهادی طرح این در
تزاروس مجدد مهندسی برایس هایبه استاندارد با ازگارسمتبا آنتولوژی یککاربرد ساختباال سطح آنتولوژی،است
میباشد.آنتول چنین این ساختار پیشنهادی طرح این دروژیاست شده داده توضیح تفصیل به ای(& et al.,kless
2012.)
آنتولوژی ضرورت
آنتولوژی ضرورتکنونی عصر در
صورتی در دانش کنونی؛ عصر درمیبه که کند ایجاد رقابتی مزیت تواندبهینه صورتبازیابی قابل و سازماندهی ای
باشد.می دانش سازماندهی نوین ابزارهای از یکی آنتولوژیقابلیت که باشد،مفاهیم و واژگان معرفی ،سازماندهی های
آن میان روابط و مفاهیم جستجویمی فراهم را دانش بازیابی و هاامکا و نمایدبه ناشتراکو موضوعی اطالعات گذاری
می فراهم را بررسی مورد دامنه تخصصینماید.می را آنتولوژیبه توانپیوند قابلیت با دانش سازماندهی نظام عنوان
8
re-engineering
9
Gangemi
10
OntoClean
11
Ontoligy Design Patterns
7. 6
دادهبهره و استفاده قابل دامنه هر در را موجود دانش که کرد تلقی هامی پژوهشگران و متخصصان توسط بردارینماید.
آنتولومدخل انواع از مشخصاتی ذکر شامل ژیسازمان ساده حوزه در بالقوه که است هایییافته دهیاند(بهشتی سادات
،دیگران و0931در نقل ،تقینایینی زاده،دیگران و0931.)
هستیشناسیطبقه نوع یک ًاعموم هابندیمدخل از ابهام بدون تفسیری که اندآن میان روابط و هام ارائه هایدهند
نظام در ومی ایجاد متون بازیابی و ذخیره در را مهمی نقش ،دانش بر مبتنی هایکنند.هستیشناسیسبب ها
می اطالعات موفق جستجوهایمی کمک طبیعی زبان به متون بازیابی به شوندبیشتر شناخت و فهم سبب ،کند
می حوزه یک از کاربرانناهمگونی و شوندداده در موجود هایمی برطرف را هانوین ابزارهای پس کنند؛
سازمانبه باید اطالعات بازیابی به رساندن یاری بر عالوه دهینیز حوزه یک مفاهیم انتقال در آموزشی ابزاری عنوان
باشند کننده کمک.هستی و معنایی وب از استفاده ،این بر عالوهشناسیمتخصصین و کتابداران نقش ها
اطالعنیز را رسانیپررنگ مجازی دنیای درموجودیت درک در آنان به ،است کرده ترآن میان روابط و هاکمک ها
موجودیت و منابع توصیف با بنابراین ،است کردهمی هابه کاربران برای را اطالعات به دسترسی توانندگونهای
مناسبکنند فراهم تر(،صیادی0931.)
اصلی هدفهایآنتولوژی
ه اصلی هدفهایستیاست زیر موارد شامل ،شناسی:پایه ،حوزه یک در دانش تحلیل امکان و قابلیتریزی
آن میان روابط و اصطالحاتحوزه از دانش کردن مجزا ،هادرک اشاعه و اشتراک ،دانش بازآرایی ،موضوعی های
نرم و افراد میان در دانش ساختار از عمومیهوشمند افزارهای.تسهیل امکان ،آخر موردمحتویات بازیابی فرایند
می فراهم را وبیمی تلقی معنایی وب آینده برای کلیدی عنصری و سازدشود(،برنرزلی110و کفاشان در نقل ،
،فتاحی0931.)این ازهستی ،روافزوده ارزش آن به و داده معنا دانش واحدهای به شناسیو توزیع راستای در ای
مناس کاربر به درست اطالع تحویلمی مطلوب شیوه و زمان در ،ببخشد(،اورنز و یوزرو111و کفاشان در نقل ،
،فتاحی0931.)
آنتولوژی کارکردهای
نظامنظام با مقایسه در گوناگونی کارکردهای از ،دانش سازماندهی نوین هایهستند برخوردار سنتی های.«سورگل0
»
(112)نظام برای را بسیاری کارکردهایفناورانة هایآنتولوژی که است برشمرده دانش سازماندهی نویندارای نیز ها
عمده کارکردهایهستند ذیل موارد چون ای:
واژگان؛ میان روابط ترسیم و جستجو بسط
پرس برای اضطالحات خودکار پیشنهادجو؛ و
پرس اصالحبه نظام توسط پیشنهادها و وجوخودکار؛ شکل
12
Soergel
8. 7
توسعه با جستجو ابزارهای افزایشمعنایی؛
دستهکاربر؛ دانش سطح اساس بر جو و پرس بندی
م حلشکلیدواژه جستجوی کالتای؛
حوزه؛ یک از معنایی ساختاری ایجاد
منابع؛ بازیابی و کشف فرایند تسهیل
اطالعات؛ ساختاریافته نمایش و یادگیری از حمایت
طبیعی زبان از پشتیبانی(سورگل،112در نقل ،،فتاحی و کفاشان0931.)
است متصور آنتولوژی یک توسعه برای مختلفی دالیل.باشد زیر شرح به تواند می دالیل این از برخی:
0.ماشینی یا انسانی های عامل میان اطالعات ساختار از همگانی فهم گذاری اشتراک به؛
.دامنه دانش از مجدد استفاده قابلیت؛
9.عملیاتی دانش از دامنه دانش جداسازی؛
.آنا برایدامنه دانش لیز(Noy & McGuinness, 2001.)
افزاری نرم یا انسانی های عامل میان اطالعات ساختار از همگانی فهم گذاشتن اشتراک بهمعمول اهداف از یکی ،
است ها آنتولوژی توسعه در(Musen, 1992; Gruber, 1993)بشامل مختلف سایت وب چندین مثال عنوان ه
عامل صورت این در ،بگیرند نظر در را پزشکی حوزه الکترونیک تجارت های سرویس یا پزشکی اطالعاتهای
به قادر کامپیوترییک و آوری جمع و استخراججاسازی09
م های سایت ازاین اطالعاتهستند ختلف.عامل اینها
پ برای آمده بدست اطالعات ازبهره کاربرها سایر به ورودی های داده عنوان به یا و کاربران سواالت به گویی اسخ
گیرند می(Noy & McGuinness, 2001.)
دامنه دانش از مجدد استفاده قابلیتحو در اخیر تحقیقات ورای در که است مهمی های پیشران از یکی ،زه
آنتولوژیمی دیده ،هاشود.مدل ،مثال عنوان بهدامنه از بسیاری برای هازمان مفهوم نمایش به نیاز ،متفاوت های
دارند(بهساده عبارتدامنه از بسیاری در زمان مفهوم ،تربه باید لذا و دارد وجود هامدل در نحویدامنه سازیآن ها
د نمایش رااد.)مفاهیم شامل نمایش اینبازهزمانی هایدیگر موارد و زمان نسبی سنجش ،زمانی نقاط ،است.اگر
،دهند توسعه مفهوم این برای آنتولوژی یک محققان از گروه یکبه نیز دیگران ،جزئیات ذکر بامی سادگیاز توانند
به نیاز صورت در ،براین عالوه و کنند استفاده خود نظر مورد دامنه در آنتولوژی اینساخت،بزرگ آنتولوژی یک
میآنتولوژی از توانمی پوشش را شده گفته بزرگ دامنه از بخشی یک هر که موجود هایبا و کرده استفاده دهند
آن تجمیعبزرگ دامنه آنتولوژی یکدیگر کنار در هابه را ترآورند دست.هممی چنینعمومی آنتولوژی یک توان
(نظیر(UNSPSCد قرار استفاده مورد رازمینه در آنتولوژی یک آن توسیع با و ادخصوصی ایبه ترآورد دست.
13
Aggregate
9. 8
سازی پیاده یک تحت دامنه فرضیات سازی واضحبه نیز ما فرضیات ،کند تغییر دامنه درباره ما دانش چنانچه ،
کند تغییر است ممکن سادگی(Noy & McGuinness, 2001.)
در آنتولوژیقلمرودانش و اطالعات علمشناسی
دانش و اطالعات علم حوزه درآنتولوژی ،شناسیبه هابه معناشناسی ابزار عنوانمفاهیم است قادر که اند شده گرفته کار
آن میان روابط وبه را هادقیق صورتدهد نمایش تر(،دیگران و احمدی0931.)
نظام در آنتولوژی نقش و کاربرداطالعات بازیابی های
عمده از یکینظام عملکرد در موثر ابزارهایاست آنتولوژی ،اطالعات بازیابی های.فناوری از یکی آنتولوژیهای
می محسوب معنایی وب اصلیدر کلیدی نقش داشتن بر عالوه که است مصنوعی هوش دستاوردهای جمله از که شود
چ تحققشمکلیدواژه اطالعات بازیابی کیفیت ارتقای در مختلفی کاربردهای ،معنایی وب اندازاست داشته ای(بسط
حاشیه ،پرسشو نویسی.)...با ،آنتولوژیاصلی مفاهیم تعریفبه مبادرت علمی موضوعی حیطه یکیک معرفی
می مشترک واژگانبه که کننرم بین تعامل آن واسطهکاربر و افزارآسانمی ترگردد.مفاهیم بین روابط تعیین با سپس
غنی و معنایی استنتاج امکاننمایه برای هم را معنایی رسایی سازیپرسش برای هم و سازیفراهم جستجو های
میکند.آنتولوژی اساس بر معنایی وب واقع درفراداده و هاآن از استفاده با را منابع ،هایینمایه هامی سازیکند.این
نمایهحاشیه سازیمی نامیده نویسیشود.لذاآنتولوژی بر مبتنی اطالعات بازیابییک ربط که است عملیاتی ،
حاشیهآنتولوژی بر مبتنی دانش پایگاه یک مقابل در را کاربر توسط شده مطرح پرسش یک یا و نویسیمی تطبیقدهد.
نظام معموالپایگاه از که هاییآنتو بر مبتنی هایمی استفاده لوژیپورتال ،کنندمی معنایی هایامکان که باشند
حاشیه بر جستجونویسیمی فراهم را هاآورند.
آنتولوژیوب در مرکزی نقش یک ،هامی ایفا معناییبه و کنندگسترده طوربرنامه در نیز ایمدیریت کاربردی های
آن از دانشاست شده استفاده ها.به ومطالعا ،کلی طورآنتولوژی نقش که داده نشان تبازیابی کیفیت افزایش در ها
است بوده زیاد(،کرمی عالیشان0931).
مفهوم ،اطالعات نیازمی سازیمی فرستاده اطالعات مخزن به بازیابی جهت درخواست یک قالب در و شودو شود
می داده نمایش نتایجشود.
دانش سازماندهی در آنتولوژی نقش و کاربرد
هسازمان از دفاست اطالعات مطلوب و سریع انتقال دانش دهی.چنانسازمان ابزارهای چهبه دانش دهیدرستی
خواهد پی در را کاربر رضایت و بازخورد کسب ،دانش به سریع دستیابی شوند انتخابداشت.نظام هر در
سازمان نظام اساس بر همواره بازیابی نظام ،اطالعاتیدهی(ا یا ماشینینسانی)می طراحیو کارکرد هیچ و شود؛
سازمان مرحله در آن زمینه شدن فراهم بدون بازیابی مرحله در خاصی خدماتامکان دهیهمین در نیست پذیر
10. 9
سازمان حوزه نیز راستاپاسخ برای دانش دهیویژه توجه تاکنون پیش دهه چند از نیاز این به گوییو کشف به را ای
اشیا میان روابط ثبتنظام تدوین و طراحی هنگام در ءاست داشته معطوف خود استانداردهای و ها(صیادی،
0931.)
هستی موجود متون درگستره دارای شناسیاست معانی از متفاوت ای.ب تنها ،وضعیت این مشاهده براینگاهی اید
واژه بهنامهانداخت فلسفه های.دارد وجود اصطالح این کارکردهای از نیز متنوعی برداشتهای.،مثال برای«سوا»
(0331)می عنوانکند«شی نظام یک یا و دانش پایگاه ،داده پایگاه یک طراحی در گام اولینانتخاب ،ءگرا
هستی از مناسبی مجموعههاست شناسی».سادهترینکاربردی وهستی از تعریف تریننیز را شناسی«سوا»در
سال0331هستی اهمیت دربارهشناسیاست داده ارائه دانش اشتراک در ها.،وی نظر اساس بر«هستیشناسی»
مدخل انواع از مشخصاتی ذکرخاص روابط انواع و موجودند خاصی موضوعی حوزه در بالفعل یا بالقوه که است هایی
ی در کهیافته سازمان ساده و جزئی ترتیب کاند».ساده درهستی ،مفهوم ترینمی را شناسیمانند توان
اصطالحنامهمعنایی روابط با خاص حوزه یک مفاهیم که تفاوت این با ،دانست شده کنترل واژگان مجموعه ،ها
حوزه از متفاوت ًابعض و موضوعی حوزه به توجه با خاصشکل به دیگر موضوعی هایطبقه خاصیمی بندیشوند
آن هدف کهاست طبیعی زبان قالب در مفاهیم نمایش ها.برداشت و معانی تعدد به توجه باداشت نظر در باید ،ها
هستی کهموجودیت از فهرستی شناسیرده علم ،هابلکه نیست؛ دیگری چیز هر یا اشیا از فهرستی ،واژگان ،بندی
نظم برای کلی چارچوبیفه به دهیرسترده ،هابندیمی که است واژگان و هاآن تواندبه را هامطلوبی نحو
کند سازماندهی(،پولی0331در نقل ،صنعت،جو092)
هستی ،عمل دررده علم که حالی در ،است کلی ادراک یک شناسیطبقه طرح یک ،بندیپایه بر بندیعلمی ای
است.هستی ،واقع درهستی روابط شناسیشناسانهدرمی ضابطه به ،کرده تعریف را مفاهیممی نشان و آورددهد.بر
طبقه اطالعات ،عکسمیان روابط نمایش برای که است اصطالحات از مراتبی سلسله طرحواره ،شده بندی
است یافته سازمان ،اصطالحات(جاشاپارا،0921ص ،31.)
هستی از استفادهسازما به ،دانش سازماندهی فرایند در شناسیمی دانش ساختاری ندهیقالب همزمان و انجامد
می فراهم مناسبیشود درک قابل دانش از استفاده چگونگی رهگذر آن از که آورد(،اکت113و کفاشان در نقل ،
،فتاحی0931.)هستی فرایند از استفاده ،همچنینمی دانشی عناصر شناسایی باعث تنها نه شناسیبه بلکه ،شود
اصال و شناساییناهمخوانی حاصطالح هایمی کمک مختلف واحدهای میان شناسیکند(،ناوارتا111در نقل ،
،فتاحی و کفاشان0931).همهستی از متفاوتی مجموعه اکنونوب منابع بازنمایی فرایند تسهیل برای شناسی
دارد وجود.هستی ،رو این ازبه شناسیالکترون اطالعات سازماندهی برای روشی عنوانبازیابی فرایند ارتقای و یکی
می عمل وب محیط درکند(،دادیکو11،فتاحی و کفاشان در نقل ،0931).
هستیچالش با ماهیتا دانش سازماندهی فرایند در شناسیفناوری به وابستگی قبیل از هاییتنوع ،متنوع های
گروه نظر اختالف یا و جامعه یک در زبانی معانی گوناگونی و مفاهیمحوزه مفاهیم در متخصصان از یعلمی های
است مواجه ،خود.عمده از یکی شایدیا دقیق مبنایی فقدان ،دانش سازماندهی فرایند در مسئله این دالیل ترین
11. 10
اصطالح و مفهومی اجماعاست شناختی.هستینظام در کاربردی ابزاری عنوان به شناسیدانش سازماندهی های
می تلقیاساس بر تا شودنمایه عمل بتوان آنمحتوایی مبنایی بر را جستجو و سازیانعطاف با و تربیشتری پذیری
داد انجام.
نظام از بسیاریبهره جدید استانداردهای از اینکه با ،دانش اشاعه و سازماندهی هایجستهچالش با اما اندهایی
یکپارچه مانندمیانکنش نیز و سازیپذیریمعنایی0
هستند مواجه.نمی را دانش زیرا،اطالعات مثابه به توان
پیکردهکرد تصور هم از جدا ای.پیشرفته منطق با که است نیاز فناوری به ، رو این ازپیچیده ،ترو بیشتر ظرفیت ،تر
فراداده روابط از برخوردارهستی و معنایی ،ایسازم قدرت ،شناسانهباشند دارا را دانش کارآمد و اثربخش اندهی.
چنانفناوری این چهبه هامی ،شوند گرفته خدمتنظام که بود امیدوار توانبه ،دانش بازیابی و سازماندهی های
رسیده معنامداریاند(،فتاحی و کفاشان0931.)
نظام از برخیهستی از ،کنونی فناورانه هایوب و شناسیپیوند و سازماندهی برای آن ویژه خصایص دلیل به معنایی
حوزهبرده بهره دانش هایعنوان با وضعیت این اند"دانش نقشه"و"هستیدانش شناسی"می شناختهشود(Foo,
2001&Ding.)هستی ،معنایی وب فناوری ،حاضر حال درنظام سایر و شناسیمی را دانش سازماندهی هایتوان
بهسازمان نوین ابزارهای عنواندکرد بررسی دانش هی(جاشاپارا،0921ص ،31،،فتاحی و کفاشان0931.)
نظام نوین معماری گرفتن نظر در بانظام متنوع انواع ،سازماندهی هایمتفاوت درجات با دانش سازماندهی های
واژگانی کنترلهد خدمت در معنایی روابط غنای وفمختلف های(و و خودکار فهرستنویسی ،اطالعات بازیابی...
دارد وجود(فتاح و کفاشان،ی0931.)
14
Semantic interoperability
13. 12
یکپایگاه در استفاده مورد رویکردهای از یرویکرد از استفاده ،معنایی جستجوی قابلیت ایجاد و دانش های
هستی یا آنتولوژیاست شناسی.به و ارائه برای معمول ابزار یک آنتولوژیاشتراکخاص حوزه یک در دانش گذاری
است.بهمی بیان آنتولوژی دیگر عبارتع چه از ،مجموعه یک کندکهناصری(کالسمفهوم یا ها)و است شده تشکیل
کالس این روابطاست صورت چه به هم با ها(صفت یا ویژگی)(Bright et al., 2012.)
چرخه روی پارامتر این است آنتولوژی ویرایش ابزار انتخاب آنتولوژی ساخت فرایند در مهم تصمیمات از یکی
ت آن استانداردسازی و کیفیت ،آنتولوژی حیاتدارد بسزایی اثیر.
نرم آنتولوژی ایجاد ابزارهای از یکیافزارProtégéمی استکهبه توانبکار آنتولوژی توسعه و ویرایش محیط عنوان
شود گرفته.محیط درProtégéکالس تعیین باآن مراتب سلسله ،هانمونه و هابهتر را آنتولوژی ،یک هر عضو های
کرد توصیف.تو امکان محیط اینمدلسازی متعدد ابزارهای طریق از را حوزه یک آنتولوژی سعهفراهم سهولت به
میمی و کندبه توانقالب جزئیات با درگیری به نیاز بدون و بصری کامکال شیوهفوق هایدستکاری ،ساخت به ،الذکر
پرداخت آنتولوژی پشتیبانی و اجزا.هستی طراحینرم این با شناسیویر محیط دو در افزارایشیFramesProtégéو
owlProtégéامکاناست پذیر.ویرایشFramesProtégéبهمی را امکان این طراحاندهدآنتولوژی تابر مبتنی هایی
کنند ایجاد هستتند خاصی پروتکل با مطابق که را قاب.owlProtégéبه نیزمی را امکان این طراحانتا دهد
هستیشناسیو بر مبتنی هاییکنند طراحی را معنایی ب.
پینتو مطالعه نتایج براساس(Pinto)عمر چرخه ،همکارانش وآنتولوژیاست ذیل مراحل شامل:
-مشخصات تعیین(specification:)شده ایجاد آنتولوژی دامنه و هدف تعیین.
-بخشی مفهوم(Conceptualization:)کالس و اصلی مفاهیم تعیینتشکیل اصلی هایدا دهندهموردنظر نش.
-رسمیسازی(Formalization:)شناسایی مفاهیم انتقالفرمال مدل یک به شده.
-اجرا(Implementation:)شده گردآوری دانش ارائه باز و شده ایجاد آنتولوژی اجرای.
-نگهداری(Maintenance:)به و نواقص رفع ،شده ایجاد دانش پایگاه ساختار حفظرسانی روز.
بهاجرا منظورشده شناسایی مفاهیم ،دانش ارائه باز یاصلی چارچوب یک بهآنتولوژیمی منتقلشود(کالتو پور
،دیگران093).زبان و ابزارها ،آنتولوژی بر مبتنی دانش پایگاه یک ایجاد برایدارد وجود متعددی های.دلیل به
اینجهانی گسترده شبکه کنسرسیوم که01
(W3C)زبان01
OWLبه راعنوانکرده معرفی آنتولوژی رسمی زبان
است(Cao & et al., 2011.)
15
World Wide Web Consortium
16
Ontology Web Language
14. 13
نرمپروتژه افزار:پروتج:Protégé
71
شیوه به نیاز امروزهپروتژه که داریم دانش مصرف و ساخت ،تعامل برای نوینی های(نرموب تحت و افزار)این
است کرده فراهم را امکان.برای رایگان ابزاری ،پروتژهو ایجادویرااست آنتولوژی یش.فریم یک حقیقت درورک
میسیستم ساختن برای باشددانش بر مبتنی های02
.نرمنرم برنامه یک ،پروتژه افزارقدرتمند و هوشمند افزاری
زبان از حمایت توانایی که استزبان جمله از متعدد هایOWLدارد را.نرم ایناستنفورد دانشگاه توسط افزار
مرک در کالیفرنیااست شده ایجاد بیومدیکال مطالعات و تحقیقات ز.بین موسسه بوسیله آن عملیاتعلوم المللی
می انجام متحده ایالت سالمت سازمان در پزشکیشود.
جهتبا طراحیProtégéچهاردارد وجود اصلی مرحله:
0.تبآنتولو فعال هایژی(شامل:Active Ontology Tab،Entities،Classes،Object Properties،Data
Properties،Individuals،OWLViz،DLQuery)؛
.کالس تعریفها؛
9.مشخصه تعیینها؛
.اولیه نمونه ساخت.
01
نرم دریافت جهتبه بخش این به راجع بیشتر توضیحات و افزارنرم اصلی سایتبه افزارنشانی:https://protege.stanford.edu/
مراجعکنید ه.
18
15. 14
ماخذ و منابع
0.آلابوالفضل ،احمد(0921.)مقدمهمعنایی وب بر ای.تهران:کامپیوتر و برق دانشکده ،تهران دانشگاه.مورخ بازیابی
0اسفند0931،قابلدر بازیابی:http://khorshid.ut.ac.ir/~a.aleahmad/Files/Semantic%20Web.pdf
.ملوک ،بهشتی حسینی ،فریده ،عصاره ،حمید ،احمدیغالمرضا ،حیدری ،السادات(0931.)نیمه سامانه طراحی
هستی ساخت خودکارهم تحلیل کمک به شناسیروش و واژگان رخدادیc-value(موردی مطالعه:حسنجی علم وزه
ایران.)ایران اطالعات فناوری و علوم پژوهشنامه.99(0)،021-02.
9.آناهیتا ،باواخانی(092.)هستی متقابل پیوند بر نگاهیشناسیدانش مدیریت و ها.دانش مطالعاتشناسیسال ،
شماره ،اول9،010-001.
.تقیزادهفهیم جوادف ،نایینینادر ،نقشینه ،فاطمه ،نیا(0931.)بر مبتنی دیجیتال هویت آنتولوژی استخراج
،حوزه تحلیلاطالعات مدیریت و پردازش پژوهشنامه.در دسترس قابل:http//Jipm.irandoc.ac.ir.
1.فیروزه ،دوخانی(093.)چشمنرم به اندازیپروتج افزار.فناوری و علم گفتمان،0()1،11-9.
1.آشوک ،جاشاپارا(0921.)م رویکردیدانش مدیریت بر نسجم.مجتبی ،فیاضی مرجان ،کاظمی مصطفی ترجمه
کفاشان.تهران:هنر و فرهنگ کارآفرینان تعاونی شرکت.
1.زین حاجی ،نادر ،کرمی عالیشانسیدجواد ،میرسعید قاضی ،ایرج ،رداد ،محسن ،العابدینی(0931.)نقش و کاربرد
هستاننظام در شناسیزیست اطالعات بازیابی هایپزشکی.زیست و انفورماتیک مجلهپزشکیتحقیقات مرکز ،
،پزشکی انفورماتیک()،9 1-9 1.
2.لیال ،محمدی و هیوا ،عبدخدا(0931.)دانشگاه کتابداران استفاده و آشنایی میزان بررسیشهر پزشکی علوم های
جهان تار کاربردی امکانات از تهرانگستر(وب)کتابخانه خدمات درای.دوماهسالمت اطالعات مدیریت نامه،2(9)،
91 -91.
3.رضا ،ممقانی علیزاده(0921.)چیستی باب در گفتاری سلسله.9.ایران روزنامهشماره ،1 1تاریخ به25/6/87،
صفحه01(اندیشه و فرهنگ.)مورخ بازیابی0اسفند0931در بازیابی قابل ،:magiran.com/n1700102
01.فتا ،مجتبی ،کفاشانا رحمت ،حی( ...0931.)نظامدانش سازماندهی نوین های:هستی ،معنایی وبو شناسی
عینی دانش سازماندهی ابزارهای.رسانی اطالع و کتابداری فصلنامه.0،(1)،1-11.
00.کالتختن ،ایرج ،محمدفام ،امید ،پوررستم ،گلمحمدی ،حسن ،لو(093.)یک توسعهتجزیه برای دانش پایگاه
وفرایندی حوادث تحلیل.ایران کار سالمت دوماهنامه،01()،3-01.
0.فخر ،محمدیسیروس ،علیدوستی ،اسادات(0939.)اصطالحنامه تدوین فرایند.تهران:و اطالعات پژوهشگاه
ایران علمی مدارک.اول چاپ:0921.
09.الله ،صمدی ،صدیقه ،محمداسماعیل(0921.)فرااصطالحنامهها(متاتزاروسها:)فلسفه و ضرورت ،معرفی
وجودی.ماه کلیات،کلیات،اسفند و بهمن ،ص90-.
16. 15
0.یعقوب و مهدی سید ،طاهریمحمدهادی ،نژاد(0930.)توسعه و طراحی در شناسانه هستی رویکرد
سازمان حوزه استانداردهایدانش دهی.،کلیات ماه کتاب ماهنامه01()،1-.
01.ندا ،صیادی(0931.)مع وبهستی و ناییآن نقش و شناسیسازمان فرایند در هادانش دهی.الکترونیکی مجله
کتابدار.1،دورهاول شماره ،(اردیبهشت0931)مورخ بازیابی ،3اسفند0931در بازیابی قابل ،:lib2mag.ir.
01.صنعتجواعظم ،(092.)اصطالح ساختار در بازنگری ضرورتنامهها:کارای عدم بررسیاصطالح ینامهدر ها
قابلیت و جدید اطالعاتی محیطهستی هایشناسیآن با مقایسه در ها.و کتابداری ملی مطالعات فصلنامه
سازمان،اطالعات دهی01(۴)،13-3.
01.احمد ،بارفروش زاده عبداله و مهرنوش ،فرد شمس(0920.)از استفاده با متن از مفهومی دانش استخراج
زبانی الگوهایمعنایی و.تازه فصلنامهشناختی علوم های،(7)،2-11.
18. Bright, TJ; Furuya, EY; Kuperman, GJ; Cimino, JJ; Bakken, S.; (2012). Development and
evaluation of an ontology for guiding appropriate antibiotic prescribing. Journal of Biomedical
Informatics. 45:120–8.
19. Cao, D; Li, Z.; Ramani, K.(2011). Ontology-based customer preference modeling for concept
generation. Advanced Engineering Informatics. 25:162–76.
20. Ding, Y. & Foo, S. (2001). Ontology research and development. Part 1 – a review of ontology
generation. Journal of Information Science, 28 (2) 2002, pp. 123–136.
21. Gruber , Thomas R. (1993). "A Translation Approach to Portable Ontology Specifications".
Appeared in Knowledge Acquisition, 5(2):199-220, 1993.
22. Noy, Natalya F. ; McGuinness, Deborah L. (2001). ``Ontology Development 101: A Guide to
Creating Your First Ontology''. Stanford Knowledge Systems Laboratory Technical Report KSL-
01-05 and Stanford Medical Informatics Technical Report SMI-2001-0880, March 2001.
23. Musen, M. A. (1992). Dimensions of knowledge sharing and reuse. Computers and Biomedical
Research, 25, 435-467.
24. https://protege.stanford.edu/products.php#desktop-protege.
25. Kless, D.; Jansen, L.; Lindenthal, J.; Wiebensohn, J. (2012). “A Method for re-engineering a
thesaurus into an ontology”. Conference Paper in Frontier s in Artificial Intelligence and
Applications”. Preprint of a paper to be published in: M. Donnelly and G. Guizzardi (eds.), Formal
Ontology in Information Systems. Proceedings of the Seventh International Conference (FOIS
2012), IOS Press, 2012, 133-146.