Ιστρία της εξέγερσης

1. ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ
14 – 17 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1973

2. Η Ελλάδα από τον
Απρίλιο του 1967 μέχρι
τον Ιούλιο
του 1974 κυβερνήθηκε
από στρατιωτική
δικτατορία που επιβλήθηκε με
στρατιωτικό πραξικόπημα στις
21 Απριλίου 1967, γι' αυτό και
ονομάζεται και «Δικτατορία της
21ης Απριλίου» και οι ηγέτες της
«Απριλιανοί». Η περίοδος της
δικτατορικής διακυβέρνησης
διήρκησε επτά χρόνια, εξ ου και
η περίοδος αυτή αποκαλείται
«επταετία». Οι πραξικοπηματίες
την αποκαλούσαν
«Επάνασταση της 21ης
Απριλίου».

3. Τον Οκτώβριο του 1967 ξεκίνησε να χρησιμοποιείται
για το δικτατορικό καθεστώς ο ισπανικός όρος
«χούντα», που είχε εισαχθεί στον ελληνικό δημόσιο
λόγο από το 1965 για να περιγράψει ομάδες που
απεργάζονταν αντιδημοκρατικά σχέδια και η χρήση
του οποίου για τη δικτατορία διαδόθηκε ευρέως. Την
εξουσία ασκούσε άμεσα ή έμμεσα κυρίως μία ομάδα
πραξικοπηματιών συνταγματαρχών, από τους οποίους
το καθεστώς ονομάστηκε και «Χούντα των
Συνταγματαρχών» ή «Δικτατορία των
Συνταγματαρχών».

5. Στη διάρκεια της επταετίας σχηματίστηκαν
τέσσερις δικτατορικές κυβερνήσεις:
Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κόλλια , 1967.

6. Κυβέρνηση Γεωργίου
Παπαδόπουλου 1967

7. Κυβέρνηση Σπύρου Μαρκεζίνη 1973

8. Κυβέρνηση Αδαμαντίου
Ανδρουτσόπουλου 1973

9. Με την απελευθέρωση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του
Άξονα, ξεκίνησε εμφύλιος πόλεμος (1946-1949) μεταξύ των
κομμουνιστικών δυνάμεων ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του εθνικού
στρατού, που είχε την άμεση υποστήριξη των Άγγλων και
Αμερικανών. Με την παράδοση των όπλων από πλευράς
των κομμουνιστών, άρχισε να συντηρείται από τις
ελληνικές κυβερνήσεις κλίμα κατάστασης έκτακτης
ανάγκης για τυχόν κομμουνιστική επανάσταση. Επιπλέον,
έως το 1961, με ευθύνη και πρωτοβουλία της κυβέρνησης
Καραμανλή, δημιουργήθηκε μηχανισμός ελέγχου του
Τύπου και της πληροφόρησης, με σκοπό τη στήριξη ενός
ουσιαστικά αυταρχικού καθεστώτος.

10. Ο μηχανισμός αυτός αποτελείτο από στρατιωτικούς και
Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους, οι μισθοί των οποίων
καλύπτονταν από μυστικά κονδύλια της Γενικής
Διεύθυνσης Τύπου και Πληροφοριών (ΓΔΤΠ) και της
Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΚΥΠ). Οι αξιωματικοί
που αποτελούσαν το μηχανισμό αυτό αξιοποίησαν
αργότερα την εμπειρία τους επιβάλλοντας τη δικτατορία.
Μέσα στον στρατό υπήρχε παράνομη οργάνωση
αξιωματικών, με το όνομα ΙΔΕΑ, που είχε
σχέδιο πραξικοπήματος και στον οποίο δρούσε ο
αξιωματικός Γεώργιος Παπαδόπουλος. Οι μηχανισμοί
αυτοί πήραν την εντολή να ενεργοποιηθούν από τον Τζον
Μόρι, πράκτορα της CIA στην Αθήνα, κατ' αρχήν για την
ανατροπή της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου, στη
συνέχεια όμως για την επιβολή πραξικοπηματικής
κυβέρνησης, αποτελούμενης μόνο από στρατιωτικούς

11. Τον Ιούλιο του 1965 σημειώθηκε σοβαρό ρήγμα στις τάξεις
του κυβερνώντος κόμματος Ένωση Κέντρου, γνωστό στη
σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας με τον όρο Αποστασία του
1965 ή Ιουλιανά. Αφορμή υπήρξε η απόφαση του Γεωργίου
Παπανδρέου να αντικαταστήσει τον Πέτρο
Γαρουφαλιά από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης και η
άρνηση του τότε Βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄ να υπογράψει
το σχετικό διάταγμα, αν ο διάδοχος του Γαρουφαλιά δεν
απολάμβανε της απόλυτης εμπιστοσύνης του.

13. Ο Γ. Παπανδρέου αναγκάστηκε από τον Κωνσταντίνο να
παραιτηθεί στις 15 Ιουλίου 1965.
Μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου του 1966, ο Κωνσταντίνος
προσπάθησε να σχηματίσει κυβερνήσεις με τη συμμετοχή
48 βουλευτών της Ένωσης Κέντρου (αποστατών) που
εγκατέλειψαν τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Ο όρος «Αποστασία» προήλθε από τον
χαρακτηρισμό αποστάτες που αποδόθηκε στους βουλευτές
της Ένωσης Κέντρου που, υπό την προτροπή του επίσης
βουλευτή της Ένωσης Κέντρου Κωνσταντίνου
Μητσοτάκη, πήραν μέρος ή έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης
στις κυβερνήσεις της περιόδου αυτής.
Ο Κωνσταντίνος αρχικά διόρισε πρωθυπουργό τον Γεώργιο
Αθανασιάδη-Νόβα. Η νέα κυβέρνηση δεν είχε πλειοψηφία
στην Βουλή, οπότε σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Ηλία
Τσιριμώκο.

14. Η σύγκρουση είχε και οικονομικά αίτια:
Όταν η Ένωση Κέντρου ανήλθε στην εξουσία, ο
Παπανδρέου είχε επιβάλει στον εκατομμυριούχο
μεγαλοεπενδυτή Τομ Πάπας την επαναδιαπραγμάτευση
των συμβάσεων για τα διυλιστήρια της ESSO (της
σημερινής ΕΚΟ).
«Ο Πάπας αντέδρασε και πίεζε την ελληνική κυβέρνηση,
μέσω των διασυνδέσεων που είχε με την κυβέρνηση των
ΗΠΑ, να σταματήσει τις «σοσιαλιστικές
μεταρρυθμίσεις»».
Τελικά το φθινόπωρο του 1964, η κυβέρνηση της
Ένωσης Κέντρου υποχρέωσε τον Τομ Πάπας να
υπογράψει νέα σύμβαση με την ESSO PAPAS,
καταργώντας τα περισσότερα από τα μονοπώλια που
είχε».

15. Η CIA, η πολυεθνική Esso και το αφεντικό της δεν
υποχώρησαν αλλά υπονόμευαν την κυβέρνηση
Παπανδρέου, ενώ «... τη σχέση του με τη CIA παραδέχθηκε
ο ίδιος ο Πάπας, σε συνέντευξη που έδωσε στο Φρέντυ
Γερμανό».
Στις 21 Απριλίου 1967, και ενώ είχαν προκηρυχθεί εκλογές
για τις 28 Μαΐου, μια ομάδα αξιωματικών του στρατού, υπό
την ηγεσία του ταξίαρχου Στυλιανού Παττακού και των
συνταγματαρχών Γεωργίου Παπαδόπουλου και Νικόλαου
Μακαρέζου κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα.
Έχοντας εξασφαλίσει περίπου 100 τεθωρακισμένα στην
περιοχή της πρωτεύουσας, οι πραξικοπηματίες κινήθηκαν
τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου και κατέλαβαν αρχικά
το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Στη συνέχεια έβαλαν σε
εφαρμογή το σχέδιο έκτακτης ανάγκης του ΝΑΤΟ με
κωδικό Σχέδιο Προμηθεύς, με αποτέλεσμα να
κινητοποιηθούν όλες οι στρατιωτικές μονάδες της Αττικής

16. Το συγκεκριμένο σχέδιο προορίζονταν για την
αναγκαστική ανάληψη εξουσίας από το στρατό με σκοπό
την εξουδετέρωση κομμουνιστικής εξέγερσης, σε
περίπτωση που εισέβαλλαν στην Ελλάδα δυνάμεις
του Σοβιετικού Στρατού. Ο έμπιστος του βασιλιά αρχηγός
του Γενικού Επιτελείου Στρατού στρατηγός Γρηγόριος
Σπαντιδάκης αντικαταστάθηκε από τον Οδυσσέα Αγγελή.
Ο Αγγελής κάνοντας χρήση του νέου του αξιώματος έδωσε
εντολή στο Γ΄ Σώμα Στρατού στη Θεσσαλονίκη να
εφαρμόσει το Σχέδιο Προμηθεύς σε όλη τη χώρα.
Παραλλαγή του σχεδίου με την ονομασία Ιέραξ ΙΙ
προέβλεπε επίσης την σύλληψη του Ανδρέα Παπανδρέου,
του πρώην υφυπουργού Άμυνας Μιχάλη
Παπακωνσταντίνου, δημοσιογράφων και άλλων. Η
εφαρμογή του θα γινόταν μετά από εντολή ή ατύχημα του
βασιλιά Κωνσταντίνου με συγκεκριμένες αποστολές από
μονάδες-κλειδιά.

17. Η μοναδική προσπάθεια για να αντιμετωπιστεί εγκαίρως
το πραξικόπημα ήταν από την πλευρά κυρίως του
υπουργού Δημόσιας Τάξης Γεωργίου Ράλλη ο οποίος
προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον ταξίαρχο Ορέστη
Βιδάλη για να κινητοποιήσει το Γ' Σώμα Στρατού
(Θεσσαλονίκη). Δεν πρόλαβε, αφού το σχέδιο Προμηθεύς
είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή με αποτέλεσμα ο ταξίαρχος
Βιδάλης να αγνοήσει το σήμα του Ράλλη.
Το Δεκέμβριο του 1967, ο
βασιλιάς Κωνσταντίνος επιχείρησε αντικίνημα για την
ανατροπή των πραξικοπηματιών, το οποίο όμως απέτυχε.
Ο ίδιος και η οικογένειά του κατέφυγαν στην Ιταλία. Η
Ελλάδα τυπικά παρέμεινε Βασιλευομένη Δημοκρατία, με
τους στρατιωτικούς να ορίζουν αντιβασιλέα τον Γεώργιο
Ζωιτάκη.

18. Το νέο καθεστώς στηρίχθηκε θερμά από τις Ηνωμένες
Πολιτείες Αμερικής. Ο πρώην αντιπρόεδρος και μετέπειτα
πρόεδρος των Η.Π.Α., Ρίτσαρντ Νίξον, ήταν ο πρώτος
κορυφαίος Αμερικανός πολιτικός που έφτασε στην Αθήνα
δύο μόλις μήνες μετά το πραξικόπημα, στις 20
Ιουνίου του 1967.
Το ίδιο βράδυ της άφιξής του συναντήθηκε με τον Σπύρο
Μαρκεζίνη σε δείπνο που παράθεσε σε στενό κύκλο ο
Αμερικανός επιτετραμμένος Νόρμπερτ Άνσουτς, άμεσα
αναμειγμένος στις πολιτικές διεργασίες που οδήγησαν στο
πραξικόπημα.

19. Την επομένη ο Ρίτσαρντ Νίξον επισκέφθηκε τον
πρωθυπουργό της χούντας Κόλλια, τον υπουργό
Εξωτερικών Παύλο Οικονόμου-Γκούρα και τον υπουργό
Εσωτερικών Στυλιανό Παττακό. Την ίδια ημέρα, πριν
αναχωρήσει για το Ισραήλ, ο Αμερικανός επίσημος
δέχθηκε τους δημοσιογράφους στους οποίους μεταξύ
άλλων δήλωσε: «Γενική εντύπωσίς μου είναι ότι όλοι οι
συνομιληταί μου, μου κατέστησαν εμφαντικώς ενδεικτικόν ότι
ευνοούν την αρχήν της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και
ότι επιθυμούν να την αποκαταστήσουν όσον το δυνατόν
ταχύτερον». Μάλιστα ο Νίξον δεν παρέλειψε να τονίσει ότι
«επί του θέματος τούτου ο βασιλεύς είναι ιδιαιτέρως
απερίφραστος και αποφασιστικός».

20. Οι Η.Π.Α. εφάρμοσαν την τακτική της realpolitik ως προς τις σχέσεις
τους με το νέο καθεστώς. Έτειναν να αποδέχονται ως τετελεσμένο
γεγονός τη δικτατορία επικαλούμενοι διάφορα εκλογικευτικά
επιχειρήματα: ο απλός κόσμος της ελληνικής υπαίθρου και των
αστικών κέντρων δεν έρχόταν σε ευθεία ρήξη με το καθεστώς. Γενικά η
απουσία κάποιου ισχυρού αντιπολιτευτικού κινήματος στο εσωτερικό,
η εκ μέρους της οικονομικής ολιγαρχίας του τόπου, υποστήριξης του
καθεστώτος και οι διακηρύξεις της χούντας για την πρόωθηση μέτρων
εκδημοκρατισμού λειτουργούσαν αποτρεπτικά για την αμερικανική
πλευρά. Το κλειδί για την κατανόηση της αμερικανικής στάσης
«βρίσκεται στο γεγονός της φιλοατλαντικής στάσης της ηγεσίας της
χούντας». Αμέσως μετά την επιβολή του καθεστώτος
πραγματοποιήθηκαν χιλιάδες συλλήψεις, συνήθως νύχτα και χωρίς
εντάλματα. Τα πρόσωπα που συλλαμβάνονταν στην πλειονότητά τους
εκτοπίστηκαν, άλλοι κρατήθηκαν στην ασφάλεια και ορισμένοι
οδηγήθηκαν στα έκτακτα Στρατοδικεία. Η χούντα σε όλη τη διάρκειά
της επέβαλε απηνή διωγμό εναντίον των πολιτικών της αντιπάλων και
κυρίως των κομμουνιστών, ενεργοποιώντας και επεκτείνοντας όλο το
αντι-κομμουνιστικό μετεμφυλιακά νομοθετικό πλαίσιο (νόμος 509
«περί ασφάλειας του κοινωνικού καθεστώτος» κ.λπ.).

21. Ο Αλέκος Παναγούλης στην ανατριχιαστική του κατάθεση στη δίκη
των βασανιστών της Χούντας ανέφερε:
«Από την πρώτη στιγμή και παρουσία των Λαδά, Τζεβελέκου,
Καραμπάτσου άλλων ανωτέρων και ανωτάτων αξιωματικών άρχισε με τα
χέρια δεμένα πίσω να μου κάνει εγκαύματα με το τσιγάρο του, να μου
τραβάει τα μαλλιά και να μου χτυπάει το κεφάλι ωρυόμενος και στη
συνέχεια προχωρήσαμε για να φτάσουμε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Η ανάκριση άρχισε
κλιμακούμενη από της περιοχής των γρονθοκοπημάτων, των εγκαυμάτων,
της φάλαγγος και των ραβδισμάτων μέχρι και της περιοχής των
σεξουαλικών βασανιστηρίων. Ο Θεοφιλογιαννάκος ο ίδιος προσωπικά με
χτύπησε με ένα καλώδιο, κατ’ επανάληψη σε όλο μου το σώμα. Υπάρχουν
ακόμη στην περιοχή των ώμων μου σημάδια γιατί το άκρο του καλωδίου
ήταν δεμένο με σύρμα και δημιούργησε μεγαλύτερη πληγή. Και στη μια
πλευρά και στην άλλη.
Ο ίδιος ο Θεοφιλογιαννάκος υπήρξε μάρτυρας όταν ο Μάλλιος και ο
Μπάμπαλης μου είχαν περάσει σιδηρά βελόνη στην ουρήθρα και
εθέρμαιναν το εκτός της ουρήθρας μέρος...»

22. Στα κτίρια της ΕΑΤ-ΕΣΑ (Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα της Ελληνικής
Στρατιωτικής Αστυνομίας στην περιοχή της σημερινής Πλατείας
Ελυθρερίας της Αθήνας) λάμβαναν χώρα βασανισμοί κατά τη διάρκεια
ανακρίσεων και σύμφωνα με μαρτυρίες, το δόγμα της ΕΣΑ ήταν
"Φίλος ή σακάτης βγαίνει όποιος έρχεται εδώ μέσα»
Ο Αλ. Παναγούλης ήταν ένα από τα πολλά πρόσωπα που
βασανίστηκαν στα κτίρια της ΕΑΤ-EΣA, όπως και ο Νίκος
Κωνσταντόπουλος και ο Βαγγέλης Λιάρος.
Χαρακτηριστικό για την βιαιότητα των βασανιστηρίων είναι το
μαρτύριο του Σπύρου Μουστακλή, ο οποίος έμεινε παράλυτος και δεν
κατάφερε ποτέ να ξαναμιλήσει.
Πολλοί συλληφθέντες οδηγούνται στην Υποδιεύθυνση Γενικής
Ασφάλειας Αθηνών, στη οδό Μπουμπουλίνας 18, στο άντρο των
βασανιστών Μάλλιου, Μπάμπαλη και Λάμπρου. Εκεί ανακρίνονταν με
συστηματική χρήση βασανιστηρίων χιλιάδες συλληφθέντες, όπως
ο Περικλής Κοροβέσης και η Κίττυ Αρσένη.
Στη διαβόητη ¨Ταράτσα της οδού Μπουμπουλίνας¨ οδηγούνταν οι
συλληφθέντες από την ασφάλεια της Χούντας και βασανίζονταν με τις
πιο άγριες και απάνθρωπες μεθόδους. Η βιαιότητα των βασανιστηρίων
ήταν τέτοια ώστε 22 άτομα πέθαναν κατά τη διάρκεια της κράτησης
τους και άλλα 21 λίγες μέρες ή μέσα σε ένα χρόνο από τότε που
αποφυλακίστηκαν

24. Στις 30 Ιανουαρίου 1969 η Συμβουλευτική Συνέλευση του
Συμβουλίου της Ευρώπης με 92 ψήφους καταδικάζει τη
χούντα και εισηγείται στην Επιτροπή των υπουργών την
εκδίωξη της Ελλάδας από το Συμβούλιο. Ήδη από το
προηγούμενο έτος σειρά εκθέσεων του ειδικού εισηγητή
του Συμβουλίου της Ευρώπης Μαξ βαν ντερ Στουλ, αλλά
και της Διεθνούς Αμνηστίας, είχε προσκομίσει σαφείς
αποδείξεις ότι το καθεστώς δεν σεβόταν τα ανθρώπινα
δικαιώματα και ότι η Ασφάλεια και η Στρατιωτική
Αστυνομία είχαν διαπράξει βασανιστήρια και
καταστρατηγούσε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα
Δικαιώματα του Ανθρώπου. Η Χούντα, βέβαιη για την
καταδίκη της, έσπευσε να αποχωρήσει από το Συμβούλιο,
παραδεχόμενη εμμέσως τις καταθέσεις του Κοροβέση και
των άλλων θυμάτων της που κατόρθωσαν να φτάσουν
στο βήμα του Στρασβούργου.
Ουσιαστικά επρόκειτο για αποπομπή της Ελλάδας από το
Συμβούλιο της Ευρώπης

25. Το 1967 το δικτατορικό καθεστώς προέβη σε σειρά
στρατοδικείων ενώ χιλιάδες εξόριστοι, στην πλειονότητά
τους αριστεροί, μεταφέρθηκαν στη Γυάρο. Ταυτόχρονα
άρχισαν οι δολοφονίες των πολιτικών αντιπάλων. Ο
Παναγιώτης Ελής ήταν ο πρώτος πολιτικός κρατούμενος ο
οποίος δολοφονήθηκε από τη χούντα στον Ιππόδρομο, που
είχε μετατραπεί σε προσωρινό στρατόπεδο συγκέντρωσης
πολιτικών κρατουμένων, λίγα 24ωρα μετά το
πραξικόπημα.

26. Η χούντα δεν συγχώρεσε τη θαρραλέα στάση του
δικηγόρου Νικηφόρου Μανδηλαρά στη δίκη
του ΑΣΠΙΔΑ. Τα όργανά της τον δολοφόνησαν και τον
πέταξαν στη θάλασσα. Το πτώμα του, με βαριές
κακώσεις, βρέθηκε σε ερημική ακτή της Ρόδου, λίγα
χιλιόμετρα μακριά από το χωριό Γεννάδι, στις 22
Μαΐου του 1967.

27. Ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής και η 25χρονη Μαρία
Καλαβρού ήταν τα πρώτα θύματα των
πραξικοπηματιών, καθώς δολοφονήθηκαν το πρωί
της 21ης Απριλίου

28. Στις 15 Νοεμβρίου άρχισε στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών η πρώτη
μεγάλη δίκη μελών αντιστασιακής οργάνωσης. Πρόκειται για τους 31
του Πατριωτικού Μετώπου (ΠΑΜ), το οποίο είχε συγκροτήσει αμέσως
μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος ο Μίκης Θεοδωράκης. Στο
ΠΑΜ συμμετείχαν κομμουνιστές και άλλοι αριστεροί. Ο πρόεδρος του
Στρατοδικείου και ο βασιλικός επίτροπος επιλέχθηκαν από το
δικαστικό σώμα καθώς η Δικαιοσύνη ήταν η μόνη από τις τρεις
εξουσίες την οποία δεν είχε ανατρέψει η δικτατορία του στρατού. Αν
και συνελήφθη, ο Μίκης Θεοδωράκης δεν συμπεριλήφθηκε μεταξύ
των δικαζομένων επειδή η χούντα δεν επιθυμούσε να έχει στο εδώλιο
ένα πρόσωπο με τέτοια διεθνή προβολή. Κατά τη διαδικασία ο
βασιλικός επίτροπος φρόντισε να εγκωμιάσει την επέμβαση του
στρατού, πριν προτείνει βαριές καταδίκες των κατηγορουμένων.
Τελικά το Έκτακτο Στρατοδικείο στις 21 Νοεμβρίου καταδίκασε σε
ισόβια δεσμά τους Κώστα Φιλίνη και Ιωάννη Λελούδα και επέβαλε
ποινές φυλάκισης από 1 έως 15 χρόνια σε άλλους 19 κατηγορούμενους,
εκ των οποίων στους 13 με αναστολή, και αθώωσε δέκα.

29. Η πρώτη μείζων κρίση του δικτατορικού καθεστώτος πυροδοτήθηκε
από τις δυσμενέστατες εξελίξεις του Κυπριακού που δρομολογήθηκαν
μετά τη συνάντηση Γεωργίου Παπαδόπουλου-Σουλεϊμάν
Ντεμιρέλ στον Έβρο και την απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας από
την Κύπρο. Ταπεινωμένη διεθνώς, αντιμέτωπη με την ογκούμενη
ανησυχία για τις διαγραφόμενες συνέπειες της πολιτικής της στα
εθνικά θέματα, η χούντα ανέθεσε, στις 21 Νοεμβρίου, τη διαχείριση της
εξωτερικής πολιτικής στον παλαιό πολιτικό της Ε.Ρ.Ε. Παναγιώτη
Πιπινέλη.

30. Στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή προδικτατορικά
και πρώην πρωθυπουργός, ο Παναγιώτης Πιπινέλης, ο οποίος
επανειλημμένα είχε εισηγηθεί προ του 1967 κάποιας μορφής
δικτατορία στο όνομα του κομμουνιστικού κινδύνου, ήταν το πρώτο
σημαντικό πολιτικό πρόσωπο που συνεργάστηκε με το δικτατορικό
καθεστώς. Θέλοντας να διαλύσει τους ενδεχόμενους συνειρμούς από
την κίνηση αυτή του παλαιού συνεργάτη του, ο Κωνσταντίνος
Καραμανλής έσπευσε με συνέντευξή του στην παρισινή Le Monde,
στις 29 Νοεμβρίου, να καταδικάσει σε δριμύ τόνο την ολέθρια πολιτική
της χούντας στο Κυπριακό και να δηλώσει:
«Εκείνο το οποίον επιβάλλεται είναι η έγκαιρος αποχώρησις της
κυβερνήσεως των δικτατόρων».

31. Η ανάγκη πολιτικής «διεύρυνσης» της χούντας έγινε πιο έντονη μετά
το αποτυχημένο βασιλικό αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου, την
απομάκρυνση του πρωθυπουργού-ανδρείκελου Κωνσταντίνου Κόλλια
και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον ίδιο τον Παπαδόπουλο.
Τρεις μέρες μετά το αντιπραξικόπημα, ο Παπαδόπουλος επιχείρησε να
διασκεδάσει τις εντυπώσεις συγκαλώντας εσπευσμένα δημόσια
συνεδρίαση της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος.
Πλαισιωμένος από τα άλλα δύο μέλη της «τρόικας», τον Στυλιανό
Παττακό και τον Νικόλαο Μακαρέζο, ο Παπαδόπουλος υποσχέθηκε ότι
το νέο Σύνταγμα θα δινόταν σε λίγες μέρες στη δημοσιότητα,
εγκαινιάζοντας δήθεν τη διαδικασία σταδιακής επιστροφής στον
κοινοβουλευτισμό

32. Στις 18 Δεκεμβρίου ο Παναγιώτης Πιπινέλης ορκίστηκε και επίσημα
υπουργός Εξωτερικών της νέας κυβέρνησης, συνοδευόμενος από τους
νέους υπουργούς Οικονομικών Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο,
Συγκοινωνιών Παύλο Τοτόμη και Δημόσιας Τάξης Παναγιώτη
Τζεβελέκο. Στις 23 Δεκεμβρίου, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και ο
Στυλιανός Παττακός παρέλαβαν το σχέδιο του νέου Συντάγματος από
τον πρόεδρο της αρμόδιας επιτροπής Χαρίλαο Μητρέλια.

33. Στις δηλώσεις που ακολούθησαν ο Παπαδόπουλος
υποσχέθηκε την «έγκρισιν φιλελευθέρου, δημοκρατικού
Συντάγματος μέσω δημοψηφίσματος», θέτοντας απώτατο
χρονικό όριο για το τελευταίο την 15η
Σεπτεμβρίου του 1968. Για να ενισχύσει δε το προσωπείο
της «φιλελευθεροποίησης» ανακοίνωσε την
αμνήστευση της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ, συμπληρώνοντας:
«Θα παραμείνουν υπό διοικητικήν εκτόπισιν μόνον οι
εγκληματίαι κομμουνισταί του παρελθόντος και οι
εγκληματίαι δυναμιτισταί μετά την 21ην Απριλίου. Άπαντες
οι υπόλοιποι, από τον Ανδρέα Παπανδρέου μέχρι και του
τελευταίου Έλληνος, θα αφεθούν ελεύθεροι να αρχίσουν
την μετάνοιάν των προ του γενομένου Θεανθρώπου!»

34. Η απομάκρυνση του Κωνσταντίνου από την Ελλάδα, μετά
το παταγωδώς αποτυχημένο αντικίνημα της 13ης
Δεκεμβρίου, προκάλεσε ορισμένα διπλωματικά
προβλήματα στη χούντα. Η απουσία και του τυπικού
αρχηγού του κράτους, στον οποίον οι ξένοι πρεσβευτές
υπέβαλλαν τα διαπιστευτήριά τους, ήταν αιτία
μικροανησυχιών των δικτατόρων. Οι ανησυχίες αυτές
μεγάλωσαν όταν οι πρέσβεις των ΝΑΤΟικών χωρών
στην Αθήνα, παρά το πρωτόκολλο, δεν προσήλθαν
στη Μητρόπολη για τη δοξολογία του νέου έτους (1968).
Ανήσυχος ο αρχιπραξικοπηματίας Γεώργιος
Παπαδόπουλος έστειλε στις 6 Ιανουαρίου προσωπική
επιστολή στον πρόεδρο των Η.Π.Α. Λίντον Τζόνσον, μέσω
του Ελληνοαμερικανού επιχειρηματία Τομ Πάπας.

35. Είκοσι μέρες αργότερα ο Γ. Παπαδόπουλος έλαβε μία εκπληκτικά
θερμή επιστολή από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου ο Λ.
Τζόνσον έγραφε μεταξύ άλλων στον δικτάτορα, τον οποίον
αναγνώριζε πανηγυρικά ως πρωθυπουργό της χώρας:
«Αγαπητέ κ. Πρωθυπουργέ
...Είμαι ευγνώμων γιατί έχετε συνειδητοποιήσει τα διλήμματα που
αντιμετωπίζουν οι δημοκρατικές χώρες λόγω της αιφνιδιαστικής αλλαγής
κυβέρνησης στη χώρα, στις 21 Απριλίου 1967... Η κυβέρνησή μου βρίσκει ότι
ορισμένα από τα μέτρα που έχετε λάβει είναι θετικά για την αποκατάσταση
κανονικών συνθηκών στην ελληνική πολιτική και κοινωνική ζωή... Όπως
γνωρίζετε, κ. Πρωθυπουργέ, οι χώρες μας έχουν πολλές κοινές αξίες.
Έχουμε μια μακρά και παραγωγική σχέση βασισμένη σε κοινούς στόχους
και δεσμούς. Πρόκειται για μια σχέση μεγίστης σημασίας για εμάς τους
Αμερικανούς. Πιστεύω ότι συμφωνείτε πως μπορεί να αναπτυχθεί σε κλίμα
αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού. Σας εύχομαι, μέσα σε αυτό το
κλίμα, επιτυχία στις προσπάθειες για την υλοποίηση των στόχων του λαού
σας».
Εκφραστής των στόχων του ελληνικού λαού, λοιπόν, αναγορεύτηκε ο
Γ. Παπαδόπουλος από τον Λίντον Τζόνσον.

36. Στις 21 Απριλίου, πρώτη επέτειο του πραξικοπήματος, ανήμερα Πάσχα,
το BBC και άλλοι ξένοι ραδιοσταθμοί μετέδωσαν μήνυμα του Γεωργίου
Παπανδρέου, τελευταίου εκλεγμένου πρωθυπουργού της χώρας, το
οποίο είχε μαγνητοφωνήσει και φυγαδεύσει κρυφά στο εξωτερικό.
«Η ημέρα της Αναστάσεως του Κυρίου συμπίπτει εφέτος με την επέτειον
της Σταυρώσεως του Λαού μας», ανέφερε μεταξύ άλλων στο μήνυμά του
ο Γ. Παπανδρέου και χλεύασε το δικτατορικό σχέδιο Συντάγματος: «Η
δικτατορία συντάσσει το Σύνταγμα της Δημοκρατίας!... Εις την τυραννίαν
προσθέτει και τον εμπαιγμόν».

37. Ο γηραιός ηγέτης απηύθυνε απεγνωσμένη έκκληση
συμπαράστασης προς τις δυτικές κυβερνήσεις: «Και τώρα
απευθύνομαι προς τον ελεύθερον κόσμον. Είχομεν ελπίσει,
έπειτα από τον δεύτερον παγκόσμιον πόλεμον, ότι ο φασισμός
είχεν οριστικώς συντριβεί και ότι δεν ηδύνατο πλέον να
εμφανισθή τουλάχιστον εις την Ευρώπην. Και όμως συνέβη.
Και αποτελεί εντροπή δι' ημάς ότι έκαμε την αρχήν από την
πατρίδα μας την Ελλάδα, την κοιτίδα της δημοκρατίας...
Δια τούτο απευθύνομαι προς τον ελεύθερον κόσμον, τους
λαούς και τας κυβερνήσεις του. Ζητούμεν και την ιδική των
αλληλεγγύην και συμπαράστασιν...
Και μια διεθνής απομόνωσις, και πολιτική και οικονομική, της
χούντας θα οδηγήση εις την άμεσον κατάρρευσίν της. Και
αυτήν επικαλούμεθα εξ ονόματος του υποδούλου Ελληνικού
λαού τον οποίον εκπροσωπούμεν».

38. Στις 7 Ιουνίου, όλες οι υπό καθεστώς λογοκρισίας
εκδιδόμενες εφημερίδες κυκλοφόρησαν με μία
πρωτοσέλιδη φωτογραφία του θανατοποινίτη Αλέκου
Παναγούλη, κάτω από την οποία ακολουθούσε η εξής
ανακοίνωση των υπουργείων Δημόσιας Τάξης και
Δικαιοσύνης:
«Κατά την παρελθούσαν νύκτα εδραπέτευσεν εκ των
φυλακών ένθα εκρατείτο ο κατάδικος Αλέξανδρος
Παναγούλης. Άπασαι αι αρμόδιαι αρχαί, ειδοποιηθείσαι
αμέσως, εκινητοποιήθησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν
του. Διεξάγονται ανακρίσεις. Ο δραπέτης επεκηρύχθη αντί
ποσού 500.000 δραχμών, το οποίον θα καταβληθή εις εκείνον
όστις θα συμβάλη αποτελεσματικώς εις την σύλληψίν του».

40. Η εντύπωση που προκάλεσε η αναγγελία της δραπέτευσης
στην ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη ήταν μεγάλη. Ο Αλέκος
Παναγούλης ήταν πασίγνωστος για την παράτολμη απόπειρα
δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου, που πραγματοποιήθηκε
στη Βάρκιζα Αττικής, στις 13 Αυγούστου του 1968. Καταδικασμένος δις
εις θάνατον από το στρατοδικείο, στις 17 Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου,
μεταφέρθηκε στις φυλακές της Αίγινας όπου υπέστη σκληρά
βασανιστήρια. Σταθμίζοντας τις επαπειλούμενες διεθνείς αντιδράσεις,
ο Παπαδόπουλος αποφάσισε να μην προχωρήσει στην εκτέλεσή του
και τον μετέφερε στις φυλακές του Μπογιατίου. Η απόδρασή του
αποτέλεσε οδυνηρό ράπισμα για τη χούντα, αποδεικνύοντας ότι η
αντιδικτατορική αντίσταση ήταν ικανή να διαπεράσει και αυτά τα
τείχη των φυλακών. Έγινε, μάλιστα, γνωστό, ότι μαζί με τον
Παναγούλη είχε δραπετεύσει και αυτός ο δεσμοφύλακάς του, ο
δεκανέας Γιώργος Μωράκης, ενώ υπήρξαν ενδείξεις συμμετοχής και
άλλων φρουρών στο εγχείρημα.

41. Ο δικτάτορας επικαλέστηκε, ως απόδειξη ανθρωπιστικού πνεύματος,
το γεγονός ότι επικήρυξε το δραπέντη ζώντα «και ουχί την κεφαλήν του,
όπως συνέβαινε παλαιότερον με τους ληστάς».
Στις 9 Ιουνίου, ο υπουργός Δημόσιας Τάξης Παναγιώτης Τζεβελέκος
κάλεσε επειγόντως τους δημοσιογράφους στο υπουργείο Τύπου, όπου
τους γνωστοποίησε περιχαρής τη σύλληψη του Παναγούλη. Ο
υπουργός της χούντας ανακοίνωσε ότι συνέλαβαν τον Παναγούλη, «με
τη συνδρομή πολιτών» σε διαμέρισμα πολυκατοικίας της οδού Πάτμου
51, στην πλατεία Κολιάτσου. Στη συνέχεια, οι δημοσιογράφοι και οι
φωτογράφοι μεταφέρθηκαν με πούλμαν στην υποδιεύθυνση της
Ασφάλειας, στη Νέα Ιωνία Αττικής, για να δουν και να
φωτογραφήσουν τον Παναγούλη προτού αυτός παραδοθεί για τα
περαιτέρω στους άνδρες της ΕΣΑ. Τα όργανα της χούντας δεν
επέτρεψαν καμία ερώτηση στους δημοσιογράφους. Την επομένη,
ανακοινώθηκε η σύλληψη και του δεκανέα Μωράκη, ενώ η Ασφάλεια
επέτρεψε στους δημοσιογράφους να επισκεφθούν το κρησφύγετο του
Παναγούλη: Ένα σχεδόν άδειο δυάρι, με δύο σουμιέδες, μία καρέκλα,
μία πλαστική ντουλάπα, δύο βαλίτσες, λίγα φλυτζάνια του καφέ, ένα
ραδιόφωνο και ένα ημερολόγιο τοίχου, ανοιγμένο στο μήνα Οκτώβριο,
με μια μεγάλη φωτογραφία της Κόκκινης Πλατείας της Μόσχας -σε
μια προφανέστατη «αισθητική παρέμβαση» του υπευθύνου
προπαγάνδας του καθεστώτος Γεώργιου Γεωργαλάς.

42. Στις 27 Μαρτίου άρχισε στο Έκτακτο Στρατοδικείο της Αθήνας η δίκη
των 35 ατόμων που είχαν συλληφθεί ως μέλη της αντιστασιακής
οργάνωσης Δημοκρατική Άμυνα.
Επρόκειτο για 35 άτομα, ενώ χωρίστηκε η δίκη για άλλους 20 που
φυγοδικούσαν.
Ως αρχηγός φερόταν ο αντιστράτηγος ε.α. Γεώργιος Ιορδανίδης και
μέλη οι καθηγητές Σάκης Καράγιωργας και Γεώργιος-Αλέξανδρος
Μαγκάκης,
ο Χαράλαμπος Πρωτοπαπάς, ο φοιτητής Νίκος Κωνσταντόπουλος, ο
μηχανολόγος Π. Τσαγκαράκης, ο δικηγόρος Δ. Κόναρης,
ο δημοσιογράφος Ιω. Σταράκης, ο χημικός Σπ. Λουκάς, ο πρωτοδίκης
Α. Μιχαλακέας, ο Μίκης Θεοδωράκης, κ.α..

43. Η δίκη προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον και έφτασαν στην Αθήνα
για να την παρακολουθήσουν παρατηρητές από τη Διεθνή Επιτροπή
Νομικών,
τη Διεθνή Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και από άλλους
μεγάλους οργανισμούς του εξωτερικού.
Κορυφαίοι πολιτικοί, όπως ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Γεώργιος
Μαύρος, ο Δημήτριος Παπασπύρου κ.ά.,
προσήλθαν στη δίκη ως μάρτυρες υπεράσπισης.

44. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ανέφερε μεταξύ άλλων
στην κατάθεσή του:
«Την νύκτα της 21ης Απριλίου μπήκαν στρατιώτες με
προτεταμένα τα όπλα στην κρεβατοκάμαρά μου και με
συνέλαβαν.
Ρωτήστε αν θεωρώ μια τέτοια πράξη σαν επιτρεπτή. Η
βία μπορεί να δημιουργεί δίκαιο αλλά το ηθικό πρόβλημα
εξακολουθεί να παραμένει.
Πας τις ώφειλε να γνωρίζει ότι η βία προκαλεί βίαν. Αυτά
προκύπτουν από την ιστορίαν, που, ευτυχώς ή δυστυχώς,
την γνωρίζω.
Όσα συνέβησαν είναι ασήμαντα μπροστά σε όσα
μπορούσε να συμβούν ή σε όσα μπορεί να γίνουν.
Η ευθύνη συνεπώς δεν πέφτει στους ώμους των κυρίων
αυτών αλλά στους ώμους άλλων...
Η χρήση βίας δεν είναι επιτρεπτή, δεν είναι νοητή όπου
υπάρχουν άλλοι τρόποι εκδηλώσεως του φρονήματος.
Είναι αδιανόητη η χρήση βίας στα δημοκρατικά
πολιτεύματα γιατί η Δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από
Αντίσταση.
Τα καθεστώτα που δεν είναι δημοκρατικά προκαλούν
αναπότρεπτες ενέργειες και μάλιστα Αντιστάσεως που
δεν είναι μόνον ηθικής μορφής όπως η δική μου»

45. Η απόφαση του στρατοδικείου για τη Δημοκρατική Άμυνα εκδόθηκε
στις 12 Απριλίου του 1970 και επέβαλε τις εξής ποινές: Ισόβια δεσμά
στον καθηγητή Σάκη Καράγιωργα, κάθειρξη 18 ετών στον υφηγητή Γ.-
Α. Μαγκάκη, ειρκτή 8 ετών στους Ζαν Σταράκη και Σπ. Δούκα,
κάθειρξη 15 ετών στον Ι. Κομποτιάτη, κάθειρξη 10 ετών στους Δ.
Κωτσάκη και Α. Μιχαλακέα, κάθειρξη 10 ετών στον Χαρ. Πρωτοπαπά,
κάθειρξη 8 ετών στους Ν. Κωνσταντόπουλο, Ι. Βασιλείου και Αθ. Φίλια,
κάθειρξη 7 ετών στους Κ. Τσακάρεστο και Ι. Παπαδόπουλο, κάθειρξη 5
ετών στους Μάνο Δελούκα, Β. Παπαζήση, Θ. Παπαμάργαρη και Π.
Καπαγέρωφ, φυλάκιση 3 ετών στον Θ. Πάκο, φυλάκιση 5 ετών με
πενταετή αναστολή στους Χρήστο Ροκόφυλλο, Κ. Μανιάτη, Βενετία
Σταυροπούλου και Β. Ζωγράφου, φυλάκιση 3 ετών με 5ετή αναστολή
στους Φωτεινή Μισαηλίδου και Μιχάλη Μιχόπουλο και φυλάκιση
ενός έτους στον Π. Παπαδόπουλο. Οι ποινές θεωρήθηκαν διεθνώς πολύ
αυστηρές, αλλά επικράτησε γενική ανακούφιση, επειδή δεν έφθασαν
μέχρι της επιβολής ποινών θανάτου.

46. Την επομένη όμως, 13 Απριλίου, μία είδηση προκάλεσε παγκόσμια
αίσθηση: Ο Μίκης Θεοδωράκης αφέθηκε ελεύθερος από τη χούντα και
ήδη βρισκόταν στο Παρίσι. Ο διάσημος συνθέτης, πολιτικός
κρατούμενος τότε, ήταν κλεισμένος στο σανατόριο Σωτηρία και δεν
ήλπιζε να περιληφθεί στους 332 εκτοπισμένους που θα απολύονταν,
σύμφωνα με την επαγγελία του Γ. Παπαδόπουλου, στις 10 Απριλίου.
Ούτε πίστευε τις φήμες περί χορήγησης γενικής αμνηστίας την 21η
Απριλίου. Ήταν απογοητευμένος και σκεπτόταν να κηρύξει απεργία
πείνας. Το ίδιο απογοητευμένη ήταν και η σύζυγός του Μυρτώ, όταν
στις 13 Απριλίου ένας Αμερικανός δημοσιογράφος την ειδοποίησε ότι
την καλούσε στο ξενοδοχείο Hilton Αθηνών κάποιος Γάλλος πολιτικός.
Όταν έφθασε στο Χίλτον η Μυρτώ, την υποδέχτηκε ο γραμματέας του
Ριζοσπαστικού Κόμματος της Γαλλίας και εκδότης του
περιοδικού Εξπρές, ο Ζαν-Ζακ Σερβάν-Σρεμπέρ. Είχε φθάσει στην
Αθήνα συνοδευόμενος από τον ελληνομαθή γιατρό Ζεράρ Πιερρά, με
το ιδιόκτητο αεροπλάνο του και με τη φιλοδοξία να πετύχει την
αμντήσευση του καθηγητή Σάκη Καράγιωργα και του Ελληνογάλλου
δημοσιογράφου Ζαν Σταράκη.

47. Γρήγορα ο Σρεμπέρ διαπίστωσε ότι η φιλοδοξία του δεν μπορούσε να
υλοποιηθεί και τότε στράφηκε σε άλλο στόχο: τον Θεοδωράκη. Ήταν
πιο εύκολη η απελευθέρωση ενός πολιτικού κρατουμένου από ενός
πολιτικού καταδίκου. Έτσι είχε καλέσει τη σύζυγο του συνθέτη για να
συνεννοηθεί μαζί της, ενώ ανέμενε να γίνει δεκτός από τον Γ.
Παπαδόπουλο. Η συνάντηση έγινε και το αποτέλεσμα υπήρξε άμεσο.
Έπειτα από λίγες ώρες, έκπληκτοι οι Έλληνες, αλλά και το παγκόσμιο
κοινό, πληροφορήθηκαν ότι ο Γ. Παπαδόπουλος ενέκρινε να αφεθεί
ελεύθερος ο Μίκης Θεοδωράκης και μπορούσε να αποχωρήσει για το
Παρίσι με το αεροπλάνο του Σρεμπέρ.

48. Την επομένη δημοσιεύτηκε στις λογοκριμένες αθηναϊκές
εφημερίδες η ακόλουθη κυβερνητική ανακοίνωση: «Εκ του Γραφείου
του κ. Πρωθυπουργού ανεκοινώθη ότι, κατόπιν των δηλώσεων εις τας
οποίας προέβη ο κ. Θεοδωράκης εις το εξωτερικόν και εν γένει τής, παρά
τας δοθείας διαβεβαιώσεις, παραβιάσεως των δοθεισών υποσχέσεων,
εθεωρήθη απαραίτητον όπως δοθή εις την δημοσιότητα περίληψις της
συνομιλίας την οποίαν είχεν ο κ. Πρωθυπουργός μετά του κ. Σρεμπέρ,
ίνα δυνηθή να σχηματίση ακριβή εντύπωσιν η διεθνής κοινή γνώμη».

49. Ακολούθησε το κείμενο της περίληψης της συνομιλίας, κατά το οποίο ο
Σρεμπέρ αφού «ύμνησε» τον Γ. Παπαδόπουλο, εξέφρασε τον θαυμασμό
του για «το έργο που επιτελείται στην Ελλάδα», δήλωσε ότι «θεωρεί
ηλιθιότητα αν όχι έγκλημα την άποψη πολλών ότι η Ελλάδα πρέπει να
αποκοπή από τον κορμό της Ευρώπης» και υποσχέθηκε ότι μ' αυτό το
πνεύμα θα μιλούσε ο ίδιος προσεχώς στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
Πρόσθεσε όμως ότι μια ανθρωπιστική χειρονομία εκ μέρους του Γ.
Παπαδόπουλου θα τον βοηθούσε πολύ. Και το κείμενο συνέχισε:
«Αρχικώς είχε σκεφθεί, είπε ο κ. Σρεμπέρ, να ζητήσει από τον κ.
Πρωθυπουργόν όπως του επιτραπή να πάρη μαζί του τον κατηγορηθέντα
Ελληνογάλλον (Σταράκη) ή ακόμα και τον Καράγιωργα, δι' ιατρικήν
περίθαλψιν των τραυμάτων που υπέστη, σκέφθηκε όμως ότι οι άνθρωποι
αυτοί απεδείχθη ότι υπήρξαν συνεπαρμένοι ρομαντικοί και ανίκανοι.
Προτίμησε λοιπόν να ζητήσει να του επιτραπή να πάρη εις την Γαλλίαν τον
γνωστόν εις όλον τον κόσμον συνθέτην Θεοδωράκην και να φροντίση διά
την περίθαλψιν τη; πνευμονικής παθήσεώς του. Είναι έτοιμος, είπε, να
δώση τον λόγον της τιμής του εις τον κ. Πρωθυπουργόν ότι θα φροντίση ο
Θεοδωράκης να μη αναμιχθή εις την πολιτικήν και ότι θα τον έχη συνεχώς
υπό τον έλεγχόν του και, τέλος, ότι θα τον επαναφέρη εις την Ελλάδα
μόλις του το επιτρέψουν οι εκεί γιατροί. Κατ' αυτόν τον τρόπον, είπε, θα
ηδύνατο ο κ. Πρωθυπουργός να τον βοηθήση εις την προσπάθειάν του,
όπως συνηγορήση υπέρ της Ελλάδος εις το Στρασβούργον...».

50. Ο διάσημος Αμερικανός δημοσιογράφος Σάιρους Σουλτσμπέργκερ
έκανε μια αποκάλυψη στο ημερολόγιό του για τους λόγους που
ώθησαν τον δικτάτορα στην απελευθέρωση του Μίκη Θεοδωράκη:
«Ο Ζακ Σαμπάν-Ντελμάς, πρωθυπουργός της Γαλλίας, μου είπε πως η
ελληνική κυβέρνηση είχε υποσχεθεί ήδη στο Παρίσι να αφήσει ελεύθερο
τον αριστερό συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και ότι αυτό είχε συμφωνηθεί
λίγο προτού γίνει το πολυδιαφημισμένο ταξίδι του Ζαν-Ζακ Σερβάν-
Σρεμπέρ, πολιτικού της αντιπολίτευσης, στην Αθήνα. Ο Σρεμπέρ έφερε
τον Θεοδωράκη λέγοντας πως τον είχε «απελευθερώσει». Ο Σαμπάν είπε
πως η συμφωνία μεταξύ Παρισιού-Αθηνών προέβλεπε την
απελευθέρωση του Θεοδωράκη με αντάλλαγμα την υπόσχεση της
Γαλλίας να μην ψηφίσει υπέρ της καταδίκης της Ελλάδας στο Συμβούλιο
της Ευρώπης στο Στρασβούργο, αλλά απλώς να απόσχει. Με άλλα
λόγια, όπως επέμενε ο πρωθυπουργός, ο Σερβάν Σρεμπέρ προσπαθούσε
να επωφεληθεί από κάτι είχε ήδη τακτοποιηθεί από την κυβέρνηση...». Ο
Γ. Παπαδόπουλος, συνεπώς, θέλησε να εξασφαλίσει τη συνηγορία
και των δύο Γάλλων (Ντελμάς-Σρεμπέρ), η οποία πράγματι
προσφέρθηκε, αν και δεν υπήρξε ικανή να αποτρέψει μια νέα
καταδίκη της χούντας.

51. Το πιο τραγικό πρόσωπο στην ιστορία της δικτατορίας και της
εναντίον της αντίστασης ήταν ο Κώστας Γεωργάκης από
την Κέρκυρα. Φοιτητής στην Ιταλία, εκδήλωσε την αντίθεσή του στη
χούντα και τη διαμαρτυρία του για όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα
αυτοπυρπολούμενος -στα 22 του χρόνια- στις 3 το πρωί της 19ης
Σεπτεμβρίου 1970 στην πλατεία Ματεότι της Γένοβας. Οι τελευταίες
του φράσεις ήταν: «Το έκανα για χάρη της Ελλάδας - Ζήτω η
Δημοκρατία - Όλοι οι Ιταλοί ας αναφωνήσουν: Ζήτω η ελεύθερη
Ελλάδα». Στο αυτοκίνητό του είχε αφήσει ένα σημείωμα στα ιταλικά
όπου έγραψε: «Είμαι βέβαιος ότι αργά ή γρήγορα οι ευρωπαϊκοί λαοί θα
συνειδητοποιήσουν ότι ένα καθεστώς όπως το ελληνικό δεν προσβάλλει
μόνο την αξιοπρέπειά τους ως ελευθέρων ανθρώπων, αλλά και αποτελεί
συνεχή απειλή κατά της Ευρώπης».

54. Ο Σπύρος Μουστακλής (1926 – 28 Απριλίου 1986)
ήταν Έλληνας στρατιωτικός με σημαντική
αντιδικτατορική δράση και εθελοντική συμμετοχή
στην Εθνική Αντίσταση. Βασανίστηκε άγρια από
τη Χούντα των Συνταγματαρχών με αποτέλεσμα την
παράλυσή του, αλλά και τον πρόωρο θάνατό του,
σε ηλικία 60 ετών.
Γεννήθηκε στο Μεσολόγγι. Αποφοίτησε από
τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1948. Κατετάγη
εθελοντής στην Εθνική Αντίσταση στην οργάνωση
Ε.Ο.Ε.Α.- Ε.Δ.Ε.Σ. με στρατηγό τον Ναπολέοντα Ζέρβα στις
2/4/1943 μέχρι την 12/2/1945.

55. Ως μέλος της οργάνωσης έλαβε μέρος στις
παρακάτω μάχες:
α) 4/7/1943 στη Γέφυρα Αχελώου κατά των
Ιταλών,
β) 16-17/7/1943 στη Μακρυνόρο, Σαραντίνα
Κρίκελο κατά των Ιταλών,
γ) 2-3/10/1943 στον Άγιο Γεώργιο Καστανοχωρίου
(Τσακνοχώρι) κατά των Γερμανών,
δ) 16-17/10/1943 στους Χαλκιοπούλους Βάλτου
κατά των ΕΛΑΣιτών,
ε) 21/10/1943 στη μάχη Τετρακώμου κατά των
Γερμανών,
στ) 3-7/9/1944 στο Κορφοβούνι και Φιλιππιάδα
κατά των Γερμανών,
ζ) 21/12/1944 στον Προφήτη Ηλία Άρτας κατά
ΕΛΑΣιτών.
Στη μάχη Προφήτη Ηλία τραυματίσθηκε
(συντριπτικό κάταγμα περόνης) και
διακομίσθηκε για νοσηλεία στο Συμμαχικό
Στρατιωτικό Νοσοκομείο (Polish General Hospital-
No 14750) στο Μπάρι Ιταλίας.

56. Έλαβε μέρος στον εμφύλιο πόλεμο (1948-1949) ως ανθυπολοχαγός
(Μάχες Βελούτας, Τούρκα Βάλτου, Γέφυρα Κόρακα Τριχωνίδος,
Τρίκορφο κ.λπ.) και στη συνέχεια συμμετείχε στον πόλεμο της
Κορέας ως υπολοχαγός. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας συμμετείχε
στο κίνημα του Ναυτικού. Συνεργάστηκε με τους αξιωματικούς του
ναυτικού ως ταγματάρχης και ήταν από τους λίγους αξιωματικούς του
στρατού που πήραν μέρος. Το κίνημα του Ναυτικού προδόθηκε πριν
την εκδήλωσή του, με αποτέλεσμα μεταξύ των αξιωματικών να
συλληφθεί και ο ίδιος (22 Μαΐου 1973). Συνελήφθη και φυλακίστηκε
στα κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ όπου βασανίστηκε για περισσότερες από
45 ημέρες. Κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων που του έγιναν, από
ομάδα υπό του βασανιστή Αναστασίου Σπανού, τα χτυπήματα
στην καρωτίδα του προκάλεσαν εγκεφαλικό επεισόδιο με αποτέλεσμα
να διακομιστεί (με καθυστέρηση πολλών ωρών) στο 401 Γ.Σ.Ν.Α., όπου
εισήλθε με το ψευδώνυμο "Μιχαηλίδης" και αιτιολογία εισαγωγής
"τρακάρισμα στον Ιππόδρομο". Από τα χτυπήματα προκλήθηκε ολική
παράλυση των δεξιών του άνω και κάτω άκρων. Αργότερα
μεταφέρθηκε στην Πολυκλινική Αθηνών και ακολούθως στο ΚΑΤ, για
να υποβληθεί υποβαλλόμενος σε φυσικοθεραπείες για την
αποκατάσταση του καταφέρνοντας να περπατήσει, αλλά χωρίς να
καταφέρει να μιλήσει.

57. Απεβίωσε στις 28 Απριλίου 1986. Μετά το θάνατό του, δόθηκε τιμητικά
ο βαθμός του Αντιστράτηγου και το όνομά του στο κέντρο
νεοσυλλέκτων του Μεσολογγίου (2/39 Σύνταγμα Ευζώνων) όπου
υπάρχει και η προτομή του. Προτομή επίσης έχει ανεγερθεί στα πρώην
κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ (σήμερα πάρκο Ελευθερίας) στην Αθήνα.

58. Οικονομική πολιτική
Το δικτατορικό καθεστώς εκμεταλλεύτηκε τους ήδη θετικούς ρυθμούς
ανάπτυξης
της ελληνικής οικονομίας και επενδύοντας κυρίως σε τομείς όπως ο
τουρισμός
και οι ξένες επενδύσεις,
καθώς και σε υδροηλεκτρικά έργα, κατασκευές δρόμων και άλλων.
Κατά την διάρκεια της Χούντας, η ανεργία το 1973 ήταν σε επίπεδα 2-
2.5%, λόγω της αύξησης βιομηχανίας
Η έλλειψη εργατών υποχρέωσε τη δικτατορία να φέρει φθηνούς
εργάτες απο αφρικανικές και ασιάτικες χώρες.
Το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 40% τα χρόνια της επταετίας της χούντας,
έχοντας πτώση την τελευταία χρονιά του 1974 κατά 10%.
Οι δαπάνες σε βιομηχανία αυξήθηκαν κατά 120% και 80% στον
τουρισμό. Τα χρήματα αυτά βρέθηκαν από φόρους και από δάνεια που
πήρε η χούντα για να μεγαλώσει την οικονομία της χώρας. Η
επικέντρωση όμως σε αυτούς τους τομείς χρειάστηκε εμπορικά αγαθά,
κάτι που έκανε την χώρα να έχει έλλειμα στις συναλλαγές της. Η χώρα
άυξησε τις εισαγωγές τις απο 1.125 Εκατ. Δολλάρια στα 4.509 Εκατ, ενώ
οι εξαγωγές απο 452. Εκατ. Δολλάρια στα 1.774.

59. Στους ισχυρισμούς της χούντας για επίτευξη νομισματικής και
οικονομικής σταθερότητας ο Κανελλόπουλος αντιτείνει πως οι τιμές
κατά τη δικτατορία αυξάνονταν γρηγορότερα από ότι στο
προηγούμενο διάστημα. Μάλιστα από το 1971 η άνοδος των τιμών
είναι πρωτοφανής, σε σημείο που το διάστημα Αύγουστου 1972 -
Αύγουστου 1973 η αύξηση (15,5%) να είναι η μεγαλύτερη από όλες τις
χώρες της Ευρώπης και σχεδόν η μεγαλύτερη στην ιστορία της
Ελλάδας. Το ισάξιο του δολλαρίου στο τέλος της χούντας ήταν 30
δραχμές, όπως και πριν τη δικτατορία.
Επιπλέον, το εξωτερικό χρέος που από το 1821 έως το 1966 είχε
διαμορφωθεί στο ύψος των 1,110 δις δολαρίων, μέσα σε έξι χρόνια
ξεπέρασε τα 3,3 δις δολλάρια. Πάντως, αυτό δεν είχε επιρροή στην
οικονομία της χώρας εφόσον δεν ξεπέρασε το 25% του ΑΕΠ.

60. Ο Παττακός συνήθιζε να λέει «Η Ελλάς είναι ένα
εργοτάξιον». Εμφανιζόταν σε οικοδομές με ένα μυστρί στο χέρι,
πράγμα που του κόλλησε το παρατσούκλι 'Ο άνθρωπος με το μυστρί'.
Σε μια προσπάθεια να αποκτήσει λαϊκά ερείσματα, το καθεστώς
προχώρησε σε διαγραφή των αγροτικών χρεών.
Ο Παπαδόπουλος συνήθιζε να αποκαλεί τους αγρότες την
«ραχοκοκαλιά του λαού». Γιος αγροτικής οικογένειας, οι αγρότες
ήταν πιθανότερο να υποστηρίζουν τον δικτάτορα από τις αστικές
τάξεις.
Στενές ήταν ακόμα οι σχέσεις της δικτατορίας με τους εφοπλιστικούς
κύκλους, στους οποίους παραχωρήθηκαν περαιτέρω προνόμια,
κυρίως χαμηλότερη φορολογία, για μετεγκατάσταση στο λιμάνι
του Πειραιά. Οι ελαφρύνσεις οδήγησαν σε άυξηση του Εμπορικού
στόλου.

61. Η δικτατορία θα ακυρώσει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964.
Για τους Απριλιανούς η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είχε
προωθήσει η Ένωση Κέντρου ήταν μία από τις αιτίες της κακής
κατάστασης της παιδείας και μια από τις πολλές αιτίες επιβολής της
Δικτατορίας. Εκτός από τις αναμενόμενες παρεμβάσεις στις
οργανώσεις των εκπαιδευτικών και των φοιτητών και τις διώξεις τους,
τα μέτρα «εξυγιάνσεως και αποκαταστάσεως ευρυθμίας» στα
πανεπιστήμια, και τις τροποποιήσεις σε βιβλία και προγράμματα, η
δικτατορία ανέτρεψε σχεδόν στο σύνολό τους όσα συνέθεταν την
μεταρρύθμιση. Το μόνο που δεν ακυρώθηκε πλήρως ήταν η «δωρεάν
παιδεία» και οι προσπάθειες για την ίδρυση νέων πανεπιστημίων. Εδώ
μάλιστα η δωρεάν διανομή διδακτικών συγγραμμάτων επεκτάθηκε
και στην τρίτη βαθμίδα.

62. Όπως σχολιάζει ο ιστορικός της εκπαίδευσης Αλέξης Δημαράς, «πέρα
από το λαϊκίστικο χαρακτήρα του μέτρου, η κυβέρνηση εξασφάλιζε
έτσι ουσιαστικότερο έλεγχο του περιεχομένου των πανεπιστημιακών
συγγραμμάτων από εκείνον που ήδη πραγματοποιούσε με τη γενική
λογοκρισία». Ο Α.Ν.129/67 περί οργάνωσης και διοίκησης της γενικής
εκπαίδευσης που προωθήθηκε το καλοκαίρι του 1967, αποσκοπούσε
στην άσκηση των μαθητών στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη και τον
φρονηματισμό των μαθητών όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης.
Καταργούνταν όλα τα αιρετά μέλη όλων των εκπαιδευτικών
συμβουλίων, ενώ συστήθηκε ως ανώτατο γνωμοδοτικό συμβούλιο το
Ανώτατο Εκπαιδευτικό Συμβούλιο. Ρυθμιζόταν η ζωή διδασκόντων και
διδασκομένων με την επαναφορά της καθαρεύουσας,
των Παιδαγωγικών Ακαδημιών, πραγματοποιήθηκε η κατάργηση του
Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και καθιερώθηκε η μετεκπαίδευση των
εκπαιδευτικών από τα Διδασκαλεία της Δημοτικής και Μέσης
Εκπαίδευσης.

63. Στα μέσα του 1971 η κυβέρνηση προχώρησε στην επαναφορά
παλαιότερων προσανατολισμών αναφορικά με την επαγγελματική
εκπαίδευση, η οποία εκδηλώνεται με την ίδρυση των Κέντρων
Ανωτέρας Τεχνικής Εκπαιδεύσεως (ΚΑΤΕ) και την επέκταση του
τεχνικο-επαγγελματικού κλάδου του συστήματος. Η συγκρότηση,
το 1971, δύο συμβουλευτικών επιτροπών για τα εκπαιδευτικά θέματα,
με προφανή τεχνοκρατική διάθεση, «εκφράζει την ίδια τάση
αποκλεισμού των ιδεολογικών προβληματισμών».

64. Το κίνημα του Ναυτικού
Η αλλαγή του καθεστώτος έφερε ανησυχία στο Πολεμικό Ναυτικό,
στις τάξεις του οποίου δεν υπήρχαν οργανωμένοι πυρήνες των
πραξικοπηματιών.
Η πρώτη αντίδραση του Ναυτικού ήταν να στηρίξουν
το Αντικίνημα του Βασιλιά,
δηλαδή τον φυσικό τους αρχηγό, στις 13 Δεκεμβρίου του 1967.
Ακολούθησαν και άλλες δύο απόπειρες απαγωγής του Παπαδόπουλου,
οι οποίες όμως απέτυχαν εξαιτίας εξωγενών παραγόντων.
Από το 1969 άρχισε η προετοιμασία και η οργάνωση του κινήματος
με κύριο πυρήνα την τάξη του 1948.
Η οργάνωση εκτός από αξιωματικούς του Ναυτικού
μύησε και μερικούς αξιωματικούς της Αεροπορίας αλλά και του
Στρατού.
Σκοπός του κινήματος ήταν η εξέγερση του λαού
η οποία θα οδηγούσε στην απαλλαγή από τη Χούντα.
Την άνοιξη του 1973 όλα ήταν έτοιμα.
Το κίνημα θα εκδηλωνόταν στις πρώτες ώρες της 23ης Μαΐου.

65. Τις βραδινές ώρες της 21ης Μαΐου υπήρξαν οι πρώτες ενδείξεις ότι το
κίνημα είχε προδοθεί.
Οι κυβερνήτες των πλοίων δίσταζαν να αποπλεύσουν, ακολουθώντας
το σχέδιο
(το οποίο ήταν περίπου γνωστό στη Χούντα).
Στις 23 Μαΐου οι αξιωματικοί τίθενται υπό περιορισμό,
ενώ οι πρώτες συλλήψεις δεν αργούν να γίνουν.
Στις 25 Μαΐου το πολεμικό πλοίο «Βέλος»
πήρε την απόφαση να αποχωρήσει από την άσκηση του Ν.Α.Τ.Ο.
και να καταπλεύσει στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας,
όπου ζήτησε και πολιτικό άσυλο.
Το Κίνημα του Ναυτικού, η σημαντικότερη ίσως αντίσταση μέχρι τότε,
οργανώθηκε με σκοπό μόνο την απελευθέρωση του κράτους
και όχι μιας απλής αντικατάστασης των δικτατόρων.
Ουσιαστικά εξέφραζε τον λαό, αφού ήταν μια επανάσταση του στόλου
και δεν ήταν καθοδηγούμενη
από κανένα πολιτικό πρόσωπο ή συμφέρον.
Το σημαντικότερο αποτέλεσμα ήταν η ανανέωση της αντίστασης,
αφού από το 1971 η Χούντα είχε δώσει την αίσθηση ότι είχε εδραιωθεί
και ότι όλες οι ένοπλες δυνάμεις ήταν με το μέρος της.
Αυτός όμως ο μύθος καταρρίφθηκε με την εκδήλωση του κινήματος.

67. Εξέγερση του Πολυτεχνείου
Η χούντα, στην προσπάθειά της να ελέγξει κάθε πλευρά της πολιτικής,
είχε αναμιχθεί στον φοιτητικό συνδικαλισμό από το 1967,
απαγορεύοντας τις φοιτητικές εκλογές στα πανεπιστήμια,
στρατολογώντας υποχρεωτικά τους φοιτητές
και επιβάλλοντας μη εκλεγμένους ηγέτες των φοιτητικών συλλόγων
στην Eθνική Φοιτητική Ένωση Eλλάδας (ΕΦΕΕ).
Αυτές οι ενέργειες δημιούργησαν έντονα αντιδικτατορικά αισθήματα
στους φοιτητές

68. Η πρώτη μαζική δημόσια εκδήλωση διαμαρτυρίας ενάντια στη χούντα
ήρθε από τους φοιτητές στις 21 Φεβρουαρίου 1973. Οι αναταραχές
ξεκίνησαν λίγο νωρίτερα, στις 5 Φεβρουαρίου, όταν οι φοιτητές του
Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματά τους. Στις 13
Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε διαδήλωση μέσα στο Πολυτεχνείο
και η χούντα παραβίασε το πανεπιστημιακό άσυλο, δίνοντας εντολή
στην αστυνομία να επέμβει. Έντεκα φοιτητές συλλήφθηκαν και
παραπέμφθηκαν σε δίκη.

69. Με αφορμή αυτά τα γεγονότα, στις 21 Φεβρουαρίου, περίπου τρεις με
τέσσερις χιλιάδες φοιτητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου
Αθηνών κατέλαβαν το κτίριο της σχολής στο κέντρο της Αθήνας επί
της οδού Σόλωνος, ζητώντας ανάκληση του νόμου 1347 που επέβαλε
την στράτευση «αντιδραστικών νέων», καθώς 88 συμφοιτητές τους
είχαν ήδη στρατολογηθεί με τη βία. Από την ταράτσα του κτιρίου
απαγγέλλουν τον ακόλουθο όρκο: «Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων
Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στο όνομα της ελευθερίας να
αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών
ελευθεριών, β)του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων
των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων». Η αστυνομία έλαβε
εντολή να επέμβει και πολλοί φοιτητές σε γύρω δρόμους υπέστησαν
αστυνομική βία, χωρίς όμως τελικά να παραβιαστεί το
πανεπιστημιακό άσυλο. Τα γεγονότα στη Νομική αναφέρονται συχνά
ως προάγγελος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Η εξέγερση των φοιτητών επηρεάστηκε επίσης σημαντικά και από τα
νεανικά κινήματα της δεκαετίας του '60, και ειδικά από τα γεγονότα
του Μάη του '68

70. Στις 14 Νοεμβρίου 1973 φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή
από τα μαθήματα και ξεκίνησαν διαδηλώσεις εναντίον του βάναυσου
στρατιωτικού καθεστώτος. Οι φοιτητές που αυτοαποκαλούνταν
«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», οχυρώθηκαν μέσα στο κτίριο της σχολής
επί της οδού Πατησίων και ξεκίνησαν τη λειτουργία του ανεξάρτητου
ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου. Ο πομπός κατασκευάστηκε
μέσα σε λίγες ώρες στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων
Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη. Το, πλέον ιστορικό, μήνυμά τους
ήταν: «Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι
σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας
ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία». Εκφωνητές του
σταθμού ήταν η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο
Μίλτος Χαραλαμπίδης. Το πρώτο βράδυ της κατάληψης του
Πολυτεχνείου μια ομάδα περίπου εκατό χουντικών νεολαίων της
οργάνωσης Κόμμα 4ης Αυγούστου (Κ4Α) του Κώστα Πλεύρη μαζί με
ασφαλίτες και παρακρατικούς αποφάσισαν να οργανώσουν εισβολή
στο Πολυτεχνείο, αλλά ελλείψει σχεδιασμού και ηγεσίας
περιορίστηκαν στην παρεμπόδιση της τροφοδοσίας των φοιτητών από
εξωτερικές ομάδες περιφρούρησης

71. Οι διαδηλώσεις, τα συλλαλητήρια και οι εκδηλώσεις ενάντια στο
καθεστώς της Χούντας αυξήθηκαν. Κυρίως στην Αθήνα αλλά και σε
σημεία της επαρχίας δημιουργήθηκαν συνθήκες εξέγερσης. Από τις 14
Νοεμβρίου μέχρι και τις 17 Νοεμβρίου (και πιο περιορισμένα μέχρι τις 18
Νοεμβρίου) στήθηκαν οδοφράγματα και διεξήχθησαν οδομαχίες
μεταξύ εξεγερμένων και αστυνομίας.Τη νύχτα της 16ης Νοεμβρίου η
ίδια ομάδα νεολαίων του Κ4Α που είχε συγκεντρωθεί το πρώτο βράδυ,
μεταξύ των οποίων φέρεται να συμμετείχε και ο - χρόνια αργότερα -
αρχηγός και ιδρυτής της Χρυσής Αυγής, δεκαεξάχρονος έφηβος
τότε, Νίκος Μιχαλολιάκος, εκτός όσων είχαν αποφασίσει να
συνδράμουν τις δυνάμεις καταστολής, όπως ο Ηλίας Τσιαπούρης, που
μαζί με άλλους παρακρατικούς κατηγορήθηκε ότι πυροβολούσε
διαδηλωτές από την ταράτσα του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως,
συγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφεία της οργάνωσης, στη
διασταύρωση των οδών Μπουμπουλίνας και Αλεξάνδρας.
Διασκορπίστηκαν, ωστόσο, μετά την επίθεση ενός αγήματος
αστυνομικών που δεν αντιλήφθηκε την ταυτότητά τους

72. Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου, και ενώ οι διαπραγματεύσεις για
ασφαλή αποχώρηση των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου
βρίσκονταν σε εξέλιξη, αποφασίστηκε από την μεταβατική κυβέρνηση
η επέμβαση του στρατού και ένα από τα τρία άρματα που είχαν
παραταχθεί έξω από τη σχολή, γκρέμισε την κεντρική πύλη. Κατά την
είσοδο του άρματος, υποστηρίζεται η φήμη, χωρίς να έχει αποδειχθεί,
ότι συνεθλίβησαν 2–3 φοιτητές που βρίσκονται πίσω από την πύλη
(γεγονός «λίαν πιθανό αλλά ανεπιβεβαίωτο» σύμφωνα με το πόρισμα
του εισαγγελέα Τσεβά). Επίσης, από τα συντρίμμια τραυματίστηκε
σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια, η φοιτήτρια Πέπη
Ρηγοπούλου.

74. Ο σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε εκκλήσεις στους στρατιώτες να
αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και στη συνέχεια ο
εκφωνητής απήγγειλε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Η μετάδοση
συνεχίστηκε ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος στον χώρο της
σχολής. Οι φοιτητές που είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο,
μαζεύτηκαν στο κεντρικό προαύλιο, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Η
πτώση της πύλης ακολουθήθηκε από την είσοδο μιας μονάδας
ενόπλων στρατιωτών των ΛΟΚ που οδήγησαν τους φοιτητές, χωρίς
βια, έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη. Οι
αστυνομικές δυνάμεις που περίμεναν στα δυο πεζοδρόμια της
Στουρνάρη επιτέθηκαν στους φοιτητές, την έξοδο των οποίων
αποφασίζουν (σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά) να
περιφρουρήσουν κάποιοι από τους στρατιώτες, οι οποίοι σε ορισμένες
περιπτώσεις επενέβησαν και εναντίον των αστυνομικών που
βιαιοπραγούσαν στους φοιτητές. Πολλοί φοιτητές βρήκαν καταφύγιο
σε γειτονικές πολυκατοικίες. Ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας
άνοιξαν πυρ από γειτονικές ταράτσες, ενώ άνδρες
της ΚΥΠ καταδίωξαν τους εξεγερθέντες. Οι εκφωνητές του σταθμού
του Πολυτεχνείου παρέμειναν στο πόστο τους και συνέχισαν να
εκπέμπουν για 40 λεπτά μετά την έξοδο, οπότε συνελήφθησαν.

78. Στρατιώτες και αστυνομικοί έβαλαν με πραγματικά πυρά κατά πολιτών
μέχρι και την επόμενη μέρα, με συνέπεια αρκετούς θανάτους στον χώρο γύρω
από το Πολυτεχνείο, αλλά και στην υπόλοιπη Αθήνα. Η πρώτη επίσημη
καταγραφή τον Οκτώβριο του 1974, από τον εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά,
εντόπισε 18 επίσημους ή πλήρως βεβαιωθέντες νεκρούς και 16 άγνωστους
«βασίμως προκύπτοντες».[ Ένα χρόνο αργότερα ο αντιεισαγγελέας εφετών
Ιωάννης Ζαγκίνης έκανε λόγο για 23 νεκρούς, ενώ κατά τη διάρκεια της
δίκης που ακολούθησε προστέθηκε ακόμη ένας. Οι πρώτες δημοσιογραφικές
προσπάθειες για την καταγραφή των γεγονότων μιλούσαν για 59 νεκρούς ή
και 79 θύματα, με βάση τον κατάλογο Γεωργούλα. Σύμφωνα με έρευνα του
Διευθυντή Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη
το 2003, ο αριθμός των επωνύμων νεκρών ανέρχονταν σε 24, ενώ αυτός των
νεκρών αγνώστων στοιχείων σε 16.
Ο Χρήστος Λάζος υποστήριξε ότι οι νεκροί είναι 83 και ίσως περισσότεροι.
Ανάμεσά τους ο 19χρονος Μιχάλης Μυρογιάννης, ο μαθητής
λυκείου Διομήδης Κομνηνός καθώς και ένα πεντάχρονο αγόρι που
σκοτώθηκε από πυροβόλο όπλο στρατιώτη στην περιοχή του Ζωγράφου.
Κατά τη δίκη των υπευθύνων της χούντας υπήρξαν μαρτυρίες για τον
θάνατο πολλών πολιτών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Τέλος χιλιάδες
σύμφωνα με εκτιμήσεις ήταν οι τραυματίες πολίτες.

81. Στις 30 Δεκεμβρίου του 1975 και μετά από ακροαματική διαδικασία 2,5
μηνών και διάσκεψη 6 ημερών ενώπιον του πενταμελούς εφετείου
Αθηνών, εκδόθηκε η απόφαση του δικαστηρίου το οποίο κήρυξε
ένοχους τους 20 από τους 32 κατηγορούμενους, αθωώνοντας 12. Οι
κύριες ποινές που επιβλήθηκαν ήταν:
Δημήτριος Ιωαννίδης (αρχηγός της ΕΣΑ την περίοδο της εξέγερσης): 7
φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση
και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 38
απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης
κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του
δικαιωμάτων.
Γεώργιος Παπαδόπουλος (εν ενεργεία δικτάτορας την περίοδο της
εξέγερσης): 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες
από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής
στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.

82. Σταύρος Βαρνάβας (αντιστράτηγος Ε.Α.): 3 φορές ισόβια για ηθική
αυτουργία σε 3 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη
κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 17 απόπειρες
ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς
και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
Νικόλαος Ντερτιλής (ταξίαρχος Ε.Α.): ισόβια κάθειρξη και διαρκής
στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για ανθρωποκτονία από
πρόθεση του διερχόμενου Μιχαήλ Μυρογιάννη.
Άλλοι τέσσερις ανώτατοι αξιωματικοί σε 25 χρόνια κάθειρξη κατά
συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε συνολικά 12 ανθρωποκτονίες και
56 απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των
πολιτικών τους δικαιωμάτων.
Άλλοι 12 κατηγορούμενοι σε μικρότερες ποινές, από 5 μήνες έως 10
χρόνια κάθειρξη για διάφορες κατηγορίες, κυρίως για ηθική
αυτουργία σε επικίνδυνες σωματικές βλάβες. Οι ποινές κάτω του ενός
έτους, ήταν εξαγοράσιμες.

83. Η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης, που –όπως προκύπτει
από την επισκόπηση του καταλόγου των καταγεγραμμένων
νεκρών– χαρακτηρίσθηκε από δολοφονίες πολιτών ακόμη
και δυο μέρες μετά τη στιγμή της εισόδου του τανκ στον
περίβολο του Πολυτεχνείου, με κύρια αιτία την κήρυξη
στρατιωτικού νόμου, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.
Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου υπήρξαν σταθμός στη
διαμόρφωση της ταυτότητας της σύγχρονης ελληνικής
Αριστεράς, από την οποία θεωρούνται ως κορυφαία
εκδήλωση αυθόρμητης εξέγερσης, αντιαυταρχισμού.
Ο επίσημος εορτασμός της επετείου της εξέγερσης κάθε 17η
Νοεμβρίου καθιερώθηκε το 1981, από την τότε νεοεκλεγείσα
κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ