Montowanie zegarów - budzików

_________________________________________________________________________________________
„Projekt współ finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Halina Śledziona
Montowanie zegarów - budzików
731[05].Z1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

__________________________________________________________________________________________
1
Recenzenci:
mgr Inż. Ireneusz Kocoń
mgr inż. Leon Zujko
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Halina Śledziona
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
mgr inż. Andrzej Zych
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Montowanie
zegarów – budzików 731[05].Z1.04 zawartego w programie nauczania dla zawodu
zegarmistrz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

__________________________________________________________________________________________
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Działanie i montaż mechanizmu dźwiękowego 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 16
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Montaż i demontaż zegarów – budzików 19
4.3. Narzędzia i przyrządy do montażu i sprawdzania zegarów – budzików 29
4.4. Sprawdzanie poprawności montażu i regulacja zegarów – budzików 34
5. Sprawdzian osiągnięć 39
6. Literatura 44

__________________________________________________________________________________________
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik, ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o budowie i zasadzie działania
mechanizmów zegarowych budzików. Po zapoznaniu się z całością materiału zawartego
w poradniku będziesz potrafił określić podstawowe funkcje jakie spełniają w budziku
poszczególne podzespoły, jak prawidłowo wykonać ich montaż a następnie z podzespołów
prawidłowo zmontować zegar – budzik. Po dokonaniu czynności montażowych, będziesz
potrafił dokonać oceny prawidłowości działania zegara budzika i w razie konieczności
dokonać czynności regulacyjnych.
Poradnik ten zawiera:
Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę
oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
− wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
− pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
− sprawdzian teoretyczny.
Przykład zadań/ćwiczeń oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał
albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

__________________________________________________________________________________________
4
Schemat układu jednostek modułowych w module 731[05].Z1
731[ 05]. Z1
MONTAŻ ZEGARÓW I ZEGARKÓW
731[ 05]. Z1.01
Organizowanie stanowiska montażu mechanizmów
zegarowych
731[ 05]. Z1.02
Montowanie mechanizmu zegarowego
731[ 05]. Z1.03
Montowanie mechanizmu chodzika
731[ 05]. Z1.04
Montowanie zegarów - budzików
731[ 05]. Z1.05
Montowanie zegarów bijących
731[ 05]. Z1.06
Montowanie zegarów i zegarków mechanicznych
731[ 05]. Z1.07
Montowanie zegarów i zegarków elektrycznych i
elektronicznych

__________________________________________________________________________________________
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zinterpretować dokumentację techniczną,
− rozpoznać podstawowe rodzaje materiałów stosowanych w budowie zegarów,
− scharakteryzować właściwości materiałów stosowanych w budowie zegarów,
− wykonać pomiary warsztatowe,
− wykonać proste obliczenia części mechanizmów zegarowych,
− rozróżniać części i podzespoły mechanizmu zegarowego,
− rozróżniać części i podzespoły budzika,
− scharakteryzować działanie mechanizmu zegarowego,
− scharakteryzować działanie budzika,
− wykonać montaż mechanizmu zegarowego,
− wykonać montaż budzika,
− dokonać kontroli poprawności montażu mechanizmu zegarowego,
− dokonać kontroli poprawności montażu budzika,
− wykonać podstawową regulację budzika,
− stosować przepisy bhp i przeciwpożarowe podczas zajęć w pracowni,
− udzielić pierwszej pomocy osobie poszkodowanej w wypadku.

__________________________________________________________________________________________
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zidentyfikować części i podzespoły budzika,
− scharakteryzować rozwiązania konstrukcyjne mechanizmu budzenia,
− rozróżnić odmiany konstrukcyjne budzików,
− określić zasadę działania budzika popularnego,
− określić zasadę działania budzika naręcznego,
− zaplanować wykonanie montażu budzika popularnego i naręcznego,
− zorganizować stanowisko montażu,
− wykonać montaż budzika popularnego,
− wykonać montaż budzika naręcznego,
− sprawdzić poprawność montażu budzika popularnego,
− sprawdzić poprawność montażu budzika naręcznego,
− dokonać podstawowej regulacji budzika popularnego,
− dokonać podstawowej regulacji budzika naręcznego.

__________________________________________________________________________________________
7
4. MATERIAŁ NAUCZNIA
4.1 Działanie i montaż mechanizmu dźwiękowego
4.1.1. Materiały nauczania
Większość zegarów domowych, oprócz wskazywania czasu na tarczy, spełnia jeszcze
inne specjalne zadania, a mianowicie – sygnalizuje swoje wskazania w pewnych odstępach
czasu. Zegary takie należą do grupy zegarów sygnalizujących. Zegar sygnalizujący może
wykonywać następujące zadania:
− budzić użytkownika ze snu o uprzednio nastawiony czasie,
− oznajmiać upływający czas,
− wygrywać jakąś melodię w pewnych odstępach czasu lub w czasie uprzednio
nastawionym.
Stosuje się w zegarach sposoby sygnalizacji:
− sygnalizacja świetlna – stosowana rzadko,
− sygnalizacja dotykowa – polega na uderzaniu, kłuciu lub drapaniu – stosuje się
w budzikach naręcznych,
− sygnalizacja dźwiękowa – najbardziej rozpowszechniona.
Do sygnalizacji dźwiękowej upływającego czasu stosuje się wiele rodzajów źródeł
dźwięku.
W zegarach mechanicznych pobudzanie źródła może odbywać się mechanicznie, np.
przez uderzanie, oraz pneumatycznie – przez wydmuchiwanie sprężonego powietrza.
W zależności od sposobu pobudzania dzielimy źródła dźwięku na mechaniczno-akustyczne
i pneumatyczno-akustyczne. Najczęściej stosowanymi źródłami dźwięku w zegarach
sygnalizacyjnych są metalowe dzwonki i gongi, pobudzane przez uderzenie. W budzikach
stosowane są zwykle dzwonki lub gongi prętowe. Dzwonki wydają dźwięk głośny nie
wymagający wzmocnienia. Gongi wymagają zastosowania rezonatora w celu zapewnienia
przyjemnego i dostatecznie głośnego brzmienia. Rezonatorem jest często drewniana obudowa
zegara.
Najliczniejszą grupą zegarów sygnalizujących stanowią budziki. Są one wyposażone
w dodatkowy mechanizm wydający sygnał dźwiękowy o dowolnym, uprzednio nastawionym
czasie. Ponieważ sygnał służy najczęściej do budzenia, stąd nazwa tych zegarów: budziki.
Obecnie są produkowane budziki mechaniczne i elektryczne. W zależności od
przeznaczenia, wielkości i kształtu obudowy oraz jakości wykonania rozróżnia się:
− budziki stołowe: popularne, gabinetowe,
− budziki noszone: portfelowe, kieszonkowe, naręczne.
Najbardziej są rozpowszechnione budziki popularne. Są to tanie zegary o średnicy około
70 mm, w różnych obudowach, przeważnie w blaszanych.
Konstrukcja i działanie budzików
Budzik mechaniczny składa się z dwóch mechanizmów:
− mechanizmu chodu,
− mechanizmu budzenia.
Mechanizm chodu budzika ma zwykle napęd sprężynowy, wychwyt kołkowy lub
szwajcarski i regulator balansowy.
W mechanizmie budzenia można rozróżnić następujące zespoły:
− zespół nastawczo – włączający,

__________________________________________________________________________________________
8
− napęd i przekładnię,
− wychwyt służący do napędu młotka,
− źródło dźwięku – zwykle dzwonek lub gong,
− zastawkę do przerywania sygnału.
Zespół nastawczo- włączający stanowi połączenie mechanizmu chodu z mechanizmem
budzenia. Na rysunku przedstawiono mechanizm budzenia stosowany w budzikach.
Rys. 1. Mechanizm budzika popularnego [ 3 ].
Części mechanizmu budzenia:
1- zastawka, 2 – zębnik wychwytowy, 3 – koło wychwytowe, 4 – sprężyna napędowa,
5 – wałek sprężyny napędowej, 6 – młotek, 7 – klucz do nakręcania budzika.
Rys. 2. Mechanizm budzenia w budziku z boczną wskazówką nastawczą [ 3 ].

__________________________________________________________________________________________
9
Części składowe:
1 - sprężyna napędowa, 2 – koło napędowe, 3 – zębnik wychwytowy, 4 – koło wychwytowe,
5 – kotwica, 6 – wałek nastawczy, 7 – zgięty koniec sprężyny włączającej, 8 – ramię
włączającej, 9 – zębnik zmianowy, 10 – kołek wyłączający, 11- wskazówka nastawcza,
12 – krzywka włączająca, 13 – młotek.
Mechanizm budzenia jest napędzany sprężyną 1 przez koło napędowe 2 , zazębiające się
z zębnikiem wychwytowym 3. Koło wychwytowe 4 współpracuje z kotwicą 5 umocowaną na
wałku, do którego jest przytwierdzony młotek 13, uderzający w dzwonek. Współpraca
kotwicy z kołem wychwytowym jest taka sama jak w wychwycie hakowym, lecz ruchy
kotwicy i koła odbywają się tutaj znacznie szybciej niż w mechanizmie chodu. Mechanizm
budzenia jest zatrzymywany przez zgięty koniec sprężyny 7, dociskającej koło z krzywką 12
do kołka 10 osadzonego w wałku nastawczym 6 na którym osadzona jest wskazówka
nastawcza 11. Wałek nastawczy 6 jest związany z płytą mechanizmu sprzęgłem ciernym
w celu zabezpieczenia go przed samoczynnym przestawieniem. Koło z krzywką 12 otrzymuje
napęd od zębnika zmianowego 9. Podczas ruchu przekładni wskazań krzywka 12 obraca się
względem nieruchomego kołka 10. Gdy próg krzywki minie kołek, krzywka wraz z kołem
przesunie się pod działaniem sprężyny włączającej, której zgięty koniec 7 zwalnia ramię
włączające 8. Jeżeli sprężyna napędowa jest naciągnięta, mechanizm budzenia zaczyna
działać, wydając sygnał dźwiękowy. W budzikach stosuje się dwie odmiany konstrukcyjne
zespołu nastawczo-włączającego, różniące się umiejscowieniem wskazówki nastawczej ma
tarczy budzika. Na rysunku 2 przedstawiono mechanizm budzenia z wskazówką nastawczą
znajdującą się z boku tarczy.
Rys. 3. Urządzenie nastawczo-właczające z centralną wskazówką nastawczą [ 3 ].
Części składowe:
1 – wałek nastawczy, 2 – sprężyna włączająca, 3 – wskazówka nastawcza, 4 – występ
włączający na kole godzinowym , 5 – koło nastawcze, 6 – krzywka włączająca.
Koło nastawcze 5 jest połączone z krzywką 6, z którą współdziała występ 4, znajdujący
się na kole godzinowym. Koło jest dociskane do krzywki 6 przez sprężynę 2, której zgięty
koniec zaczepia o ramię młotka.
Czas budzenia nastawia się wałkiem 1, zazębiającym się z kołem nastawczym 5. Wskazówka
nastawcza 3 jest osadzona bezpośrednio w tulei koła nastawczego. Urządzenie z centralna
wskazówką nastawczą, umożliwia dokładniejsze nastawienie czasu budzenia niż urządzenie
z boczną wskazówką nastawczą.

__________________________________________________________________________________________
10
Napęd sprężynowy
W mechanizmach budzenia stosuje się napęd sprężynowy. W budzikach popularnych
sprężyna jest swobodna, a w innych budzikach sprężyna jest umieszczona w bębnie.
W małych mechanizmach, budzików kieszonkowych stosuje się jedna sprężynę do napędu
chodu i mechanizmu budzenia. Konstrukcje napędu obydwoma końcami sprężyny
przedstawia rysunek.
Rys. 4. Konstrukcja napędu obydwom końcami sprężyny [ 5 ].
Części składowe:
1 – oś napędowa, 2 – wieniec zębaty bębna, 3 – zębnik minutowy, 4 – zapadka, 5 – koło
zapadkowe, 6 – kołek stożkowy, 7 – koło napędowe, 8 – zębnik.
Wieniec zębaty bębna 2 zazębia się z zębnikiem minutowym 3. Na osi napędowej 1, która
jest zarazem wałkiem sprężyny, jest umieszczone na zewnątrz płyty koło napędowe 7,
zazębiające się z zębnikiem 8 mechanizmu bicia. Zapadka 4 umocowana jest na kole
napędowym 7 i współpracuje z kołem zapadkowym 5, osadzonym na czopie kwadratowym
osi napędowej 1. Koło napędowe 7 wraz z kołem zapadkowym 5 jest zabezpieczone przed
zsunięciem się z wałka 1 stożkowym kołkiem 6. Obydwa końce sprężyny napędowej są
zaopatrzone w zaczepy. Na wewnętrznym końcu sprężyny znajduje się podłużny otwór
służący do zaczepienia sprężyny na haku wystającym z wałka.
W przypadku zastosowania napędu obydwoma końcami sprężyny musi być zastosowana
zastawka napędu, która zabezpiecza przed całkowitym rozwinięciem się sprężyny napędowej
podczas sygnału.
Rys. 5. Zastawka napędu w budziku z jedna sprężyną napędową [ 5 ]
Części składowe: 1 – koło, 2 – zębnik, 3 – sprężynka;

__________________________________________________________________________________________
11
Na wałku sprężyny osadzony jest zębnik 2, który podczas sygnału obraca koło 1w kierunku
zaznaczonym strzałką. Gdy bezwrębna część koła oprze się o zęby zębnika, sygnał ustaje.
Podczas nakręcania zegarka koło 1 obraca się w kierunku odwrotnym aż do miejsca,
w którym nie ma zębów. Sprężynka 3 zapobiega całkowitemu wyzębieniu się koła 1
z zębnika 2.
Przekładnia napędu i wychwyt
Przekładnia napędu mechanizmu budzenia składa się z koła napędowego i zębnika
wychwytowego. W mechanizmach stosuje się wychwyt hakowy. Jednak ze względu na
szybki ruch i szarpnięcia powstałe na wskutek bezwładności młotka stosuje się masywną
konstrukcję koła wychwytowego i palety.
Rys. 6. Wychwyt hakowy [ 5 ].
Wychwyt hakowy zalicza się do wychwytów cofających.
Zęby koła wychwytowego są pochylone do tyłu względem kierunku obrotu koła. Liczba
zębów wynosi 12 do 45. Palety stanowią całość z kotwicą. Paleta wejściowa ma kształt haka.
Palety nie są jednakowe. Powierzchnia impulsu palety wejściowej ograniczona jest łukiem,
a wyjściowa linia prosta. Gdyby obydwie palety miały powierzchnie impulsu proste, wtedy
odpad wewnętrzny (przy palecie wejściowej) byłby trochę większy.
Rys. 7. Odpady w uchwycie hakowy: a) wewnętrzny, b) zewnętrzny, [ 5 ].
Odpad jest odległością między zębem koła wychwytowego i paletą. Odpad wewnętrzny
(wejściowy) jest odległością między zębem koła wychwytowego i paletą wejściową, gdy
paleta wyjściowa spoczywa na jednym z zębów koła wychwytowego. Odpad zewnętrzny
(wyjściowy) jest odległością między zębem koła wychwytowego i paletą wyjściową, gdy
paleta wyjściowa spoczywa już na innym z zębów koła wychwytowego. W działaniu

__________________________________________________________________________________________
12
wychwytów odpadem nazywa się także fazę ruchu koła wychwytowego, w czasie którego ząb
przebywa tę odległość, tzn. oddala się od palety (odpada).
Paleta wejściowa bywa zaokrąglona w celu uzyskania jednakowych odpadów.
Przyjmując za początek takiego położenia wychwytu jak na rysunku 6, można prześledzić
jego działanie. Ząb koła wychwytowego spoczywa na palecie wejściowej, a balans wykonuje
dalej swój ruch uzupełniający i przez widełki przechyla kotwicę. Paleta wejściowa naciska na
ząb koła wychwytowego i cofa je, dopóki wahadło nie osiągnie największego wychylenia.
Z chwilą rozpoczęcia powrotnego ruchu balansu ząb koła wychwytowego działa w kierunku
zgodnym z ruchem kotwicy i udziela balansowi impulsu. Po zakończeniu impulsu ząb
wykonuje mały ruch swobodny (odpad) a inny ząb w tym czasie spada na paletę wyjściową,
gdzie powtarzają się te same fazy i ruchy.
Wychwyt hakowy odznacza się prostą konstrukcją i niewrażliwością na niedokładności
produkcyjne oraz na niezbyt dokładne pionowe ustawienie zegara. Zanik momentu
napędowego podczas nakręcania zegara nie powoduje uszkodzenia wychwytu, więc nie jest
konieczny napęd pomocniczy. Do wad należy zliczyć duże i zmienne tarcie na paletach. Do
napędu potrzebna jest duża ilość energii, gdyż sprawność wychwytu jest mała.
Kotwica wychwytu w mechanizmach budzenia jest wykrojona lub wyfrezowana z płytki
stalowej a więc jest konstrukcją masywną.
Dzwonki
Dzwonki umieszczone są na wierzchu lub z tyłu. Wydają głośny i dźwięczny ton.
W niektórych budzikach popularny młotek uderza w występ zamocowany w pokrywie lub
bezpośrednio w obudowę. Wydają one sygnał przytłumiony. Są także budziki grające.
Zastawka sygnału
Zastawka do przerywania sygnału w budziku z dzwonkiem na wierzchu znajduje się na
obudowie pod dzwonkiem.
Rys. 8. Zastawka sygnału [ 3 ].
Zastawka ma kształt dzwigni , którą zastawia się ramię młotka. Na zewnątrz obudowy jest
widoczny tylko przycisk 1. Wskutek wciśnięcia przycisku, koniec dźwigni 2 zahacza o ząb
koła wychwytowego 3 i następuje zastawienie sygnału. Podczas nakręcania mechanizmu
budzenia koło wychwytowe trochę się cofa i uwalnia dźwignię, która odskakuje pod
naciskiem sprężyny 4. Nie trzeba pamiętać o odchyleniu dźwigni.
Budziki specjalne
Budziki repetiery

__________________________________________________________________________________________
13
Istnieją budziki, tzw. repetiery, które powtarzają sygnał kilka razy. Po kilku sekundach
sygnału przekładnia chodu wyłącza mechanizm budzenia, a po kilku sekundach ciszy
ponownie włącza sygnał. Na rysunku przedstawiono urządzenie przerywające sygnał
w budziku firmy SMITH.
Rys. 9 Urządzenie przerywające sygnał w budziku [ 3 ]
Części składowe:
1 – dzwonek, 2 – młotek, 3 – koło wychwytowe, 4 – kotwica, 5 – przycisk zastawki sygnału,
6 – zastawka sygnału, 7 – krzywka urządzenia przerywającej sygnał, 8 – występ dźwigni
urządzenia przerywającego, 9 – przycisk urządzenia przerywającego sygnał, 10 – koło zębate,
11- sprężyna dźwigni.
Na osi koła pośredniego mechanizmu chodu jest umocowane koło 10 z pochylonymi
zębami. Występ 8 dźwigni, dociskanej sprężynką 11, ślizga się po zębach koła 10. Gdy
występ 8 wpadnie we wrąb, górny koniec dźwigni, za pośrednictwem krzywki 4, zatrzyma
pracę wychwytu mechanizmu budzenia. Wskutek obrotu koła 10 następny jego ząb odsunie
dźwignię i uwolni wychwyt, wtedy młotek 2 uderzy kilkanaście razy w dzwonek 1. Gdy
występ 8 wpadnie w następny wrąb, znowu nastąpi zatrzymanie wychwytu. W taki sposób
powtarza się sygnał aż do rozwinięcia się sprężyny napędowej mechanizmu budzenia.
Sprężyna 11 nie powinna być bardzo sztywna, aby zbytnio nie hamowała ruchów
mechanizmu chodu. Wciśnięcie przycisku 9 powoduje odchylenie dźwigienki 8, dzięki czemu
sygnał jest ciągły.
W budzikach występują sygnały o wzrastającym natężeniu sygnału. Sygnał takiego
budzika rozpoczyna się bardzo cicho, a po pewnym czasie natężenie sygnału wzrasta.
W użyciu o zmienny natężeniu sygnału budzenia są dwie odmiany:
– budziki z sygnałem podwójnym, zwane bivox,
– budziki z sygnałem potrójnym, zwane trivox.
Budzik z podwójnym sygnałem.
Na wałku sprężyny mechanizmu budzenia jest osadzony krążek z wycięciem na
obwodzie, o który opiera się ramię młotka, co ogranicza jego ruchy. Na początku sygnału
młotek drga w powietrzu, powodując szmer. Gdy po pewnym czasie wycięcie w krążku daje
swobodę młotkowi, uderza on w dzwonek z całym natężeniem. Po naciągnięciu sprężyny
napędowej krążek wraca do pozycji wyjściowej i budzik jest przygotowany do pierwszej fazy
następnego sygnału.

__________________________________________________________________________________________
14
Budzik z potrójnym sygnałem
Rys. 10. Urządzenie budzika z sygnałem potrójnym [3].
Części składowe:
1 – wałek sprężyny napędowe, 2 – dźwignia , 3 – zębnik, 4 – mimośród, 5 – młotek.
Mimośród 4 znajduje się na zewnętrznej stronie płyty tylnej i jest osadzony ciernie na
wałku sprężyny 1. Dźwignia 2 jest osadzona luźno pod płytą tylną, prostopadle do wałka 1
sprężyny napędowej. W pierwszej fazie sygnału dają się słyszeć tylko szmery powodowane
ruchami młotka w powietrzu. Potem następuje druga faza: kilka pojedynczych, rzadko po
sobie następujących uderzeń w dzwonek, a następnie trzecia faza: głośne, ciągłe dzwonienie.
Zależnie od głębokości snu i wrażliwości, użytkownik może przerwać sygnał w pierwszej lub
drugiej jego fazie.
Budziki naręczne
Mechanizm budzenia budzika naręcznego składa się z takich samych zespołów, jak
mechanizm budzenia dużych budzików.
Zespół nastawczo-włączający działa tak samo, jak w innych budzikach z centralną
wskazówką nastawczą. Włączanie mechanizmu budzenia następuje również między kołem
godzinowym i kołem nastawczym. Natomiast krzywkę włączającą zastępują trzy
rozmieszczone występy na kole godzinowym.
Rys. 11. Koło godzinowe budzika naręcznego [3].
Rozmieszczenie takie występów jest konieczne, aby w ciągu dwunastu godzin włączenie
nastąpiło tylko jeden raz.

__________________________________________________________________________________________
15
Zespół nastawczo-włączajacy budzika naręcznego przy sygnale wyłączonym – rys 12a
i sygnale włączonym – 12b przedstawia poniższy rysunek.
Rys. 12. Zespół nastawczo-właczający budzika naręcznego [3].
Części składowe:
1 – koło godzinowe, 2 – koło nastawcze, 3 – sprężyna włączająca, 4 – wkręt mocujący.
Koło godzinowe 1 jest dociskane do koła nastawczego 2 sprężyną włączającą 3, która jest
przykręcona do płyty zegarka wkrętem 4. Zakrzywiony koniec sprężyny włączającej
zatrzymuje ramię młotka. Gdy występy koła godzinowego na skutek jego obrotu i nacisku
sprężyny włączającej wpadną do otworów koła nastawczego, koła te zbliżą się wtedy do
siebie, a koniec sprężyny włączającej 3 uwolni ramię młotka i nastąpi sygnał.
Budzik naręczny może mieć jedną sprężynę napędzającą mechanizm chodu i mechanizm
budzenia lub dwie oddzielne; jedna do napędu chodu i drugą do napędu mechanizmu
budzenia. Sprężyny są zawsze umieszczone w bębnie napędowym. W zegarkach z jednym
bębnem napędowym koło zapadkowe zazębia się zębnikiem przekładni budzenia. Zastawka
napędu uniemożliwia obracanie się koła budzenia. Po włączeniu sygnału koło zapadkowe
obraca się w kierunku przeciwnym do kierunku działania zatrzymującej je zapadki i napędza
przekładnię budzenia. Sprężyna napędowa rozwija się tylko częściowo podczas sygnału, gdyż
zastawka napędu blokuje przekładnie budzenia. Podczas sygnału sprężyna napędza także
przekładnię chodu bez zmniejszenia momentu napędowego. Po naciągnięciu sprężyny
uzyskuje się rezerwę napędu wystarczającą na ponad jedną dobę pracy zegarka.
W zegarkach z dwoma bębnami napędowymi sprężyny mogą być naciągane jednym
wałkiem naciągowym lub do każdej sprężyny jest osobny wałek naciągowy z główką do
nakręcania. Jeżeli wałki są osobne, to zwykle do naciągania sprężyny mechanizmu chodu
stosuje się urządzenie sprzęgnikowe, a do naciągania sprężyny mechanizmu budzenia,
urządzenie chybotkowe.
W budzikach z jedną sprężyną napędową stosuje się najczęściej jeszcze jedna parę kół
zębatych: zębnik i koło, między napędzającym kołem zapadkowym a zębnikiem
wychwytowym mechanizmu budzenia.
Na zębniku wychwytowym mechanizmu budzenia jest zanitowane koło wychwytowe
z trójkątnymi zębami, z którymi współpracują dwa kołki stalowe lub palety masywnej
kotwicy. Pogrubione zakończenie drążka kotwicy jest jednocześnie młotkiem. Podczas obrotu
koła wychwytowego jego zęby przechylają na przemian ramiona kotwicy i w ten sposób
poruszają młotek. Czopy koła wychwytowego i kotwicy zakończonej młotkiem są
ułożyskowane w panewkach metalowych lub mineralnych, wciśniętych do otworów
wykonanych w płycie i mostku. Dźwięk powstaje wskutek uderzeń młotka w gong, dzwonek

__________________________________________________________________________________________
16
lub membranę lub słupek zamocowany w wieczku koperty. Schemat działania nawrotnika
chybotkowego przedstawia rysunek 13.
Rys. 13. Zasada działania chybotki [3].
Części składowe:
1 i 2 – koła przekładni naciągu automatycznego, 3 – zębnik chybotkowy, 4 – zębnik
wahnika, 5 – chybota jednoramienna, 6 – czop chybotki, 7 – wahnik.
Chybotką nazywa się dzwignię dwuramienną, ułożyskowaną wahliwie pośrodku, na
której końcach są osadzone obrotowo koła zębate lub zębniki. W naciągach automatycznych
częściej są stosowane chybotniki jednoramienne z jednym zębnikiem.
Na rysunku 12 przedstawiono działania chybotki jednoramiennej z zębnikiem. Gdy
wahnik 7 obraca się w lewo (rys.12a), zabiera swym zębnikiem 4 zębnik chybotkowy 3
osadzonym obrotowo na chyboce 5, ułożyskowanej na czopie 6. Zębnik 3 zazębia się
wówczas z kołem 2 i za jego pośrednictwem napędza koło 1, nadając mu ruch w prawo,
zgodnie z kierunkiem naciągania sprężyny napędowej.
Gdy wahnik 7 obraca się w prawo 12b, zębnik chybotkowy 3 pod działaniem sił
międzyrębnych zębnika 4 opuszcza koło 2 i bezpośrednio napędza koło 1, a więc w prawo,
zgodnie z zgodnie z kierunkiem naciągania sprężyny napędowej.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Określ jaką podstawową funkcję spełniają budziki.
2. Wymień sposoby oraz przykłady sygnalizacji stosowanych w budzikach.
3. Wymień rodzaje budzików.
4. Określ jakie mechanizmy wchodzą w skład budzika mechanicznego.
5. Wymień z jakich zespołów składa się mechanizm chodu.
6. Określ z jakich zespołów składa się mechanizm budzenia.
7. Na podstawie tablicy poglądowej urządzenia nastawczo-włączającego z boczną
wskazówką nastawczą wskaż podstawowe części urządzenia i omów jego działanie.
8. Wskaż różnicę i podobieństwa obu urządzeń wymienionych w punktach 8 i 9.
10. Wymień cel stosowania w budzikach zastawki napędu.
11. Wyjaśnij jaki rodzaj wychwytu jest najczęściej stosowany do napędu młotka
w budzikach.
12. Opisz działanie wychwytu zastosowanego do napędu młotka.
13. Określ cel stosowania zastawki sygnału w budzikach, oraz opisz jego konstrukcje.
14. Wymień cel stosowania różnych rozwiązań urządzeń o zmieniających się parametrach
dźwięku budzenia.
15. Określ sposoby przekazywania sygnałów budzenia, najczęściej stosowane w budzikach
ręcznych.

__________________________________________________________________________________________
17
4.1.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z otrzymanego od nauczyciela kompletu części zegara - budzika należy wybrać te części,
z których zbudowany jest mechanizm budzenia. Wybrane części należy prawidłowo nazwać
oraz wpisać do tabeli.
Nazwa mechanizmu:
Nr części Nazwa części: Ilość sztuk Uwagi
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) uważnie wysłuchać instruktażu nauczyciela.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, punkt 4.1.1. z poradnika dla ucznia.
3) wybierać części składowe mechanizmu budzenia.
4) określić prawidłowo nazwę części, oraz ich ilość w mechanizmie budzenia.
5) wypełnić poprawnie tabelę.
6) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo
zaprezentowane poprawnie wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– poradnik dla ucznia,
– tablice poglądowe lub prezentacja komputerowa dotycząca budowy zegara – budzika,
– foliogramy dotyczące mechanizmu budzenia,
– komplet części składowych budzika.
– katalogi części i podzespołów zegarków.
Ćwiczenie 2
Na podstawie wypełnionej tabeli w ćwiczeniu 1 wykonaj montaż mechanizm budzenia.
Do montażu mechanizmu budzenia należy dobrać te części z otrzymanego od nauczyciela
kompletu części budzika , które współpracują z mechanizmem budzenia.
1) uważnie wysłuchać instruktażu nauczyciela.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, punkt 4.1.1. z poradnika dla ucznia.
3) zorganizować stanowisko pracy do montażu.
4) wybierać części składowe mechanizmu budzenia zgodnie z wypełnioną tabelką
w ćwiczeniu 1.

__________________________________________________________________________________________
18
5) dobierz dodatkowe części współpracujące, pozwalające na dokonanie montażu
mechanizmu budzenia.
6) wykonać montaż mechanizmu budzenia.
7) dokonać samooceny poprawności dokonanego montażu.
8) zaprezentować wykonane zadanie.
9) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia w oparciu o losowo
zaprezentowane poprawnie wykonane ćwiczenie.
– katalog części i podzespołów zegarów,
– tabele poglądowe dotyczące budowy i działania zegara – budzika oraz schemat
mechanizmu budzenia,
– komplet rzeczywistych części składowych budzika,
– narzędzia i przyrządy konieczne do montażu i demontażu mechanizmów budzika,
– narzędzia i przyrządy pomiarowe.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić podstawową funkcję jaką spełniają budziki ? ⁮ ⁮
2) wymienić sposoby sygnalizacji budzenia ? ⁮ ⁮
3) wymienić rodzaje budzików ? ⁮ ⁮
4) określić podstawowe mechanizmy i zespoły mechanizmu budzenia ? ⁮ ⁮
5) wyjaśnić stosowane rozwiązania konstrukcyjne napędu mechanizmu
budzenia ? ⁮ ⁮
6) określić cel stosowania zastawki napędu i kiedy ma ona zastosowanie ? ⁮ ⁮
7) wyjaśnić zasadę działania wychwytu hakowego ? ⁮ ⁮
8) określić różnicę pomiędzy mechanizmami budzenia w budziku i budziku
naręcznym ? ⁮ ⁮
9) wyjaśnić sposoby napędu mechanizmu budzenia w budzikach
naręcznych ? ⁮ ⁮
10) wykonać montaż zespołów mechanizmu budzenia ? ⁮ ⁮

__________________________________________________________________________________________
19
4.2. Montaż i demontaż zegarów - budzików
Montaż budzika popularnego
Mechanizm budzenia w budziku znajduje się albo razem z mechanizmem chodu pod
jedną płytką, albo osobno pod oddzielnym mostkiem. W budzikach popularnych stosuje się
tylko pierwsze rozwiązanie, w budzikach naręcznych stosuje się drugie rozwiązanie,
natomiast w małych budzikach gabinetowych i podróżnych stosuje się oba rozwiązania.
Składanie budzika zależy od jego konstrukcji. Jeżeli mechanizm budzenia znajduje się pod
osobnym mostkiem, to najpierw składa się mechanizm chodu, a potem mechanizm budzenia.
Podstawą rozpoczęcia montażu jest zawsze płyta przednia. Montaż rozpoczyna się od
montażu mechanizmu chodu. Najpierw wkłada się do odpowiednich otworów łożyskowych
płyty przedniej oś minutową, wałki sprężyn i wałek nastawczy budzenia, a jeśli budzik ma
wskazówkę sekundową, to także oś sekundową. Następnie montuje się płytę tylną i po
włożeniu czopów do tulejek łożyskowych skręca dwoma nakrętkami, najbliżej położonymi
osi napędowej. Należy pamiętać o smarowaniu wszystkich łożysk oraz części trących
o siebie. Na pozostałe filarki nie nakręca się nakrętek. W budzikach, których sprężyny
napędowe są w bębnach, nie ma trudności przy składaniu. Natomiast w budzikach w których
sprężyny są bez wałków montaż sprężyn jest utrudniony. Przed wmontowaniem wałka ze
sprężyną bez bębna należy posmarować czop zapadki oraz zęby koła zapadkowego. Przy
wkładaniu czopów do otworów łożyskowych trzeba użyć znacznej siły na pokonanie oporu
rozwiniętej sprężyny. Innych czopów nie należy dociskać zbyt silnie do siebie, aby ich nie
uszkodzić. Po wmontowaniu wszystkich czopów do łożysk oraz wmontowaniu kotwicy
i młotka mechanizmu budzenia dociska się płyty do siebie coraz bliżej drugiej pary filarków
i nakręca na nie nakrętki. Kotwicy jeszcze nie montujemy do mechanizmu. Po dokręceniu
nakrętek sprawdza się luzy poszczególnych osi przekładni oraz zazębienia. Po nieznacznym
nakręceniu sprężyny wszystkie osie powinny lekko się obracać, a po skończeniu obrotu koło
wychwytowe powinno się nieco cofnąć. Następnie wmontowuje się sprężynę i smaruje
pozostałe łożyska. Następnie nakłada się smar do łożysk balansu i wmontowuje balans
z sprężyną włosową. Po zamontowaniu balansu i dokręceniu mostka, sprawdza się jego luz.
Następnie sprawdzamy ustawienie chodu, czyli symetrię działania wychwytu.
Symetryczny chód zegarka uzyskuje się przez odpowiednie zestawienie wychwytu
z regulatorem, aby jego ruch uzupełniający był jednakowy po obu stronach. Gdy sprężyna
włosowa nie jest naprężona, drążek widełek powinien się ustawić na wprost osi balansu,
a palec przerzutowy powinien się znajdować w środku widełek. Jeśli palec przerzutowy
przechyla widełki na jedną stronę, należy przekręcić pierścień włosa na osi w tę stronę,
w którą przechylone są widełki. Pierścień obraca się wkrętakiem włożonym w jego
przecięcie.
Opisany sposób sprawdzenia ustawienia chodu nie jest dokładny, gdyż pozwala
zauważyć tylko większe jego odchylenia. Najlepiej sprawdza się symetrię pracy wychwytu za
pomocą sprawdzarki elektronicznej.
Kolejną operacją montażową jest sprawdzenie działania wychwytu mechanizmu
budzenia oraz swobodę ruchów młotka. Następnie nabija się ćwiertnik na czop osi minutowej,
zostawiając dostateczny luz między płytą z ćwiertnikiem. Teraz zakłada się koło zmianowe
wraz z zębnikiem oraz koło godzinowe. Czop koła zmianowego należy posmarować.
W budzikach z boczną wskazówką nastawczą trzeba włożyć koło nastawcze na wałek
nastawczy, wcisnąć kołek włączający do otworu wałka i nasmarować krzywkę włączającą.

__________________________________________________________________________________________
20
W innych rozwiązaniach koło nastawcze nakłada się razem z tarczą. Przedtem należy
przykręcić sprężynę włączającą, a następnie przymocowuje tarczę, sprawdza włączenie
sygnału budzenia i osadza wskazówki.
Najpierw osadza się wskazówkę sekundową (jeżeli występuje w konstrukcji budzika)
i wskazówkę nastawczą, a następnie wskazówkę godzinową i wskazówkę minutową.
Pozycja wskazówki sekundowej jest dowolna. Natomiast wskazówkę nastawczą ustawia
się na szóstkę i pokręca osią minutową aż do włączenia sygnału. Teraz nasadza się
wskazówkę godzinową, również na szóstkę, a wskazówkę minutową na dwunastkę, ale
jeszcze jej się nie wciska, dopiero po kilku próbach i ewentualnym wyrównaniu należy ją
silnie wcisnąć.
Należy zwrócić uwagę aby wskazówki miały dostateczny luz między sobą, aby nie
zaczepiały o siebie. Następnie wkłada się mechanizm do obudowy i przykręca nóżki oraz
nakrętkę zastawki sygnału. Przed założeniem pokrywy budzika należy jeszcze raz sprawdzić
działanie sygnału i zastawki.
Gdy pokrywa jest jednocześnie dzwonkiem, należy przykręcić ją wkrętami. Następnie
nakręca się klucze naciągowe na wałki sprężyn i wciska pokrętła.
Należy zwrócić uwagę aby wszystkie wkręty budzika były mocno dokręcane, aby pod
wpływem drgań powstałych podczas uderzeń młotka same się nie odkręciły.
Demontaż budzika
Pierwszą czynnością przed rozebraniem budzika jest włączenie sygnału, aby występy
koła godzinowego znalazły się w otworach koła nastawczego i nie uległy uszkodzeniu.
Następnie zwalnia się sprężynę napędową. Prawą ręką za pomocą czyszczaka odchyla się
zapadkę, a lewą hamuje obroty główki naciągowej. Jeżeli nie można tego wykonać, trzeba
natychmiast puścić zapadkę, aby zatrzymała koło zapadkowe. Nie wolno dopuścić, aby
sprężyna gwałtownie się rozwinęła, ponieważ może uszkodzić mechanizm. Następnie
zdejmuje się wskazówki. Czynność należy wykonać bardzo uważnie aby nie uszkodzić
tarczy. Odkręca się wkręty mocujące i zdejmuje tarczę. Kolejną czynnością jest wyjęcie
mechanizmu z obudowy.
W czasie wyjmowania mechanizmu z obudowy należy podtrzymywać mechanizm od
spodu palcami, aby nie wypadł po odkręceniu. Następnie odkręcamy wkręty mocujące
półmostek balansu. Zdejmując półmostek z kołków ustalających należy postępować bardzo
ostrożnie. Najlepiej podważać go stopniowo z obu stron wkrętakiem. Gdy kołki ustalające
wyjdą już otworów trzeba ostrożnie wyjąć z mechanizmu balans razem z półmostkiem
uważając aby nie uszkodzić sprężyny włosowej. W przypadku gdy sprężyna włosowa nie jest
zamknięta w zamku od spodu, wtedy przed odkręceniem półmostka balansu odkręca się wkręt
mocujący klocek włosa i wypycha go z otworu. Potem dopiero odkręca się i zdejmuje sam
półmostek, a w końcu wyjmuje balans z włosem.
Po wyjęciu balansu razem z półmostkiem przytrzymuje się go lewą ręką, a prawą za
pomocą wkrętaka przekręca klucz zamka aby, aby uwolnić sprężyną włosową. Następnie
ściąga się ćwiertnik z czopa osi minutowej za pomocą szczypiec lub ściagacza. W zegarach
bez osi minutowej ćwiernik jest osadzony luźno na czopie zamocowanym w płycie. Kolejną
operacją jest odkręcenie mostka kotwicy. Wyjmuje się kotwicę, oraz odkręca wkręty koła
naciągowego i zapadkowego. Kolejno demontujemy zespól naciągowo - nastawczy i wyjmuje
jego części. Należy uważać podczas wyjmowani sprężyny wodzika i przytrzymać ją aby nie
wyskoczyla.
Podczas demontażu należy odkładać wszystkie części oddzielnie z przynależnymi
wkrętami.

__________________________________________________________________________________________
21
Montaż budzika naręcznego
Na rysunku 14 przedstawiono z dwóch stron mechanizm budzika naręcznego. Zegarek
jest wyposażony w dwa osobne napędy sprężynowe z jednym wspólnym urządzeniem
naciągowym typu chybotkowo-sprzęgnikowym. Nakręcanie obydwu mechanizmów,
przesuwanie wskazówek i nastawienie sygnału wykonuje się za pomocą jednej główki
i znajdującego się obok niej tłoczka.
Rys. 14. Przykład mechanizmu budzika naręcznego [ 3 ].
Części składowe:
1 – koło chybotkowe, 2 – chybotka, 3 – koło zapadkowe, 4 – koło zapadkowe mechanizmu
budzenia, 5 – mostek, 6 – koło nastawcze, 7,9,10 – płytki dociskowe, 8 – zastawka sygnału,
11 – sprzęgnik, 12 – zębnik naciągowy,
Główka i tłoczek są ze sobą konstrukcyjnie związane. Naciśnięcie tłoczka powoduje
wysunięcie główki, a naciśnięcie główki – wysunięcie tłoczka. Przesunięcia są
dwustopniowe. Po pierwszym naciśnięciu tłoczka z pozycji 3’ (rys. 14a) do pozycji 2’ główka
wysuwa się z pozycji 1 do pozycji 2. Po drugim naciśnięciu tłoczka do pozycji 1’ główka
przesuwa się do pozycji 3. Tłoczka nie należy wyciągać, zawsze wysuwa się go naciśnięciem
główki. Natomiast główkę można też wyciągać.
Przez odpowiednie naciskanie tłoczka i główki można uzyskać cztery różne pozycje zespołu
„główka-tłoczek”, w których wykonuje się następujące czynności:
- pozycja 1 – 3’ – zwalnianie sprężyn napędowych i nakręcanie mechanizmów: w prawo –
mechanizm budzenia, a w lewo- mechanizm chodu,
- pozycja 3 – 3’ – przesuwanie wskazówki chodu,
- pozycja 3 – 1’ – przesuwanie wskazówki nastawczej,
- pozycja 2 – 2’ – zastawianie sygnału.
Na rysunku 14a przedstawiono pozycję 1 –3’. W czasie pokręcania główki w prawo koło
chybotkowe 1 zazębia się z kołem zapadkowym 3, w wyniku czego następuje naciągnięcie
sprężyny mechanizmu budzenia. Przekręcenie główki w lewo powoduje przechylenie
chybotki 2 i koło chybotkowe 1 zazębia się z kołem zapadkowym 4, wskutek czego zostaje
naciągnięta sprężyna mechanizmu chodu. Zęby sprzęgła kłowego, łączącego sprzęgnik 11
z zębnikiem naciągowym 12, są proste, aby obie strony mogły przenosić moment obrotowe.

__________________________________________________________________________________________
22
Montaż mechanizmu budzika naręcznego
Montaż rozpoczynamy od składania mechanizmu chodu i następnie mechanizmu
budzenia. Potem montuje się resztę części od strony tarczy, przykręcając je płytką dociskową
9. Pod tą płytką, po drugiej stronie płyty mechanizmu, znajduje się koło wychwytowe
i kotwica z młotkiem mechanizmu budzenia, zastawka sygnału 8 i sprężyna włączająca.
Z kolei wkłada się na swoje czopy koło zmianowe i koło nastawcze 6 i przykręca je płytą
dociskową 7. Na koniec montuje się zespół naciągowy pod tarczą łącznie z dźwigienkami,
nastawnikiem i zapadkami oraz przykręca je płytką dociskową 10, ustawiając odpowiednio
nastawniki w wycięcia sprężynek ustalających. Podczas składani należy smarować wszystkie
powierzchnie pracujące kołków, czopów i innych elementów mechanizmów budzenia, a także
kilka zębów koła wychwytowego i kołki kotwicy. Stosuje się olej nr 2. Natomiast występy
koła godzinowego i miejsca ich tarcia na kole nastawczym smaruje się wazeliną. Do
smarowania łożysk przekładni chodu, wychwytu i balansu używa się zwykle oleju nr 1.
Dźwięk powstaje wskutek uderzenia młotka o słupek zamocowany w membranie. W drugim
wieczku koperty jest otwór, przez który przenika dźwięk. Membrana zapewnia szczelne
zamknięcie koperty i chroni mechanizm od kurzu, gdyby się dostał przez otwór w wieczku.
Nieprawidłowe ustawienie membrany może osłabić, a nawet zupełnie zablokować sygnał.
Jest więc bardzo ważne, aby membranę umocować w pozycji oznaczonej specjalnymi
znakami, które powinny się z sobą zgadzać. Po założeniu tarczy i osadzeniu wskazówek
sprawdza się jeszcze raz dokładność sygnału w nastawionym czasie, a potem wkłada
mechanizm do koperty i przykręca go specjalnymi płytkami. Wkręty dociskające płytki
i mocujące mechanizm w kopercie należy mocno dokręcić.
Demontaż mechanizmu budzika naręcznego
Pierwszą czynnością przed rozebraniem budzika jest włączenie sygnału , aby występy
koła godzinowego znalazły się w otworach koła nastawczego i nie uległy uszkodzeniu.
Należy wtedy zwolnić obie sprężyny napędowe. Należy uważać, aby koło chybotkowe 1 było
umieszczone w chybotce 2 było zazębione z kołem zapadkowym, które przytrzymuje
zwalnianą w tej chwili sprężynę. Pozycja chybotki pokazanej na rysunku 12a umożliwia
zwalnianie sprężyny mechanizmu budzenia, gdyż koło chybotkowe 1 zazębia się z kołem
zapadkowym 3. Strzałki pokazują kierunek pokręcania główki i obracania się kół podczas
naciągania sprężyny. Pokręcanie główki w kierunku przeciwnym niż wskazuje strzałka
spowoduje przesunięcie się chybotki i zazębienie koła chybotkowego 1 z kołem zapadkowym
4. Pozycja taka umożliwia naciąganie i zwalnianie sprężyny napędowej mechanizmu chodu.
Po zwolnieniu sprężyn należy wysunąć tłoczek do pozycji skrajnej i dopiero wtedy wyjąć
mechanizm z koperty. Po zdjęciu wskazówek i tarczy odkręca się najpierw mostki i wyjmuje
balans, kotwicę oraz koła przekładnię chodu, następnie koło wychwytowe mechanizmu
budzenia i kotwicę z młotkiem.
Następnie odwraca się mechanizm na drugą stronę i odkręca płytki dociskowe 7, 9 10.
Płytka 10 ma dwie sprężynki ustalające dwa nastawniki. Środkowa część tej płytki, jak
przedstawiono na rysunku 12b jest wyrwana, aby lepiej pokazać znajdujące się pod nią
elementy. Wyjmuje się resztę części, sprawdza ich stan i usuwa ewentualnie usterki.
Przykład 2 – konstrukcja posiada dwa wałki napędowe i dwa wałki naciągowe.
Na rysunku nr 13 jest przedstawione rozwiązanie konstrukcyjne z dwoma osobnymi
napędami sprężynowymi i dwoma wałkami naciągowymi.

__________________________________________________________________________________________
23
Rys. 15. Mechanizm budzika naręcznego z dwiema główkami naciągowymi [ 3 ].
Części składowe:
1 – młotek, 2 – kotwica, 3 – koło wychwytowe, 4 – koło zapadkowe, 5 – koło naciągowe,
6 – zębnik naciągowy, 7 – nastawnik.
Demontaż budzika
Przedstawiony budzik naręczny ma dwie sprężyny napędowe oraz dwa wałki naciągowe
z główkami, dlatego czynności nakręcania mechanizmów oraz nastawiania wskazówek są od
siebie niezależne i odbywają się w podobny sposób, jak w każdym innym zegarku.
W mechanizmie chodu zastosowano urządzenie naciągowo-nastawcze typu sprzęgniowego,
a w mechanizmie budzenia – typu chybotkowego.
Przed przystąpieniem do rozbierania budzika należy włączyć sygnał, nastawiając wskazówkę
na czas budzenia, aby sprężyna mechanizmu budzenia zupełnie się rozwinęła. Sprężynę
mechanizmu chodu zwalnia się tak samo, jak w zwykłych zegarkach. Uwalnia się obydwa
wałki naciągowe i wyjmuje mechanizm z koperty. Odkręca się półmostki balansu i kotwicy
oraz wyjmuje je z mechanizmu. Następnie zdejmuje się wskazówki i tarczę. Z kolei odkręca
się koło zapadkowe 4 i mostek mechanizmu budzenia oraz wyjmuje kotwicę 2 z młotkiem 1,
koło wychwytowe 3 i bęben ze sprężyną oraz zdejmuje się z wałka sprężyny dolne koło
naciągowe 5.
Odwraca się mechanizm na drugą stronę, odkręca się płytki dociskowe i wyjmuje koło
godzinowe, zębniki naciągowe, nastawniki i ich sprężynki. Należy przy tym uważać, aby
sprężynki nie wyskoczyły. Odkręca się pozostałe mostki, wyjmuje koła przekładni
i wszystkie części.
Montaż budzika.
Po oczyszczeniu lub rozkonserwowaniu części składowych budzika przystępuje się do
montażu. Montaż budzika rozpoczyna się od montażu chodu. Należy pamiętać aby jeszcze
nie montować kotwicy i balansu. Następnie wkłada się oś nastawnika 7 oraz bęben
mechanizmu budzenia wraz z kołem naciągowym 5 włożonym na dokładnie na czop
kwadratowy wałka sprężyny. Kolejno wstawia się koło wychwytowe 3 i kotwicę 2 wraz
z młotkiem 1, nakłada się na nie mostek i przykręca wkrętami. Kolejno na czop kwadratowy
wałka sprężyny wkłada się koło zapadkowe 4 i montuje urządzenie naciągowe mechanizmu
budzenia, zakładając kolejno zębnik naciągowy 6, nastawnik 7 wałek naciągowy, chybotkę
i inne części. Na nie nakłada się plytkę dociskową i przykręca się ja wkrętami, uważając aby
kołek nastawczy znajdował się w karbie jego sprężynki.

__________________________________________________________________________________________
24
Następnie montuje się urządzenie naciągowe mechanizmu chodu, a po skończeniu składania
mechanizmu od strony tarczy zakłada się kotwicę i balans.
Podczas składania smaruje się wszystkie miejsca trące oraz łożyska całego mechanizmu. Po
sprawdzeniu działania mechanizmu budzenia zakłada się tarczę i osadza wskazówki oraz
wkłada mechanizm do koperty.
Regulacja zegarka – budzika.
Regulację mechanizmu zegarowego budzików przeprowadza się w taki sam sposób jak
podstawowego mechanizmu zegarowego. Podstawowe zasady regulacji zostały
przedstawione w materiałach nauczania - pkt. 4.5.1 poradnika dla ucznia w jednostce
modułowej – 731 [05] Z1.02.
Regulacja wychwytu hakowego.
Wychwyt hakowy jest dobrze ustawiony, gdy kotwica zagłębia się daleko we wręby koła,
jak to wynika z konstrukcji, a odpady są jednakowe na obu paletach (patrz rys. 06 i 07).
Jeżeli odpad zewnętrzny jest większy od wewnętrznego, oznacza to, że odległość osi koła
wychwytowego od osi kotwicy jest za duża, czyli za płytkie jest ich zazębienie. Trzeba
zmniejszyć odległość tych osi, co łatwo uczynić, gdyż jeden z czopów kotwicy jest zwykle
ułożyskowany w łożysku nastawnym lub mostku. Przy zmniejszaniu odległości osi odpad
zewnętrzny może zniknąć zupełnie. Natomiast odpad wewnętrzny pozostaje bez zmian lub
zmienia się bardzo mało. Jeżeli natomiast odpad wewnętrzny jest większy od zewnętrznego,
kotwica jest za szeroka i trzeba ją zwęzić. Jeżeli odpad wewnętrzny jest mniejszy od
zewnętrznego, kotwica jest za wąska. W takim przypadku kotwicy się nie rozchyla, lecz
szlifuje paletę wejściową od środka. Jeżeli któraś z palet nasadzi się na ząb koła
wychwytowego, oznacza to, że odpad z tej strony jest zbyt mały lub nie ma go wcale. Jest to
słuszne tylko wtedy gdy wszystkie zęby koła wychwytowego i czopy jego osi nie mają
żadnych wad i uszkodzeń.
Regulacja sygnalizacji budzenia.
Należy dokonać regulacji ramienia młotka, w taki sposób aby przy uderzeniu tylko lekko
dotykał dzwonka, a poza tym był od niego oddalony. Tony będą wtedy dźwięczne pod
warunkiem, że dzwonek nie będzie niczego dotykał oprócz miejsca umocowania. Nawet gdy
młotek uderza w obudowę lub słupek, również i wtedy należy wygiąć jego ramię, aby uderzał
lekko. Jeśli w budziku nie ma osobnego ramienia włączającego, a sprężyna włączająca
zatrzymuje mechanizm budzenia za pomocą ramienia młotka, po uregulowaniu dźwięku
dzwonka odpowiednim wygięciem ramiona trzeba sprawdzić, czy sprężyna dobrze ją
zatrzymuje. Koniec sprężyny włączającej powinien wystawać na całą grubość ramienia
młotka. Gdy wystaje mniej, wtedy po zupełnym nakręceniu sprężyny nie zatrzyma młotka
i budzik będzie dzwonił bez przerwy. Niedobrze jest również, gdy koniec sprężyny wystaje za
daleko poza ramię młotka, gdyż w czasie dzwonienia ramię będzie się o niego ocierało lub
zupełnie zahaczy.
Jeżeli koniec dźwigni zastawki, rysunek 8 nie zatrzymuje sygnału , to trzeba go tak podgiąć,
aby zatrzymywanie koła było pewne. Za duże podgięcie dźwigni jest również szkodliwe,
gdyż podczas nakręcania budzika sprężyna może nie odchylić dźwigni.
Regulacja sygnału budzenia w budzikach naręcznych jest uzależniona od zastosowanego
rozwiązania konstrukcyjnego budzika. W przypadku zastosowania membrany do sygnału
budzenia należy zwrócić uwagę na prawidłowe jej ustawieni, gdyż niewłaściwe jej ustawienie
może osłabić jej dźwięk lub zablokować sygnał. Jest więc bardzo ważne, aby membranę
umocować w pozycji oznaczonej specjalnymi znakami. Ponieważ membrana jest bardzo

__________________________________________________________________________________________
25
cienka, w czasie jej przykręcania dociska się ją polerownikiem skórzanym na całej
powierzchni. Nie należy dociskać jej w środku, gdyż często dochodzi wtedy do uszkodzenia
membrany.
W innym rozwiązaniu, gdy młotek uderza w słupek zamocowany na wieczku, należy zwrócić
uwagą, aby przy zamykaniu wieczka, znajdujący się na obwodzie kołek wszedł
w przygotowany dla niego otwór.
1. Wyjaśni cel stosowania smarowania części.
2. Wymień sposoby oznaczenia środków smarowych i podaj po jednym przykładzie do
którego smarowania są używane.
3. Wymień nazwę płyty szkieletowej od której zaczyna się proces montażu budzika.
4. Określ od jakich pierwszych operacji należy rozpocząć montaż.
5. Wymień kolejno jakie zespoły wmontowuje się w budzikach.
6. Określ kolejność postępowania podczas operacji demontażu budzika.
7. Określ kolejność postępowania podczas montażu budzika naręcznego
8. Wymień podstawowe zasady jakie należy przestrzegać podczas wykonywania operacji
montażu i demontażu budzika.
9. Wymień sposób regulacji wychwytu hakowego.
10. Określ sposób regulacji sygnału budzenia w budzikach.
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonać demontaż zegara - budzika popularnego. Przy demontażu należy zachować
staranność wykonana wszystkich czynności, aby uniknąć uszkodzenia część. Kolejno
wykonywane czynności demontażu należy zapisać w tabeli.
Zapis czynności demontażu mechanizmu zegarowego budzika.
Nr
czynności
Opis czynności Ilość
sztuk:
Stosowane
narzędzia:
Stosowane
przyrządy:
Uwagi:
1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, punkt 4.2.1 z poradnika dla ucznia.
3) zorganizować stanowisko pracy do demontażu.
4) dokonać analizy rysunku złożeniowego zegara – budzika popularnego.
5) zaplanować demontaż zegara – budzika popularnego.
6) zidentyfikować części i podzespoły oraz ich funkcje w budziku.
7) wykonać demontaż zegara – budzika popularnego.

__________________________________________________________________________________________
26
8) dokonać analizy poprawności wykonania ćwiczenia.
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
– schemat budowy mechanizmu budzenia,
– tabele poglądowe budzika oraz schemat budowy mechanizmu budzenia, przekroje,
modele,
– kompletny budzik popularny,
– narzędzia i przyrządy konieczne do montażu i demontażu mechanizmów budzika.
Ćwiczenie 2
Wykonaj montaż zegara – budzika popularnego korzystając z rysunku złożeniowego
i karty instrukcyjnej montażu.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, punkt 4.2.1 z poradnika dla ucznia jednostki
modułowej 731[05]Z1.04 oraz materiał nauczania , punkt 4.5.1 z poradnika dla ucznia
jednostki modułowej 731[05]Z1.02.
4) zidentyfikować części i podzespoły i ich funkcje w zegarze – budziku popularnym.
5) dokonać analizy rysunku złożeniowego i karty instrukcyjnej demontażu.
6) wykonać czynności przygotowawcze do montażu.
7) wykonać montaż zegara – budzika popularnego.
8) dokonać analizy poprawności wykonana ćwiczenia.
– rysunek złożeniowy zegara – budzika popularnego,
– karta instrukcyjna montażu,
– poradniki dla ucznia z zakresu jednostek modułowych 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.04.
– tabele poglądowe dotyczące budowy i działania budzika naręcznego oraz schemat
budowy mechanizmu budzenia,
– części składowe zegara - budzika popularnego,
– komplet olejów do smarowania części,
– narzędzia i przyrządy konieczne do montażu i demontażu mechanizmów budzika,
– narzędzia i przyrządy kontrolne.
– czyszczarka do części zegarowych.
Ćwiczenie 3
Wykonać demontaż zegara - budzika naręcznego. Wykonując kolejne operacje demontażu
należy zachować staranność wykonania wszystkich czynności, aby uniknąć uszkodzenia
części. Kolejno wykonywane czynności demontażu należy zapisać w tabeli.

__________________________________________________________________________________________
27
Zapis czynności demontażu mechanizmu zegarowego budzika naręcznego.
Nr
czynności
Opis czynności
Ilość
sztuk:
Stosowane
narzędzia:
Stosowane
przyrządy:
Uwagi:
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, punkt 4.2.1 z poradnika dla ucznia.
4) dokonać analizy rysunku złożeniowego zegara – budzika naręcznego.
5) zaplanować demontaż.
6) zidentyfikować części i podzespoły i ich funkcje w zegarze – budzika
7) wykonać demontaż zegara – budzika naręcznego.
8) zapisać w tabeli kolejno wykonane czynności, używane narzędzia oraz przyrządy.
9) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia.
– rysunek złożeniowy zegara - budzika naręcznego,
– tablice poglądowe dotyczące budowy i działania budzika naręcznego,
– kompletny zegar – budzik,
– narzędzia i przyrządy konieczne do montażu i demontażu mechanizmów budzika.
Ćwiczenie 4
Wykonaj montaż zegara – budzika popularnego korzystając z rysunku złożeniowego i
karty instrukcyjnej montażu.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania punkt 4.2.1 z poradnika dla ucznia oraz
uzupełnić wiedzę zawartą w materiale nauczania punkt 4.5.1 z poradnika dla ucznia
jednostki modułowej 731[05]Z1.02.
3) zorganizować stanowisko pracy do montażu.
4) zidentyfikować części i podzespoły i ich funkcje w budziku.
5) dokonać analizy rysunku złożeniowego i ich funkcje w budziku.
6) wykonać czynności przygotowawcze do montażu.
7) wykonać montaż zegara – budzika.

__________________________________________________________________________________________
28
– rysunek złożeniowy zegara – budzika,
– karta instrukcyjna montażu,
– poradniki dla ucznia do jednostek modułowych: 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.04
– tabele poglądowe dotyczące budowy i działania budzika naręcznego oraz schemat
budowy mechanizmu budzenia,
– części składowe zegara – budzika,
– komplet olejów do smarowania,
– narzędzia i przyrządy konieczne do montażu i demontażu mechanizmów budzik,
– narzędzia i przyrządy kontrolne,
– czyszczarka do części zegarowych.
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) określić cel stosowania operacji czyszczenia części składowych
zegara - budzika ? ⁮ ⁮
2) podać skutki w pracy zegarka w przypadku nie zastosowania smarowania ? ⁮ ⁮
3) podać podstawowe podzespoły wchodzące w skład budowy budzika ? ⁮ ⁮
4) wymienić różnicę w mechanizmach budzenia budzików popularnych
i budzików naręcznych ? ⁮ ⁮
5) opisać czynności montażowe budzika popularnego ? ⁮ ⁮
6) opisać czynności demontażu budzika popularnego ? ⁮ ⁮
7) opisać czynności montażowe i demontażowe budzika naręcznego ? ⁮ ⁮
8) podać podstawowe zasady przeprowadzenia prawidłowego montażu
i demontażu zegarków- budzików ? ⁮ ⁮

__________________________________________________________________________________________
29
4.3. Narzędzia i przyrządy do montażu i sprawdzania
zegarów – budzików
Aby zapewnić prawidłowy montaż jak i demontaż zegarków-budzików należy używać
odpowiednich narzędzi. Używane narzędzia powinny być w dobrym stanie technicznym, nie
powinny posiadać uszkodzeń oraz powinny być czyste. Na stanowisku pracy zegarmistrza
narzędzia oraz przyrządy powinny mieć swoje stałe miejsca przechowywana. Najbliżej,
w zasięgu ręki powinny znajdować się te narzędzia, których używamy najczęściej. Na stole
roboczym powinny znajdować się tylko te narzędzia, które aktualnie są potrzebne do pracy.
1. Podstawowe narzędzia do montażu i demontażu zegarów:
- komplet wkrętaków do zegarków – minimum 6 sztuk w komplecie,
- komplet wkrętaków do zegarów – są to wkrętaki większe wymiarowo,
- otwierak nożowy,
- otwierak uniwersalny,
- chwytaki (pincety) zwykłe,
- chwytaki (pincety) do sprężynek balansu,
- ściągacz wskazówek,
- ściągacz przerzutników,
- klucze do kopert wodoszczelnych,
- komplet kluczy do nakrętek,
- szczypce płaskie i okrągłe,
- kleszcze do wskazówek,
- młotki (duży i mały).
2. Wyposażenie pomocnicze:
- lupa powiększająca 3 razy,
- lupa powiększająca min. 7 razy,
- imadło stołowe,
- imadło ręczne,
- imadełko trzonkowe,
- imaki do wałków,
- komplet podstawek do mechanizmów okrągłych,
- nastawnia mechanizmów kształtowych,
- przyrząd do ściskania ćwiertników,
- przyrząd do wkładania szkieł zegarowych,
- nabijarka z kompletem nabijaków i kowadełek.
3. Podstawowe urządzenia i narzędzia do sprawdzania i ustawienia zegarków:
- odmagneśnica,
- wibrograf,
- sprawdzian chodu i amplitudy,
- aparat do kontroli szczelności,
- grafoskop,
- wyciskarka do szkieł,
- chronokomparator,
- nabijarka.
4. Urządzenia pomiarowe, diagnostyczne:
- suwmiarka,
- mikrometr zegarmistrzowski,

__________________________________________________________________________________________
30
- macki dziesiętne,
- macki zwykłe,
- miarka do czopów,
- ósemka,
- wyrównoważarka balansu.
5. Pomoce do konserwacji mechanizmów:
- czyszczarka mechaniczna,
- płyn do czyszczarki,
- dmuchawka,
- polerownik skórzany,
- pasta do polerowania,
- benzyniarka,
- nóż do czyszczaków,
- komplet smarowników, minimum 4 sztuki,
- komplet smarów,
- pędzelki z krótkim włosem,
- szczotka miękka,
- benzyna ekstrakcyjna.
6. Środki oraz sprzęt do utrzymania czystości na stanowisku pracy:
- środki ochrony osobiste,
- środki i sprzęt do utrzymania czystości,
- pojemniki na odpady.
7. Środki do udzielania pierwszej pomocy:
- apteczka z podstawowym wyposażeniem.
Do badania zegarków i mechanizmów zegarowych oraz wyszukiwania usterek jakie powstały
podczas montażu służą przede wszystkim chwytaki i lupa. Chwytakami bada się luzy
w łożyskach, a przez lupę trzeba sprawdzać działanie wychwytu. Do sprawdzania dużych
mechanizmów i budzików praktyczne są lupy dwuoczne o niewielkim powiększeniu. Do
badania zegarków używa się lupy silniejszej, powiększającej co najmniej 3 razy, a do
sprawdzania czopów i panewek łożysk mineralnych, powiększającej co najmniej 10 do 15
razy.
Do podstawowych i wstępnej oceny pracy zegarka można posłużyć się przyrządem do
nasłuchiwania stuków w zegarku. Jest to naczynie w formie kubka, w którym jest
zainstalowana półka z sprężyną podtrzymującą zegarek w różnych pozycjach. Przyrząd
pozwala na wykrycie szmerów i stuków w chodzie zegarka.
Poprawność wskazań montowanego mechanizmu zegarowego budzika może być również
sprawdzana przez porównanie wskazań między badanym mechanizmem, a sygnałem
radiowym, lub innym wzorcowym zegarem. Jednak dokładność ustalenia w ten sposób
poprawki wskazań jest niewielka. Dokładne ustalenie poprawki wskazań badanego
mechanizmu zegarowego uzyskuje się za pomocą chronografów.
Opis działania chronografu i sprawdzarki chodu (chronokomparatora) znajduje się
w Materiale naucznia, pkt. 4.5.1. – poradnik dla ucznia do jednostki modułowej 731 [05]
Z1.03.
1. Wymień podstawowe zasady organizacji stanowiska roboczego zegarmistrza.
2. Wymień podstawowe narzędzia stosowane do montażu i demontażu zegarków- budzików.

__________________________________________________________________________________________
31
3. Wymień podstawowe urządzenia pomiarowe, diagnostyczne stosowane na stanowisku
zegarmistrza.
4. Wymień podstawowe urządzenia i narzędzia do sprawdzania i ustawienia zegarków.
5. Wymień pomoce do konserwacji zegarków – budzików.
6. Określ zastosowanie w badaniach zegarków przyrządu – chronografu oraz podaj przykład
wykresu i zinterpretuj przedstawiony wykres.
7. Wymień przynajmniej trzy usterki zegarków jakie można wykryć przy pomocy
sprawdzarki chodu (chronokomparatora).
4.3.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Mając wykaz narzędzi i urządzeń należących do wyposażenia stanowiska zegarmistrza,
wykonaj polecenia:
1. zakwalifikuj każdy ze wskazanych w ćwiczeniu elementów wyposażenia stanowiska do
właściwej grupy wyposażenia, spośród niżej wymienionych:
– podstawowe narzędzia do montażu i demontażu zegarów,
– wyposażenie pomocnicze do montażu i demontażu,
– podstawowe urządzenia i narzędzia do sprawdzania i ustawiania zegarów,
– narzędzia i urządzenia pomiarowe i diagnostyczne,
– pomoce do konserwacji mechanizmów,
– środki oraz sprzęt do utrzymania czystości na stanowisku
2. sprawdź, które z wymienionych elementów wyposażenia posiadasz na stanowisku pracy
wybierz je i określ cel ich przeznaczenia.
Elementy wyposażenia;
1. suwmiarka,
2. otwierak uniwersalny,
3. lupy powiększające: 3- krotnie i 12 – krotnie,
4. sprawdzarka chodu,
5. nabijarka,
6. macki dziesiętne,
7. wyważarka,
8. szczypce płaskie,
9. wciskarka do szkieł,
10. szczypce płaskie,
11. mikrometr zegarmistrzowski,
12. nóż do czyszczaków,
13. dmuchawka,
14. kleszcze do wskazówek,
15. benzyniarka,
16. przyrząd do wkładania szkieł.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania – punkt 4.3.1. z poradnika dla ucznia.
3) wykonać polecenia podane w ćwiczeniu.

__________________________________________________________________________________________
32
– foldery i katalogi wyposażenia stanowiska zegarmistrza,
– kompletne wyposażenie stanowiska zegarmistrza,
– tablice podzespołów i części zegara - budzika, przekroje, modele.
Ćwiczenie 2
Przeprowadź kontrolę prawidłowej pracy i sprawdź dokładność wskazań czasu
otrzymanego od nauczyciela zegarka – budzika. Wyniki kontroli zapisz w arkuszu pomiarów.
Czynności kontrolne powinny zawierać:
1. wstępne osłuchanie pracującego mechanizmu, oraz sprawdzenie dobowej poprawki na
podstawie sygnału radiowego lub zegarka wzorcowego, Wyniki zapisz w kolumnie:
„Badanie A”
2. wykonanie czynności sprawdzających w przyrządach:
– chronografie – ustal poprawkę wskazań badanego budzika,
– sprawdzarce chodu (chronokomparatorze).
Wyniki pomiarów zapisz w kolumnie: „Badanie B”.
3. opracowanie i zapisanie w tabeli wniosków z wykonanych czynności kontrolnych.
Arkusz pomiarów
L.p. Nazwa pomiaru Badanie A Badanie B Wnioski
1) uważnie wysłuchać wskazówek nauczyciela,
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, punkt 4.2.1 z poradnika dla ucznia jednostki
modułowej 731[05]Z1.04 oraz materiał nauczania punkt 4.5.1 z poradnika dla ucznia –
jednostka modułowa 731 [05 ] Z1.03,
3) zapoznać się z instrukcjami obsługi chronografu i chronokomparatora,
4) zapisać w tabeli wyniki pomiarów kontrolnych,
5) sporządzić i zapisać wnioski z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia,
– poradniki dla ucznia do jednostek: 731[05]Z1.03 i 731[05]Z1.04.

__________________________________________________________________________________________
33
– narzędzia i przyrządy pomiarowe,
– kompletny zegar – budzik,
– instrukcje i katalogi przyrządów pomiarowych,
– chronograf,
– chronokomparator.
4.3.4 Sprawdzian postępów
1) przedstawić organizację stanowiska pracy zegarmistrza? ⁭ ⁭
2) wymienić podstawowe narzędzia stosowane do prac montażowych i do prac
demontażowych zegarów – budzików? ⁭ ⁭
3) wymienić podstawowe narzędzia i przyrządy pomiarowe stosowane do
przeprowadzenia czynności kontrolnych zegarków – budzików? ⁭ ⁭
4) wymienić pomoce używane do konserwacji zegarkach - budzikach? ⁭ ⁭
5) określić zastosowanie w badaniach zegarka – budzika przyrządu
kontrolnego – chronografu ? ⁭ ⁭
6) określić zastosowanie w badaniach zegarka – budzika przyrządu
kontrolnego – chronokomparatora ? ⁭ ⁭
7) wymienić inne przyrządy stosowane w badaniach kontrolnych budzików
naręcznych ? ⁭ ⁭

__________________________________________________________________________________________
34
4.4. Sprawdzenie poprawności montażu i regulacja
zegarów – budzików
4.4.1 Materiały nauczania
Badanie mechanizmu zegarowego polega na wyszukaniu i usunięciu przyczyn złego
funkcjonowania lub zatrzymaniu zegara.
Przyczyną złego funkcjonowania może być nieprawidłowy montaż lub wmontowanie do
mechanizmu wadliwych części. Usterkami nazywamy małe wady powstałe podczas montażu.
Błędem ukrytym nazywa się taką wadę, której w czasie normalnego badania nie można
zauważyć, a zegarek się zatrzymuje. Należy zaznaczyć, że szybkie i prawidłowe
zlokalizowanie przyczyny złego funkcjonowania budzika oraz prawidłowe usunięcie wady
zależy od umiejętności zegarmistrza. Trzeba zachować stałą kolejność w wyszukiwaniu wad
oraz wyrobić sobie pewną metodę badania i według niej sprawdzać i usuwać stwierdzone
wady lub usterki. Dobrą metodą jest zauważone wady mechanizmu zapisać na kartce, aby
o nich pamiętać i ich nie pominąć podczas usuwania stwierdzonych usterek.
Do badania poprawności przeprowadzonego montażu przyrządy opisane w materiałach
nauczania, pkt. 4.5.1. w materiałach dla ucznia – jednostka modułowa 731 [05] Z1.03.
Najczęściej spotykane wady i usterki w mechanizmach zegarowych budzików.
W regulatorach balansowych;
- zatarcie czopów osi balansu, spowodowane brakiem smarowania,
- za duży luz wzdłużny osi balansu lub brak luzu,
- niewyrównoważenie balansu i jego bicie osiowe,
- obluzowany pierścień sprężyny włosowej na osi balansu,
- obluzowana sprężyna włosowa w pierścieniu lub klocku.
W wychwytach:
- skrzywiony ząb koła wychwytowego,
- niejednakowe odpady i spoczynki,
- nasadzenie palety na ząb koła wychwytowe.
W współpracy kotwicy z balansem:
- ocieranie widełek o oś balansu,
- za krótki drążek widełek,
- za krótki bezpiecznik,
- za duży, za mały lub niejednakowy luz widełek po obu stronach osi balansu.
W przekładniach chodu:
- za duży luz wzdłużny osi lub brak tego luzu,
- bicie promieniowe lub osiowe kół,
- pęknięta sprężyna napędowa.
W przekładni wskazań:
- brak dostatecznego tarcia w sprzęgle ciernym między przekładnią chodu a przekładnią,
- wskazań, wskutek czego zegar chodzi a wskazówki stoją.
W mechanizmie budzenia:
- pęknięcie sprężyny napędowej,
- złamanie zapadki.
W zespole nastawczo-włączającym:
- obluzowana wskazówka nastawcza,
- zbyt słaba sprężyna dociskająca, wskutek czego zmienia się nastawiony czas sygnału,
- odgięte ramię młotka,
- odkręcony dzwonek,

__________________________________________________________________________________________
35
- zbyt przegięty lub odgięty koniec dźwigni zastawki przerywania sygnału.
Regulacja mechanizmów zegarka – budzika
Regulację mechanizmu zegarowego budzików przeprowadza się w taki sam sposób jak
podstawowego mechanizmu zegarowego. Podstawowe zasady regulacji zostały
przedstawione w materiałach nauczania pkt.4.5.1. w materiałach dla ucznia w jednostce
modułowej – 731 [ 05 ] Z1.02.
Regulacja wychwytu hakowego
Wychwyt hakowy jest dobrze ustawiony, gdy kotwica zagłębia się daleko we wręby koła,
jak to wynika z konstrukcji, a odpady są jednakowe na obu paletach (patrz rys. 06 i 07).
Jeżeli odpad zewnętrzny jest większy od wewnętrznego, oznacza to, że odległość osi koła
wychwytowego od osi kotwicy jest za duża, czyli za płytkie jest ich zazębienie. Trzeba
zmniejszyć odległość tych osi, co łatwo uczynić, gdyż jeden z czopów kotwicy jest zwykle
ułożyskowany w łożysku nastawnym lub mostku. Przy zmniejszaniu odległości osi odpad
zewnętrzny może zniknąć zupełnie. Natomiast odpad wewnętrzny pozostaje bez zmian lub
zmienia się bardzo mało. Jeżeli natomiast odpad wewnętrzny jest większy od zewnętrznego,
kotwica jest za szeroka i trzeba ją zwęzić. Jeżeli odpad wewnętrzny jest mniejszy od
zewnętrznego, kotwica jest za wąska. W takim przypadku kotwicy się nie rozchyla, lecz
szlifuje paletę wejściową od środka. Jeżeli któraś z palet nasadzi się na ząb koła
wychwytowego, oznacza to, że odpad z tej strony jest zbyt mały lub nie ma go wcale. Jest to
słuszne tylko wtedy gdy wszystkie zęby koła wychwytowego i czopy jego osi nie mają
żadnych wad i uszkodzeń.
Regulacja sygnalizacji budzenia
Należy dokonać regulacji ramienia młotka, w taki sposób aby przy uderzeniu tylko lekko
dotykał dzwonka, a poza tym był od niego oddalony. Tony będą wtedy dźwięczne pod
warunkiem, że dzwonek nie będzie niczego dotykał oprócz miejsca umocowania. Nawet gdy
młotek uderza w obudowę lub słupek, również i wtedy należy wygiąć jego ramię, aby uderzał
lekko. Jeśli w budziku nie ma osobnego ramienia włączającego, a sprężyna włączająca
zatrzymuje mechanizm budzenia za pomocą ramienia młotka, po uregulowaniu dźwięku
dzwonka odpowiednim wygięciem ramiona trzeba sprawdzić, czy sprężyna dobrze ją
zatrzymuje. Koniec sprężyny włączającej powinien wystawać na całą grubość ramienia
młotka. Gdy wystaje mniej, wtedy po zupełnym nakręceniu sprężyny nie zatrzyma młotka
i budzik będzie dzwonił bez przerwy. Niedobrze jest również, gdy koniec sprężyny wystaje za
daleko poza ramię młotka, gdyż w czasie dzwonienia ramię będzie się o niego ocierało lub
zupełnie zahaczy.
Jeżeli koniec dźwigni zastawki, rysunek 7 nie zatrzymuje sygnału, to trzeba go tak podgiąć,
aby zatrzymywanie koła było pewne. Za duże podgięcie dźwigni jest również szkodliwe,
gdyż podczas nakręcania budzika sprężyna może nie odchylić dźwigni.
Regulacja sygnału budzenia w budzikach naręcznych jest uzależniona od zastosowanego
rozwiązania konstrukcyjnego budzika. W przypadku zastosowania membrany do sygnału
budzenia należy zwrócić uwagę na prawidłowe jej ustawieni, gdyż niewłaściwe jej ustawienie
może osłabić jej dźwięk lub zablokować sygnał. Jest więc bardzo ważne, aby membranę
umocować w pozycji oznaczonej specjalnymi znakami. Ponieważ membrana jest bardzo
cienka, w czasie jej przykręcania dociska się ją polerownikiem skórzanym na całej
powierzchni. Nie należy dociskać jej w środku, gdyż często dochodzi wtedy do uszkodzenia
membrany.

__________________________________________________________________________________________
36
W innym rozwiązaniu, gdy młotek uderza w słupek zamocowany na wieczku, należy zwrócić
uwagą, aby przy zamykaniu wieczka, znajdujący się na obwodzie kołek wszedł
w przygotowany dla niego otwór.
1. Podaj podstawowe przyrządy i narzędzia które służą do kontroli prawidłowego
wykonania montażu zegarka budzika.
2. Wyjaśnij jakie usterki może spowodować brak prawidłowo przeprowadzonego
smarowania podczas czynności montażu mechanizmu zegarowego budzika.
3. Wyjaśnij jakie usterki mogą wystąpić w regulatorach balansowych.
4. Wyjaśnij jakie usterki mogą wystąpić w współpracy kotwicy z balansem.
5. Wyjaśnij jakie usterki mogą wystąpić w przekładniach chodu.
6. Wyjaśnij jakie usterki mogą wystąpić w przekładni wskazań.
7. Wyjaśnij jakie usterki mogą wystąpić w mechanizmie budzenia oraz w zespole
nastawczo – włączającym.
8. Określ cel stosowania regulacji mechanizmu zegarowego i podstawowy warunek jaki
musi być spełniony aby regulacja była możliwa i skuteczna.
9. Podaj rodzaje regulacji i przykłady zastosowania.
10. Wymień wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny nierównej pracy regulatora.
11. Określ przyczynę nierównego tykania mechanizmu zegarowego.
12. Wyjaśnij sposób przeprowadzenia regulacji mechanizmu zegarowego budzika na
podstawie zegara wzorcowego.
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ jakie mogą wystąpić usterki podczas montażu otrzymanych od nauczyciela
podzespołów zegara – budzika.
1. w jaki sposób przeprowadza się diagnozę usterek,
2. sposób usunięcia usterek.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, punkt 4.4.1. z poradnika dla ucznia,
3) wykonać ćwiczenie zgodnie z poleceniami,
5) zaprezentować rozwiązanie ćwiczenia.
– instrukcje i katalogi przyrządów do sprawdzania,
– komplet części składowych zegara – budzika,
– tablice podzespołów i części zegara – budzika, przekroje, modele

__________________________________________________________________________________________
37
Ćwiczenie 2
Wykonaj sprawdzenie poprawności działania i jakości montażu otrzymanego od
nauczyciela zegara-budzika popularnego. W przypadku nie stwierdzenia usterek wykonaj
czynności regulacyjne.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania, punkt 4.4.1. z poradnika dla ucznia jednostki
modułowej 731[05]Z1.04 oraz materiał nauczania, punkt 4.5.1. z poradnika dla ucznia
jednostki modułowej – 731 [ 05 ] Z1.02,
4) sporządzić wnioski z wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wnioski z wykonanego ćwiczenia.
– poradniki dla ucznia do jednostek: 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.04,
– kompletny zegar - budzik popularny,
– przyrządy i narzędzia pomiarowe,
– instrukcje i katalogi przyrządów do sprawdzania,
– tablice zespołów i części zegara - budzika popularnego.
Ćwiczenie 3
Wykonaj sprawdzenie poprawności działania i jakości otrzymanego od nauczyciela
zegara – budzika naręcznego. W przypadku nie stwierdzenia usterek wykonaj czynności
regulacyjne.
2) dokładnie przeczytać materiał nauczania punkt 4.4.1 z poradnika dla ucznia z jednostki
modułowej 731[05]Z1.04 oraz materiał nauczania, punkt 4.5.1 z poradnika dla ucznia
z jednostki modułowej – 731[05] Z1.02,
4) sporządzić wnioski z wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wnioski z wykonanego ćwiczenia.
– poradniki dla ucznia do jednostek: 731[05]Z1.02 i 731[05]Z1.04,
– tablice podzespołów i części zegara-budzika,
– kompletny zegar – budzik naręczny,
– przyrządy i narzędzia pomiarowe,
– instrukcje i katalogi przyrządów do sprawdzania.

__________________________________________________________________________________________
38
4.4.4. Sprawdzian postępów
1) wymienić podstawowe zasady przeprowadzenia prawidłowego sprawdzania
zegara – budzika? ⁭ ⁭
2) wymienić narzędzia pomiarowe oraz podać przykłady ich zastosowania? ⁭ ⁭
3) wymienić podstawowe przyrządy pomiarowe do sprawdzania zegara
budzika? ⁭ ⁭
4) dokonać sprawdzenia zegara – budzika na sprawdzarce? ⁭ ⁭
5) dokonać sprawdzenia zegara – budzika z użyciem chronokomparatora? ⁭ ⁭
6) określić sposób przeprowadzenia regulacji zegara – budzika na podstawie
zegara wzorcowego? ⁭ ⁭
7) wyjaśnić podstawowe usterki jakie mogą wystąpić podczas montażu
podzespołów i kompletnego zegara – budzika? ⁭ ⁭
8) określić technologię usunięcia stwierdzonych usterek? ⁭ ⁭
9) wymienić cel stosowania regulacji zegara – budzika? ⁭ ⁭
10) wymienić rodzaje regulacji zegara – budzika? ⁭ ⁭

__________________________________________________________________________________________
39
5. SPARWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań.
4. Test zawiera 22 zadania o różnym stopniu trudności. Są to zadania otwarte, z luką
i wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom
podstawowy, II część - poziom ponad podstawowy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. W celu zapewnienia przyjemnego i dostatecznie głośnego brzmienia gongi wyposaża się
dodatkowo w:
a) rezonator,
b) rezystor,
c) dzwonek,
d) głośnik.
2. Zestaw nastawczo – właczający budzika stanowi połączenie mechanizmu budzenia z:
a) przekładnią wskazań,
b) mechanizmem chodu,
c) zespołem regulatora,
d) wychwytem.
3. Do przerywania sygnału budzenia w budzikach stosuje się część zwaną:
a) dźwignią wyłączającą,
b) zastawką sygnału,
c) wyłącznikiem sygnału,
d) przyciskiem wyłączającym sygnał.
4. Budziki, które powtarzają sygnał budzenia to:
a) budziki specjalne,
b) budziki powtarzające,
c) budziki repetiery,
d) budziki wielokrotnego sygnału.

__________________________________________________________________________________________
40
5. Montaż zegara - budzika rozpoczyna się od:
a) płyty tylnej,
b) płyty środkowej,
c) płyty przedniej,
d) mostka balansu.
6. Brak czynności smarowania podczas montażu zegara – budzika spowoduje:
a) wypadnięcie osi koła zębatego z łożyska,
b) zatarcie współpracującego mechanizmu,
c) osadzenie palety na zębie koła wychwytowego,
d) pęknięcie sprężyny napędowej.
7. Którym narzędziem kontrolnym można sprawdzić średnicę wałka:
a) suwmiarką,
d) kątomierzem,
c) czujnikem,
d) wyrównoważarką.
8. Pierwszą czynnością podczas demontażu zegara - budzika jest:
a) wyłączenie sygnału budzenia,
b) zwolnienie sprężyny napędowej,
c) wyjęcie półmostaka z regulatorem balansowym,
d) wyjmuje zespół naciągowo-nastawczy.
9. Który z wymienionych elementów wyposażenia stanowiska zegarmistrza jest
narzędziem pomiarowym:
a) chwytak,
b) szczypce,
c) mikrometr,
d) wkrętak.
10. Nie wolno rozpoczynać demontażu zegarka – budzika, gdy jego sprężyna napędowa jest
napięta.
a) tak,
b) nie.
11. Urządzeniem naciągowym nazywa się zespół części mechanizmu zegarowego służącego
do nastawiania wskazówek.
a) tak,
b) nie.
12. Balans jest elementem regulatora obracającym się wokół osi przechodzącej przez jego
środek ciężkości wykonujący ruch obrotowy wokół tej osi pod działaniem momentu
sprężyny.
a) tak,
b) nie.
13. Uzupełnij:
Ilość smaru do każdego łożyska powinna być starannie dozowana, gdyż za duża ilość
smaru jest szkodliwa i może spowodować ................. .....budzika.

__________________________________________________________________________________________
41
14. Uzupełnij:
Przekładnia wskazań to dwustopniowa przekładnia zwalniająca, która służy do
napędzania wskazówki .......................
15. Urządzenie zapadkowe cofające ma na celu zlikwidowanie zbyt silnego momentu
napędowego.
a) tak,
b) nie.
16. Odpadem w wychwycie hakowym nazywamy odległość między paletą a:
a) zębem koła wychwytowego,
b) zębem koła napędowego,
c) zębnikiem minutowym,
d) zębem koła zapadkowego.
17. Symetryczny ruch chodu zegara - budzika uzyskuje się poprzez:
a) oś drążka widełek, oś balansu oraz oś palca przerzutowego powinna znajdować się
w jednej linii,
b) oś drążka widełek i oś balansu powinna być w jednej linii,
c) oś balansu i oś palca przerzutowego powinna znajdować się w jednej linii,
d) oś drążka widełek i oś palca przerzutowego powinna znajdować się w jednej linii.
18. Wychwyt hakowy jest dobrze ustawiony, gdy odpady są jednakowe na obu paletach.
a) tak,
b) nie.
19. Uzupełnij:
W I fazie położenia palety i wychwytu hakowego, paleta zatrzymuje ruch przekładni,
następuje ..............................
20. Wychwyt szwajcarski stosowany w budzikach , wyróżnia się spośród innych wychwytów
zaletą:
a) wymaga precyzyjnego ustawienia palet,
b) impuls udzielany regulatorowi nie jest symetryczny,
c) działa prawidłowo we wszystkich pozycjach i mało reaguje na wstrząsy,
d) wykonanie wychwytu jest droższe.
21. Jaka jest kolejność montażu budzika:
1. regulacja mechanizmu,
2. mycie części,
3. montaż mechanizmu regulatora,
4. montaż mechanizmu chodu,
5. montaż mechanizmu budzeni,
6. montaż mechanizmu naciągowo-nastawczych.
a) 1, 3, 4, 2, 5, 6,
b) 2, 4, 5, 3, 6, 1,
c) 1, 2, 5, 6, 3, 4,
d) 2, 3, 4, 5, 6, 1.

__________________________________________________________________________________________
42
22. W mechanizmach budzenia w budzikach stosuje się zastawkę napędu. Opisz zasadę
działania mechanizmu posługując się numeracją części podanymi na rysunku.

__________________________________________________________________________________________
43
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………...........................................
Data.......................................................... klasa .........................................................................
Montowanie zegarów – budzików 731[05].Z1.04
Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące wyrazy lub udziel odpowiedzi opisowej
Nr
zadania
Odpowiedź
punkty
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b
11. a b
12. a b
13. ...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
14. ...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
15. a b
16. a b c d
17. a b c d
18. a b
19. ...........................................................................................................
...........................................................................................................
20. a b c d
21. a b c d
22.
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
..........................................................................................................
Razem:

__________________________________________________________________________________________
44
6. LITERATURA
1. Adler K.: Poradnik zegarmistrza . WPLiS. Warszawa. 1965
2. Bartnik St.: Technologia mechanizmów zegarowych. Mechanizmy. WSiP, Warszawa,
1986
3. Bartnik St., Podwapiński W.: Zegarmistrzostwo, WSiP, Warszawa, 1992
4. Bartnik St., Podwapiński W.: Zegary, zegarki specjalne, ISBN, Warszawa, 1993
5. Bartnik St., Podwapiński W.: Technologia mechanizmów zegarowych. Montaż,
konserwacja i naprawa, WSiP, Warszawa,1986
6. Głęboki Z.: Zegarmistrzowie warszawscy XIX w. PWN, Warszawa, 1992
7. Mrugalski Z.: Mechanizmy zegarowe, WNT, Warszawa, 1972
8. Mac S. , Lwowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. Podręcznik dla szkół
zasadniczych. WSiP, Warszawa, 1999
9. Podwapiński W.: Zegarmistrzostwo. Zegary i zegarki. Tom 6. Wpis Warszawa, 1973
10. Podwapiński W.: Zegarmistrzostwo. Technologia warsztatowa. Tom 7, WPLiS,
Warszawa, 1962
11. Podwapiński W.: Zegarmistrzostwo. Elektryczne zegary pojedyncze. Tom 9. Libra,
Warszawa, 1973
12. Praca zbiorowa.: Zegarmistrzostwo. Niepokalanów, 1956
13. Solis H. Lenart T.: Technologia i eksploatacja maszyn. WSiP, Warszawa, 1994.
14. Tryliński Wł.: Zegary i zegarki. Wyd. Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1960
15. Tryliński Wł.: Drobne mechanizmy i przyrządy precyzyjne, WNT, Warszawa, 1961
16. Zegarmistrzostwo. Ilustrowany słownik zegarmistrzowski, PWN, Warszawa, 1990

Montowanie zegarów - budzików

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Montowanie zegarów - budzików

Similar to Montowanie zegarów - budzików (20)

More from Sebastian Bończyk

More from Sebastian Bończyk (6)

Montowanie zegarów - budzików