Rıhle Uzaktan Eğitim Merkezinde verilen Açık Ders: Mişkâtü'l Mesâbîh dersinde bahsi geçen Hadis kitabı türleri sunumudur. Bu sunum RUZEM Eğitim İçerikleri tarafından hazırlanmıştır. Bu sunumda sadece "Tartışma,reddiye kitapları, muvatta, sünenler, Musannefler, Câmi’ler" konusuna değinmiştir. Sorun halinde egitimicerikleri@ruzem.org 'a e-postanızı iletebilirsiniz.

1. KONULARINA GÖRE DÜZENLENMİŞ
HADİS KİTABI TÜRLERİ-2
TARTIŞMA,REDDIYE KITAPLARI, MUVATTA, SÜNENLER, MUSANNEFLER,
CÂMI’LER
RIHLE UZAKTAN EĞITIM MERKEZI(RUZEM) – EYÜP 2014

2. Tartışma ve Reddiye Kitapları
o Hadisçiler belli konularda kendilerinden farklı görüşte olan
Müslüman veya Gayr-i Müslim mezhep ve gruplara karşı reddiye ve
tartışma kitapları da yazmışlardır.
o Buhârî (ö.256/869) Halku ef‘âli’l-ıbâd, Kitabü’l-kırâat halfe’l-imâm,
Ref’u’l-yedeyn fi’s-salât,
o Ebu Bekr Ahmed b. Amr eş-Şeybânî (ö.287/900) Kitâbü’s-sünne fî
o ehâdîsi’s-sıfât,
o Ahmed b. Hanbel’in (ö.241/855) Kitâbü’r-redd ale’l-Cehmiyye.
o Ebû Saîd Osman b. Saîd ed-Dârimî’nin (ö.280/894) er-Redd
ale’lCehmiyye, en-nakz ale’l-Merîsî.

3. Muvatta
o Muvatta’ ( الموطّأ ) kelimesinin Arapçadaki sözlük anlamı, üzerinde çok
yürünmüş yol demektir. Muvatta’ türü eserler yaygın olarak
uygulana gelen belli bölgenin hadislerini toplamayı amaçlarlar. Hz.
Peygamber(sav)’in, ashabın ve takipçilerinin uygulamaları üzerinde
çok yürünen yola benzetildiğinden bu kitaplara bu isim verilmiştir.
Muvatta’larda Hz. Peygamber’den gelen hadisler yanında, mevkuf
hadis denen sahâbe sözleri ve uygulamaları ile, maktû’ hadis denen
tâbiûn sözleri ve uygulamalarına da yer verilir.

4. Efendimiz
(sav)’den
Gelen
Hadisler
Mevkuf
Hadis
Maktû’Ha
dis
Muvatt
a

5. Muvatta
 Muvatta’ ismiyle değişik kitaplar yazılmış olmakla birlikte bunlardan
sadece Malikî mezhebinin imamı olan Mâlik b. Enes’in (ö.179/795)
Muvatta’sı günümüze ulaşmış ve meşhur olmuştur.

6. Sünenler
 Sünen ( السنن ) Arapça sünnet kelimesinin çoğuludur ve sünnetler
anlamına gelir. Sünen kitaplarında Ahkâm hadisleri denilen, fıkhî
içerikli hadisler yer alır.

7. Sünenler
o İslâm Dini ile ilgili konular değişik taksimlere tabi tutulmuşlardır. En
geniş taksime göre beş ana başlık halinde özetlenir: İman,
ibadetler, muâmelât, ukûbât ve edeb.

8. Sünenler
İman
İbadetler
Muâmelât
Ukûbât
Edeb
Sözlük:
Muâmelât: Bireysel ve
Toplumsal ilişkiler.
Ukûbât: Cezalar

9. Sünenler
Sözlük:
Ehlu’r-re’y: Ehli Re’y II. (VIII.)
yüzyılda ortaya çıkan Kûfe
merkezli fıkıh ekolüne verilen
ad.
o Hadisçiler, Ehlu’r-re’y denilen fıkıh akımına karşı sünneti öne
çıkarmak amacıyla sünenleri yazdıkları için, sünenlerin konuları ile
fıkıh kitaplarının konuları aynındır. Aradaki fark sünenlerde her
konu başlığı altında hadisler yer alırken, fıkıh kitaplarında esas
olarak fıkıh âlimlerinin görüşlerinin yer almasıdır. Sünenler,
hadislerle yazılmış fıkıh kitapları niteliğindedir.

10. Sünenler
Sözlük:
Ehlu’r-re’y: Ehli Re’y II. (VIII.)
yüzyılda ortaya çıkan Kûfe
merkezli fıkıh ekolüne verilen
ad.
o Hadisçiler, Ehlu’r-re’y denilen fıkıh akımına karşı sünneti öne
çıkarmak amacıyla sünenleri yazdıkları için, sünenlerin konuları ile
fıkıh kitaplarının konuları aynındır. Aradaki fark sünenlerde her
konu başlığı altında hadisler yer alırken, fıkıh kitaplarında esas
olarak fıkıh âlimlerinin görüşlerinin yer almasıdır. Sünenler,
hadislerle yazılmış fıkıh kitapları niteliğindedir.

11. Sünenler
Sözlük:
Takrîr: Anlatma , Ders verme.
Tâbiûn: Sahabe-i Kirâm
efendilerimizi (ranhumecmaîn)
gören Müslümanlara verilen
isim.
o Sünenler’de sadece Hz. Peygamber Efendimiz (sav)’e ait söz, fiil ve
takrîrlere dair hadisler bulunur. Diğer bazı hadis kitabı türlerinde
bulunan Sahabe ve Tâbiûn’un söz, görüş ve uygulamalarına –
istisnalar dışında- yer verilmez.

12. Sözlük:
Tahâret: Temizlik
Salât: Namaz
Savm/Sıyâm: Oruç
Talâk: Boşanma
Ferâiz: Miras
Harâc: Vergi
Akdıye: Mahkeme
Büyû’: Alışveriş
Eşribe: İçecekler
Et’ıme: Yiyecekler
Edâhî/udhıye: Kurban
Tıbb: Hastalıklar ve Tedavileri
Libâs: Giyecekler
Fiten: Fitneler
Melâhim: Savaşlar,
Kargaşalıklar
Hudûd: Had Cezâları
Diyât: Diyet Cezaları
Tahâret Salât Zekât Hacc Savm/Sıyâm
Nikâh Talâk Cihad Vasiyet Ferâiz
Harâc Cenaze Yemîn Nezir Büyû’
Akdıye Eşribe Et’ıme Edâhî/udhıye Tıbb
Libâs Fiten Melâhim Hudûd Diyât
Sünnet Edeb
Sünenler’de Ağırlıkla Bulunan
Konular

13. Sünenler
o Tasnif döneminin birinci asrı olan hicrî ikinci yüzyılda çok sayıda
Sünen isimli kitap yazılmıştır. Bu ilk dönem Sünen müelliflerinden
meşhur olanlar şunlardır:
o Mekhûl eş-Şâmî (ö.112/730),
o İbn Cüreyc (ö.150/767),
o Saîd b. Ebû Arûbe (ö.156/772),
o İbn Ebû Zi’b (ö.159/775),
o İbrahim b. Tahmân (ö.163/779),
o Hammâd b. Seleme (ö.167/783),
o Abdullah b. el-Mubârek (ö.181/797),
o İbn Ebû Zâide (ö.183/799),
o Huşeym b. Beşîr (ö.183/799),
o Muhammed b. Fudayl (ö.195/810).
Hatırla:
Tasnif dönemi: Tedvîn faaliyetiyle bir
araya toplanan hadisler belli bir
sistematiğe göre gruplandırılmadığından
bunlardan yararlanmak zordu. Bunların
daha kullanışlı hale getirilmesi için
râvîlerine ve konularına göre
gruplandırılması gereği hissedildi. Bu
faaliyet hadis tarihinde Tasnîf ( ) التصنيف diye
isimlendirilir. Arapça kökenli bu kelime
sınıflandırma, gruplandırma anlamına
gelir.
.

14. Musannefler
o Musannef ( المصنف ) kelimesi Arapça S-N-F kökündendir ve tasnif
edilmiş, sınıflandırılmış, gruplandırılmış, anlamlarına gelir.
Musannefler de sünenlerle aşağı yukarı aynı konuları kapsarlar.
Fakat Sünen’lerle aralarındaki en önemli fark, Sünen’lerin ağırlıklı
olarak Hz. Peygamber Efendimiz (sav)’e ait söz fiil ve takrirleri
içerirken, Musannef’lerin bunlara ilave olarak mevkuf hadis denen
sahâbe sözleri ve uygulamaları ile, maktû’ hadis denen tâbiûn
sözleri ve uygulamalarını da içermeleridir.

15. Musannefler
o Musanneflerden ikisi günümüze ulaşmış ve meşhur olmuşlardır.
Bunlar;
o Abdurrezzâk ismiyle meşhur olan Ebû Bekir Abdurrezzâk b.
Hemmâm b. Nâfi’ el-Hımyerî (ö.211/826),
o İbn Ebû Şeybe diye meşhur olan Ebû Bekir

16. Câmi’ler
o Câmi‘( الجامع ) kelimesi Arapça’da bir araya toplayan anlamına gelir. Bu
kitaplarda bütün konulardaki hadisler bir araya getirildiğinden bu
isim verilmiştir.
o Sünenlerdeki konular aynen Câmi‘lerde de yer almakla birlikte,
sünenlerde olmayan İman, yaratılış, Kur’an tefsiri, Kuran’ın
faziletleri, Geçmiş Peygamberler, Sahabe’nin fazilet ve menkıbeleri,
Hz. Peygamber (sav)’in hayatı, şemâili (fiziksel görünümü) gibi ilave
konular yer alır. Kısacası hakkında hadis olan her konu bu
kitaplarda, Kitâb adı verilen ana başlıklar ve bâb adı verilen alt
başlıklar halinde yer alır.

17. Câmi’ler
o Üçüncü asır ve sonrasında yazılan en meşhur üç Câmi‘, hadis
tarihinde;
o “sahih hadisleri toplayan iki kitap” anlamına gelen Sahîhân ( (الصحيحان
diye meşhur olan, Buhârî ve Müslim’in Câmi‘leri ile Ebû Îsâ
Muhammed b. Îsâ et-Tirmizî’nin (ö.279/892) Câmi‘idir.
o Tirmizî’nin eserinin orijinal ismi elCâmi‘ olmakla birlikte Sünen’ler
grubunda da zikredilir..

18. Rıhle Uzaktan Eğitim Merkezi | Eğitim İçerikleri
Telefon: +90 212 613 1805
Skype: dahibasin
Kaynak: Aydınlı, A. (2013). Hadislerin Tasnifi ve Temel Hadis Kitapları. A.
Aydınlı içinde, Hadis Tarihi ve Usulü (s. 68-69). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
Açıköğretim Fakültesi Yayınları
egitimicerikleri@ruzem.org