More Related Content
Similar to Ngoại cơ sở HVQY.pdf
Similar to Ngoại cơ sở HVQY.pdf (20)
More from Quochung Phan (6)
Ngoại cơ sở HVQY.pdf
- 3. 3
Chñ biªn: GS.TS. Ph¹m Gia Kh¸nh
Th− ký biªn so¹n: GS.TS. Ph¹m Vinh Quang
Tham gia biªn so¹n
1. Hoμng M¹nh An- TS- Phã gi¸m ®èc BÖnh ViÖn 103
2. §ç TÊt C−êng - PGS.TS. Phã gi¸m ®èc BÖnh ViÖn 103
3. TrÇn §×nh ChiÕn - PGS.TS. Chñ nhiÖm bé m«n ChÊn th−¬ng chØnh h×nh
BÖnh ViÖn 103
4. Hoμng V¨n Ch−¬ng- TS- gi¶ng viªn Bé m«n g©y mª- BÖnh viÖn 103
5. TrÇn Minh §øc - TS. Chñ nhiÖm Phßng kh¸m bÖnh BÖnh ViÖn 103
6. NguyÔn V¨n §¹i - BS CKII Chñ nhiÖm Khoa ChÊn th−¬ng chØnh h×nh
BÖnh ViÖn 103
7. §Æng Ngäc Hïng- PGS.TS. Gi¸m ®èc BÖnh ViÖn 103
8. Lª Trung H¶i - PGS.TS. Chñ nhiÖm khoa PhÉu thuËt bông- BÖnh ViÖn
103
9. Mai Xu©n Hiªn- TS. Chñ nhiÖm khoa Håi søc - BÖnh ViÖn 103
10. Lª Nam Hång - ThS. Phã chñ nhiÖm khoa Håi søc - BÖnh ViÖn 103
11. §Æng V¨n Hîi- Ths. Phã chñ nhiÖm bé m«n g©y mª - BÖnh ViÖn 103
12. Ph¹m Gia Kh¸nh- GS.TS - Gi¸m ®èc Häc ViÖn Qu©n Y
13. T« Vò Kh−¬ng- Phã chñ nhiÖm bé m«n Håi søc - BÖnh ViÖn 103
14. Vò Hïng Liªn- PGS.TS. Chñ nhiÖm khoa PhÉu thuËt thÇn kinh - BÖnh
ViÖn 103
15. Ng« V¨n Hoμng Linh. - TS. Chñ nhiÖm khoa PhÉu thuËt lång ngùc -
BÖnh ViÖn 103
16. Vò Huy Nïng - PGS.TS. Phã chñ nhiÖm bé m«n PhÉu thuËt bông -
BÖnh ViÖn 103
17. Ph¹m §¨ng Ninh. TS. Phã chñ nhiÖm bé m«n ChÊn th−¬ng chØnh h×nh
- BÖnh ViÖn 103
18. Nghiªm §×nh Phμn. PGS.TS Chñ nhiÖm bé m«n Ngo¹i d· chiÕn - BÖnh
ViÖn 103
19. NguyÔn §øc ThiÒng. TS. Chñ nhiÖm bé m«n G©y mª - BÖnh ViÖn 103
20. Ph¹m Vinh Quang. GS.TS. Phã chñ nhiÖm bé m«n PhÉu thuËt lång
ngùc - BÖnh ViÖn 103
21. Bïi Quang TuyÓn. PGS.TS. Chñ nhiÖm bé m«n PhÉu thuËt thÇn kinh -
BÖnh ViÖn 103
22. Vò Th¾ng. BS CKII Phã chñ nhiÖm bé m«n PhÉu thuËt tiÕt niÖu - BÖnh
ViÖn 103
23. NguyÔn V¨n Xuyªn. TS. Gi¸o vô bé m«n PhÉu thuËt bông - BÖnh ViÖn
103
- 5. 5
lÞch sö ph¸t triÓn ngo¹i khoa
Ph¹m Gia Kh¸nh
Ph¹m Vinh Quang
1. lÞch sö ngo¹i khoa
Ngo¹i khoa cã mét bÒ dÇy lÞch sö vμ sù ph¸t triÓn nh− ngμy nay lμ nhê sù
®ãng gãp to lín cña nhiÒu lÜnh vùc.
ë thêi tiÒn cæ, thuËt ng÷ "ngo¹i khoa" kh«ng chØ lμ c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu
trÞ bÖnh mμ cßn lμ c¸c biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn c¸c nghi lÔ (cóng quû thÇn, lÔ
siªu tho¸t) .
Vμo kho¶ng 4000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, ng−êi cæ ®¹i ®· biÕt c¸ch th¾t
vμ kh©u buéc, cÇm m¸u vÕt th−¬ng. Tõ 3000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, ng−êi Ai
CËp ®· biÕt sö dông nh÷ng lo¹i chØ ®−îc chÕ t¹o tõ ruét ®éng vËt ®Ó kh©u vÕt
th−¬ng vμ ch÷a gÉy x−¬ng, khoan sä ®Ó gi¶i tho¸t " thÇn kinh" cho ng−êi bÖnh.
Vμo thêi kú La M· cæ ®¹i, Hippocrate (ng−êi Hi L¹p, sinh n¨m thø 460
tr−íc c«ng nguyªn) ®· xuÊt b¶n h¬n 70 cuèn s¸ch y häc vÒ gÉy x−¬ng, sai khíp
vμ nh÷ng bÖnh cÇn ®iÒu trÞ ngo¹i khoa.
Trong thêi kú cña c¸c nÒn v¨n minh cæ ®¹i, Hippocrate ®· biÕt dïng n−íc
®un s«i ®Ó nguéi vμ r−îu ®Ó röa c¸c vÕt th−¬ng, cè ®Þnh æ gÉy ®Ó ch÷a g·y x−¬ng,
n¾n chØnh ®Ó ch÷a sai khíp, ¸p nhiÖt ®Ó ®èt c¸c bói trÜ vμ cÇm m¸u b»ng c¸c dïi
s¾t nung ®á, chÝch th¸o mñ ®Ó ®iÒu trÞ c¸c æ ¸p xe...Trong cuèn s¸ch " Corpus
Hippocratum", «ng ®· m« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm cña tho¸t vÞ, bÖnh loÐt d¹ dμy.
N¨m 1478, Aulus Cornelius Celsus - nhμ b¸ch khoa toμn th− ng−êi La M·
ë nöa ®Çu thÕ kû thø nhÊt tr−íc c«ng nguyªn ®· m« t¶ t×nh tr¹ng nhiÔm trïng víi
4 ®Æc ®iÓm: " s−ng, nãng, ®á, ®au”, vÒ mét sè ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa.
ë thêi kú nμy, nhμ danh y Hi L¹p Herophile ( sinh n¨m thø 320 tr−íc c«ng
nguyªn ) ®· tiÕn hμnh phÉu tÝch tö thi ®Ó nghiªn cøu vÒ gi¶i phÉu ng−êi.
Erasistrate ( sinh n¨m thø 310 tr−íc c«ng nguyªn) ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng
ph¸p ch÷a t¾c ruét vμ tho¸t vÞ nghÑt b»ng mæ bông. Clauduis Galen ( sinh vμo
n¨m thø 130 tr−íc c«ng nguyªn ) ®· biÕt luéc dông cô tr−íc khi sö dông cho
phÉu thuËt, sö dông chØ ®Ó th¾t m¹ch m¸u, ch÷a c¸c vÕt th−¬ng c¬, thÇn kinh,
m¹ch m¸u, gÉy x−¬ng, sai khíp vμ chÝch bá m¸u , mæ lîn, khØ, bß ®Ó nghiªn cøu
vÒ gi¶i phÉu.
A.C.Celsus ( nöa ®Çu cña c«ng nguyªn ) ®· biÕt c¸ch th¾t buéc m¹ch m¸u,
ch÷a vÕt th−¬ng bông, dïng b«ng vμ giÊm ®Ó ch÷a vÕt th−¬ng.
Hoa §μ ( sinh n¨m 190 sau c«ng nguyªn) ®· dïng bét g©y tª ®Ó mæ vÕt
th−¬ng, lÊy mòi tªn, mæ bông, khoan sä, thiÕn ho¹n...
MÆc dï ngo¹i khoa ®−îc t¸ch ra thμnh mét chuyªn ngμnh cña y häc tõ rÊt
sím ( kho¶ng 200 n¨m tr−íc c«ng nguyªn ) nh−ng kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®−îc
- 6. 6
trong suèt thêi kú trung cæ do sù thèng trÞ cña ®¹o gi¸o vμ do Gi¶i phÉu häc -
m«n khoa häc nÒn t¶ng cña ngo¹i khoa vÉn ch−a ph¸t triÓn.
Sù ph¸t minh ra thuèc sóng vμ nh÷ng cuéc chiÕn tranh triÒn miªn gi÷a
c¸c nhμ n−íc phong kiÕn cïng víi sù ph¸t triÓn cña chuyªn ngμnh Gi¶i phÉu ®·
t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ngo¹i khoa ph¸t triÓn.
M«n Gi¶i phÉu häc trong thêi kú nμy còng rÊt ph¸t triÓn nhê c¸c c«ng
tr×nh nghiªn cøu cña Leonard de Vinci (1452-1519), Andreas Vealius ( 1514-
1584), Andreas Vesalius (1514-1564), Gabriel Fallope (1523-1562) vμ c¸c
nghiªn cøu vÒ Sinh lý häc víi c¸c c«ng tr×nh vÒ tuÇn hoμn m¸u cña William
Harvey (1587-1657),vÒ tuÇn hoμn b¹ch huyÕt cña Gaspard Aselli (1581-
1626),Fean Pecquet(1622-1674) vÒ tÕ bμo vμ mao m¹ch cña Marcelo Malpighi
(1628-1694)
C¸c thÇy thuèc ngo¹i khoa lóc nμy ®· tËp hîp l¹i thμnh ph−êng, héi ®Ó
hμnh nghÒ. Trong nh÷ng thÕ kØ XIV,XV,XVI, nghÒ phÉu thuËt vÉn ch−a ®−îc x·
héi c«ng nhËn chÝnh thøc. PhÉu thuËt viªn chØ ®−îc coi nh− nh÷ng ng−êi thî c¹o
hμnh nghÒ chÝch bá m¸u, chÝch ¸p xe, nhæ r¨ng, r¹ch mæ tho¸t vÞ ..
Tõ n¨m 1540, nhê ®¹t ®−îc tho¶ thuËn vÒ ph¹m vi hμnh nghÒ mμ c¸c phÉu
thuËt viªn kh«ng ph¶i lμm nghÒ c¾t tãc vμ nh÷ng ng−êi thî c¾t tãc còng chØ ®−îc
phÐp ch÷a r¨ng. Ph¶i ®Õn nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû XVIII, chuyªn ngμnh
ngo¹i khoa míi chÝnh thøc ®−îc x· héi c«ng nhËn.
Vμo n¨m 1800, George III ®· c«ng nhËn tr−êng §¹i häc Ngo¹i khoa
Hoμng Gia ë Lu©n §«n.
ë n−íc Ph¸p, ngμy 12 th¸ng 12 n¨m 1731, vua Lui thø 15 ®· phª chuÈn
thμnh lËp Héi ngo¹i khoa. Ngμy 2 th¸ng 7 n¨m 1748, ViÖn Hμn l©m phÉu thuËt
cña nhμ vua Ph¸p ®−îc thμnh lËp. Ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o vÒ ngo¹i khoa ®−îc Pierre
Joseph Desault ( 1744-1795) x©y dùng.
Vμo nh÷ng thập kỷ sau của thế kỷ XIX, ngo¹i khoa ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn
vμ sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, lμm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn v−ît bËc cña ngo¹i khoa
trong thÕ kû XX.
Năm 1858, nh gi¶i phÉu bÖnh Rudolf Virchow ®· đưa ra lý thuyết về
bệnh lý tế b o. V o giữa thế kỷ XVIII , Morgagni tin r»ng: mọi bệnh ®Òu ph¸t
triÓn ë c¸c cơ quan của cơ thể. V o đầu thế kỷ XIX, phẫu thuật viªn người
Ph¸p Xavier Bichat ®· khẳng định: c¸c c¬ quan cña c¬ thÓ ®Òu ®−îc cÊu t¹o bëi
c¸c m«, giíi h¹n cuèi cïng cña c¸c qu¸ tr×nh bÖnh lý khu tró ë c¸c tÕ bμo.
ë n−íc ta, tõ thÕ kû XIV ®Õn thÕ kû thø XVIII, vμo c¸c thêi ®¹i nhμ Lý,
TrÇn, Lª ®· cã nh÷ng bμi thuèc y häc cæ truyÒn ch÷a gÉy x−¬ng, viªm tÊy phÇn
mÒm. TuÖ TÜnh, vÞ danh y ë thÕ kû thø XIV ®· dïng cao d¸n ®Ó ®iÒu trÞ c¸c vÕt
th−¬ng do dao chÐm, c¸c bμi thuèc ®Ó ch÷a báng, ®Ó trÞ dßi, bä t¹i vÕt th−¬ng, vÕt
báng. H¶i Th−îng L·n «ng (1720-1791) ®· cã nh÷ng bμi thuèc uèng, thuèc röa,
thuèc dïng t¹i chç ®Ó ®iÒu trÞ c¸c th−¬ng tÝch do bÞ ®¸nh, bÞ th−¬ng ( c¸c vÕt ®øt,
vÕt chÐm), c¸c vÕt báng.
- 7. 7
2. G©y mª vμ khö trïng
Tr−íc khi cã c¸c ph¸t minh vÒ tiÖt trïng, khö khuÈn, th× tØ lÖ c¸c vÕt
th−¬ng bÞ nhiÔm khuÈn vμ t×nh tr¹ng tö vong do nhiÔm khuÈn rÊt cao g©y ¶nh
h−ëng lín ®Õn kÕt qu¶ phÉu thuËt trong nhiÒu thÕ kû.
+ Vμo n¨m 1840, b¸c sü s¶n khoa ng−êi Hungari Ignaz Semmelweis vμ
Oliver Wendell ®· tiÕn hμnh khö trïng buång ®ì vμ m«i tr−êng xung quanh b»ng
v«i vμ khö trïng tay ng−êi ®ì ®Î b»ng dung dÞch clo.
+ ViÖc øng dông ph−¬ng ph¸p g©y mª trong phÉu thuËt vμo n¨m 1840
®−îc coi lμ ph¸t minh vÜ ®¹i nhÊt trong lÞch sö cña y häc.
Vμo n¨m 1842, b¸c sÜ Crawford W. Long (ng−êi Georgia) ®· sö dông
ph−¬ng ph¸p g©y mª ªte ®Ó c¾t bá nh÷ng khèi u nhá trªn da. N¨m 1947, J.Y.
Simpson ( ng−êi Anh) ®· sö dông cloroform ®Ó g©y mª vμ dïng cocain ®Ó g©y tª
tõ n¨m 1884. N¨m 1844, H.Wells ®· nghiªn cøu sö dông protoxydazot ®Ó g©y
mª. N¨m 1898, Augurt Bier ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p g©y tª tñy sèng. N¨m 1904,
Eichnom sö dông novocain ®Ó g©y tª t¹i chç.
ViÖc Jame Young Simpson c«ng bè ph−¬ng ph¸p g©y mª trong phÉu
thuËt ®· më ra mét kû nguyªn míi cho sù ph¸t triÓn cña ngo¹i khoa.
+ MÆc dï kÝnh lóp vμ kÝnh hiÓn vi ®· ®−îc Leuenhook (1632-1723) ph¸t
minh tõ nh÷ng thÕ kû tr−íc, nh−ng m·i tíi thÕ kû XIX míi cã nh÷ng ph¸t hiÖn
vÒ vi sinh vËt. N¨m 1864, nhμ khoa häc ng−êi ph¸p, Louis Pasteur ®· ph¸t triÓn lý
thuyÕt mÇm bÖnh vμ ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p dïng nhiÖt ®Ó tiÖt khuÈn.
+ Joseph Listera (sinh n¨m 1827 ë Essex) lμ ng−êi ®· cã c«ng ph¸t triÓn
vμ øng dông c¸c nguyªn lý khö trïng trong thùc hμnh ngo¹i khoa. Quy tr×nh khö
trïng b»ng c¸ch nhóng dông cô phÉu thuËt vμo dung dÞch axÝt carboxylic vμ xÞt
h¬i n−íc ®Ó khö trïng m«i tr−êng trong phßng mæ ®· ®−îc Lister c«ng bè vμo
n¨m 1867.
N¨m 1882, Robert Kock ®· ph©n lËp ®−îc trùc khuÈn lao.
Tõ n¨m 1881, ph−¬ng ph¸p khö khuÈn b»ng c¸c nåi h¬i víi ¸p suÊt cao ®·
®−îc ¸p dông kh¸ réng r·i. William Halsted ®· ®Ò xuÊt sö dông g¨ng tay cao su
dïng trong phÉu thuËt tõ n¨m 1890.
N¨m 1994, Jgnaz Phillip Smelwis (ng−êi Hunggary) ®· ®Ò xuÊt: cÇn röa
s¹ch bμn vμ ngãn tay b»ng dung dÞch clorua v«i tr−íc khi phÉu thuËt vμ giÆt
s¹ch c¸c ®å v¶i, dông cô ®−îc sö dông trong phÉu thuËt
3. phÉu thuËt bông.
LÞch sö ph¸t triÓn cña phÉu thuËt bông ®· cã tõ rÊt l©u. Tõ thêi kú cæ ®¹i,
Hippocrate ®· cã nh÷ng tμi liÖu m« t¶ chøng tho¸t vÞ, loÐt d¹ dμy, t¸ trμng. C¸c
danh y Hi L¹p kh¸c nh− Era sistrate - sinh n¨m thø 310 tr−íc c«ng nguyªn, ®·
biÕt mæ bông ch÷a t¾c ruét vμ tho¸t vÞ. A.C Celsus - thÕ kØ ®Çu cña c«ng nguyªn
®· m« t¶ c¸ch ch÷a vÕt th−¬ng bông. Hoa §μ ®· tiÕn hμnh mæ bông vμ thiÕn,
ho¹n.
- 8. 8
Vμo thế kỷ IX,c¸c phÉu thuËt c¾t bá ruét thõa viªm tr−íc khi vì,
phẫu thuật ®iÒu trÞ ung thư thực qu¶n vμ dạ dμy g©y tắc ruột cña Billroth, phẫu
thuật ®iÒu trÞ tho¸t vÞ bÑn c¶i tiÕn cña Bassini vμ Halsted ®· ®−îc giíi y häc thêi
kú nμy ®¸nh gi¸ cao.
4. PhÉu thuËt thÇn kinh .
Thế kỷ XIX ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn đặc biÖt cña Phẫu thuật thần kinh,
Phẫu thuật lång ngực vμ PhÉu thuËt cÊy ghÐp t¹ng.
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Harvey Cushing, Walter Dandy... ®· mở
ra một giai đoạn ph¸t triÓn mới cho chuyªn ngμnh Phẫu thuật thÇn kinh.
Phương ph¸p khoan sọ Trephin lμ một phÉu thuËt xuÊt hiÖn sím nhÊt trong
lÞch sö ph¸t triÓn ngo¹i khoa, cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña
chuyªn ngμnh PhÉu thuËt thÇn kinh. Khi míi xuÊt hiÖn, ph−¬ng ph¸p nμy chỉ
được dïng để điều trị chứng t©m thần, ®Ó lμm gi¶m ¸p lực néi sä trong chấn
thương sä n·o hoặc ®Ó điều trị chứng động kinh. Harvey lμ ng−êi ®· s¸ng chế ra
một lược đồ gióp cho c¸c b¸c sÜ g©y mª cã thÓ liªn tục thu thập ®−îc nh÷ng
th«ng tin về h« hÊp vμ huyết ¸p của bệnh nh©n. Vμi n¨m sau «ng ®· s¸ng chÕ ra
m¸y ®o huyÕt ¸p phôc vô cho c¸c phßng mæ. Tại bÖnh viÖn Johns Hopkins, «ng
®· s¸ng lập ra c¸c phßng phẫu thuật thùc hμnh ®Ó cã thÓ d¹y cho sinh viªn c¸c
ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt thùc nghiÖm hiÖn ®¹i trªn chã.
5. phÉu thuËt lång ngùc.
+ Trước khi kh©u thμnh c«ng vết thương tim vμo năm 1890, chuyªn
ngμnh PhÉu thuËt lång ngùc míi chØ thùc hiÖn ®−îc c¸c thñ thuËt dÉn l−u mñ,
m¸u mμng ngoμi tim. C¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa ®èi víi nh÷ng th−¬ng
tæn cña tim (chấn thương, bẩm sinh, tho¸i hãa, tæn th−¬ng sau nhiÔm trïng) ®·
được ®Ò cËp ®Õn kh¸ chi tiết trong c¸c cuốn s¸ch của Meade, Richardson v
Johnson.
Năm 1902, tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc nghiÖm trªn ®éng vËt, Lauder
Brunton cho r»ng: cã thể ®iÒu trÞ ®−îc c¸c bệnh van tim b»ng phẫu thuật. Cho
đến tận năm 1925, một đồng nghiệp của Lauder Brunton ở London lμ Henry
Souttar ®· thùc hiÖn thμnh c«ng phẫu thuËt nong van hai l¸ b»ng ngãn tay qua
®−êng tiÓu nhÜ tr¸i ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh hÑp lç van hai l¸ cho một c« g¸i 19 tuổi. Phẫu
thuật van tim b¾t ®Çu ph¸t triÓn m¹nh tõ năm 1940.
Năm 1928, Elliot Cutler and Claude Beck đã tổng kết 12 trường hợp
phẫu thuật van víi tỷ lệ tử vong lμ 83%.
C¸c thÝ nghiệm vÒ phẫu thuật tim được bắt đầu tõ những năm 1980. Năm
1882 M. H. Block- nhμ phẫu thuật người §ức đã th«ng b¸o vể c¸c d¹ng tổn
thương tim. «ng ®· kh©u thμnh c«ng vết thương tim trªn thỏ vμ kh¼ng định
ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt này có thể ¸p dụng trªn người.
- 9. 9
PhÉu thuËt thay van ®éng m¹ch chñ ®· ®−îc mét sè t¸c gi¶ tiÕn hμnh tõ
n¨m 1965.
Một trong nh÷ng người tiªn phong trong chuyªn ngμnh phẫu thuật tim lμ
Michael E. DeBakey. Năm 1934, «ng ®· ph¸t minh ra lo¹i bơm cuộn - ®¶m
nhiÖm chøc n¨ng c¬ häc cña tim trong m¸y tim - phæi nh©n t¹o, chÕ t¹o c¸c lo¹i
động mạch nh©n tạo. ¤ng lμ ng−êi ®Çu tiªn tiÕn hμnh c¸c phÉu thuËt ®iÒu trÞ
phång ®éng m¹ch chñ bông vμ ®éng m¹ch chñ ngùc, phÉu thuËt c¾t bá líp ¸o
trong cña ®éng m¹ch chñ, ®éng m¹ch c¶nh (năm 1953), lμ ng−êi ®Çu tiªn sö
dông c¸c ®o¹n tÜnh m¹ch n«ng lμm cÇu nèi ®Ó ®iÒu trÞ thμnh c«ng bÖnh t¾c ®éng
m¹ch vμnh (năm 1964).
Sù ra ®êi cña ph−¬ng ph¸p g©y mª néi khÝ qu¶n vμo năm 1910 ®· gi¶i
quyÕt ®−îc nh÷ng khã kh¨n vÒ kÜ thuËt mμ chuyªn ngμnh PhÉu thuËt lång ngùc
®· gÆp ph¶i trong suèt mét thêi gian dμi. MÆc dï John H. Gibbon ®· bắt đầu
nghiªn cøu vÒ m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ từ trước chiến tranh thÕ giíi lÇn thứ II,
cho đến tận nh÷ng năm cuối của thập kỷ 30, thÕ kû XX m¸y h« hÊp nh©n t¹o,
thiết bị h¹ nhiệt vμ tim phổi nh©n tạo míi ra ®êi.
Vμo nh÷ng n¨m đầu thập niªn 40, thÕ kû XX Blalock, Edwards A. Park
Helen Taussig, Edwards A. Park, Helen Taussig vμ Vivien Thomas ®· ph¸t triển
th nh c«ng phương ph¸p điều trị ngo¹i khoa tứ chứng Fallot.
+ S¬ l−îc lÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ:
N¨m 1812, LeGallois ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh kh¶ thi cña viÖc chÕ t¹o m¸y tuÇn
hoμn nh©n t¹o.
N¨m 1869, Ludwig vμ Schmidt ®· tiÕn hμnh nh÷ng thö nghiÖm vÒ kh¶ n¨ng
cung cÊp «xy nh©n t¹o cho m¸u.
N¨m 1882, Schraeder lμ ng−êi ®Çu tiªn ®· chÕ t¹o thμnh c«ng thiÕt bÞ cung
cÊp «xy cho m¸u trong hÖ thèng tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ (bubble oxygenator ).
N¨m 1885, Frey vμ Gruber ®· chÕ t¹o thμnh c«ng mμng läc «xy (film
oxygenator ) ®Çu tiªn.
N¨m 1916, McLean ®· t×m ra heparin cho phÐp m¸u cña c¬ thÓ cã thÓ
ch¶y qua hÖ thèng c¸c èng nh©n t¹o trong mét thêi gian dμi ( mμ kh«ng bÞ ®«ng
l¹i).
N¨m 1934, DeBakey ®· ph¸t minh ra lo¹i b¬m cuén (roller pump) dïng
®Ó b¬m m¸u, thay cho chøc n¨ng c¬ häc cña tim trong hÖ thèng tuÇn hoμn ngoμi
c¬ thÓ ( m¸y tim - phæi nh©n t¹o).
N¨m 1937, Gibbon ®· m« t¶ trong cuèn s¸ch “ LÞch sö ngo¹i khoa” mét
m¸y tim-phæi nh©n t¹o vμ th«ng b¸o vÒ mét tr−êng hîp mæ thùc nghiÖm trªn
®éng vËt víi m¸y tim-phæi nh©n t¹o ®Çu tiªn thμnh c«ng.
N¨m 1944, Kolff ®· ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p thÈm t¸ch m¸u b»ng “thËn
nh©n t¹o” (ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ ®Çu tiªn ®−îc øng
dông trªn ng−êi trong lÞch sö y häc).
N¨m 1953, Gibbon ®· mæ ®ãnglç th«ng liªn nhÜ thμnh c«ng cho mét bÖnh
nh©n n÷ 18 tuæi d−íi tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ.
- 10. 10
N¨m 1956, ca phÉu thuËt tim më ®Çu tiªn sö dông m¸y tim-phæi nh©n t¹o
®−îc thùc hiÖn thμnh c«ng ë §øc ( t¹i vïng Zenker thuéc thμnh phè Marburg).
N¨m 1965, Bramson ®· chÕ t¹o thμnh c«ng mμng läc «xy ®Çu tiªn.
N¨m 1968, Raffert vμ céng sù ®· m« t¶ lo¹i b¬m m¸u ly t©m dïng cho
m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ. N¨m 1994, toμn thÕ giíi ®· mæ ®−îc trªn 650.000
tr−êng hîp víi m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ ( trung b×nh mæ ®−îc gÇn 2000 tr−êng
hîp mçi ngμy).
6. phÉu thuËt m¹ch m¸u, VI PHÉU THUËT.
Sù ph¸t triÓn cña chuyªn ngμnh PhÉu thuËt m¹ch m¸u cã thÓ chia ra lμm
hai thêi kú: thêi kú th¾t m¹ch vμ thêi kú phÉu thuËt t¸i t¹o, phôc håi sù l−u th«ng
cña c¸c m¹ch m¸u.
6.1. Thêi kú th¾t m¹ch:
Tõ thêi kú ®Õ quèc La M·, thêi kú Phôc H−ng tíi gi÷a thÕ kû XX, phÉu
thuËt th¾t m¹ch m¸u vÉn lμ phÉu thuËt chÝnh, c¬ b¶n trong xö trÝ vÕt th−¬ng m¹ch
m¸u.
Tõ thêi kú Hippocrate, ng−êi ta ®· tiÕn hμnh th¾t buéc c¸c m¹ch m¸u vμ
c¾t côt ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh ho¹i th− c¸c chi thÓ t¹i vÞ trÝ mμ c¸c m¹ch m¸u bÞ t¾c ®Ó
tr¸nh biÕn chøng ch¶y m¸u.
Antyllus ®· ®Ò nghÞ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa phång ®éng m¹ch
b»ng ph−¬ng ph¸p th¾t m¹ch m¸u ë ®Çu trung t©m cña tói phång.
William Hunter ®· ®Ò nghÞ th¾t ®éng m¹ch ë ®Çu trung t©m cña tói phång
®Ó cÇm m¸u.
KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ c¸c vßng tuÇn hoμn chi thÓ vμ nh÷ng biÖn ph¸p c¶i
thiÖn tuÇn hoμn bªn cña V.N. Tonkov, V.A. Oppel, B.A. Dolgo - Saburov, Port,
Lerich... ®· gãp phÇn c¶i thiÖn kÕt qu¶ phÉu thuËt th¾t m¹ch m¸u.
6.2. Thêi kú phÉu thuËt t¸i t¹o, phôc håi sù l−u th«ng m¹ch m¸u:
N¨m 1759, Hallowel (n−íc Anh) ®· kh©u phôc håi thμnh c«ng tæn th−¬ng
mÆt bªn cña ®éng m¹ch c¸nh tay.
Carrel ®· ®Æt nÒn mãng cho chuyªn ngμnh PhÉu thuËt m¹ch m¸u vμo cuèi
thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX, ®Ò xuÊt 12 vÊn ®Ò chñ yÕu cÇn chó ý trong ®iÒu trÞ
th«ng ®éng - tÜnh m¹ch lμm c¬ së cho kü thuËt cÊy ghÐp tæ chøc c¬ quan sau
nμy. Nhê nh÷ng cèng hiÕn trong nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc nμy mμ Carrel ®· ®−îc
tÆng th−ëng gi¶i th−ëng Nobel vμo n¨m 1912.
N¨m 1879, nhμ phÉu thuËt ng−êi Nga lμ EKK ®· thùc hiÖn thμnh c«ng miÖng
nèi bªn - bªn hai m¹ch m¸u (tÜnh m¹ch chñ d−íi vμ tÜnh m¹ch cöa).
N¨m 1882, Schede ®· kh©u håi phôc thμnh c«ng mét tr−êng hîp r¸ch thμnh
bªn tÜnh m¹ch.
N¨m 1895, I. Ph. Sabanhiev ®· thùc hiÖn lÊy thö vËt t¾c ë ®éng m¹ch ®ïi
nh−ng kh«ng thμnh c«ng. M·i tíi n¨m 1911 t¹i Ph¸p, Labey míi tiÕn hμnh phÉu
thuËt lÊy bá vËt t¾c ë ®éng m¹ch ®ïi thμnh c«ng. Sau ®ã phÉu thuËt lo¹i bá t¾c
m¹ch ë ng· ba ®éng m¹ch chñ bông ®−îc Bauer thùc hiÖn thμnh c«ng t¹i Thôy
§iÓn.
- 11. 11
Sù ph¸t hiÖn ra heparin cña Mc Lean n¨m 1916 vμ sö dông nã vμo trong l©m
sμng ë cuèi nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX cïng víi kü thuËt chôp c¶n quang m¹ch
m¸u (C.A. Reiberg, 1924; Sicard vμ Foresetier, 1923; Dos Santos, 1925) vμ thμnh
c«ng trong lÜnh vùc g©y mª, tuÇn hoμn nh©n t¹o vμo nh÷ng n¨m 50 - 60 cña thÕ
kû XX lμ mét b−íc ph¸t triÓn nh¶y vät cña chuyªn ngμnh Ngo¹i khoa phôc håi
m¹ch m¸u.
Trong thêi kú ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø hai vμ nh÷ng n¨m ®Çu sau chiÕn
tranh, c¸c nhμ ngo¹i khoa tËp trung chñ yÕu vμo viÖc nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p
®iÒu trÞ ngo¹i khoa c¸c vÕt th−¬ng m¹ch m¸u vμ ph×nh m¹ch (B.V. Petrovski, A.P.
Krymov, G.G. Karavanov, A.I. arutynnov... ).
N¨m 1903, Matas ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ phång ®éng m¹ch (sau
nμy mang tªn «ng) b»ng c¸ch më tói phång vμ kh©u kÝn lç ®éng m¹ch tõ bªn
trong lßng tói phång.
N¨m 1906, Goyanes lμ ng−êi ®Çu tiªn ®· sö dông m¶nh ghÐp tÜnh m¹ch tù
th©n ®Ó thay thÕ mét tói phång ®éng m¹ch ë vïng khoeo.
Govans ( 1906 ) vμ Lexer (1907) ®· thay thÕ thμnh c«ng ®o¹n khuyÕt ®éng
m¹ch b»ng mét ®o¹n tÜnh m¹ch tù th©n .
N¨m 1916, Lexer ®· sö dông mét ®o¹n tÜnh m¹ch hiÓn ®Ó thay thÕ cho mét
tói phång ®éng m¹ch n¸ch sau chÊn th−¬ng.
Bernheim ®· sö dông tÜnh m¹ch tù th©n ®Ó thay thÕ thμnh c«ng hai tr−êng
hîp phång tÜnh m¹ch khoeo.
ViÖc sö dông c¸c thuèc c¶n quang ( nitrar iodua) tiªm vμo trong lßng ®éng
m¹ch ®· ®−îc Brooks ®Ò xuÊt tõ n¨m 1924.
N¨m 1927, Moniz vμ Santos ®· sö dông thuèc c¶n quang lo¹i thorium
dioxide b¬m vμo lßng ®éng m¹ch ®Ó chôp ®éng m¹ch n·o vμ ®éng m¹ch chñ.
Dos Santos (1947) ®· ®Ò nghÞ phÉu thuËt lo¹i bá nghÏn t¾c ®éng m¹ch,
Kunlin (1949) ®Ò xuÊt t¹o ®−êng l−u th«ng phô (cÇu nèi) (by - bass) b»ng tÜnh
m¹ch qua chç t¾c.
N¨m 1951, Dubost ®· c¾t bá thμnh c«ng mét ph×nh ®éng m¹ch chñ bông,
DeBakey vμ Bahnson ®· c¾t bá thμnh c«ng mét phång ®éng m¹ch chñ ngùc.
N¨m 1953, Gibbon ®· mæ thμnh c«ng c¸c phång ®éng m¹ch chñ bông vμ
®éng m¹ch chñ ngùc víi m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ
N¨m 1952,Voorhees vμ Blakemore ®· sö dông ®éng m¹ch nh©n t¹o
(Vinyon-N, Dacron vμ Gore-Tex. ) vμo thùc hμnh l©m sμng.
Tõ n¨m 1960, Jacolson vμ Suarez ®· tiÕn hμnh nh÷ng nghiªn cøu thùc
nghiÖm vÒ vi phÉu thuËt. Nhê sù hç trî cña kÝnh hiÓn vi phÉu thuËt, víi c¸c kim
kh©u cã kÝch th−íc tõ 50-60 micron ®−êng kÝnh vμ c¸c dông cô ®èt cÇm m¸u
l−ìng cùc, phÉu thuËt viªn cã thÓ nèi ®−îc c¸c m¹ch m¸u cã ®−êng kÝnh d−íi
2mm. Sù ph¸t triÓn cña vi phÉu thuËt ®· cho phÐp nèi m¹ch, nèi d©y thÇn kinh,
nèi c¸c ngãn ch©n, ngãn tay bÞ ®øt rêi, nèi m¹ch trong ghÐp c¸c m¹ch tù do gåm
- 12. 12
da vμ tæ chøc d−íi da cã bã m¹ch thÇn kinh nu«i d−ìng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho phÉu thuËt t¹o h×nh ph¸t triÓn.
Carrel ®· c«ng bố kỹ thuật kh©u nèi m¹ch m¸u của m×nh v o năm 1902,
khi «ng chưa đầy 30 tuổi. Víi kü thuËt kh©u nèi m¹ch m¸u đơn gi¶n nhưng v«
cïng hiệu qña nμy, «ng ®· ®o¹t gi¶i th−ëng Nobel vÒ Y häc vμo năm 1912.
N¨m 1965, Komatu vμ T©mi ®· kh©u nèi thμnh c«ng mét ngãn tay c¸i bÞ
c¾t ®øt hoμn toμn. J. Cobbelt ®· tiÕn hμnh chuyÓn mét ngãn ch©n lªn ®Ó thay thÕ
cho mét ngãn tay bÞ ®øt l×a thμnh c«ng vμo n¨m 1968.
7. ®iÖn ph©n, c©n b»ng dÞch thÓ, dinh d−ìng, ho¸ trÞ
liÖu, phÉu thuËt néi tiÕt vμ X quang.
Cho đến tận những năm 1850, nhê kÕt qu¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu của
Claude Bernard, vai trß của m¸u v c¸c dÞch thÓ trong cơ thể míi ®−îc hiÓu biÕt
mét c¸ch ®Çy ®ñ. ¤ng l người đầu tiªn sử dụng từ “milieu” để chØ t×nh tr¹ng
néi m«i cña c¬ thÓ vμ chØ ra ®−îc nh÷ng tiªu chuÈn vÒ sinh lý häc cho phÐp c¸c
c¬ quan cã thÓ tồn tại một c¸ch độc lập.
Trong thế kỷ XX, Walter Cannon lμ người d· ®−a ra luËn thuyÕt vÒ ổn
định nội mô vμ Henderson lμ ng−êi ®· ®−a ra lÝ thuyÕt vÒ c¬ chÕ c©n b»ng acid-
base trong c¬ thÓ.
Năm 1952 gi¸o sư ngo¹i khoa Moseley ®· xuất bản cuốn s¸ch vÒ phản
ừng trao đổi chất, vÒ hiệu quả vμ tÇm quan träng cña viÖc duy tr× qóa tr×nh trao
đổi chất đối với bệnh nh©n sau phẫu thuật.
Jonathan Rhoads, Stanley Dudrick lμ nh÷ng ng−êi tiªn phong nghiªn cøu
c¸c vÊn ®Ò vÒ dinh dưỡng đối với c¸c bệnh nh©n phẫu thuật, đưa ra kh¸i niÖm
tổng thể về ph−¬ng ph¸p nu«i d−ìng ngoμi đường tiªu ho¸.
Năm 1940, Charles Huggins ®· cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ vai trß của c¸c
tuyến nội tiết trong bệnh học cũng như ảnh hưởng của nã đối với c¸c bệnh ung
th−. «ng ®· ®o¹t giải Nobel y học năm 1966 nhê c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vai
trß cña c¸c thuèc kh¸ng androgen, estrogen, phÉu thuËt c¾t bá tinh hoμn ®èi víi
viÖc ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña ung th− tiÒn liÖt tuyÕn.
Năm 1921, Alexander Fleming đã m« tả vμ t¸ch chiÕt thμnh c«ng lo¹i
men ph©n giải. Năm 1928, Fleming nhận thấy cã một loại nÊm mốc (penicillin) ë
kh«ng khÝ trong phßng thÝ nghiệm cã kh¶ n¨ng ngăn cản sự ph¸t triển của vi
khuẩn. Tõ khi Fleming ph¸t hiện ra nÊm penicillin, m·i tíi n¨m 1935, Gerhard
Domagk míi tr−ng bÇy lo¹i nÊm nμy cïng với c¸c chất diÖt khuẩn kh¸c vμ tíi
tËn n¨m 1940 th× ngμnh D−îc phÈm Mü míi chÕ t¹o thμnh c«ng thuèc penicillin
vμ ®−a vμo thÞ tr−êng sö dông nh− lμ mét s¶n phÈm th−¬ng m¹i.
Sù kiÖn Rântgen t×nh cê ph¸t hiÖn ra tia X vμo năm 1895 lμ mét ph¸t
minh quan träng, cã mét ý nghÜa rÊt lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña y häc. Walter
B. Cannon (1901) ®· sö dông tia X ®Ó nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh hấp thụ thức ăn.
8. PhÉu thuËt néi soi .
LÞch sö ph¸t triÓn cña phÉu thuËt néi soi cã thÓ chia ra 3 giai ®o¹n:
- 13. 13
8.1. Thêi kú sö dông nguån s¸ng tù nhiªn ( tõ thêi Hippocrate ®Õn n¨m
1805):
Ngay tõ nh÷ng ngμy ®Çu cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, ng−êi ta ®· biÕt sö
dông c¸c lo¹i èng kh¸c nhau trong thùc hμnh y häc. Thñ thuËt thôt th¸o vμ dïng
c¸c lo¹i èng th«ng ®Ó ®−a c¸c chÊt dinh d−ìng vμo c¬ thÓ ®· ®−îc tiÕn hμnh tõ
thêi kú cæ x−a ë Ai CËp, Hi L¹p, vμ La M· cæ ®¹i.
Hipocrate ®· m« t¶ ph−¬ng ph¸p th¨m kh¸m néi soi trùc trμng, ©m ®¹o, cæ
tö cung, tai, mòi tõ nh÷ng n¨m 460-357 tr−íc c«ng nguyªn. Ngay tõ nh÷ng ngμy
®Çu tiªn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, ng−êi ta ®· biÕt sö dông nguån s¸ng tù
nhiªn ®Ó chiÕu s¸ng c¸c khoang n»m s©u trong c¬ thÓ .
8.2. Thêi kú sö dông ¸nh s¸ng ph¶n x¹ tù nhiªn hoÆc sö dông nguån
s¸ng nh©n t¹o ( tõ 1805-1957):
+ Giai ®o¹n 1: hÖ thèng èng më (1805-1879).
Vμo n¨m 1805, Phillipe Bozzini t¹o ra dông cô soi bμng quang, trùc trμng
víi sö dông nguån ¸nh s¸ng tõ mét ngän nÕn ®−îc ph¶n chiÕu qua mét hÖ thèng
g−¬ng.
Atoni J. Desormeaux ®· chÕ t¹o lo¹i èng néi soi d¹ dμy vμ bμng quang, ©m
®¹o vμ tö cung sö dông nguån s¸ng tõ mét ngän ®Ìn vμ mét thÊu kÝnh ®Ó héi tô
¸nh s¸ng. Bevan ®· sö dông èng soi thùc qu¶n ®Ó lÊy dÞ vËt thùc qu¶n tõ n¨m
1868.
N¨m 1869, Pantaleoni ®· soi tö cung vμ ®èt polip b»ng dung dÞch nitrat
b¹c thμnh c«ng cho mét phô n÷ 60 tuæi.
N¨m 1874, Stain ®· c¶i biªn mét chiÕc m¸y chôp ¶nh ®Ó chÕ t¹o ra lo¹i
èng soi cã kh¶ n¨ng chôp ¶nh c¸c tæn th−¬ng gi¶i phÉu bÖnh cña bμng quang.
N¨m 1867, Bruck lμ ng−êi ®Çu tiªn ph¸t minh ra lo¹i èng soi sö dông
nguån s¸ng ph¸t ra tõ nh÷ng sîi b¹ch kim nèi víi nguån ®iÖn ®Æt ë trªn ®Çu.
+ Giai ®o¹n 2: sö dông èng soi cøng (1879-1936).
N¨m 1879, Max Nitze ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i èng néi soi bμng quang
sö dông hÖ thèng c¸c l¨ng kÝnh vμ nguån ¸nh s¸ng ph¸t ra tõ nh÷ng sîi b¹ch
kim ®Æt ë trªn ®Çu.
N¨m 1880, Edison ®· l¾p mét bãng ®Ìn vμo ®Çu ngo¹i vi cña èng néi soi
bμng quang vμ thiÕt kÕ mét r·nh riªng trong lßng cña èng néi soi dμnh cho phÉu
thuËt.
N¨m 1889, Boisseau du Rocher ®· chÕ t¹o thμnh c«ng phÇn l¨ng kÝnh g¾n
vá ë ®Çu èng néi soi .
N¨m 1881, Mikulicz sö dông mét lo¹i bãng ®Ìn nhá lμm nguån s¸ng ®Ó
soi d¹ dμy.
N¨m 1898, Killian ®· soi phÕ qu¶n thμnh c«ng nhê bè trÝ hÖ thèng nguån
s¸ng trªn ®Çu qua mét chiÕc g−¬ng ph¶n chiÕu.
+ Giai ®o¹n 3: sö dông èng soi nöa mÒm (1936-1957).
ViÖc ph¸t minh ra lo¹i èng néi soi nöa mÒm ®· cho phÐp ®−a ®−îc èng
néi soi qua nh÷ng chç uèn cong, gÊp khóc cña c¸c c¬ quan néi t¹ng.
- 14. 14
N¨m 1881, Johann Von Mickulicz ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i èng soi nöa
mÒm cho phÐp uèn cong èng kho¶ng 30 ®é so víi ®o¹n d−íi cña èng.
N¨m 1936, Wolf vμ Schindler ®· chÕ t¹o thμnh c«ng èng soi d¹ dμy nöa
mÒm cã chiÒu dμi 77mm, ®−êng kÝnh 12mm vμ 48 kÝnh lóp lång vμo nhau.
N¨m 1952, Rudolph Schindler ®· cho ra ®êi lo¹i èng soi nöa mÒm míi
dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vÒ quang häc cña Lange tõ n¨m 1917.
+ Giai ®o¹n 4: sö dông èng soi mÒm (1957 ®Õn nay).
N¨m 1898, Lange vμ Meltzing ®· chÕ t¹o thμnh c«ng èng soi d¹ dμy mÒm
cã g¾n m¸y quay phim vμ c«ng bè kÕt qu¶ soi d¹ dμy b»ng lo¹i èng nμy trªn 15
bÖnh nh©n. Mét phiªn b¶n hiÖn ®¹i h¬n cña lo¹i èng soi d¹ dμy mÒm cã quay
phim d¹ dμy ®· ®−îc ph¸t triÓn vμ c«ng bè sau ®ã 62 n¨m.
Basil Hirschowitz, C Wilbur vμ Peters Lawrence Curtis ®· chÕ t¹o thμnh
c«ng èng soi d¹ dμy èng mÒm sö dông c¸c sîi thñy tinh, cã nh÷ng lç quan s¸t ë
thμnh bªn cña èng néi soi vμ sö dông bãng ®Ìn ë ®Çu ngo¹i vi lμm nguån s¸ng .
N¨m 1930, Heinrich Lamm ®· chÕ t¹o ®−îc nh÷ng sîi thñy tinh m¶nh cã
thÓ gÊp khóc, uèn cong mμ vÉn kh«ng lμm gi¶m kh¶ n¨ng dÉn truyÒn ¸nh s¸ng.
Cã hai lo¹i bã sîi thñy tinh: lo¹i bã sîi thñy tinh ®−îc t¹o ra bëi c¸c sîi thñy tinh
®éc lËp, cã tØ träng kh¸c nhau, rêi r¹c, chÊt l−îng truyÒn ¸nh s¸ng cña lo¹i nμy
kh¸ thÊp. Lo¹i c¸c sîi thñy tinh dÝnh liÒn nhau, cã kÕt cÊu gièng hÖt nhau cã chÊt
l−îng cao h¬n vμ cho phÐp truyÒn ¸nh s¸ng tèt h¬n, cho c¸c h×nh ¶nh trung thùc
vμ râ nÐt h¬n.
N¨m 1933, Hischowitz ®· chÕ t¹o thμnh c«ng èng néi soi d¹ dμy - t¸ trμng
®Çu tiªn sö dông c¸c bã sîi thñy tinh ®Ó dÉn truyÒn ¸nh s¸ng.
N¨m 1962, Hischowitz ®· th«ng b¸o vÒ kinh nghiÖm cña m×nh trong soi
d¹ dμy- t¸ trμng b»ng lo¹i èng soi nãi trªn ë 500 bÖnh nh©n.
+ Giai ®o¹n øng dông néi soi hiÖn ®¹i trong chÈn ®o¸n vμ ®iÒu trÞ bÖnh.
Th¸ng 2 n¨m 1957, Hischowitz, Peter vμ Curtiss ®· sö dông lo¹i èng soi
d¹ dμy tù t¹o ®Ó soi thμnh c«ng cho vî cña mét sinh viªn nha khoa bÞ loÐt hμnh t¸
trμng.
N¨m 1961, Hischowitz ®· c«ng bè trªn tê b¸o Lancet vÒ nh÷ng kÕt qu¶
th¨m kh¸m néi soi d¹ dμy vμ mám t¸ trμng.
Ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n néi soi kÕt hîp víi siªu ©m ®· cho phÐp më réng
h¬n kh¶ n¨ng chÈn ®o¸n cña ph−¬ng ph¸p néi soi èng mÒm.
N¨m 1980, t¹i Héi nghÞ néi soi tiªu ho¸ lÇn thø t− tæ chøc cña ch©u ©u ë
Hamburg, Strohm vμ Classen ®· th«ng b¸o kÕt qu¶ sö dông èng néi soi mÒm kÕt
hîp víi siªu ©m kiÓu xuyªn t©m. Ph−¬ng ph¸p néi soi kÕt hîp víi siªu ©m ®· gãp
phÇn quan träng trong chÈn ®o¸n c¸c khèi u h¹ niªm m¹c d¹ dμy, ph¸t hiÖn ®é
s©u mμ khèi u ®· th©m nhiÔm tíi, ph¸t hiÖn nh÷ng di c¨n ung th− vμo tæ chøc
h¹ch b¹ch huyÕt ë xung quanh, ph¸t hiÖn nh÷ng khèi u cã kÝch th−íc nhá cña tôy
t¹ng cã ®−êng kÝnh < 2cm vμ kiÓm tra ®−êng mËt, tói mËt, thuú tr¸i, thïy ph¶i
cña gan.
- 15. 15
Ngoμi kh¶ n¨ng ®Ó chÈn ®o¸n, ph−¬ng ph¸p néi soi cßn cã kh¶ n¨ng ®iÒu
trÞ mét sè bÖnh nh− ch¶y m¸u ®−êng tiªu ho¸ trªn (tiªm ªphedrin, kÑp cÇm m¸u
b»ng c¸c clip, g©y dÝnh tæ chøc b»ng polimer, ®èt cÇm m¸u b»ng c¸c ®Çu ®èt ®iÖn
®¬n vμ l−ìng cùc, buéc cÇm m¸u b»ng c¸c lo¹i chØ chun gi·n, sö dông ®Çu ®èt
®iÖn, sö dông liÖu ph¸p g©y x¬, lμm ®«ng ®Æc m¹ch m¸u b»ng siªu ©m).
N¨m 1939, Crafoord, Frenckner ®· m« t¶ ph−¬ng ph¸p sö dông cån etanol
98%, dung dÞch muèi natri, thrombin, dextrose, ªphed-rin, adrenalin, dung dÞch
epinephrin ®Ëm ®Æc ®Ó cÇm m¸u c¸c tÜnh m¹ch thùc qu¶n bÞ gi·n vì qua néi soi.
N¨m 1964, Gensic vμ Labuda ®· chÕ t¹o vμ øng dông thμnh c«ng trong néi
soi lo¹i laser - agon, hång ngäc, nh«m, ytri (Nd-YAG).
N¨m 1983, Fruhmorgan ®· øng dông lo¹i laser vμo néi soi thμnh c«ng.
N¨m 1976, Tytgat ®· ®−a ®−îc èng néi soi qua chç hÑp cña ®o¹n thùc
qu¶n- t©m vÞ do bÞ mét khèi ung th− chÌn Ðp.
N¨m 1980, Gauderer ®· m« t¶ kü thuËt néi soi d¹ dμy qua da (PEG). Bèn
n¨m sau, Ponsky vμ Aszodi ®· tiÕn hμnh tr−êng hîp më d¹ dμy vμ më tiÓu trμng
b»ng ph−¬ng ph¸p néi soi qua da ®Çu tiªn.
Tr−êng hîp mæ c¾t tói mËt néi soi ®Çu tiªn ®−îc tiÕn hμnh vμo n¨m 1898.
N¨m 1970, Oi ®· tiÕn hμnh soi ®−êng mËt néi soi ng−îc dßng thμnh c«ng,
më ®Çu cho mét thêi kú ®iÒu trÞ sái ®−êng mËt b»ng ph−¬ng ph¸p néi soi.
N¨m 1974, Classen vμ Demling vμ Kawai ®· tiÕn hμnh lÊy sái ®−êng mËt
vμ c¾t c¸c khèi u nhó ®−êng mËt thμnh c«ng.
PhÉu thuËt néi soi æ bông tr¶i qua 3 thêi kú: néi soi æ bông chÈn ®o¸n,
néi soi æ bông ®iÒu trÞ vμ néi soi æ bông hiÖn ®¹i cã sö dông m¸y vi tÝnh vμ mμn
h×nh.
- Thêi kú néi soi æ bông chÈn ®o¸n:
N¨m 1901, Georg Kelling ®· m« t¶ kü thuËt soi d¹ dμy vμ thùc qu¶n b»ng
èng soi bμng quang (do Nitze vμ Leiter thiÕt kÕ) ®−a qua mét trocar.
N¨m 1902, Fielder ®· b¬m khÝ ®· ®−îc läc vμo æ bông tr−íc khi soi
( Koelioskopie) .
N¨m 1901, Jacobaeus c«ng bè vÒ kü thuËt soi æ bông b»ng èng soi bμng
quang kh«ng b¬m khÝ æ bông.
N¨m 1901, Von Ott ë St. Detersburg ®· miªu t¶ kü thuËt soi æ bông cho
mét phô n÷ cã thai b»ng èng soi “culdoscopic” (kü thuËt “ Ventroscopy”).
N¨m 1911, Jacobaeus ®· c«ng bè kÕt qu¶ néi soi æ bông trªn 115 tr−êng
hîp, trong ®ã chØ cã mét tr−êng hîp bÞ biÕn chøng ch¶y m¸u nÆng; Kelling miªu
t¶ bÒ ngoμi cña gan, c¸c khèi u vμ bÖnh lao trªn 45 tr−êng hîp néi soi æ bông .
N¨m 1911, Bernkeim (ng−êi Mü) m« t¶ ph−¬ng ph¸p néi soi æ bông
b»ng èng néi soi trùc trμng ®−a xuyªn qua mét vÕt r¹ch nhá ë th−îng vÞ vμo s©u
12mm dïng g−¬ng soi tai-mòi-häng ®Ó kiÓm tra mÆt tr−íc d¹ dμy, gan vμ c¬
hoμnh .
N¨m 1912, Nordentoft ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i trocar cã g¾n ®Ìn néi
soi. Korbsch (1921), Goetze( 1921) vμ Unverricht (1923) ®· giíi thiÖu lo¹i kim
- 16. 16
chuyªn dông ®Ó b¬m khÝ khoang æ bông vμ m¸y b¬m khÝ vμo khoang æ bông. C¸c
dông cô nμy cho phÐp më réng tÇm quan s¸t ¶nh qua néi soi.
N¨m 1920, orndoff (ng−êi Mü) ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i trocar cã ®Çu
h×nh chãp s¾c nhän cã thÓ dÔ dμng chäc qua thμnh bông.
N¨m 1924, Zollikoffer ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i van g¾n vμo vá cña
trocar cã t¸c dông tù ®éng ng¨n kh«ng cho khÝ tho¸t ra ngoμi sau khi b¬m khÝ
carbon dioxide vμo khoang æ bông.
Kalk (ng−êi §øc) ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i èng néi soi cã lç bªn cho
phÐp quan s¸t tæn th−¬ng ë mét gãc kho¶ng 450
-500
so víi trôc däc, thiÕt kÕ dông
cô sinh thiÕt trong qu¸ tr×nh néi soi æ bông, lμ ng−êi ®Ò xuÊt vμ ñng hé kü thuËt
chäc hai lç trong néi soi æ bông.
N¨m 1938, Veress (ng−êi Hugari) ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i kim cã bé
phËn g¹t ë bªn trong lμm thay ®æi h−íng cña l−ìi c¾t t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc c¾t
sinh thiÕt nhanh gän, vμ mét lo¹i kim b¬m khÝ khoang æ bông an toμn .
N¨m 1946, Decker ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p thay ®æi vÞ trÝ ®−a èng néi soi
vμo khoang æ bông ®Ó lμm gi¶m thiÓu c¸c biÕn chøng tæn th−¬ng ruét vμ m¹ch
m¸u.
- Thêi kú néi soi æ bông phÉu thuËt (1933-1987) :
N¨m 1933, Fervers lÇn ®Çu tiªn ®· m« t¶ kü thuËt mæ bông qua èng néi
soi cã g¾n nh÷ng thiÕt bÞ sinh thiÕt vμ ®èt cÇm m¸u, sö dông khÝ dioxit carbon ®Ó
b¬m vμo khoang æ bông.
N¨m 1934, Jhon Ruddock ®· chÕ t¹o thμnh c«ng vμ ®−a vμo sö dông hÖ
thèng vËt kÝnh chuyªn dông, lo¹i k×m sinh thiÕt vμ dông cô ®èt ®iÖn .
N¨m 1936, Boesch (§øc) ®· tiÕn hμnh phÉu thuËt néi soi sö dông dao ®iÖn
®¬n cùc ®Ó c¾t vßi dÉn trøng g©y triÖt s¶n, Andreson (Mü) ®· sö dông nhiÖt lμm
®«ng ®Æc vßi dÉn trøng ®Ó triÖt s¶n.
N¨m 1937, Hope ®· sö dông néi soi æ công ®Ó chÈn ®o¸n vμ phÉu thuËt
cÊp cøu chöa ngoμi tö cung.
N¨m 1941, Power vμ Barnes (Mü) ®· sö dông dao ®iÖn ®¬n cùc c¾t vßi
trøng thμnh c«ng.
N¨m 1942, Donaldson vμ Colleagues (Mü) ®· treo tö cung thμnh c«ng
b»ng phÉu thuËt néi soi.
Palmer(1962), Frangeheim (1963) ®· sö dông ®iÖn ®«ng ®Ó thùc hiÖn triÖt
s¶n qua néi soi.
N¨m 1952, Hopkins (nhμ vËt lý ng−êi Anh) ®· ph¸t minh ra hÖ thèng thÊu
kÝnh d¹ng que cho phÐp truyÒn n¨ng l−îng ¸nh s¸ng lªn gÊp ®«i, h×nh ¶nh râ nÐt,
trung thùc.
N¨m 1966, Wittmoser ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i dao ®iÖn dïng trong qu¸
tr×nh néi soi .
Corson(1973) , Rioux vμ Cloutier ( 1974), Frangcheim (1972) ®· sö dông
®iÖn ®Ó cÇm m¸u trong phÉu thuËt néi soi.
- 17. 17
N¨m 1944, Palmer ®· chÕ t¹o thμnh c«ng dông cô b¬m khÝ tù ®éng cã thÓ
theo dâi ¸p lùc æ bông
N¨m 1969, Semm ®· chÕ t¹o thμnh c«ng dông cô c¾t tæ chøc thμnh tõng
m¶nh, dông cô ng¨n c¶n sù thÊt tho¸t khÝ CO2 ®−îc b¬m vμo khoang æ bông,
kü thuËt th¾t buéc chØ trong phÉu thuËt néi soi, thiÕt bÞ t−íi röa, hót, lo¹i kÐo nhá,
dông cô g¾n clÝp, kÑp h×nh thoi.
N¨m 1982, Semm ®· chÕ t¹o thμnh c«ng c¸c dông cô kh©u vi phÉu néi soi
®iÒu trÞ chöa ngoμi tö cung, triÖt s¶n , c¾t vßi trøng, c¾t buång trøng , t¸ch dÝnh
vßi buång trøng, t¸ch tua loa vßi trøng, thiÕt bÞ g©y dÝnh m¹c nèi, thiÕt bÞ kh©u
ruét, thiÕt bÞ cÇm m¸u néi m¹c tö cung, sinh thiÕt khèi u, t¸i t¹o vμ t¹o h×nh sau
thñng tö cung vμ c¾t bá ruét thõa néi soi.
N¨m 1970, Steptoe vμ Edwards lÇn ®Çu tiªn ®· lÊy ®−îc no·n bμo ®Ó thô
tinh trong èng nghiÖm b»ng phÉu thuËt néi soi.
N¨m 1972, Hulka ®· tiÕn hμnh triÖt s¶n b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ häc sö
dông c¸c chÝp cã thÓ co gi·n ®−îc.
N¨m 1978, Hasson ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt néi soi æ bông më.
Nh÷ng øng dông cña laser CO2 trong ph¸t triÓn c¸c dông cô ®iÖn ®«ng
l−ìng cùc ®èi víi phÉu thuËt néi soi ®· ®−îc Maurice Bruhat, James Daniell øng
dông thμnh c«ng vμo thùc hμnh l©m sμng ®Ó c¾t bá c¸c khèi u n»m s©u trong
niªm m¹c tö cung, ®iÒu trÞ chöa ngoμi tö cung , t¸ch dÝnh, r¹ch th¸o dÞch vßi tö
cung, r¹ch vμ hót c¸c nang cña buång trøng (héi chøng Stein-Leventhal), lμm tiªu
c¸c d©y ch»ng tö cung ®iÒu trÞ chøng ®au do kinh nguyÖt.
Hope (1937) ®· c«ng bè nh÷ng tμi liÖu ®Çu tiªn vÒ viÖc sö dông néi soi æ
bông ®Ó chÈn ®o¸n ph©n biÖt chöa ngoμi tö cung. Anderson (1937) ®· sö dông ®èt
®iÖn ®Ó triÖt s¶n. Power vμ Barnes (1941) ®· tr×nh bμy kü thuËt ®èt qua èng néi
soi ®Ó triÖt s¶n. Palmer (1947) ®· sö dông ph−¬ng ph¸p néi soi ®Ó chÈn ®o¸n
nguyªn nh©n chøng v« sinh ë phô n÷ vμ chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i kÑp sinh thiÕt
khoan ®Ó sinh thiÕt buång trøng. Frangenheim (1959) ®· c¶i tiÕn thμnh c«ng dông
cô quang häc sö dông trong phÉu thuËt néi soi æ bong. Kalk (1929) ®· chÕ t¹o
thμnh c«ng hÖ thèng thÊu kÝnh chÕch tr−íc 135 ®é vμ ®Ò xuÊt sö dông lç chäc thø
2 ®Ó sinh thiÕt gan. Ruddock (1934) ph¸t triÓn lç chäc ®¬n ®Ó soi mμng bông
phÉu thuËt vμ c¸c dông cô sinh thiÕt trong qu¸ tr×nh néi soi.
N¨m 1970, viÖc ¸p dông néi soi ®Ó sinh thiÕt gan, nghiªn cøu c¸c rèi lo¹n
cña gan vμ ®−êng mËt, xö trÝ cÊp cøu bông ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ nh− Kalk,
Wanhagat, Beck vμ Hemming ë §øc; Berci, Gaisford vμ Boyce ë Mü; Cuschieri ë
Anh vμ B¾c Ailen triÓn khai kh¸ réng r·i.
Pergola, Etienne, Delavierre (Ph¸p), Canossi, Spinelli, Sotnikovet,
Berezov, Nikora (URRS), Cuschieri, Gross(Anh vμ B¾c Ailen), Devita, Gaisford;
Sugarbaker ( Mü) lμ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn tiÕn hμnh mæ néi soi ®iÒu trÞ mét sè
bÖnh ung th−.
N¨m 1986 , Warshaw, Tepper vμ Shipley ®· sö dông phÉu thuËt néi soi ®Ó
®iÒu trÞ ung th− tôy t¹ng víi tØ lÖ chÝnh x¸c trªn 93%.
- 18. 18
N¨m 1979, Frimberger ( §øc) ®· tiÕn hμnh phÉu thuËt c¾t tói mËt vμ lÊy
sái tói mËt b»ng ph−¬ng ph¸p néi soi. N¨m 1983 Lukichev vμ Colleagues ®· mæ
c¾t tói mËt néi soi ®iÒu trÞ viªm tói mËt cÊp .
- Thêi kú phÉu thuËt néi soi hiÖn ®¹i cã sö dông tin häc vμ mμn h×nh v« tuyÕn
(1987 ®Õn nay):
Sù xuÊt hiÖn lo¹i chÝp m¸y tÝnh quay phim truyÒn h×nh g¾n víi èng néi soi vμo
n¨m 1986 ®· më ra kû nguyªn míi cho sù ph¸t triÓn cña phÉu thuËt néi soi d−íi
h−íng dÉn cña video.
N¨m 1987, Mouret (Lyon-Ph¸p) ®· phÉu thuËt c¾t tói mËt néi soi sau khi béc
lé r·nh ngang cña gan vμ ®¸y tói mËt.
N¨m 1988, Dubois vμ Mouret ®· tiÕn hμnh phÉu thuËt néi soi c¾t tói mËt
thμnh c«ng.
C¸c phÉu thuËt néi soi kh¸c còng ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trªn thÕ giíi thùc
hiÖn: c¾t thùc qu¶n (Buess ,1989), c¾t d©y X chän läc cao (Dubois, 1989), c¾t
th©n d©y X (Kakhouda vμ Mouret, 1990), c¾t mμng phæi, néi soi lång ngùc ®Ó
më c¬ thùc qu¶n (Cuschieri , 1990), më c¬ tim b»ng ®−êng bông (Cuschieri,
1991), c¾t d¹ dμy b¸n phÇn (Goh,1992), c¾t d¹ dμy-ruét, c¾t bá l¸ch , soi èng mËt
chñ vμ lÊy sái èng mËt chñ qua da , t¹o vμnh hËu m«n gi¶ , t¹o tÊm bäc trong
tho¸t vÞ ...
PhÉu thuËt néi soi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ph¸t triÓn hÕt søc nhanh
chãng vμ chiÕm lÜnh rÊt nhiÒu chuyªn khoa kh¸c nhau.
9. CÊy ghÐp c¬ quan.
PhÉu thuËt cấy ghÐp c¬ quan ®· cã từ rất l©u. Tõ thêi xa x−a, nh÷ng
người Hindus cổ đ· biÕt sö dông da vïng m«ng để phÉu thuËt chỉnh sửa mũi vμ
tai. Vμo n¨m 700 tr−íc c«ng nguyªn, ng−êi Ên ®é ®· sö dông v¹t da chuyÓn tõ
vïng tr¸n hoÆc vïng m¸ phôc vô cho c¸c phÉu thuËt t¹o h×nh mòi ( phÉu thuËt t¹o
h×nh mòi “kiÓu Ên §é”)
CÊy ghÐp da lμ mét mèc quan träng trong lịch sử ph¸t triÓn cña phẫu thuật
cÊy ghÐp c¬ quan. Những nghiªn cứu vμ ph¸t hiện trong lĩnh vực cấy ghÐp tế bμo
vμ cÊy ghÐp m« dÞ lo¹i lμ nền tảng cho sự ph¸t triển của y häc vμ phẫu thuật học
trong thế kỷ XX. (Trong thÕ kû IX, loμi ng−êi ®· ghÐp cμnh vμ ghÐp ph«i thμnh
c«ng).
Ross G. Harrison ®· b¾t ®Çu nghiªn cøu cấy ghÐp m« tõ nh÷ng thập kỷ
đầu tiªn của thế kỷ XIX. ¤ng lμ ng−êi ®· ®−a ra những nguyªn tắc c¬ bản trong
cấy ghÐp m« hiện đại mμ ngμy nay vÉn ®−îc sử dụng hết sức rộng r·i.
Harrison cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu về sự ph¸t triển của c¸c tế bμo
thÇn kinh, về phương ph¸p sinh trưëng tế bμo độc lập, lμ ng−êi s¸ng chÕ ra nh÷ng
dông cô quan s¸t trực tiếp sự ph¸t triển của m« thần kinh ph«i thai ếch.
Sau nh÷ng thμnh c«ng trong nu«i cÊy m« thùc nghiÖm vμ nu«i cÊy c¬
quan. Tõ n¨m 1902 đến 1912, Carrel ®· b¾t ®Çu nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò cấy ghÐp
cơ quan. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu của «ng lμ mét sự kết hîp rÊt chặt chẽ giữa
- 19. 19
phÉu thuật vμ kü thuËt cấy ghÐp c¸c bộ phận cña cơ thể cũng như sự sinh trưởng,
ph¸t triÓn của c¸c tÕ bμo vμ c¸c m«. «ng lμ ng−êi ®· ph¸t minh ra nh÷ng dông cô
hÕt søc tinh vi cho phÐp kh©u nèi tËn- tËn c¸c mạch m¸u .
Tr−íc đ©y, phÉu thuËt cấy ghÐp c¸c cơ quan th−êng thÊt b¹i do t×nh tr¹ng
nhiÔm trïng, nghÏn, t¾c m¹ch g©y gi¶m hoÆc thiÕu m¸u nu«i d−ìng - c¬ quan
®−îc cÊy ghÐp.
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ miÔn dÞch ghÐp cña Medawar (1944-1945)
vÒ miÔn dÞch tÕ bμo cña Billingham vμ Brent (1956), vÒ globulin kh¸ng lympho
cña Y.Traeger (1966), vÒ huyÕt thanh kh¸ng lympho cña T.E Starzl (1967) cã mét
ý nghÜa rÊt lín trong sù ph¸t triÓn cña phÉu thuËt cÊy ghÐp m«, ghÐp t¹ng, më ra
mét h−íng míi cho sù ph¸t triÓn cña phÉu thuËt ghÐp m«, t¹ng ®ång lo¹i ( ghÐp
b»ng m«, t¹ng cña ng−êi kh¸c).
Kü thuËt ghÐp tñy x−¬ng ®· ®−îc G.MathÐ tiÕn hμnh tõ n¨m1958.
Kü thuËt ghÐp vμ thay thÕ thËn ®· ®−îc tiÕn hμnh tõ nh÷ng thËp kû ®Çu cña
thÕ kØ XX. Tõ n¨m 1934, I.U. V«r«n«v ®· thö tiÕn hμnh ghÐp thËn cña tö thi cho
ng−êi nh−ng kh«ng thμnh c«ng. N¨m 1956, P.Merril ®· ghÐp thμnh c«ng thËn cña
hai trÎ sinh ®«i cïng trøng vμ tíi n¨m 1959, t¸c gi¶ nμy ®· ghÐp thμnh c«ng thËn
cho hai trÎ sinh ®«i kh¸c trøng.
Năm 1990, Joseph E. Murray ë Brigham ®· nhận ®−îc giải th−ëng Nobel
nhê nh÷ng đãng gãp của «ng trong việc ghÐp thận. ¤ng ®· ghÐp thận thμnh
c«ng cho một cặp sinh đ«i. ¤ng nhận thÊy: kh«ng cã mét rμo cản miễn dịch nμo
x¶y ra khi tiÕn hμnh ghÐp thËn cho nh÷ng cặp sinh đ«i cïng trøng. Sau nμy, ng−êi
ta míi biÕt r»ng: cã thÓ sö dông c¸c thuèc øc chÕ miÔn dÞch
(immunosuppressants) ®Ó lμm giảm ảnh hưởng của rμo cản miễn dịch. NhËn xÐt
nμy ®· t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi cho phÉu thuËt ghÐp thËn ngμy cμng ph¸t
triÓn .
PhÉu thuËt ghÐp tim ®· ®−îc Christian Bernard lÇn ®Çu tiªn thùc hiÖn
thμnh c«ng vμo ngμy 30-12-1967.
PhÉu thuËt ghÐp gan lÇn ®Çu tiªn ®−îc Thomas Starzl tiÕn hμnh vμo n¨m
1963.
PhÉu thuËt ghÐp phæi ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ Jean Hardy (1963), Mac Govem
(1964) vμ Derom(1968) tiÕn hμnh .
ë ViÖt nam c¸c nhμ ngo¹i khoa ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ghÐp t¹ng rÊt
sím, vμo cuèi nh÷ng n¨m 60 vμ ®Çu 70 cña thÕ kû tr−íc, GS T«n ThÊt Tïng vμ
c¸c häc trß cña «ng ®· nghiªn cøu ghÐp gan thùc nghiÖm trªn chã. C¸c trung t©m
y häc lín nh− BÖnh viÖn ViÖt §øc, B¹ch Mai, BÖnh viÖn Trung −¬ng qu©n ®éi
108, BÖnh viÖn 103 ®· tiÕn hμnh ghÐp thËn thùc nghiÖm; song do hoμn c¶nh
chiÕn tranh vμ nhiÒu lý do kh¸c nªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nμy ph¶i dõng l¹i.
Ph¶i ®Õn gÇn 30 n¨m sau viÖc nghiªn cøu ghÐp t¹ng ë ViÖt Nam míi l¹i
tiÕp tôc, b¾t ®Çu b»ng sù ra ®êi cña ñy ban ghÐp thËn Quèc gia (2/1991) vμ
ch−¬ng tr×nh ghÐp thËn Quèc gia (12/1990). Ngμy 4/6/1992 víi sù gióp ®ì cña
- 20. 20
chuyªn gia n−íc ngoμi vμ sù hîp t¸c cña c¸c nhμ y häc trong c¶ n−íc, ca ghÐp
thËn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam ®· thùc hiÖn thμnh c«ng t¹i BÖnh viÖn 103, Häc viÖn
Qu©n y. TÝnh ®Õn th¸ng 11/2001 c¶ n−íc ®· cã 8 trung t©m ghÐp thËn víi 140
tr−êng hîp ®−îc ghÐp.
Ngay sau khi ghÐp thËn thμnh c«ng, ghÐp gan b¾t ®Çu ®−îc nghiªn cøu tõ
n¨m 1996. Nhê hai ®Ò tμi nghiªn cøu cÊp nhμ n−íc vÒ ghÐp t¹ng vμ ghÐp gan do
Häc viÖn Qu©n y chñ tr×. Ngμy 31/1/2002 víi sù gióp ®ì cña chuyªn gia NhËt
B¶n ca ghÐp gan ®Çu tiªn ë ViÖt Nam ®· thùc hiÖn thμnh c«ng t¹i Häc viÖn Qu©n
y.
10. Mét sè phÉu thuËt kh¸c.
+ PhÉu thuËt l¹nh ®−îc dùa trªn nguyªn lý sö dông nhiÖt ®é l¹nh ®Ó ®iÒu
trÞ bÖnh. Nh÷ng tæn th−¬ng do l¹nh cãng g©y nªn ®· ®−îc ®Ò cËp tíi trong y v¨n
tõ thêi cæ ®¹i. B¸c sÜ ng−êi Anh James Arnott ®· sö dông kh«ng khÝ ho¸ láng ®Ó
t¹o nhiÖt ®é l¹nh lμm ph−¬ng tiÖn ch÷a bÖnh tõ n¨m 1951. Sau ®ã cã nhiÒu t¸c
gi¶ ®· sö dông tuyÕt cacbonic, peroxyt nit¬ ®Ó t¹o nhiÖt ®é l¹nh lμm ph−¬ng tiÖn
ch÷a trÞ mét sè bÖnh ngoμi da.
Cooper vμ Lee ®· sö dông nit¬ láng ë nhiÖt ®é 190o
C ®Õn 195o
C ®Ó c¾t bá
u tuyÕn yªn vμ mét sè lo¹i u kh¸c ë vïng nÒn sä vμo n¨m 1969. PhÉu thuËt l¹nh
®· ®−îc sö dông ®Ó ®iÒu trÞ trÜ. Tõ n¨m 1969 ®Ó ®iÒu trÞ chøng viªm x¬ teo
amidan m·n tÝnh vμ mét sè bÖnh ngoμi da, c¸c tæn th−¬ng lμnh tÝnh cña cæ tö
cung
Tõ n¨m 1975, Kelman ®· ¸p dông phÉu thuËt l¹nh vμo ®iÒu trÞ mét sè bÖnh
lý vÒ m¾t nh− bong vâng m¹c, lÊy thÓ thñy tinh vμ mæ ®iÒu trÞ bÖnh ®ôc thñy tinh
thÓ tõ n¨m 1963.
Trong thêi gian gÇn ®©y, phÉu thuËt l¹nh cßn ®−îc sö dông trong thùc
hμnh l©m sμng ®Ó c¾t bá khèi ung th− l−ìi, u m«i, u gan, u tôy, ®Ó ¸p vμo vïng
xung quanh cña khèi ung th− sau khi ®· c¾t bá nh»m lo¹i bá vμ tiªu diÖt c¸c tÕ
bμo ung th− cßn sãt l¹i.
+ N¨m 1960, Laser ®· ph¸t minh ra lo¹i tia mang tªn ¤ng (tia Laser).
Ph¸t minh nμy ®· lμm tiÒn ®Ò cho phÉu thuËt Laser ph¸t triÓn nhanh vμo nh÷ng
n¨m sau ®ã.
Ngμy nay, ng−êi ta ®· chÕ ®−îc nh÷ng lo¹i dao mæ Laser CO2 cho phÐp
lμm ®«ng ®−îc c¸c m¹ch m¸u trªn ®−êng r¹ch nªn cã kh¶ n¨ng gi¶m ®−îc tèi ®a
l−îng m¸u mÊt vμ thêi gian phÉu thuËt. Dao Laser ®−îc sö dông kh¸ réng r·i
trong c¸c phÉu thuËt c¾t gan, tôy, phæi, thùc qu¶n, d¹ dμy, ruét... Ng−êi ta cßn cã
thÓ sö dông xung Laser ®−a qua èng néi soi ®Ó ®iÒu trÞ c¸c biÕn chøng ch¶y m¸u
do loÐt d¹ dμy- t¸ trμng vμ ®Ó ph¸ c¸c viªn sái cã kÝch th−íc d−íi 1,5 cm ë niÖu
qu¶n , bμng quang... Dao mæ Laser cßn ®−îc sö dông kh¸ réng r·i trong c¸c phÉu
thuËt phô khoa, phÉu thuËt thÇn kinh, c¾t bá c¸c khèi u ë da, c¾t bá c¸c ho¹i tö
báng ...
- 21. 21
+ PhÉu thuËt ngoμi c¬ thÓ trong thêi gian gÇn ®©y kh¸ ph¸t triÓn nhê nh÷ng
lo¹i m¸y míi ®−îc ph¸t minh cho phÐp ph¸ ®−îc c¸c sái thËn ( m¸y ph¸ sái,
1984)
+ C¸c phÉu thuËt lμm nghÏn hoÆc g©y t¾c m¹ch bao gåm : nh÷ng can thiÖp
phÉu thuËt kh«ng ch¶y m¸u nhê sù trî gióp cña c¸c m¸y X quang cã mμn h×nh
quang t¨ng s¸ng, phÉu thuËt viªn cã thÓ luån c¸c èng th«ng nhá vμo c¸c m¹ch
m¸u vμ g©y bÝt t¾c hoÆc nghÏn c¸c m¹ch m¸u .
- 22. 22
nh÷ng nguyªn t¾c ngo¹i khoa c¬ b¶n
§Æng Ngäc Hïng
Ng« V¨n Hoμng Linh.
1. V« trïng trong ngo¹i khoa
V« trïng trong ngo¹i khoa bao gåm tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc ®−îc thùc hiÖn ®Ó
t¹o ra ®iÒu kiÖn v« trïng cho cuéc mæ, gi¶m tèi ®a nguy c¬ nhiÔm trïng phÉu
thuËt. Cã ba kh©u chÝnh liªn quan ®Õn c«ng viÖc nμy lμ: phßng mæ, bÖnh nh©n vμ
kÝp mæ.
1.1. Phßng mæ:
+ Phßng mæ ph¶i cã kÝch th−íc tèi thiÓu lμ 6m x 6m ®Ó cã ®ñ kho¶ng
kh«ng gian cho ho¹t ®éng cña kÝp mæ. Ph¶i cã th«ng khÝ tèt, l−îng khÝ trong
phßng ph¶i ®−îc thay ®æi 20-25 lÇn mçi giê, dßng khÝ ph¶i ®i qua bé phËn läc ®Ó
gi÷ l¹i c¸c vi khuÈn vμ nÊm. TÊt c¶ cöa cña phßng mæ nªn ®−îc ®ãng kÝn trõ khi
ph¶i më ®Ó di chuyÓn ph−¬ng tiÖn, kÝp mæ vμ bÖnh nh©n. ¸p lùc kh«ng khÝ trong
phßng mæ cÇn h¬i cao h¬n bªn ngoμi ®Ó tr¸nh bôi vμ vi khuÈn tõ ngoμi trμn vμo.
+ Ph−¬ng tiÖn dông cô trong phßng mæ:
- TÊt c¶ c¸c ®−êng c¸p, d©y dÉn vμ èng cña mäi ph−¬ng tiÖn phßng mæ
ph¶i ®−îc gi÷ v« trïng b»ng c¸c kÑp phï hîp. C¸c dông cô kh«ng v« trïng khi
cÇn mang vμo tr−êng mæ th× ph¶i ®−îc bäc trong bao v« trïng.
- TÊt c¶ c¸c dông cô vμ ph−¬ng tiÖn dïng ë phßng mæ ph¶i ®−îc khö
trïng. Tïy vμo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña vËt liÖu chÕ t¹o dông cô ®ã mμ chän ph−¬ng
ph¸p khö trïng thÝch hîp.
1.2. BÖnh nh©n:
BÖnh nh©n lμ nguån « nhiÔm quan träng nhÊt trong phßng mæ. Ph©n lo¹i
phÉu thuËt v« trïng hay h÷u trïng lμ dùa vμo t×nh tr¹ng « nhiÔm vi khuÈn s½n cã
t¹i tr−êng mæ trªn c¬ thÓ bÖnh nh©n.
ChuÈn bÞ da ë vïng mæ cña bÖnh nh©n: lμ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan
träng bËc nhÊt ®Ó lμm gi¶m nhiÔm trïng vÕt mæ.
+ Nªn cho bÖnh nh©n t¾m víi chÊt xμ phßng kh¸ng khuÈn vμo ®ªm tr−íc
ngμy mæ. Cã thÓ ®Æt mét miÕng g¹c v« trïng lªn vïng da ®Þnh mæ vμ b¨ng l¹i,
miÕng g¹c nμy sÏ ®−îc bá ra khi bÖnh nh©n ®· n»m trªn bμn mæ. Ph¶i c¹o l«ng ë
vïng da ®Þnh mæ nh−ng nªn thùc hiÖn t¹i phßng mæ ngay tr−íc khi tiÕn hμnh thñ
thuËt, nªn dïng kem tÈy l«ng hoÆc dao c¹o ®iÖn ®Ó tr¸nh lμm x©y x¸t da.
- 23. 23
+ S¸t trïng da bÖnh nh©n tr−íc khi r¹ch da: s¸t trïng da theo ®−êng vßng
trßn ®i réng dÇn tõ vïng ®Þnh r¹ch da ra ngoμi, kh«ng bao giê ®−a miÕng g¹c s¸t
trïng tõ vïng ngo¹i vi trë l¹i chç vÕt ®Þnh r¹ch da. MiÕng g¹c dïng råi ph¶i bá ®i,
kh«ng ®−îc chÊm trë l¹i dung dÞch s¸t trïng.
Kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña b¶n th©n bÖnh nh©n ®èi víi c¸c vi khuÈn còng
®ãng vai trß rÊt quan träng. C¸c yÕu tè nh− tuæi, bÐo ph×, ®¸i ®−êng, x¬ gan, t¨ng
urª m¸u, c¸c rèi lo¹n cña tæ chøc liªn kÕt, yÕu tè di truyÒn, t×nh tr¹ng suy gi¶m
miÔn dÞch c¬ thÓ... ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn tØ lÖ nhiÔm trïng vÕt mæ.
1.3. KÝp mæ:
Sù chuÈn bÞ vμ triÓn khai cña kÝp mæ ®ãng vai trß cùc kú quan träng trong
viÖc ®¶m b¶o v« trïng phÉu thuËt.
+ Röa tay tr−íc mæ: toμn bé thμnh viªn kÝp mæ ph¶i röa tay ngay tr−íc khi
mæ tõ ngãn ®Õn khuûu b»ng dung dÞch s¸t trïng. C¸c chÊt nh− iodophors vμ
chlorhexidine kÕt hîp víi mét chÊt tÈy cã t¸c dông rÊt tèt cho môc ®Ých nμy.
+ §eo khÈu trang: trong khi mæ mäi nh©n viªn ph¶i mang khÈu trang, bao
trïm c¶ miÖng vμ mòi ®ñ ®Ó ng¨n ®−îc c¸c chÊt b¾n ra tõ h¬i thë vμ miÖng khi
nãi.
+ §i g¨ng tay: g¨ng tay phÉu thuËt th−êng ®−îc lμm tõ cao su vμ dïng mét
lÇn. Nã cã t¸c dông kÐp: b¶o vÖ bÖnh nh©n bÞ nhiÔm trïng tõ tay phÉu thuËt viªn
vμ ng−îc l¹i b¶o vÖ phÉu thuËt viªn kh«ng bÞ l©y nhiÔm c¸c bÖnh cña bÖnh nh©n
qua ®−êng m¸u. Khi g¨ng tay bÞ thñng th× ®a sè (50-70%) trong vßng 20 phót cã
tíi 40 000 vi khuÈn ®i qua lç thñng ®ã. Sau nh÷ng ca mæ kÐo dμi trªn 2 giê th×
hÇu hÕt (90,6%) ®Òu thÊy cã vÕt thñng trªn g¨ng tay. Ngãn trá tay tr¸i lμ vÞ trÝ hay
bÞ thñng g¨ng nhÊt (44%). ViÖc thay g¨ng tay d−íi 2 giê mét lÇn vμ ®eo g¨ng ®óp
ë ngãn trá bμn tay tr¸i sÏ gióp b¶o vÖ tèt h¬n c¶ bÖnh nh©n lÉn phÉu thuËt viªn.
+ MÆc ¸o mæ: bé quÇn ¸o mæ cña phÉu thuËt viªn cã t¸c dông dù phßng vi
khuÈn tõ da phÉu thuËt viªn truyÒn vμo bÖnh nh©n. V¶i cña nã ph¶i lμ lo¹i kh«ng
thÊm n−íc ®Ó tr¸nh vi khuÈn cã thÓ truyÒn tõ mÆt nμy sang mÆt kia cña ¸o. §èi
víi c¸c phÉu thuËt Ýt mÊt m¸u (d−íi 100 ml) vμ nhanh (d−íi 2 giê) th× cã thÓ dïng
¸o mæ mét líp. §èi víi c¸c phÉu thuËt l©u 2-4 giê hoÆc mÊt m¸u nhiÒu 100-500
ml, hoÆc c¸c phÉu thuËt ë æ bông hay lång ngùc th× cÇn ph¶i mÆc ¸o mæ hai líp.
§èi víi c¸c phÉu thuËt l©u h¬n 4 giê hoÆc mÊt nhiÒu h¬n 500 ml m¸u th× ph¶i
dïng c¸c ¸o mæ b»ng chÊt dÎo hai líp hoμn toμn kh«ng thÊm n−íc.
+ Tr¶i kh¨n mæ: chøc n¨ng chÝnh cña kh¨n tr¶i vÕt mæ lμ ®Ó khu tró vμ b¶o
vÖ khu vùc v« trïng vïng mæ. V¶i cña nã ph¶i lμ lo¹i ngay c¶ khi bÞ −ít vi khuÈn
còng kh«ng ®i qua ®−îc. Khi tr¶i kh¨n mæ, ph¶i gi÷ kh¨n cao trªn møc th¾t l−ng
vμ tr¶i kh¨n tõ vïng mæ ra vïng ngo¹i vi. Lóc tr¶i kh¨n mæ, chó ý ®Ó tay kh«ng bÞ
ch¹m vμo da bÖnh nh©n. Sau khi ®· tr¶i kh¨n råi th× kh«ng ®−îc di chuyÓn hoÆc
nhÊc nã lªn.
+ Di chuyÓn trong phßng mæ: c¸c thμnh viªn kÝp mæ chØ ®−îc phÐp di
chuyÓn tõ vïng v« trïng tíi vïng v« trïng. NÕu cÇn ph¶i thay ®æi vÞ trÝ th× ph¶i
theo nguyªn t¾c l−ng quay vμo l−ng vμ mÆt quay vμo mÆt, ®ång thêi vÉn ph¶i gi÷
®−îc mét kho¶ng c¸ch an toμn víi nhau.
- 24. 24
+ §−a dông cô: cÇn ph¶i rÊt tinh tÕ ®Ó chóng ®Õn ®−îc tay cña phÉu thuËt
viªn mét c¸ch an toμn vμ ë t− thÕ ho¹t ®éng ®−îc ngay. Khi dïng xong, ph¶i ®Æt
dông cô ®ã ë vÞ trÝ phï hîp ®Ó s½n sμng sö dông lÇn tiÕp sau.
2. C¸c thao t¸c phÉu thuËt.
ThuËt ng÷ phÉu thuËt (surgery) cã nguån gèc tõ tiÕng Hy L¹p lμ
cheirergon, cã nghÜa lμ “c«ng viÖc cña bμn tay”. Mét phÉu thuËt viªn lu«n ph¶i
nhí r»ng : nÕu kh«ng hÕt søc cÈn thËn th× bμn tay cña m×nh cã thÓ g©y nªn nh÷ng
hËu qu¶ ®¸ng tiÕc cho ng−êi bÖnh. Bªn c¹nh sù ®ång c¶m víi nh÷ng lo l¾ng cña
ng−êi bÖnh vμ gia ®×nh hä, ng−êi phÉu thuËt viªn cßn ph¶i gi÷ cho m×nh ®ñ tØnh
t¸o ®Ó t×m ra gi¶i ph¸p phÉu thuËt thÝch hîp nhÊt cøu ch÷a cho ng−êi bÖnh.
2.1. §−êng r¹ch da:
Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó chän ®−êng r¹ch da lμ ph¶i ®¶m b¶o béc lé tho¶
®¸ng c¬ quan bÞ bÖnh ®ång thêi sÑo mæ ph¶i Ýt ¶nh h−ëng nhÊt ®Õn chøc n¨ng vμ
thÈm mü.
V× vËy cÇn ph¶i tÝnh to¸n tr−íc vÒ h×nh d¸ng, h−íng, kÝch th−íc... cña
®−êng r¹ch. Nãi chung, ®−êng r¹ch nªn ®i theo c¸c nÕp da b×nh th−êng. Trong
c¸c tr−êng hîp mæ l¹i, cÇn cè g¾ng sö dông ®−êng r¹ch lÇn tr−íc. Ph¶i ®¶m b¶o
mÐp ®−êng r¹ch kh«ng bÞ gÊp khóc, ®é s©u ®−êng r¹ch da võa ®ñ vμ ®Òu ®Æn,
v¸ch cña ®−êng r¹ch th−êng ph¶i vu«ng gãc víi mÆt da.
2.2. Bãc t¸ch tæ chøc:
Bãc t¸ch tæ chøc theo c¸c líp tù nhiªn lμ c¸ch Ýt g©y chÊn th−¬ng nhÊt.
Ngãn tay trá lμ ph−¬ng tiÖn tù nhiªn nhÊt dïng ®Ó bãc t¸ch. §«i khi cã thÓ dïng
g¹c thÊm n−íc hoÆc b«ng cÇu ®Ó bãc t¸ch c¸c tæ chøc dÝnh nhiÒu. KÐo ®Çu tï
còng lμ ph−¬ng tiÖn bãc t¸ch rÊt tèt ®èi víi c¸c líp tæ chøc qu¸ ch¾c kh«ng thÓ
bãc t¸ch b»ng ngãn tay hay b«ng cÇu ®−îc. §èi víi c¸c tæ chøc sÑo qu¸ x¬ dμy
th× cã thÓ dïng kÐo nhän.
GÇn ®©y mét kü thuËt bãc t¸ch míi ®· ®−îc ph¸t triÓn cïng víi ph−¬ng
ph¸p phÉu thuËt néi soi, ®ã lμ bãc t¸ch néi soi ®−îc theo dâi trªn mμn h×nh. Kü
thuËt nμy Ýt g©y tæn th−¬ng tæ chøc, Ýt bÞ nhiÔm trïng vμ sÑo mæ rÊt nhá.
2.3. C¾t läc vÕt th−¬ng:
C¾t läc vÕt th−¬ng nh»m lÊy bá tæ chøc ®· bÞ « nhiÔm nÆng, c¸c tæ chøc
chÕt hoÆc c¸c dÞ vËt, tr¸nh nguy c¬ nhiÔm trïng lan réng. T−íi röa vÕt th−¬ng víi
¸p lùc cao còng cã thÓ lμm s¹ch hoÆc gi¶m ®−îc sè l−îng c¸c vËt thÓ nhá vμ bïn
®Êt trong vÕt th−¬ng.
ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c giíi h¹n cña vïng cÇn c¾t läc th−êng kh«ng dÔ
dμng. §Ó x¸c ®Þnh c¬ cßn sèng hay kh«ng, ngoμi viÖc xem mμu s¾c cßn ph¶i kÝch
thÝch ®Ó xem nã cßn co bãp hay kh«ng. C¸c tæ chøc kh¸c nh− mμng cøng, c©n vμ
g©n cã thÓ sèng sãt nÕu ®−îc che phñ ngay b»ng c¸c v¹t tæ chøc lμnh giμu m¹ch
m¸u nu«i, do ®ã nãi chung chóng nªn ®−îc ®Ó l¹i.
2.4. CÇm m¸u:
Môc ®Ýnh cña cÇm m¸u lμ lμm gi¶m l−îng m¸u mÊt, t¹o tr−êng mæ s¹ch vμ
kh«ng ®Ó h×nh thμnh bäc m¸u tô sau mæ (c¸c bäc m¸u tô dÔ bÞ nhiÔm trïng, c¶n
- 25. 25
trë sù x©m nhËp cña c¸c nguyªn bμo sîi, c¶n trë sù h×nh thμnh c¸c mao m¹ch
míi, do ®ã lμm chËm liÒn vÕt th−¬ng).
§èi víi c¸c m¹ch m¸u nhá chØ cÇn duy tr× lùc Ðp trong 15-20 gi©y th× c¸c
côc ®«ng sÏ h×nh thμnh ë ®Çu cña chóng nhê ®ã kh«ng bÞ ch¶y m¸u tiÕp n÷a. §èi
víi c¸c m¹ch m¸u lín th× ph¶i cÇm m¸u b»ng c¸c mèi chØ th¾t, mèi buéc hoÆc
kÑp clip kim lo¹i.
2.5. §ãng vÕt mæ:
C¸c vÕt th−¬ng cã h¬n 105
vi khuÈn trong mét gam tæ chøc th× kh«ng nªn
®ãng kÝn ngay kú ®Çu v× tØ lÖ nhiÔm trïng sau mæ sÏ lμ 50-100%. C¸c vÕt th−¬ng
Ýt « nhiÔm h¬n th× th−êng liÒn kú ®Çu, trõ khi cã nh÷ng yÕu tè kh¸c lμm gi¶m kh¶
n¨ng ®Ò kh¸ng cña bÖnh nh©n. Trong mét sè tr−êng hîp cã thÓ ®ãng kÝn kú ®Çu
chËm (tõ ngμy thø t− sau bÞ th−¬ng trë ®i) khi c¬ thÓ ®· cã thêi gian ®Ó ph¸t ®éng
®−îc c¬ chÕ ®Ò kh¸ng víi nhiÔm trïng.
Kh«ng ®−îc ®Ó l¹i c¸c kho¶ng trèng trong vÕt th−¬ng v× dÞch sÏ tiÕt vμo vμ
®äng l¹i, t¹o m«i tr−êng cho vi khuÈn ph¸t triÓn. Trong c¸c tr−êng hîp vÕt mæ
mÊt da réng, kh©u th«ng th−êng sÏ g©y c¨ng vμ dÉn tíi ho¹i tö mÐp da, cã thÓ
dïng c¸c thiÕt bÞ ®Æc biÖt cã thÓ ®iÒu chØnh ®−îc ®é c¨ng cña c¸c mèi chØ kh©u ®Ó
kÐo gi·n da ra dÇn dÇn, tr¸nh ®−îc t×nh tr¹ng ho¹i tö mÐp da vÕt mæ.
2.6. C¸c mèi kh©u vÕt mæ:
+ Mèi kh©u rêi ®¬n: lμ lo¹i mèi kh©u th−êng ®−îc dïng nhÊt. Nã cã thÓ
khÐp kÝn c¸c mÐp vÕt mæ, söa chØnh mäi so le vμ chªnh lÖc cña ®−êng kh©u. C¸c
mèi kh©u da cÇn ph¶i cμng s¸t mÐp vÕt mæ cμng tèt. §−êng xuyªn kim ph¶i lÊy
®−îc ®Õn líp h¹ b× cña da ®Ó lμm c¸c mÐp da h¬i ®−îc n©ng cao lªn t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng. C¸c mèi kh©u b»ng chØ nhá gÇn nhau sÏ
cã ®−êng kh©u ch¾c h¬n so víi c¸c mèi kh©u chØ to c¸ch xa nhau. Víi mét lùc
kÐo nhÊt ®Þnh th× c¸c mèi kh©u rêi vu«ng gãc víi ®−êng mæ sÏ Ýt g©y c¨ng vÕt mæ
nhÊt.
+ C¸c mèi kh©u v¾t:
- Mèi kh©u v¾t trong da: ®−îc kh©u trong biÓu b× s¸t víi mÆt da ®Ó rót bá
sau mæ. Ph¶i dïng lo¹i chØ dai vμ tr¬n nh− chØ polypropylene hoÆc nylon.
- Mèi kh©u v¾t biÓu b×: cã thÓ ®ãng da nhanh chãng vμ dÔ c¾t bá sau mæ.
Tuy nhiªn nã dÔ g©y thiÕu m¸u c¸c mÐp da vμ ®Ó l¹i sÑo xÊu, nÕu cã mét mèi
buéc bÞ láng hoÆc bÞ ®øt th× toμn bé ®−êng kh©u sÏ bÞ hë.
+ C¸c mèi kh©u cã ®Öm: th−êng ®−îc dïng ®Ó ®ãng c¸c vÕt mæ ë bông vμ
thμnh ngùc.
- Mèi kh©u cã ®Öm theo chiÒu däc: võa cã t¸c dông kÐo s¸t ®−îc hai mÐp
da c¸ch xa nhau l¹i võa n»m s¸t ®−îc víi mÐp da. Tuy nhiªn nã cã thÓ g©y sÑo
vÕt chØ kh©u nÕu ®Ó l©u qu¸ 5-7 ngμy.
- C¸c mèi kh©u ®Öm theo chiÒu ngang: còng cã t¸c dông kÐo s¸t ®−îc hai
mÐp da c¸ch xa nhau nh−ng cã thÓ g©y ho¹i tö mét phÇn cña mÐp da.
2.7. B¨ng vÕt mæ:
B¨ng vÕt mæ cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh liÒn vÕt th−¬ng. B¨ng vÕt
mæ lý t−ëng lμ ph¶i b¶o vÖ ®−îc vÕt th−¬ng kh«ng bÞ c¸c chÊn th−¬ng c¬ häc
- 26. 26
còng nh− sù x©m nhËp cña vi khuÈn. Trong giai ®o¹n sím sau mæ vÕt mæ ph¶i
®−îc b¶o vÖ b»ng b¨ng cho ®Õn khi qu¸ tr×nh biÓu m« ho¸ hoμn tÊt.
Ph¶i b¨ng v« trïng ngay tr−íc khi lÊy bá kh¨n tr¶i vÕt mæ. DÉn l−u vμ c¸c
vÕt th−¬ng nhiÔm khuÈn cÇn ph¶i ®−îc b¨ng b»ng vËt liÖu thÊm hót dÞch. §èi víi
bÒ mÆt vÕt th−¬ng cã c¸c m¶nh ho¹i tö vμ rØ dÞch th× nªn ®¾p b»ng g¹c b«ng sîi
th−a ®Ó lÊy bá chóng khi thay b¨ng. NÕu bÞ mÊt da réng th× cã thÓ ph¶i dïng c¸c
b¨ng sinh häc (c¸c m¶nh ghÐp ®ång lo¹i, dÞ lo¹i hay c¸c chÊt thay thÕ da kh¸c) ®Ó
che phñ vμ b¶o vÖ vÕt th−¬ng chèng vi khuÈn x©m nhËp vμ mÊt n−íc.
2.8. BÊt ®éng vÕt mæ:
Khi vÕt th−¬ng ®−îc bÊt ®éng th× dßng b¹ch m¹ch ë vïng ®ã sÏ gi¶m
xuèng, nhê ®ã gi¶m ®−îc sù lan réng cña c¸c vi khuÈn. C¸c nghiªn cøu còng thÊy
kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng víi vi khuÈn cña tæ chøc ®−îc bÊt ®éng tá ra tèt h¬n so víi tæ
chøc kh«ng ®−îc bÊt ®éng. Kª cao c¸c chç bÞ tæn th−¬ng sÏ lμm gi¶m ø dÞch ë
c¸c kho¶ng kÏ, nhê ®ã cã thÓ gióp vÕt th−¬ng phôc håi nhanh h¬n.
2.9. C¾t chØ vÕt mæ:
Thêi gian thÝch hîp ®Ó c¾t chØ vÕt mæ phô thuéc vμo nhiÒu yÕu tè: møc ®é
c¨ng cña c¸c mÐp vÕt mæ, t×nh tr¹ng nu«i d−ìng chung cña c¬ thÓ, cã hay kh«ng
cã chiÕu x¹ tr−íc ®©y, ®iÒu trÞ ho¸ chÊt phèi hîp, dïng steroid ngo¹i sinh, t×nh
tr¹ng nhiÔm trïng m¸u... vμ c¸c yªu cÇu vÒ thÈm mü. Nãi chung, cã thÓ c¾t bá chØ
sím (sau mæ 4-5 ngμy) ë nh÷ng vïng cã nu«i d−ìng tèt.
Khi c¾t chØ cÇn nhí lμ mÐp vÕt th−¬ng rÊt cã thÓ bÞ to¸c ra nÕu kh«ng cÈn
thËn. Ph¶i dïng k×m cÆp chÆt mèi chØ vμ c¾t nã b»ng ®Çu mòi kÐo, sau ®ã kÐo nhÑ
mèi chØ vÒ phÝa ®−êng vÕt th−¬ng ®Ó rót bá chØ.
2.10. Kh¸ng sinh dù phßng nhiÔm trïng phÉu thuËt:
Kh¸ng sinh dù phßng lμ kh¸ng sinh dïng khi ch−a hoÆc tr−íc khi cã
nhiÔm trïng, kh¸c víi kh¸ng sinh ®iÒu trÞ ®−îc dïng khi ®· vμ ®ang cã nhiÔm
trïng. Nªn dïng kh¸ng sinh dù phßng cho nh÷ng cuéc mæ cã nguy c¬ nhiÔm
trïng cao (c¸c phÉu thuËt ®−êng tiªu ho¸, mæ lÊy thai, c¾t bá tö cung, phÉu thuËt
®−êng mËt) vμ c¸c cuéc mæ mμ nÕu bÞ nhiÔm trïng th× nguy c¬ thÊt b¹i rÊt cao
(c¸c phÉu thuËt thÇn kinh vμ tim m¹ch, ghÐp c¬ quan vμ thiÕt bÞ nh©n t¹o).
2.11. C¸c ph−¬ng tiÖn kü thuËt kh¸c ®Ó c¾t t¸ch tæ chøc:
HiÖn nay cã nhiÒu ph−¬ng tiÖn kü thuËt míi ®−îc ¸p dông ngμy cμng réng
r·i ®Ó c¾t, t¸ch vμ cÇm m¸u c¸c tæ chøc trong c¬ thÓ mét c¸ch nhanh chãng vμ an
toμn, thay thÕ rÊt hiÖu qu¶ cho t¸c dông cña dao, kÐo... phÉu thuËt cæ ®iÓn.
2.11.1. Dao ®iÖn (electrocautery):
+ Dao ®iÖn ®¬n cùc:
Khi cã mét dßng ®iÖn liªn tôc tÇn sè cao ®i qua th× ®iÖn cùc cña nã sÏ t¸c
®éng lªn tæ chøc nh− mét dao mæ, tæ chøc chç ®ã bÞ t¸ch ra d−íi t¸c dông cña
nhiÖt lμm c¸c tÕ bμo bÞ bèc h¬i n−íc nhanh ®ång thêi c¸c m¹ch m¸u t¹i chç bÞ
®«ng l¹i vμ nghÏn m¹ch.
Dao ®iÖn gióp lμm gi¶m rÊt ®¸ng kÓ thêi gian cuéc mæ vμ l−îng m¸u mÊt.
Tuy nhiªn, nã cã nh−îc ®iÓm lμ lμm t¨ng kh¶ n¨ng bÞ nhiÔm trïng vμ ø ®äng dÞch
thanh huyÕt so víi mæ b»ng dao th«ng th−êng.
- 27. 27
+ Dao ®iÖn l−ìng cùc:
Dao ®iÖn l−ìng cùc chØ t¸c ®éng vμo tæ chøc n»m ë vïng gi÷a hai ®Çu cùc
cña nã, nhê vËy nã cã thÓ c¾t vμ ®èt tæ chøc chÝnh x¸c vμ tinh tÕ h¬n nhiÒu so víi
dao ®¬n cùc. Ngoμi ra dao ®iÖn l−ìng cùc cã thÓ dïng ®−îc trong c¶ m«i tr−êng
−ít. Trong phÉu thuËt néi soi nã tá ra an toμn h¬n so víi dao ®iÖn mét cùc, nhÊt
lμ ë nh÷ng vïng chËt hÑp.
2.11.2. Dao ®èt chïm khÝ argon (Argon Beam Coagulator: ABC):
ThiÕt bÞ nμy cã mét kim ®iÖn cùc n»m trong èng, khi ®−îc kÝch ho¹t n¨ng
l−îng sÏ tõ kim ®iÖn cùc phãng qua mét dßng khÝ argon tèc ®é cao. Dßng khÝ
argon nμy sÏ nhËn n¨ng l−îng ®ã ®Ó t¸c ®éng ®Õn tæ chøc.
Do dßng khÝ argon cã tèc ®é cao nªn oxy bÞ thæi b¹t ®i, gi¶m ®−îc hiÖn
t−îng t¹o khãi t¹i n¬i nã t¸c ®éng. Dßng khÝ ®ã còng thæi b¹t c¸c m¶nh tæ chøc
vì vμ m¸u ra khái n¬i nã t¸c ®éng nhê ®ã hiÖu qu¶ ®èt ®«ng sÏ x¶y ra trùc tiÕp ë
tæ chøc ®ang ch¶y m¸u. T¸c dông nμy sÏ t¹o ®−îc ®é c¾t tæ chøc kh«ng qu¸ s©u
(th−êng kh«ng v−ît qu¸ 2-3 mm), tèc ®é c¾t nhanh vμ ®èt ®«ng hiÖu qu¶ h¬n.
HiÖn nay, dao ®èt chïm khÝ argon hay ®−îc dïng trong mæ c¸c c¬ quan nhu m«.
2.11.3. Dao Laser (Surgical Lasers):
C¸c dao Laser lμ nh÷ng dông cô ®a t¸c dông, cã thÓ dïng ®Ó c¾t, ®èt ®«ng,
lμm bay h¬i tæ chøc, hμn vμ ph¸ hñy cã chän läc c¸c tæ chøc bÖnh lý. T¸c dông
nμy cña dao Laser cho phÐp ph¸t triÓn c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ mμ c¸c ph−¬ng tiÖn
kh¸c kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc.
+ Laser argon (argon Laser): cã b−íc sãng 488-541 nm, ®−îc hÊp thu rÊt
m¹nh bëi hemoglobin vμ chuyÓn thμnh nhiÖt n¨ng, t¹o nªn tæn th−¬ng do nhiÖt.
Nã cã tèc ®é t¸c dông nhanh, kh¶ n¨ng lμm liÒn vÕt th−¬ng mμ kh«ng ®Ó l¹i dÞ
vËt nh− c¸c mèi chØ kh©u, gi¶m ®−îc t×nh tr¹ng ph× ®¹i néi m¹c m¹ch m¸u vèn
hay x¶y ra trong kh©u chØ th«ng th−êng. HiÖn nay Laser argon hay ®−îc dïng
trong nh·n khoa hoÆc ®Ó nèi th«ng m¹ch m¸u.
+ Laser CO2: Laser CO2 g©y vì c¸c tÕ bμo trªn ®−êng ®i cña nã do lμm
nãng vμ s«i n−íc trong tÕ bμo, t¹o nªn mét vïng ho¹i tö tæ chøc réng kho¶ng 0,1
mm t−¬ng ®−¬ng víi vÕt r¹ch b»ng dao th−êng, ®ång thêi cã t¸c dông cÇm m¸u
tèt h¬n dao ®iÖn kho¶ng 1,67 lÇn.
+ Laser neodymium:ytrium-aluminum-garnet (Laser Nd:YAG): cã b−íc
sãng 1060 nm, kh¶ n¨ng c¾t tæ chøc s©u h¬n c¶ laser CO2. Nã cã thÓ ®Þnh h−íng
n¨ng l−îng ®i trong sîi th¹ch anh do ®ã cã thÓ ®−îc dïng trong c¸c néi soi èng
mÒm.
+ Laser holmium: ytrium-aluminum-garnet laser (Laser Ho:YAG): cã
b−íc sãng 2,1 nm, bÞ n−íc hÊp thu rÊt m¹nh nªn cã thÓ dïng ®Ó lμm bèc h¬i, c¾t,
®èt ®«ng, gät giòa vμ kh¾c tæ chøc. HiÖn nay nã ®−îc dïng réng r·i trong phÉu
thuËt chØnh h×nh vμ phÉu thuËt néi soi khíp.
+ Laser erbium: ytrium-aluminum-garnet (Laser Er:YAG): cã b−íc sãng
2,94 nm, còng bÞ hÊp thu rÊt m¹nh bëi n−íc trong tæ chøc, dÔ dμng lμm bèc h¬i tæ
chøc sôn, x¬ vμ x−¬ng. Lo¹i laser nμy cã ®é c¾t bãc tæ chøc rÊt máng, v× vËy cã
thÓ ®iÒu chØnh rÊt chÝnh x¸c ®é s©u cña líp tæ chøc cÇn c¾t.
- 28. 28
+ Laser potassium-titanyl-phosphate (Laser KTP): cã b−íc sãng 0,532 nm.
Lμ lo¹i laser xung tÇn sè cao, cã thÓ truyÒn trong èng sîi mÒm vμ m«i tr−êng
n−íc. Nã bÞ hÊp thu m¹nh bëi hemoglobin vμ melanin, ®−îc dïng ®Ó ®èt ®«ng bÒ
mÆt (®é s©u 0,2-2 mm), c¾t, ®èt ®«ng tæ chøc vμ c¾t bá ®Üa ®Öm.
+ Laser ®iÒu h−íng mμu (Tunable Dye Laser): cã b−íc sãng 577 nm. HiÖn
nay nã ®−îc dïng cã kÕt qu¶ rÊt tèt trong ®iÒu trÞ c¸c bít da (c¸c d¹ng u m¹ch
m¸u ph¼ng).
2.11.4. Dao siªu ©m CUSA ( Cavitron Ultrasonic Surgical Aspirator)
Dao siªu ©m CUSA ho¹t ®éng nh− mét m¸y t¹o rung ©m thanh. Nã lμm vì
råi hót cã chän läc phÇn tæ chøc chøa nhiÒu n−íc vμ Ýt collagen (nh− tæ chøc khèi
u), gi÷ l¹i nh÷ng phÇn tæ chøc kh¸c nh− c¸c m¹ch m¸u vμ d©y thÇn kinh. C¸c −u
®iÓm chÝnh cña dao CUSA lμ: gi¶m ®−îc mÊt m¸u vμ tæn th−¬ng tæ chøc, t¹o
®−îc tr−êng mæ s¹ch sÏ, t¸c dông rÊt nhanh nªn cã thÓ c¾t bá rÊt nhanh mét
l−îng khèi u lín vμ khi c¾t kh«ng t¹o muéi than. ThiÕt bÞ nμy ®−îc sö dông ngμy
cμng réng r·i trong c¸c lo¹i phÉu thuËt kh¸c nhau nh−: c¾t bá mét phÇn gan, c¾t
tôy t¹ng, c¾t ©m ®¹o, c¾t gi¶m tÕ bμo ung th− buång trøng, c¾t bá khèi u tñy sèng
vμ th©n n·o...
3. Kim vμ chØ kh©u phÉu thuËt
3.1. Kim vμ k×m kÑp kim kh©u phÉu thuËt:
3.1.1. Kim kh©u phÉu thuËt:
Kim phÉu thuËt ®−îc thiÕt kÕ ®Ó dÉn sîi chØ xuyªn qua tæ chøc sao cho dÔ
dμng vμ Ýt g©y tæn th−¬ng tæ chøc nhÊt. Nã cã ba thμnh phÇn chÝnh lμ lç kim, th©n
kim vμ ®Çu kim.
+ Lç kim: cã thÓ lμ më, kÝn hoÆc rËp khu«n. Kim cã lç kim më (kim bËt
chØ hay kim kiÓu Ph¸p) dÔ x©u chØ nh−ng cã lç kim to nªn g©y tæn th−¬ng tæ chøc
nhiÒu. Kim cã lç kim kÝn (kim x©u chØ) còng cã phÇn lç kim to h¬n sîi chØ nªn
còng bÞ nh−îc ®iÓm nh− trªn. Kim cã lç kim rËp khu«n (mét ®Çu sîi chØ ®−îc rËp
c¾m trùc tiÕp vμo lç khu«n ë ®u«i kim, cßn gäi lμ lo¹i kim liÒn chØ) Ýt g©y tæn
th−¬ng tæ chøc nh−ng gi¸ thμnh cao.
+ Th©n kim: cã thÓ th¼ng hoÆc cong, cã nhiÒu cì ®é to, ®é dμi vμ ®é cong
kh¸c nhau. Khi nh×n theo líp c¾t ngang, th©n kim cã thÓ lμ h×nh trßn, tam gi¸c
hoÆc dÑt.
+ Mòi kim: cã thÓ lμ lo¹i mòi c¾t, mòi thon nhän hoÆc mòi tï. Mòi c¾t
®−îc dïng ®Ó kh©u xuyªn qua c¸c tæ chøc ch¾c nh− da. Mòi thon nhän ®−îc dïng
ë nh÷ng tæ chøc mÒm, dÔ bÞ r¸ch nh− ë c¬, ruét. Cßn mòi tï ®−îc dïng ®Ó kh©u
c¸c tæ chøc dÔ bë n¸t.
ViÖc lùa chän kim kh©u ph¶i dùa vμo nhiÒu yÕu tè: lo¹i tæ chøc cÇn ®−îc
kh©u, ®Æc tÝnh bÖnh lý cô thÓ cña tæ chøc ®ã, ®−êng kÝnh cña sîi chØ kh©u...
3.1.2. K×m kÑp kim phÉu thuËt:
- 29. 29
K×m kÑp kim phÉu thuËt ph¶i b¶o ®¶m gi÷ kim ch¾c ch¾n, gióp kim xuyªn
qua tæ chøc chÝnh x¸c vμ phèi hîp nhÞp nhμng ®−îc víi dông cô ®ì kim, ®ång
thêi ph¶i kh«ng lμm tæn th−¬ng ®Õn cÊu tróc cña kim còng nh− chØ kh©u.
HiÖn nay c¸c k×m kÑp kim phÉu thuËt th−êng cã ®Çu lμm b»ng hîp kim
cacbua vonfram, mÐp cña ®Çu kÑp kim ®−îc lμm trßn ®Ó khi kÑp kh«ng g©y háng
kim vμ chØ kh©u.
3.2. ChØ kh©u phÉu thuËt:
Lùa chän chØ kh©u ph¶i dùa trªn c¸c ®Æc tÝnh vËt lý vμ sinh häc cña vËt
liÖu lμm chØ vμ ®Æc ®iÓm cña tæ chøc ®−îc kh©u. Nãi chung nªn chän lo¹i chØ nhá
nhÊt cã ®é bÒn thÝch hîp víi tæ chøc cÇn kh©u. CÇn nhí lμ nh÷ng mèi chØ kh©u
còng lμ c¸c dÞ vËt cã thÓ lμm gi¶m kh¶ n¨ng chèng nhiÔm khuÈn cña b¶n th©n vÕt
mæ.
3.2.1. C¸c lo¹i chØ tù tiªu:
ThuËt ng÷ chØ tù tiªu nhÊn m¹nh ®Õn kh¶ n¨ng tù tiªu cña chØ trong tæ
chøc. Thêi gian tù tiªu cña chØ trong tæ chøc phô thuéc vμo lo¹i vËt liÖu ®Ó chÕ
t¹o sîi chØ vμ m«i tr−êng tæ chøc n¬i ®Æt mèi kh©u.
+ ChØ catgut: nghÜa gèc cña tõ catgut (hoÆc Kittegut) xuÊt ph¸t tõ tªn gäi
mét nh¹c cô (®μn Kitte) cã d©y ®μn lμm b»ng ruét mÌo. HiÖn nay, catgut ®−îc
lμm tõ ruét cña gia sóc cã sõng hoÆc cõu. Thêi gian tù tiªu cña catgut th−êng lμ
kho¶ng 10 ngμy. Catgut chromic (trong thμnh phÇn cã thªm muèi chromium) cã
thêi gian tù tiªu chËm h¬n (kho¶ng 20 ngμy). ¦u ®iÓm chung cña chØ catgut lμ:
kh«ng ph¶i c¾t chØ vÕt mæ (gi¶m ®−îc c«ng ch¨m sãc vÕt mæ, ng−êi bÖnh cã thÓ
ra viÖn sím), Ýt g©y sÑo mèi kh©u.
+ ChØ polyglycolic acid (chØ Dexon): lμ lo¹i chØ bÖn tù tiªu tæng hîp. Thêi
gian tù tiªu sau mæ kho¶ng 60-90 ngμy. Nã th−êng ®−îc dïng ®Ó kh©u c¸c tæ
chøc c¬, c©n, g©n vμ ®ãng da d−íi biÓu b×. So víi catgut th× chØ Dexon cã ®é dai
cao h¬n vμ Ýt g©y ph¶n øng trong tæ chøc h¬n (v× kh«ng chøa collagen, kh«ng cã
kh¸ng nguyªn vμ kh«ng cã chÝ nhiÖt tè).
+ ChØ polyglyconate (chØ Maxon): lμ lo¹i chØ tù tiªu ®¬n sîi, cã ®é an toμn
vμ ®é dai cña mèi buéc tèt nhÊt so víi c¸c lo¹i chØ tù tiªu tæng hîp kh¸c. Nã
th−êng ®−îc dïng ®Ó kh©u c¸c tæ chøc phÇn mÒm, thùc qu¶n, ruét, khÝ qu¶n.
+ ChØ polyglactic acid (chØ Vicryl): lμ lo¹i chØ bÖn tæng hîp t−¬ng tù chØ
polyglycolic acid nh−ng ®é dai h¬i kÐm h¬n. Thêi gian tù tiªu sau mæ kho¶ng 60
ngμy.
+ ChØ polydioxanone: lμ lo¹i chØ ®¬n sîi tù tiªu tæng hîp cã ®é dai rÊt cao,
thêi gian tù tiªu l©u, Ýt g©y ph¶n øng tæ chøc. Tuy nhiªn nã l¹i h¬i cøng vμ khã
®iÒu khiÓn.
3.2.2. C¸c lo¹i chØ kh«ng tiªu:
+ ChØ t¬ (Silk): lμ lo¹i chØ protein lÊy tõ con t»m, chØ t¬ ®−îc nhuém, xö lý
b»ng polybutilate vμ bÖn l¹i ®Ó thμnh chØ kh©u. Nã cã ®é dai cao, dÔ ®iÒu khiÓn
vμ t¹o nót buéc rÊt tèt. MÆc dï lμ lo¹i chØ kh«ng tiªu nh−ng chØ t¬ vÉn cã thÓ
tho¸i ho¸ trong tæ chøc ë c¸c møc ®é kh¸c nhau.
- 30. 30
+ ChØ polyester: lμ lo¹i chØ bÖn tæng hîp cã ®é dai rÊt cao. ChØ polyester
th«ng th−êng (mersilene) khi xiÕt chØ dÔ lμm c¾t tæ chøc, do ®ã th−êng dïng c¸c
lo¹i chØ polyester ®−îc phñ ngoμi bëi teflon (tevdek), silicone (tri-cron) hoÆc
polybutilate (ethibond). §Ó nót buéc ®¶m b¶o an toμn, chØ polyester cÇn ®−îc th¾t
nót Ýt nhÊt n¨m lÇn so víi hai lÇn ®èi víi chØ thÐp vμ ba lÇn ®èi víi c¸c lo¹i chØ t¬,
cotton, polyglactic hoÆc polyglycolic acid.
+ ChØ nylon: lμ lo¹i chØ tæng hîp ®¬n sîi hoÆc bÖn, cã ®é dai cao vμ rÊt
tr¬n. Nã cã thÓ tho¸i ho¸ vμ tù tiªu trong kho¶ng 2 n¨m sau mæ, v× vËy ®é dai bÞ
gi¶m dÇn theo thêi gian. Do rÊt tr¬n nªn nã dÔ xuyªn qua tæ chøc, Ýt g©y ph¶n
øng, nh−ng khi buéc ph¶i th¾t nhiÒu nót ®Ó ®¶m b¶o an toμn mèi buéc.
+ ChØ polypropylene: lμ lo¹i chØ tæng hîp ®¬n sîi. Nã kh¸ tr¬n nªn dÔ ®i
xuyªn vμ Ýt g©y ph¶n øng trong tæ chøc. ChØ polypropylene th−êng ®−îc dïng
trong kh©u nèi m¹ch m¸u, kh©u v¾t trong da...
+ ChØ thÐp kh«ng gØ: ®−îc lμm tõ hîp kim s¾t nghÌo carbon, cã thÓ lμ sîi
®¬n hoÆc bÖn. Nã lμ lo¹i chØ ch¾c nhÊt vμ Ýt g©y ph¶n øng nhÊt nªn th−êng ®−îc
dïng ®Ó kh©u c¸c d©y ch»ng, c©n, x−¬ng. ChØ thÐp cã nh−îc ®iÓm lμ: khã ®iÒu
khiÓn, dÔ bÞ xo¾n vμ c¾t ®øt tæ chøc khi xiÕt chØ, t¹o h×nh nhiÔu trªn phim chôp
CT, cã thÓ bÞ dÞch chuyÓn khi cho chôp MRI, cã thÓ g©y ®au do bÖnh nh©n bÞ
mÉn c¶m víi nikel trong thμnh phÇn chØ thÐp...
3.3. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt kh¸c ®Ó kh©u vμ ®ãng tæ chøc:
HiÖn nay ®· cã mét sè biÖn ph¸p kü thuËt kh¸c ®−îc ¸p dông ngμy cμng
réng r·i trong phÉu thuËt ®Ó gióp viÖc kh©u vμ ®ãng c¸c tæ chøc trong c¬ thÓ mét
c¸ch nhanh chãng vμ an toμn.
3.3.1. Ghim phÉu thuËt:
+ Dông cô ghim TA (TA30, TA55, TA90): dïng ®Ó ®Æt mét ®−êng ghim
kÐp so le nhau cã ®é dμi 30, 55 vμ 90 mm. Chóng th−êng ®−îc dïng ®Ó ®ãng c¸c
mám c¾t phÕ qu¶n trong c¸c phÉu thuËt phæi. Cã hai cì ghim lμ 3,5 vμ 4,8 mm
dïng cho c¸c tæ chøc cã ®é dμy kh¸c nhau. Dông cô TA30 cßn cã thªm mét hép
ghim m¹ch m¸u ®Æc biÖt (3,2 mm) víi c¸c ghim n»m s¸t nhau h¬n ®Ó ®ãng c¸c
m¹ch m¸u trong c¸c phÉu thuËt c¾t thïy phæi hay c¾t phæi.
+ Dông cô ghim GIA: dïng ®Ó ®Æt hai ®−êng ghim kÐp so le ®ång thêi c¾t
lu«n tæ chøc n»m ë kho¶ng gi÷a hai ®−êng ghim kÐp ®ã. Nã th−êng ®−îc dïng ®Ó
®ãng c¸c mám c¾t cña ruét trong c¸c phÉu thuËt ®−êng tiªu ho¸. ¦u ®iÓm lμ
nhanh h¬n kh©u tay, rót ng¾n ®−îc thêi gian mæ vμ g©y mª, gi¶m ®−îc chÊn
th−¬ng tæ chøc, gi¶m l−îng m¸u mÊt vμ thêi gian n»m viÖn.
+ Dông cô ghim EEA: dïng ®Ó t¹o c¸c miÖng nèi ruét tËn-tËn vμ tËn-bªn.
Dông cô EEA còng nh− ILS (thiÕt bÞ dËp ghim néi èng Ethicon) ®· ®−îc ¸p dông
ngμy cμng réng r·i trong c¸c phÉu thuËt nèi th«ng thùc qu¶n vμ trùc trμng.
+ Dông cô ghim LDS: dïng ®Ó võa th¾t võa c¾t cïng mét lóc b»ng c¸ch
®Æt hai clip b»ng s¾t kh«ng gØ vμo hai bªn mét l−ìi dao c¾t. Nã th−êng ®−îc dïng
®Ó c¾t c¸c m¹ch m¸u m¹c treo, d¹ dμy vμ m¹c nèi.
- 31. 31
+ Dông cô ghim ®ãng da: dông cô ghim ®ãng da ngμy cμng ®−îc dïng
phæ biÕn h¬n. ¦u ®iÓm cña nã lμ: rót ng¾n ®−îc thêi gian mæ, Ýt g©y tæn th−¬ng
vμ ho¹i tö mÐp vÕt mæ h¬n so víi kh©u tay b»ng chØ kh«ng tiªu.
3.3.2. C¸c chÊt keo dÝnh phÉu thuËt:
+ Keo fibrin:
- Keo dÝnh fibrin: ®−îc t¹o ra tõ chÝnh m¸u ng−êi, chøa fibrinogen, yÕu tè
XIII, fibronectin, thrombin, aprotinin vμ calcium chloride. C¸c nghiªn cøu ®·
thÊy keo fibrin cã hiÖu qu¶ tèt trong c¸c nèi th«ng d¹ dμy, thùc qu¶n, ruét non vμ
thÇn kinh. Trong mæ ghÐp da nã cã t¸c dông cÇm m¸u vμ cè ®Þnh m¶nh ghÐp da
rÊt hiÖu qu¶. Víi c¸c vÕt th−¬ng lín vμ s©u, cã thÓ cho thªm vμo keo fibrin c¸c
yÕu tè ph¸t triÓn ®Ó t¨ng c−êng qu¸ tr×nh liÒn t¹i chç vÕt th−¬ng.
- ChÊt d¸n dÝnh fibrin (fibrin seal adhesive): cho tíi nay, chÊt d¸n dÝnh
fibrin vÉn lμ chÊt dÝnh tæ chøc cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nã lμ mét hÖ hai thμnh phÇn
(Tissucol) t¹o ra tõ m¸u toμn phÇn. Khi hai thμnh phÇn ®ã ®−îc trén vμo nhau th×
sÏ x¶y ra kh©u cuèi cïng cña qu¸ tr×nh ®«ng m¸u, t¹o nªn mét chÊt d¹ng nhÇy cã
t¸c dông dÝnh tæ chøc l¹i víi nhau.
+ Keo cyanoacrylate: keo cyanoacrylate cã t¸c dông dÝnh tæ chøc vμ cÇm
m¸u. Cã thÓ dïng nã ®Ó cè ®Þnh mÆt khíp h¸ng nh©n t¹o, nèi ghÐp phÕ qu¶n (keo
buty 1-2 cyanoacrylate)...
+ ChÊt hμn protein (protein solder): ®Ó t¨ng c−êng ®é ch¾c cña c¸c mèi nèi
tæ chøc b»ng laser, mét sè chÊt hμn protein ®· ®−îc nghiªn cøu nh−: dung dÞch
albumin ng−êi, dung dÞch albumin xÊy kh«, dung dÞch fibrinogen, keo fibrin vμ
hång cÇu. C¸c chÊt nμy ®−îc ®Æt thμnh mét líp máng ë ngay gÇn c¸c mÐp tæ chøc
chuÈn bÞ ®−îc nèi tr−íc khi cho Laser ho¹t ®éng.
3.3.3. B¨ng dÝnh da:
HiÖn nay c¸c b¨ng dÝnh da ®−îc s¶n xuÊt b»ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó cã
®é dÝnh cao, Ýt g©y dÞ øng da, cã kh¶ n¨ng thÊm må h«i... C¸c t¸c dông chÝnh cña
b¨ng dÝnh da lμ: gióp cè ®Þnh tèt h¬n c¸c m¶nh da ghÐp, gióp kÐo liªn tôc mÐp
vÕt th−¬ng gÇn l¹i nhau ®Ó lμm gi¶m ®é c¨ng c¸c mèi kh©u vμ gi¶m ®é réng cña
sÑo vÕt mæ. So víi kh©u hay ghim da th× b¨ng dÝnh da Ýt g©y ph¶n øng viªm do dÞ
vËt, Ýt bÞ nhiÔm trïng, cã ®é ch¾c cao h¬n vμ cã h×nh thøc thÈm mü tèt h¬n. Ngoμi
ra b¨ng dÝnh da th−êng rÎ vμ sö dông thuËn tiÖn h¬n so víi c¸c biÖn ph¸p ®ãng da
vÕt mæ kh¸c.
4. C¸c èng th«ng vμ dÉn l−u phÉu thuËt
4.1. C¸c lo¹i èng th«ng vμ èng dÉn l−u phÉu thuËt: (b¶ng 1)
4.1.1. C¸c èng th«ng ®−êng tiªu ho¸:
+ C¸c èng th«ng d¹ dμy ®Æt qua mòi hoÆc måm: th−êng dïng ®Ó gi¶m ¸p
d¹ dμy vμ ruét non (khi bÞ t¾c ruét), ®−a thuèc hoÆc chÊt dinh d−ìng vμo ®−êng
tiªu ho¸ khi bÖnh nh©n kh«ng tù nuèt ®−îc (bÞ h«n mª, tæn th−¬ng vïng hÇu
häng...), ®Ó röa d¹ dμy (ch¶y m¸u ®−êng tiªu ho¸ trªn, cÊp cøu ngé ®éc thuèc
®−êng uèng...). C¸c èng th«ng nμy cã thÓ cã mét nßng hay hai nßng. HÇu hÕt c¸c
- 32. 32
èng nμy ®Òu cã d¶i c¶n quang n»m däc th©n èng ®Ó dÔ dμng x¸c ®Þnh khi chôp X
quang.
+ C¸c èng th«ng hçng trμng qua mòi: th−êng dïng ®Ó ®−a thuèc hoÆc chÊt
nu«i d−ìng vμo ®−êng tiªu ho¸, ®Ó gi¶m ¸p ruét non ... Cã lo¹i èng dïng ®Ó nu«i
d−ìng (èng Dobhoff) hoÆc ®Ó gi¶m ¸p ruét non (èng Cantor, Gowan, Miller-
Abbott, Baker-Nelson...).
+ C¸c èng th«ng ®−êng mËt:
- C¸c èng th«ng ®−êng mËt qua mòi: chñ yÕu ®Ó hót gi¶m ¸p ®−êng mËt
trong c¸c tr−êng hîp t¨ng ¸p lùc ®−êng mËt. Th−êng dïng lo¹i èng Silastic mÒm
cã mét nßng.
- C¸c èng th«ng ®−êng mËt kiÓu ch÷ T: th−êng dïng ®Ó dÉn l−u ®−êng mËt
sau mæ èng mËt chñ, ghÐp gan cã nèi ®−êng mËt chÝnh... C¸c èng th«ng ch÷ T
th−êng ®−îc ®Æt vμo èng mËt vμ ®−a ra ngoμi qua thμnh bông tr−íc, ®iÓn h×nh lμ
èng Kehr.
+ C¸c èng th«ng trùc trμng: th−êng dïng cho bÖnh nh©n n»m liÖt gi−êng bÞ
ch¶y ph©n th−êng xuyªn hoÆc cã vÕt th−¬ng vïng hËu m«n sinh dôc ®Ó dù phßng
t×nh tr¹ng Èm loÐt da hoÆc « nhiÔm vÕt th−¬ng. Cã nhiÒu lo¹i th«ng trùc trμng cã
bãng hoÆc kh«ng cã bãng ë ®Çu.
+ C¸c èng th«ng trong më th«ng ®−êng tiªu ho¸:
- C¸c èng th«ng trong më th«ng d¹ dμy qua thμnh bông tr−íc: dïng ®Ó dÉn
l−u d¹ dμy hoÆc ®−a thuèc vμ chÊt dinh d−ìng vμo ®−êng tiªu ho¸. Chóng ®−îc
thiÕt kÕ riªng víi ®Çu cã bãng hoÆc h×nh nÊm, th−êng cã mét nßng. Còng cã lo¹i
®Æc biÖt cã hai nßng dïng trong më th«ng d¹ dμy-hçng trμng, mét nßng th«ng
vμo d¹ dμy vμ mét nßng th«ng vμo hçng trμng.
- C¸c èng th«ng trong më th«ng hçng trμng qua thμnh bông tr−íc: chñ yÕu
dïng ®Ó ®−a thuèc vμ chÊt dinh d−ìng vμo ®−êng tiªu ho¸. C¸c èng th«ng lo¹i
nμy th−êng lμ mét nßng, cã hoÆc kh«ng cã bãng ë ®Çu.
- C¸c èng th«ng më th«ng manh trμng: chñ yÕu dïng trong tr−êng hîp
viªm ruét thõa thñng mμ viÖc ®ãng mám côt ruét thõa khã hoÆc kh«ng thùc hiÖn
®−îc; th−êng dïng lo¹i èng mét nßng cã bãng ë ®Çu hoÆc catheter Winsbury-
White.
4.1.2. C¸c c¹theter tiÕt niÖu:
+ Catheter dÉn l−u bμng quang trªn x−¬ng mu ®−a qua thμnh bông tr−íc:
th−êng lμ mét nßng, cã bãng ë ®Çu hoÆc ®Çu cã h×nh nÊm.
+ Catheter cã bãng ë ®Çu (catheter Foley) ®−îc dÆt vμo bμng quang qua
niÖu ®¹o.
+ C¸c catheter dÉn l−u niÖu qu¶n vμ èng dÉn l−u thËn: cã nhiÒu lo¹i kh¸c
nhau.
4.1.3. C¸c èng dÉn l−u lång ngùc:
C¸c èng dÉn l−u lång ngùc ®−îc dïng ®Ó gi¶i tho¸t c¸c chÊt dÞch tõ
khoang mμng phæi hoÆc trung thÊt. Chóng th−êng cã ®−êng kÝnh lín (20-36 Fr),
®Çu cã nhiÒu lç, cã v¹ch c¶n quang ch¹y suèt chiÒu dμi cña èng, lμm b»ng
polyvinylchloride hoÆc Silastic ®Ó ®¶m b¶o kh«ng qu¸ mÒm hoÆc qu¸ cøng.
- 34. 34
C¸c lo¹i èng th«ng vμ èng dÉn
l−u
VËt liÖu vμ kiÓu èng
Cì ng−êi
lín
Cì trÎ em
(1-7 tuæi)
* C¸c lo¹i èng th«ng vμ èng dÉn l−u ®−êng tiªu ho¸:
+ C¸c èng th«ng d¹ dμy qua måm
hoÆc qua mòi
Polyvinylchloride hoÆc
Silastic, cã 1 hoÆc 2 nßng
12–18 Fr 10–12 Fr
èng Sengstaken-Blakemore Polyvinylchloride, cã bãng
riªng ë thùc qu¶n vμ d¹
dμy
20 Fr Ýt dïng
+ C¸c èng th«ng hçng trμng:
- §Ó nu«i d−ìng (Dobhoff) Polyurethane, cã 1 nßng 8–12 Fr 8 Fr
- C¸c èng th«ng ruét non dμi:
• èng Cantor Cao su tù nhiªn, ®Çu cã
bãng chøa thñy ng©n
16 Fr Ýt dïng
• èng Gowan Cã 3 nßng, ®Çu cã bãng vμ
d©y dÉn
Ýt dïng
+ C¸c èng th«ng trùc trμng Polyvinylchloride hoÆc cao
su phñ Teflon, ®Çu cã bãng
20–28 Fr Ýt dïng
+ C¸c èng th«ng ®−êng mËt:
- C¸c èng th«ng ®−êng mËt qua
mòi
Polyurethane,
Polyvinylchloride hoÆc
Silastic
10–14 Fr Ýt dïng
- èng th«ng ch÷ T Cao su latex
* C¸c lo¹i èng dïng trong më th«ng ®−êng tiªu ho¸
+ C¸c èng më th«ng d¹ dμy:
- Lo¹i catheter cã bãng ë ®Çu Cao su latex cã phñ Teflon 18–24 Fr 10–16 Fr
- Catheter Malecot Polyvinylchloride 10–38 Fr 10–16 Fr
- èng th«ng d¹ dμy-hçng trμng Polyvinylchloride 18–24 Fr Ýt dïng
- èng më th«ng d¹ dμy qua da Polyvinylchloride 20–28 Fr 14–28 Fr
+ C¸c èng më th«ng hçng trμng Polyvinylchloride 8–18 Fr 8–14 Fr
+ C¸c èng dÉn l−u manh trμng Polyvinylchloride hay Cao
su phñ Teflon, cã bãng ë
®Çu
10–24 Fr Ýt dïng
* C¸c catheter tiÕt niÖu
+ Catheter trªn x−¬ng mu Catheter cã ®u«i (mãc
Cope) hoÆc cã bãng ë ®Çu
12–14 Fr 12 Fr
+Catheter cã bãng ë ®Çu (Foley)
- Lo¹i 1nßng Cao su latex phñ Teflon 12–24 Fr
bãng 5 cc
10–12 Fr
bãng 3-5 cc
- Lo¹i 3 nßng Cao su latex phñ Teflon 18–26 Fr
bãng 30cc
Ýt dïng
* C¸c èng dÉn l−u lång ngùc
Polyvinylchloride hoÆc
Silastic (th¼ng hoÆc gËp
gãc)
20–36 Fr 14–32 Fr
- 35. 35
Fr: French scale (1 Fr = 0,33 mm hoÆc 3 Fr = 1 mm)
H×nh 1 : Mét sè lo¹i catheter dïng trong phÉu thuËt
4.2. DÉn l−u trong phÉu thuËt :
DÉn l−u phÉu thuËt lμ biÖn ph¸p ®Ó gi¶i tho¸t dÞch khái mét khoang c¬ thÓ
nhÊt ®Þnh.
4.2.1. Nh÷ng nguyªn t¾c dÉn l−u phÉu thuËt:
+ Lùa chän ph−¬ng ph¸p dÉn l−u ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt, sè l−îng cña
chÊt cÇn dÉn l−u vμ vÞ trÝ gi¶i phÉu cña n¬i cÇn dÉn l−u.
+ Khi ®· ®¹t ®−îc môc ®Ých th× ph¶i sím rót bá dÉn l−u.
- 36. 36
+ Ph¶i lùa chän vËt liÖu lμm dÉn l−u thËt thÝch hîp: ®ñ mÒm ®Ó tr¸nh lμm
tæn th−¬ng tæ chøc, kh«ng g©y kÝch thÝch tæ chøc, ®ñ bÒn ®Ó kh«ng bÞ ph©n hñy
trong tæ chøc vμ ®ñ tr¬n ®Ó dÔ dμng rót bá.
4.2.2. C¸c ph−¬ng ph¸p dÉn l−u phÉu thuËt:
+ DÉn l−u më:
Lμ lo¹i dÉn l−u t¹o nªn ®−êng th«ng gi÷a mét khoang c¬ thÓ ra bÒ mÆt da.
Lo¹i dÉn l−u më th−êng thÊy nhÊt lμ dÉn l−u Penrose, ®−îc lμm tõ caosu latex
mÒm ®−êng kÝnh 0,6 – 2,5 cm. Nã dïng ®Ó dÉn l−u mñ, huyÕt thanh, m¸u hoÆc
c¸c chÊt dÞch trong c¸c khoang c¬ thÓ. Th−êng ph¶i ®Æt mét g¹c thÊm lªn trªn
dÉn l−u ®Ó thÊm hÕt chç dÞch ®−îc dÉn l−u ra.
Tïy theo hiÖu qu¶ mμ dÉn l−u Penrose cã thÓ ®−îc rót bá ngay hoÆc dÇn
dÇn (1-2 cm/ngμy). CÇn chó ý lμ nã cã nguy c¬ g©y nhiÔm trïng thø ph¸t do ®ã
kh«ng nªn ®Ó l©u nÕu kh«ng cÇn thiÕt.
+ DÉn l−u kÝn cã hót (closed-suction drain):
C¸c dÉn l−u kÝn cã hót th−êng dïng ®Ó dÉn l−u dÞch thanh huyÕt hoÆc m¸u
ë c¸c vïng mæ bÞ bãc t¸ch nhiÒu, xung quanh c¸c miÖng nèi th«ng trong phóc
m¹c, dÞch trong khoang mμng phæi... Chóng th−êng lμ c¸c catheter ®ñ cøng, cã
nhiÒu lç ë ®Çu, lμm tõ chÊt polyvinyl chloride cã tr¸ng silicon.
CÇn ph¶i theo dâi sè l−îng vμ tÝnh chÊt cña dÞch dÉn l−u ®Ó quyÕt ®Þnh rót
bá dÉn l−u khi ®· ®¹t ®−îc môc ®Ých (th−êng trong 24-72 giê). MÆc dï cã tØ lÖ
nhiÔm trïng thø ph¸t thÊp nh−ng nã cã thÓ cã c¸c biÕn chøng nh−: g©y x−íc vμ
¨n mßn vμo c¸c c¬ quan vμ m¹ch m¸u xung quanh, khi rót bá dÉn l−u cã thÓ bÞ
®øt hoÆc r¸ch nªn ph¶i mæ ®Ó lÊy bá...
+ DÉn l−u Penrose cã hót kÝn:
Lμ ph−¬ng ph¸p kÕt hîp dÉn l−u hót kÝn vμ dÉn l−u Penrose më, sö dông
hiÖn t−îng mao dÉn cña dÉn l−u Penrose nh−ng duy tr× hót kÝn ®Ó tr¸nh hiÖn
t−îng « nhiÔm vi khuÈn tõ ngoμi vμo vÕt th−¬ng. DÉn l−u kiÓu nμy cã hai èng,
mét èng cã ®Çu ra ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c mao dÉn, cßn mét èng cã ®ôc lç ë
®Çu trong vμ ®−îc hót th«ng qua hÖ thèng hót kÝn.
+ DÉn l−u hai ®Çu (sump drains):
C¸c dÉn l−u hai ®Çu th−êng lμ c¸c èng dÉn l−u to, cã 2 hoÆc nhiÒu nßng ®Ó
cã thÓ võa b¬m röa võa hót ra. Th−êng ph¶i tiÕn hμnh phÉu thuËt ®Ó ®Æt c¸c dÉn
l−u nμy. ¦u ®iÓm cña nã lμ kÕt hîp b¬m röa vμ hót nªn cã thÓ lμm s¹ch ®−îc c¸c
khoang c¬ thÓ cã chÊt cÇn dÉn l−u phøc t¹p víi sè l−îng lín (cã c¸c chÊt ho¹i tö,
dß ruét l−îng dÞch lín...), tuy nhiªn nã còng cã nguy c¬ nhiÔm trïng thø ph¸t
cao.
+ DÉn l−u catheter:
DÉn l−u catheter th−êng ®−îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c æ apxe hoÆc c¸c khoang
®äng dÞch kh¸c trong c¬ thÓ. Th−êng tiÕn hμnh ®Æt c¸c catheter nμy vμo æ ¸p xe
b»ng phÉu thuËt hoÆc qua da d−íi h−íng dÉn cña siªu ©m hay CT. Sau khi ®Æt
catheter th× ®Ó dÉn l−u ho¹t ®éng theo c¬ chÕ träng lùc hoÆc hót chñ ®éng b»ng
m¸y hót.
- 37. 37
V« khuÈn trong ngo¹i khoa
NguyÔn §øcThiÒng
V« khuÈn lμ mét nguyªn t¾c, mét chÕ ®é hμng ®Çu cña ngμnh Y tÕ nãi
chung vμ cña ngμnh ngo¹i khoa nãi riªng, nã cã ý nghÜa thμnh b¹i trong c«ng t¸c
ngo¹i khoa.
V« khuÈn trong ngo¹i khoa ®−îc ®Æt ra sau khi ng−êi ta t×m ra vi khuÈn vμ
nhËn thÊy vai trß g©y bÖnh cña chóng ®èi víi c¬ thÓ sau khi chóng x©m nhËp
®−îc qua vÕt th−¬ng, vÕt mæ.
ThuËt ng÷ v« khuÈn bao hμm hai lÜnh vùc:
+ TiÖt trïng (stevilisatio) lμ c¸c biÖn ph¸p tiªu diÖt mäi h×nh th¸i cña vi
khuÈn bao gåm c¶ nha bμo.
+ Khö trïng (desinfectio) lμ chØ tiªu diÖt vi khuÈn ë d¹ng thùc vËt.
Khö trïng, tiÖt trïng lμ t¹o nªn mét m«i tr−êng v« khuÈn, ng¨n ngõa
kh«ng cho vi khuÈn x©m nhËp vμo c¬ thÓ lμm cho c¸c tæ chøc cña c¬ thÓ kh«ng bÞ
nhiÔm khuÈn. Nªn nhí r»ng: ngay bμn tay cña phÉu thuËt viªn, da cña ng−êi bÖnh
sau khi ®· s¸t trïng ®Ó mæ còng kh«ng ph¶i lμ v« khuÈn. §Ó kh¾c phôc nh÷ng vÊn
®Ò nμy phÉu thuËt viªn ph¶i ®eo g¨ng mæ vμ t¹i vïng mæ cña bÖnh nh©n ng−êi ta
tr¶i s¨ng vμ d¸n ofsite. Víi c¸c ph−¬ng tiÖn sö dông trong phÉu thuËt ®Ó ®¶m b¶o
v« trïng tuyÖt ®èi ng−êi ta ph¶i øng dông c¸c ph−¬ng ph¸p lý, ho¸ ®Ó tiÖt trïng.
1. C¸c t¸c nh©n ®−îc sö dông ®Ó tiÖt trïng, khö trïng.
1.1. C¸c dung dÞch ho¸ chÊt:
Ho¸ chÊt ®Ó tiÖt khuÈn Ýt cã hiÖu qu¶ v× kh«ng cã ho¸ chÊt nμo cã thÓ
cïng mét lóc diÖt tÊt c¶ c¸c vi sinh vËt. Nã cã thÓ diÖt vμi loμi vi sinh vËt nμy
nh−ng l¹i kh«ng thÓ diÖt ®−îc c¸c lo¹i vi sinh vËt kh¸c. TÝnh h÷u hiÖu cña ho¸
chÊt phô thuéc vμo nång ®é, bÒ mÆt cña dông cô cÇn ®−îc s¸t khuÈn cã s¹ch
hay kh«ng, thêi gian tiÕp xóc víi dông cô cã ®ñ hay kh«ng. C¸c ho¸ chÊt
th−êng ®−îc sö dông ®Ó khö khuÈn trong ngo¹i khoa gåm:
+ Cån (alcol): cã t¸c dông duy tr× sù khö khuÈn cña mét vËt sau khi vËt ®ã
®· ®−îc khö khuÈn b»ng ph−¬ng ph¸p kh¸c, nã cßn ®−îc dïng ®Ó s¸t khuÈn trªn
da v× Ýt g©y h¹i ë da. Thêi gian khö khuÈn cÇn thiÕt cña cån lμ 20 phót, nång ®é
sö dông s¸t khuÈn lμ 700
. BÊt lîi cña cån lμ: kh«ng diÖt ®−îc bμo tö, lμm kh« da,
kh«ng lμm mÊt t¸c dông cña ®éc tè, lμm háng dông cô b»ng chÊt dÎo, lμm han gØ
dông cô s¾t, kh«ng tÈy ®−îc dÇu mì, t¸c dông cña cån gi¶m ®i khi bÞ bèc h¬i
hoÆc pha lo·ng.
+ Dung dÞch ièt: Ng−êi ta pha dung dÞch cån iod dïng ®Ó s¸t khuÈn lμ
2% iod trong cån 700
. Víi lo¹i cån iod nμy sÏ bÞ kh« chËm l¹i vμ kh«ng lμm
ch¸y da. Thêi gian khö khuÈn lμ 15 - 20 phót. BÊt lîi: nã cã thÓ g©y kÝch øng
da, nÕu ®Ëm ®é ®Æc cã thÓ g©y ch¸y da; cã thÓ lμm mÊt mμu vμ ¨n mßn kim
lo¹i.
- 38. 38
+ Dung dÞch oxy giμ (eau oxygene ): cã t¸c dông tèt víi c¸c vi khuÈn yÕm
khÝ, ®−îc sö dông ®Ó röa c¸c vÕt th−¬ng nhiÔm bÈn khi gÆp c¸c vÕt bÈn, m¸u, mñ
dung dÞch sÏ sñi bät, nã cßn cã t¸c dông cÇm m¸u v× lμm co ®Çu c¸c mao m¹ch
nhá. Kh«ng ®−îc dïng dung oxy giμ cho c¸c vÕt th−¬ng ®ang lªn tæ chøc h¹t.
+ C¸c hîp chÊt amoni - NH4:
C¸c hîp chÊt amoni NH4 dïng ®Ó khö khuÈn c¸c dông cô kim lo¹i nhän
s¾c, dông cô b»ng chÊt dÎo. BÊt lîi cña dung dÞch nμy lμ kh«ng diÖt ®−îc nha
bμo, kh«ng cã t¸c dông khi dông cô cßn dÝnh xμ phßng, dÇu mì.
+ Dung dÞch Wescodyne: lμ dung dÞch h÷u hiÖu ®Ó tiÖt khuÈn v× nã cã thÓ
diÖt ®−îc c¶ nha bμo. Dung dÞch nμy cßn ®−îc sö dông ®Ó khö khuÈn sμn vμ
t−êng phßng mæ.
+ Dung dÞch Cidex: cã mμu vμng, ®−îc sö dông ®Ó khö trïng dông cô mæ,
®Æc biÖt lμ c¸c dông cô mæ néi soi.
+ C¸c hîp chÊt cã clo:
Dung dÞch sodium hypochlorite lμ dung dÞch n−íc v«i trong cã clo dïng
®Ó tÈy uÕ chÊt th¶i cã nhiÔm khuÈn.
2. TiÖt trïng b»ng nhiÖt ®é cao.
TiÖt trïng b»ng nhiÖt ®é cao cã 2 c¸ch lμ h¬i nãng kh« vμ nãng Èm.
+ H¬i nãng kh«:
- §èt dông cô s¾t b»ng cån: ph−¬ng ph¸p nμy Ýt ®−îc sö dông v× sÏ lμm
háng dông cô nh−ng nã cã −u ®iÓm lμ tiÖt trïng hoμn h¶o vμ nhanh chãng.
- Tñ sÊy kh«: ®ã lμ mét c¸i tñ b»ng thÐp cã h×nh khèi hép ch÷ nhËt, vá dμy
cã líp c¸ch nhiÖt vμ chÞu ®−îc ¸p lùc. HÖ thèng c¸nh tñ cã líp gio¨ng cao su chÞu
nhiÖt, phÝa trªn tñ cã nhiÖt kÕ, cã r¬le nhiÖt, ®ång hå ®o thêi gian vμ c«ng t¾c
®iÖn. Trong lßng tñ cã c¸c ng¨n ®Ó xÕp dông cô, phÝa ®¸y tñ lμ hÖ thèng bÕp ®iÖn
vμ qu¹t giã.
Khi bËt c«ng t¾c ®iÖn, c¸c bÕp ®iÖn ho¹t ®éng, hÖ thèng qu¹t ®−a h¬i nãng
vμo lßng tñ. Khi søc nãng trong lßng tñ ®¹t ®−îc møc quy ®Þnh (160 - 1800
C) th×
r¬le nhiÖt tù ®éng ng¾t bÕp ®iÖn. Khi nhiÖt ®é h¹ d−íi møc quy ®Þnh th× r¬le tù
®éng ®ãng vμ bÕp ®iÖn l¹i ho¹t ®éng. Khi ®ñ thêi gian duy tr× th× tñ ®−îc t¾t.
+ H¬i nãng Èm:
- Ph−¬ng ph¸p ®un s«i: ph−¬ng ph¸p nμy do nhiÖt ®é kh«ng cao (1000
C)
nªn mét sè nha bμo kh«ng bÞ diÖt, nªn kh«ng thÓ tiÖt trïng mét c¸ch tuyÖt ®èi
®−îc, do ®ã tr−íc khi luéc dông cô mæ ph¶i röa s¹ch råi ng©m vμo dung dÞch ho¸
chÊt Ýt nhÊt 15 - 20 phót råi míi ®em luéc. Nãi chung ®©y chØ lμ mét gi¶i ph¸p
t×nh thÕ trong ®iÒu kiÖn thiÕu thèn vÒ ph−¬ng tiÖn phÉu thuËt hay trong ngo¹i
khoa d· chiÕn.
- Ph−¬ng ph¸p châ s«i: ®ã lμ nguyªn lý ho¹t ®éng cña c¸c nåi hÊp d· chiÕn
®−îc qu©n ®éi c¸c n−íc ¸p dông trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh. CÊu t¹o cña nåi hÊp
d· chiÕn nh− mét châ s«i: ng¨n d−íi ®æ n−íc, ng¨n trªn xÕp dông cô. Thμnh nåi
hÊp lμ nh«m hay thÐp dμy, chÞu ®−îc lùc, vung cã èc vÆn chÆt vμo thμnh nåi, trªn
vung cã van x¶ h¬i, ®un b»ng cñi. ¦u ®iÓm cña lo¹i nμy lμ cã thÓ ®−a ®−îc nhiÖt