Дотуур байрны багш нар

1
ХҮҮХДИЙН ТӨЛӨӨ ҮНДЭСНИЙ ГАЗАР НҮБ-ЫН ХҮҮХДИЙН САН
“СУРГУУЛИЙН ДОТУУР БАЙРНЫ ХҮҮХДИЙН
ХАМГААЛАГДАХ ЭРХИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ
СУДАЛГААНЫ ТАЙЛАН
УЛААНБААТАР ХОТ, 2014 ОН
Эргэх
холбоо,
хяналтМэдээлэх-
мэдээлэл
хүлээн ав-
зуучлахЭрсдлийг
бууруулах
Урьдчилан
сэргийлэх
Хариу
арга
хэмжээ
авах

2
“СУРГУУЛИЙН ДОТУУР БАЙРНЫ ХҮҮХДИЙН ХАМГААЛАГДАХ ЭРХИЙН
ХЭРЭГЖИЛТИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ЧАНАРЫН СУДАЛГААНЫ ТАЙЛАН
АГУУЛГА
Удиртгал
Судалгааны баг
Товчилсон үгийн жагсаалт
1. СУДАЛГААНЫ АРГАЗҮЙ
2. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН
2.1. Сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгаалагдах эрхийн өнөөгийн байдал
2.2. Сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгааллын сүлжээний зураглал-бодлогын
хэрэгжилт
ДҮГНЭЛТ
ЗӨВЛӨМЖ
НОМ ЗҮЙ
ХАВСРАЛТ
Ахлах судлаач:
Т.Оюунбилэг ШУТИС ийн НТС ийн ахлах багш, докторант
Нарийн бичгийн дарга:
Ц.Саранцэцэг /ХТҮГ-ын ХХҮГ-ын мэргэжилэн/
Судалгааны зөвлөх :
Б.Жавзанхүү/ХТҮГ-ын ХХҮГ-ын дарга/

3
ХҮСНЭГТ, ГРАФИК, ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ
Хүснэгт 1 Судалгааны түүврийн нэгж
Хүснэгт 2 Судалгааны аргуудын давуу болон сул тал
Хүснэгт 3 Дотуур байрын хүүхдүүдийн хүн ам зүйн шинж
Хүснэгт 4 Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүдийн харилцааны төлөв байдал
Хүснэгт 5 Үе тэнгийнхний харилцаанд илэрч буй асуудал
Хүснэгт 6 Үе тэнгийнхний харилцаанд илэрч буй асуудал
Хүснэгт 7 Дотуур байранд байрны багш, ажилчид хүүхдүүдтэй зүй бус харилцаж буй
байдал
Хүснэгт 8 Дотуур байрын багшийн зан төлөвийн үнэлгээ
Хүснэгт 9 Дотуур байранд байрны багш, ажилчид хүүхдүүдтэй зүй бус харилцаж буй
байдлын илрэх хэлбэрүүд
Хүснэгт 10 Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүд бусдын зүгээс ялгаварлалд өртдөг
байдал
Хүснэгт 11 Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүд бусдын зүгээс ялгаварлалд өртдөг
байдал
Хүснэгт 12 Дотуур байрын хүүхдүүд ялгаварлалд өртөж буй хэлбэр
Хүснэгт 13 Эрхийн зөрчилт асуудал үүсэхэд хэнд хандах вэ?
Хүснэгт 14 Хүүхдийн эрхийн зөрчлийг хүлээн авч буй байдал
Хүснэгт 15 “2 үнэн 1 худал”
Хүснэгт 16 Дотуур байранд зохион байгуулдан үйл ажиллагааг хэн хариуцдаг вэ?
Хүснэгт 17 Дотуур байрны хүүхэдтэй зүй бус харилцахын үр дагаварууд
Хүснэгт 18 Хамтарсан багийн гишүүдийн бүлгийн ярилцлагын мэдээллийн дүн
шинжилгээ
Хүснэгт 19 МСҮТ-ийн хүүхэд хамгааллын багийн гишүүдийн бүлгийн ярилцлагын дүн
шинжилгээ
Хүснэгт 20 Дотуур байрын багш нарын бүлгийн ярилцлагын дүн шинжилгээ
Хүснэгт 21 Дотуур байрны багш нар дотуур байрны хүүхдийн эрхийг хамгаалах
хамтарсан багийн үйл ажиллагаанд SWOT хийсэн бүлгийн ярилцлагын дүн
шинжилгээ
Хүснэгт 22 Хүүхэд хамгааллын хамтарсан багшийн гишүүдээс ганцаарчилсан
ярилцлагад хийсэн дүн шинжилгээ
Хүснэгт 23 Хамтарсан багаар ажиллахад тулгамдаж буй асуудал ба цаашид авч
хэрэгжүүлэх арга зам
Хүснэгт 24 Хүүхдэд ээлтэй дотуур байрыг бий болгох хэрэгцээ, шаардлага
Хүснэгт 25 Хүүхэд хамгааллын тулгамдсан асуудал
Хүснэгт 26 Хүүхдэд ээлтэй дотуур байр санаачлагын хэрэгжилтийг хангах зөвлөмж
Хүснэгт 27 Хүүхдэд ээлтэй дотуур байрны загварыг хэрэгжүүлэх эрх мэдэл, боломжийг
тодорхойлох нь
Хүснэгт 28 Хүүхдэд ээлтэй дотуур байрыг бий болгох нөлөөллийн ажилд хэвлэл
мэдээллийн хэрэгслийг ашиглах нь
График 1 Дотуур байрын хүүхдүүд ялгаварлалд өртөж буй хэлбэр
График 2 Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүийн ялгаварлалд өртөж буй шалтгаан
Зураглал 1 Орон нутгийн хүүхэд хамгааллын сүлжээний зураглал

4
Удиртгал
Хүүхэд хамгаалал гэдэг үгийг янз бүрийн нөхцөлд хэрэглэх болох болсон ч энэ нэр
томъёоны талаар манайд нэгдсэн үзэл ойлголт одоогоор байхгүй байна. Хүүхэд хамгаалалын
тухай нэгдсэн ойлголттой байх нь асуудлаа зөв тодорхойлж, үр дүн өөрчлөлт гарахуйц хөтөлбөр
бодлого боловсруулах хэрэгжүүлэхэд онцгой ач холбогдолтой.
НҮБ-ын Хүүхдийн Эрхийн тухай Конвенцид хүүхэд аливаа дарамт, хүчирхийлэл,
мөлжлөг, үл хайхрах явдлаас хамгаалуулах эрхтэй бөгөөд насанд хүртлээ эцэг эх, гэр бүл
ба төрийн онцгой халамж, хамгаалалтанд байх шаардлагатай болохыг заажээ1
.
Олон улсын түвшинд энэ тал дээр гарсан хамгийн чухал алхам бол НҮБ-ын Хүүхдийн
эрхийн тухай конвенц 1989 онд батлагдсан явдал бөгөөд эдүгээ дэлхийн 193 орон уг конвенцийг
баталжээ. Хүүхдийн эрхийн конвенцид хүүхдийн үндэсний эрхүүдийг тунхаглалсаны дотор
хамгаалуулах эрхийг тодорхой тусгасан юм. ХЭК-д дарамт, хүчирхийлэл, үл хайхрах явдал
мөлжилгөөс хамгаалуулах эрхтэй бөгөөд насанд хүртлээ эцэг эх төрийн онцгой хамгаалалтанд
байх шаардлагатай гэж заажээ.
ХЭК-ийн Нэмэлт Протоколуудад хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн ноцтой хэлбэрүүд болох
бэлгийн мөлжлөг болон зэвсэгт мөргөлдөөнд хүүхдийг ашиглахаас хамгаалах тухай тусгаж 2000
онд баталснаас хойш дэлхийн 100 гаруй улс орон нэгджээ. ХЭК-ийн хүрээнд нэгдэн орсон улс
орон бүр НҮБ-ын Хүүхдийн Эрхийн Хороонд тодорхой хугацаанд тайлагнах болон дотоодын
хууль тогтоомжийг конвенцийн агуулгад нийцүүлэх үүргийг хүлээдэг билээ. НҮБ-ын Хүүхдийн
Эрхийн Хороо нь хүүхдийн хамгаалуулах эрхийг хангах үүргийнх нь талаар Гишүүн Орнуудад
олон зөвлөмж, удирдамжийг илгээжээ. Тухайлбал 2000-2001 оны зөвлөмжүүдийг үндэслэн 2006
онд гарсан Ерөнхий тайлбар №8-д хүүхдийг бие махбодын болон гутаан доромжлох аливаа
шийтгэлээс хамгаалах тухай заажээ.
ХЭК-ээс хойш хүүхэд хамгаалалтай холбоотой доорхи олон улсын конвенцүүд батлагджээ. Үүнд:
 Хүүхдийн хөдөлмөрийн тэвчишгүй хэлбэрийг устгах тухай Олон Улсын Хөдөлмөрийн
Байгууллагын 182 дугаар конвенц
 Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг
доромжлон харьцаж, шийтгэхийн эсрэг конвенц
1
“Байгууллагын хүүхэд хамгааллын бодлого” 2014 он.

5
Мөн түүнчлэн 2000 оны дэлхийн дээд хэмжээний уулзалтаар 189 орны төлөөлөгчид Мянганы
Тунхаглалын “Эмзэг бүлгийн хамгаалал” хэсэгт хүүхэд хамгаалаллын талаар оруулахыг хэлэлцэн
баталжээ.
Хэдийгээр олон улсын конвенц протоколууд гарсан боловч хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл байсаар
байна. Үүний мөрөөр 2003-2006 онд НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаас хүүхдийн эсрэг
хүчирхийлэлийн талаарх анхны дэлхийн хэмжээний судалгааг зохион байгуулсан ба манай улс ч
оролцсон юм. Энэхүү судалгааны тайланг 2006 оны 10 сард ерөнхий ассамбейлд хэлэлцүүлж
хүүхэд хамгааллын асуудал нь дэлхийн нийтийн тулгамдсан асуудал болсоныг дахин баталсан юм.
Дэлхий дээр сая сая хүүхэд өдөр тутам байнгын хүчирхийлэлд өртөж энэ тэдний нэг хэсэг болж
хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл улс орон бүрт янз бүрийн хэлбэрээр гардаг ба тэдгээрийн соёл эдийн
засаг нийгмийн амьдралд гүн шингэжээ гэдгийг судалгаа нотлон харуулжээ.Судалгааны мөрөөр
олон улсын ТББ-уудын дунд хүүхдийг хүчирхийлэлээс хамгаалах ажлыг эрчимжүүлэх хөдөлгөөн
өрнүүлсний дотор ХИС-гуудын Эвслээс засгийн газруудад хандан тодорхой зөвлөмжүүдийг
гаргасаны нэг нь хүүхэд хамгааллын тогтолцоог байгуулах ажлыг нэн даруй эхлэхийг уриалсан
юм.2
Дотуур байрны хүүхэд хамгаалал болон хүүхэд хамгааллын чиглэлээр дараах судалгаанууд
хийгдээд байна. Үүнд:
1. “НҮБ-ын Хүүхдийн Эрхийн Тухай Конвенцийн Хэрэгжилт Монгол Улсад” /2004/
2. ХИС-ийн сахнүүжилтттэй “Цэцэрлэг, сургуулийн орчин дахь хүүхдийн
хүчирхийлэл, дарамт, үл хайхрагдах байдлын өнөөгийн байдал” /2005/
3. ХИС , Япон улсын хамтын ажиллагааны агентлаг хамтран “ЕБС-д суралцагчдын
бие махбодид халдах, хуульд заагаагүй төлбөр хураамж авах, ялгаварлан
гадуурхалтын байдал” /2009/
4. Соросын сангийн санхүүжилтээр Жендерээс үүдэлтэй хүчирхийлэл Монголд /2011/
5. Соросын ангийн санхүүжилтээр ЕБС-ийн иргэний боловсролын сургалтанд хийсэн
үнэлгээ, мониторинг /2011/
6. Норвегийн тусламжийн байгууллага-Монголоос “Хүүхдийн эрх-хөгжил” төслийн
дунд хугацааны үнэлгээнй судалгаа /2011/
7. “Хүүхдийг хамгаалах үндэсний сүлжээ” байгууллагаас “ЕБС-ийн дотуур байран
дахь хүүхэд хамгаалал-стратегийн өмгөөлөл” судалгаа. 2014
2
“ Хүүхэд хамгааллын үйлчилгээ” ”Хүүхдийг ивээх сан Улаанбаатар 2007 он

6
Дээрх судалгааны ажлуудад хүүхэд хамгааллын тулгамдсан асуудлууд, цаашид
хэрэгжүүлэх арга зам, зөвлөмжүүд боловсруулагдсан байгаа хэдий ч судалгаанд
үндэслэсэн нийгмийн бодлого, хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилт, хяналт шалгалт хангалтгүй
байгаа нь харагдаж байна.
Хүүхэд хамгааллын чиглэлээр дараах бодлого хөтөлбөрүүд хэрэгжиж байна. Үүнд:
1. “Боловсролын тухай хууль”
2. Хүүхэд хөгжил, хамгааллын сайжруулах үндэсний хөтөлбөр. /2002-2010/
3. Хүүхэд хамгааллыг бэхжүүлэх стратеги. /2010-2015/
4. Байгууллагын хүүхэд хамгааллын бодлого. /2014/
Дээрх хууль, эрх зүйн орчны мэдлэг, мэдээлэл хүүхэд хамгааллыг мэргэжилтэн хийгээд
эцэг, эх, олон нийтийн дунд маш хомс байгаа нь судалгааны мэдээлэл цуглуулах явцад
ажиглагдаж байсан болно.
“Хүүхдийг хамгаалах үндэсний сүлжээ” байгууллагаас “ЕБС-ийн дотуур байран дахь
хүүхэд хамгаалал-стратегийн өмгөөлөл” судалгаа болон Дотуур байранд амьдардаг
хүүхдийн хамгаалагдах эрхийн өнөөгийн байдал чанарын судалгаа нь нэг цаг үед хийгдэж
байгаагаараа хүүхэд хамгааллын асудлыг олон талаас нв авч үзэхийн зэрэгцээ тогтолцоог
бэхжүүлэх, нөлөөлөл хийхэд хамтран ажиллах бололцоог олгох байх гэж найдаж байна.

7
НЭГ. СУДАЛГААНЫ АРГАЗҮЙ
Судалгааны зорилго, зорилт
Уг судалгаа нь сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгаалуулах эрхийн хэрэгжилтийн
нөхцөл байдал, тулгамдаж буй эрсдэл, эмзэг байдлыг судлан тодорхойлж, санал зөвлөмж
боловсруулах зорилготой.
Судалгааны зорилтууд
1. Холбогдох баримт бичгүүдэд контент анализ хийж, хоёрдогч эх үүсвэрийн
мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх
2. Сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгаалуулах эрхийн хэрэгжилтийн давуу
болон сул тал, эрсдэл, эмзэг байдал, сайжруулах боломж, арга замыг чанарын
судалгааны аргаар судлан тодорхойлох
3. Судалгааны үр дүнд тулгуурлан санал зөвлөмж боловсруулах зэрэг болно.
Хамрах хүрээ:Уг судалгаанд сургуулийн дотуур байранд амьдардаг сургуулийн насны
сурагчид, тэдгээрт хүүхэд хамгааллын үйлчилгээ үзүүлдэг төрийн ба төрийн бус
байгууллагуудын ажилтнууд хамрагдсан.
Түүвэр:
Энэхүү судалгааны мэдээллийн чанарын судалгааны аргаар судлах тул зорилтот
түүврийн аргаар түүврийн нэгжээ сонгохын зэрэгцээ дотуур байрны хүүхдүүдээс
системчилсэн түүврийн аргаар түүвэрлэн хагас сурвалжлагын аргаар тоон мэдээлэл
цуглуулсан.
Судалгааны түүврийн нэгж
Хүснэгт 1
№ Түүврийн нэгж Бүлгийн
ярилцлага
Ганцаарчилсан
ярилцлага
Тохиолдол
судлах
Санал
асуулга
1 Бага ангийн сурагчид (6-
10 нас)
1 1 1
2 Дунд ангийн сурагчид
(11-14 нас)
1 1 Эмэгтэй 5
Эрэгтэй 5
3 Ахлах ангийн сурагчид
(15-18 нас)
МСҮТ-ийн сурагчид
1 1 Эмэгтэй 5
Эрэгтэй 5
4 Дотуур байрны багш,
ажилчид
1
Холимог
бүлэг
3 2
5 Сургуулийн багш нарын
бүлэг
6 Сургуулийн захирал
7 Сургуулийн нийгмийн
ажилтан

8
8 Сургуулийн эмч
9 Орон нутгийн
цагдаагийн ажилтан
1
0
Орон нутгийн хүүхэд
хамгааллын ажилтан
Нийт 4 6 3 20
Судалгааны мэдээлэл цуглуулах арга, аргачлал. Энэхүү судалгааны мэдээллийг тоон
болон чанарын судалгааны аргуудыг хослуулах замаар цуглуулах нь илүү үнэн бодитой
мэдээлэл цуглуулах боломжийг нэмэгдүүлнэ. Фокус ярилцлага, кейс судлах,
ганцаарчилсан ярилцлага (сурвалжлага) зэрэг аргуудыг судалгааны явцад зайлшгүй
хэрэглэх шаардлагатай бөгөөд судлаж буй асуудлынхаа учир шалтгаан, өнөөгийн байдал,
үр дагаварыг илрүүлэх зорилгоор судалгаанд хэрэглэнэ.
Фокус бүлгийн ярилцлагын үед оролцооны аргуудыг түлхүү хэрэглэх замаар дотуур
байранд амьдардаг сургуулийн насны сурагчид, тэдгээрт хүүхэд хамгааллын үйлчилгээ
үзүүлдэг төрийн ба төрийн бус байгууллагуудын ажилтнуудын санал бодол, хүндрэл
бэрхшээлтэй асуудал, цаашид авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай арга зам зэрэгт анализ хийх
боломжтой. Мөн баримт бичиг судлах, ажиглалтын аргуудыг хавсарга хэрэглэнэ.
Судлаач судалгааны аргуудын давуу болон сул талыг байнга үнэлж, шаардлагатай
тохиолдолд мэдээлэл цуглуулах аргаа өөрчлөх тохиолдол гардаг.
Судалгааны аргуудын давуу болон сул тал
Хүснэгт 2
Арга Ерөнхий зорилго Давуу тал Сул талууд
Кейс/тохиолдол
судлал
Судалгаанд
оролцогсдын туршлагыг
бүрэн бүтэн, цогцоор
ойлгох, кейсүүдийг
харьцуулан судлах
замаар цогц шалгалтыг
явуулах
-асуудлын бүхэл бүтэн дүр
зургийг гаргах
-асуудлын тухай гадны
хүмүүст цогц зургийг
гарган харуулах
-оролцогсдыг цуглуулах,
зохион байгуулах,
тодорхойлон гаргахад цаг
их зарцуулдаг
-Өргөн хүрээний мэдээлэл
гэхээс илүү гүнзгий
мэдээллийг гаргадаг
Ярилцлага Хэн нэгэн хүний санаа
бодол, туршлагын тухай
мэдэх, мөн асуулгаар
өгсөн хариултыг илүү
дэлгэрүүлж мэдэхийг
хүссэн үед хэрэглэх
-мэдээллийг гүнзгийрүүлэх,
өргөн хүрээний цогц
болгох
-Судалгаанд оролцогсодтой
харилцаа бий болгох
-тэдэнтэй уян хатан
харилцах
-их цаг зарцуулах
-мэдээллийг задлан
шинжлэх, харьцуулахад
хүндрэлтэй байх
-өртөг зардал ихтэй
-ярилцлага хөтлөгч
оролцогсдын хариултанд
нөлөө үзүүлэх боломжтой

9
Фокус бүлгийн
ярилцлага
Бүлгийн ярилцлагын
тусламжтайгаар
тодорхой сэдвийг илүү
тодорхой, гүнзгийрүүлэн
тодруулах, тухайлбал,
нийтлэг байгаа асуудлыг
ойлгох, хариу үйлдлийг
танин мэдэх гэх мэт.
-нийтлэг санал бодол,
сэтгэгдлийг хурдан
найдвартайгаар авах
-богино хугацаанд илүү
гүнзгий, өргөн хүрээний
мэдээлэл авах үр дүнтэй
арга
-асуудлын тухай түлхүүр,
гол мэдээллийг авах
боломжтой
-хариултанд анализ хийхэд
хүндрэлтэй
-аюулгүй болон
мэдээллийн нууцыг
хадгалах үүднээс сайн
судлаач хэрэгтэй байдаг
-6-8 хүнийг нэг доор
авчирч, ярилцлага авахад
Баримт бичгийн
шинжилгээ;
Үйл ажиллагаанд ямар
нэгэн саад
учруулахгүйгээр уг үйл
ажиллагаа хэрхэн
хэрэгжиж байгааг мэдэх
шаардлагатай үед
хэрэглэх
- түүхэн болон цогц
мэдээлэл авах
- иргэдийн үйл ажиллагаа,
бодлого, хөтөлбөрт ямар
нэгэн саад болохгүй
- бий болсон бэлэн мэдээлэл
- мэдээлэлд хэн нэгний
ямар нэгэн нөлөө их бага
- ихэвчлэн маш их цаг
зарцуулна
- мэдээлэл бүрэн гүйцэд бус
- юу хайж, мэдэхийг хүсэж
байгаагаа урьдаас илүү
сайн тодорхой болгох
- мэдээлэл цуглуулах уян
хатан бус аргуудын нэг;
одоо байгаа мэдээллээр
хязгаарлагдах
Ажиглалт Хүүхдийн хамгаалал
хэрхэн хэрэгжиж байгаа,
ялангуяа хөтөлбөрийн
үйл явцын тухайн бодит
мэдээлэл цуглуулах
шаардлагатай үед
хэрэглэх
- хөтөлбөрийн
хэрэгжилтийн бодит
байдлыг мэдэх
- хэрэгжилтийн үед бий
болсон үйл явдлыг
тодруулах,
- зан үйлийг тайлбарлахад
хэцүү
- ажиглалтыг
категоричилахад
- хөтөлбөрийн оролцогчдын
зан үйл нөлөө үзүүлэх
- өртөг, үнэ ихтэй
Мэдээлэл цуглуулах арга зүй
1.Кейс/тохиолдол судлал болон ярилцлагын аргын арга зүй
Кейс судалгааг дотуур байранд амьдардаг сургуулийн насны сурагчид, тэдгээрт хүүхэд
хамгааллын үйлчилгээ үзүүлдэг төрийн ба төрийн бус байгууллагуудын ажилтнуудтай
ярилцах замаар нөхцөл байдлыг нарийвчлан тодорхойлох ба дүгнэлт төсөөллөө нэмэлт
тайлбар болгон бичнэ. Энэ нь тухайн асуудлын өнөөгийн байдал, түүний эмзэг, эрсдэл
бүхий байдалд судлаачийн зүгээс өгч буй дүн шинжилгээ байх болно.
Судалгааг сайн явуулахад дараах 5 чадвар шаардлагатай.
1. Шинийг эрэлхийлсэн сэтгэлгээтэй, аливааг гүнзгийрүүлэн асууж лавладаг байх
2. Сонсох болон ажиглалт хийх чадвартай, мэдрэмжтэй, шинэ мэдээллийн субъектив
нөлөөлөл тусгахгүйгээр хүлээн авч ашигладаг байх
3. Шинэ нөхцөл байдалд зохицох, мэдээлэл цуглуулах арга техник тохиромжгүй үед
өөр хувилбарыг ашиглах чадвартай байх
4. Судалж буй асуудлаа бүрэн ойлгосон байх
5. Мэдээллийг боловсруулж тайлбарлах
Кейст тавигдах шаардлага
1. Яг тодорхой чиглэсэн зорилгод нийцсэн байх

10
2. Асуудлын хүндрэл бэрхшээлийн тодорхой түвшинтэй байх
3. Тухайн асуудлын талаар хэд хэдэн чиглэлийг хамарсан
4. Маш хурдан хуучирахааргүй
5. Өнөөдрийн хувьд чухал асуудал байх
6. Дүн шинжилгээ хийж болохуйц байх
7. Хэлэлцүүлгийн өдөөхүйц
8. Хэд хэдэн янзаар шийдвэрлэж болохуйц байх
2. Фокус бүлгийн ярилцлагын арга зүй
Ярилцлагыг зохион байгуулах үйл явц
1. Зорилгыг тодорхойлох
Зорилго нь сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгаалуулах эрхийн хэрэгжилтийн
нөхцөл байдал, тулгамдаж буй эрсдэл, эмзэг байдлыг судлан тодорхойлох
2. Оролцогсдыг сонгох
Оролцогсдын бүлгийг сонгох, зохион байгуулах шалгуур
1. Хүний тоо 8-12
2. Хугацаа ойролцоогоор 90 минут
3. Тодорхой шинжээрээ ижил төстэй бүлэг байх. Тухайбал, нас, хүйс, ажилласан
жил гэх мэт
3. Төлөвлөгөө боловсруулах, шаардагдах нөөц
Энэхүү ярилцлага нь урьдчилсан төлөвлөсөн үйл явц байна. Орон нутгийн хүүхэд
хамгааллын ажилтан, сургуулийн удирдлага, нийгмийн ажилтантай урьдчилан
ярилцаж, төлөөлөн оролцох хүмүүст ярилцлага болох байр, цаг хугацаа, хэлэлцэх
асуудлын талаар мэдээлэл өгнө. Ярилцлага зохион байгуулахад туслах ажилтантай
/тэмдэглэл хөтлөгч/ хамтран ажиллах шаардлагатай.
4. Хөтөлбөр/Удирдамж
1. Танилцуулга. Фокус бүлгийн ярилцлагын талаар товч танилцуулга бэлтгэх
2. Дүрэм.
 8-12 хүний бүрэлдэхүүнтэй бүлгийг зохион байгуулах,
 90 минутаас илүүгүй хугацаа шаардагдах,
 дунджаар 5-10 асуулт асуух,
 Эсрэг тэсрэг асуултаас зайлсхийх
 Яагаад гэсэн асуултаас зайлсхийх
 Асуултуудаа урьдчилан сайтар бэлтгэх
 Тухайн ярилцлагад зориулан бэлтгэсэн асуултуудыг асуух
 Асуултаа тухайн нөхцөл байдалд тохируулан асуух, ингэснээр оролцогчид
хариулахад хялбар болох
 Ерөнхий асуултаас нарийвчилсан асуулт руу шилжих

11
 Идэвхжүүлэгч тодорхой ур чадварыг хөгжүүлсэн байх
5. Ярилцлагыг төгсгөх
Идэвхжүүлэгчийн ур чадвар
1. Туршлагатай байх
2. Бүлгийн үйл явцыг мэддэг, өөртөө итгэлтэй байх
3. Удирдан чиглүүлэх ур чадвартай байх
4. Ярилцлагыг хэвийн явуулах
5. Цаг барих
6. Бусдын сайн сонсдог байх
7. Бичгийн болон ярианы чадвартай байх
8. Оролцогсдоос ялгарахгүйгээр хувцаслан биеэ авч явах
9. Наргианч хөгжилтэй байх
Бүлгийн ярилцлагын үед нийгмийн зураглал, GOP загвар, оролцооны аргуудыг
ашигласан.
4. Баримт бичгийн дүн шинжилгээ.
Сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгаалуулах эрхийн хэрэгжилтийн нөхцөл байдал,
тулгамдаж буй эрсдэл, эмзэг байдлыг судлан тодорхойлох зорилгоор энэ чиглэлээрх
дараах баримт бичгүүдэд дүн шинжилгээ хийх замаар тогтооно. Үүнд:
- Хууль тогтоомж, дүрэм журам, хэм хэмжээний акт
- Судалгааны тайлан
- Гадаад орнуудын туршлага
- Мэргэжилтнүүдийн санал бодол, үзэл баримтлал
Тухайлбал,Орон нутгийн хөгжлийн хөтөлбөр, Сургуулийн стратеги төлөвлөгөө, Дотуур
байрны дүрэм, дотуур байранд амьдрах хүүхэдтэй байгуулах гэрээ зэрэгт агуулгын
шинжилгээ хийж, тэдгээрт хүүхэд хамгааллын асуудал хэрхэн туссаныг судална. Мөн
дотуур байр, цагдаа, эмнэлгийн бүртгэлээс байрны хүүхэдтэй холбоотой илэрсэн зөрчлийн
асуудал, санал гомдлыг тодруулсан.

12
2. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН
2.1 Сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгаалагдах эрхийн өнөөгийн байдал
Хүүхдийн төлөө Үндэсний газар , НҮБ-ын Хүүхдийн Сан хамтран сургуулийн дотуур
байрны хүүхдийн хамгаалуулах эрхийн хэрэгжилтийн нөхцөл байдал, тулгамдаж буй
эрсдэл, эмзэг байдлыг судлан тодорхойлж, санал зөвлөмж боловсруулах зорилгоор 2014
оны 5 сарын 10-наас 6 сарын 1-ны хугацаанд энэхүү судалгааг явуулсан.
Судалгаанд Увс, Дархан, Улаанбаатар-Налайх, Дорнод, Дундговь, Хөвсгөл, Өвөрхангай
зэрэг аймгуудыг бүсчлэн хамруулан тоон ба чанарын судалгааны аргаар дотуур байрны
хүүхэд хамгааллын өнөөгийн байдлыг судлан тодорхойлсон.
Дотуур байрын хүүхдүүдийн хүн ам зүйн шинж
Хүснэгт 3
№ Давтамж Хувь
1 Харъяалал Увс
Дархан
Улаанбаатар
Дорнод
Дундговь
Хөвсгөл
Өвөрхангай
40
40
40
40
40
40
40
280
14,3
14,3
14,3
14,3
14,3
14,3
14,3
100,0
4 Нас 9-13
14-дээш
39
241
280
13,9
86,1
100,0
5 Хүйс Эрэгтэй
Эмэгтэй
137
142
280
48,9
51,1
100,0
6 Суралцаж буй анги Дунд анги
Ахлах анги
140
140
280
50,0
50,0
100,0
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүдийн харилцаа сайн байдаг /71,4 хувь/ хэдий ч хоёр
хүүхэд тутмын нэг нь гадаад төрх байдал, хувцаслалт, амьжиргааны түвшин, сурлагын
байдлаас хамаарч нэр хоч зүүлгэн, нэр төрөө гутаалгадаг байна.
Мөн үүний зэрэгцээ айлган сүрдүүлэх /16,9 хувь/, зодох /12,5 хувь/, дооглох /22,9 хувь/,
тохуурхах /14,3 хувь/, гадуурхах /17,9 хувь/, бүлэглэн гадуурхах /18,6 хувь/ зэрэг эрхийн
зөрчлүүд байдаг байна.
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүдийн харилцааны төлөв байдал
Хүснэгт 4

13
Хэмжилт Давтамж Хувь
1 Маш сайн 95 33,9
2 Сайн 105 37,5
3 Дунд зэрэг 78 27,9
4 Муу 2 0,7
5 Маш муу 0,0 0,0
6 Мэдэхгүй 0,0 0,0
Нийт 280 100,0
Үе тэнгийнхний харилцаанд илэрч буй асуудлууд
Хүснэгт 5
№ Харилцааны хэлбэрүүд Давтамж Хувь
1 Айлган сүрдүүлэх 46 16,9
2 Зодох 35 12,5
3 Байнга дооглох 64 22,9
4 Тохуурхах 40 14,3
5 Гадуурхах 50 17,9
6 Бүлэглэн гадуурхах 52 18,6
7 Нэр хоч өгөх 156 55,7
8 Нэр төрийг нь гутаах 73 26,1
9 Цахим харилцаагаар дарамтлах 17 6,1
10 Бусад 20 7,1
Бүлгийн болон ганцаарчилсан ярилцлагын дүнгээс харахад үл ойлголцол, ялгаварлал,
үерхэл нөхөрлөлийн асуудал, нэр хоч өгөх байдлаас үүдэн харилцааны зөрчлүүд илрэх
бөгөөд энэ асуудлаа тэр бүр холбогдох багш, ажилтнуудад хэлэхийг хүсдэггүй байна.
Учир нь хүүхдүүдийн нууцыг хадгалж чаддаггүйгээс үүдэн хүүхдүүд улам л хүнд нөхцөл
байдалд ордог байна.
Үе тэнгийнхний харилцаанд илэрч буй асуудлууд

14
Хүснэгт 6
Үе тэнгийнхний харилцаа
Эрхийн зөрчил Шалтгаан Хэнд ханддаг вэ?
Зодолддог.
Дээрэлхдэг.
Хувцасыг асуухгүй өмсдөг.
Мөнгө татдаг.
Үл ойлголцол
Охидуудаас
Нэр хоч өгч доромжилдог,
Ялгаварладаг.
Хэнд хандахаа мэддэггүй. Учир нь
нууц задардаг тул улам л
дарамтлуулдаг.
Байрын багшид хэлбэл шийтгэдэг.
Судалгаанд хамрагдсан хүүхдүүдийн 54,3 хувь нь байрын багш, ажилчдын зүй бус
харилцааг тогтмол хардаг байна. Мөн дотуур байрын багшийн зан төлөв, харилцааны хэв
маяг нь хүүхдийн хамгаалагдах эрхийг зөрчих сэдэл болдог байна /Хүснэгт 7/.
Дотуур байранд байрны багш, ажилчид хүүхдүүдтэй зүй бус харилцаж буй байдал
Хүснэгт 7
№ Хэмжилт Давтамж Хувь
1 Тийм 152 54,3
2 Үгүй 128 45,7
Нийт 280 100,0
Дотуур байрын багшийн зан төлөвийн үнэлгээ
Хүснэгт 8
Таалагддаг зан чанар Таалагддаггүй зан чанар
Зөв үгээр ярихыг заадаг Багш загнаж, уурлаж харилцдаг
Шударга, найрсаг ханддаг Зоддог, цохидог, хараадаг.
Бидний төлөө гэсэн сэтгэлтэй Тогооч нар муухай аашилдаг, доромжилдог.
Цэвэрч Байрын багш мөнгөө зээлээд өгдөггүй.
Гадаа тоглуулдаг. Жижүүр муухай ааштай, охидуудын өрөөнөөс
гардаггүй.
Тогооч, жижүүр, багш сайн
харилцдаг.
Эмч оношилж чадахгүй буруу эм өгдөг. Ээжийг
ирэхээр ална гэсэн.
Ойлгуулах гэж ганцаарчилж
ярилцдаг.
Тэмцээн уралдаан зохион
байгуулдаг.
Хүүхдийн хамгаалагдах эрхийн зөрчлийн илэрч буй хэлбэрүүд байгаа эсэхийг санал
асуулгын дүнгээс харахад бүхий л хэлбэрүүд ямар нэг хэмжээгээр илэрч байна. Үүнээс
 Бусдын өмнө эвгүй байдалд оруулах 111 39,6
 Ичээх 109 38,9

15
 Муухай харах 102 36,4
 Чимхэх 91 32,5
зэрэг хэлбэрүүд давамгайлж байна/Хүснэгт 9/.
Кейс 1
Өөр нэг анхаарал татаж буй эрхийн зөрчлийн хэлбэрүүдийг дурьдахгүй байхын аргагүй
байна. Үүнд:
Шалиг үг яриа хэрэглэх 40 14,3
Тэврэх 48 17,1
Өдөх 40 14,3
9-р ангийн сурагч Х нь дотуур байранд амьдардаг байна. Бүлгийн ярилцлагын үеэр
байранд үе тэнгийнхний дундах хүчирхийлэл дарамт байдаг эсэх талаар хүүхдүүдтэй
ярилцахад хүүхдүүд Х хүүг их зодуулж, өрөөнийхөө ахад байнга дээрэлхүүлдэг гэж
байв. Хүү энэ талаар юу ч хэлэхгүй дуугүй байсан учир өөртэй нь ганцаарчилан
уулзаж ярилцлаа.
Сурагч Х байранд амьдраад 6 жил болж байна. Өмнө нь эгчтэйгээ хамт байдаг
байсан. Гэр нь хөдөө байдаг. Аав ээж нь мал малладаг. Эгч дүү хоёулаа байдаг. 5 дах
өдөр болон амралтаараа байнга харьдаг байна. Хүүхдүүд чамайг ах нартаа
дээрэлхүүлж зодуулдаг гэж хэлж байна. Үнэн эсэх талаар асуухад байнга биш шүү
дээ. Би нэг их дээрэлхүүлээд байдаггүй. Манай өрөөний 8-р ангийн Б л байнга
дээрэлхүүлдэг. Ах нар нь яагаад дээрэлхдэг тухай асуухад сайн мэдэхгүй байна тэд
нар өөрсдөө өмнө нь ах нарт дээрэлхүүлдэг байсан гэж сонссон. Би ах нарт
дээрэлхүүлдэг ч хэзээ ч дүү нараа дээрэлхэхгүй гэж ярьж байв. Ах нар булчин руу
цохих, чимхэх, өшиглөх мөн хувцасаа угаалгана, ус байнга зөөлгөнө, мөнгө
зээлчихээд хэзээ ч эргүүлж өгдөггүй, байнга дэлгүүр явуулах гэх мэт зардаг гэж ярьж
байв. Мөн тэрээр өчигдөрхөн манай өрөөний ах Б-г шанаадаад уруулаас нь цус
гаргаж сэтэлсэн гэж хэлэв. Байрны багш болон сургуулийн багшдаа бусад хүмүүсийн
дээрэлхдэг талаар хэлэхэд ер нь бол тоодоггүй. Нэг удаа хэлээд хоёрдохоо хэлдэггүй
гэж байв. Мөн Х хүүтэй ярихад дотуур байранд эд зүйлээ байнга алдах явдал гардаг
тухай ярьж байна.
Дотуур байрны сурагчаас

16
Гарыг нь удаан барих 24 8,6
зэрэг бэлгийн дарамт шахалт үзүүлэх хандлага байдаг нь ажиглагдаж байна /Хүснэгт 3.9/.
Дотуур байранд байрны багш, ажилчид хүүхдүүдтэй зүй бус харилцаж буй
байдлын илрэх хэлбэрүүд
Хүснэгт 9
№ Харилцааны хэлбэрүүд Давтамж хувь
1 Зодох 33 11,8
2 Цохих 106 37,9
3 Өшиглөх 64 22,9
4 Чимхэх 91 32,5
5 Хөдөлгөөнгүй зогсоох 73 26,1
6 Алгадах 43 15,4
7 Үг хэлээр доромжлох 80 28,6
8 Харааж загнах 72 25,7
9 Муухай харах 102 36,4
10 Бусдын өмнө эвгүй байдалд оруулах 111 39,6
11 Ичээх 109 38,9
12 Биед гэмтэл учруулах 20 7,1
13 Шалиг үг яриа хэрэглэх 40 14,3
14 Тэврэх 48 17,1
15 Өдөх 40 14,3
16 Гарыг нь удаан барих 24 8,6
17 Байнга голох 15 5,4
18 Үл тоомсорлох 37 13,2
19 Гэрийнхээ ажлыг хийлгэх 34 12,1
20 Нэр хоч өгөх 41 14,6
21 Гар харах 44 15,7

17
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүд бусдын зүгээс ялгаварлалд өртдөг байдал
Хүснэгт 10
№ Хандлага Багш нар Томчууд Үе
тэнгийнхэн
Давтамж
Хувь
Давтамж
Хувь
Давтамж
Хувь
1 Маш их 17 6,1 14 5,0 21 7,5
2 Их 20 7,1 11 3,9 26 9,3
3 Хааяа 55 19,6 67 23,9 74 26,4
4 Бага 39 13,9 30 10,7 15 5,4
5 Маш бага 42 15,0 49 17,5 59 21,1
6 Мэдэхгүй 107 38,2 109 38,9 85 30,4
Нийт 280 100,
0
280 100,0 280 100,0
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүдийн 13,2 хувь нь маш их, их, 19,6 хувь нь хааяа багш
нарын зүгээс ялгаварлалд өртдөг байна.
Тэдгээрийн 8,9 хувь нь маш их, их, 23,9 хувь нь хааяа томчуудын зүгээс ялгаварлалд
өртдөг байна. Мөн 16,8 хувь нь маш их, их, 26,4 хувь нь хааяа ялгаварлалд өртдөг гэж
хариулсан байна. Эндээс үе тэнгийнхний ялгаварлал давамгайлах хандлагатай байж болох
юм.
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүд бусдын зүгээс ялгаварлалд өртдөг байдал
График 1

18
Дотуур байрын хүүхдүүд ялгаварлалд өртөж буй хэлбэрүүд
Хүснэгт 11
Байнга Хааяа Үгүй
Давтамж Хувь Давтамж Хувь Давтамж Хувь
Царай зүс, бие бялдраар 25 8,9 90 32,1 165 58,9
Сурлага, сурах чадвараар 31 11,1 93 33,2 156 55,7
Хүмүүжлээр 35 12,5 86 30,7 159 56,8
Оролцоогоор 21 7,5 82 29,3 177 63,2
Үндэс угсаагаар 15 5,4 61 21,8 204 72,9
Нийгмийн гарлаар 10 3,6 50 17,9 220 78,6
Хувцас хунар, ар гэрийн
амьжиргааны байдлаар
20 7,1 75 26,8 185 66,1
6.1
5
7.5
7.1
3.9
9.3
19.6
23.9
26.4
0
5
10
15
20
25
30
Багш Томчууд Үе тэнгийнхэн
Маш их
Их
Хааяа
Байрны багш хүүхэдтэй хэрхэн харилцах, эрхийг нь хамгаалах талаар
ойлголт байхгүйгээс болоод биднийг дараах байдлаар ялгаварлан
харилцдаг. Үүнд:
o Охидуудтай сонин харилцдаг.
o Бага ангийн хүүхдүүдтэй муухай харьцдаг.
o Бие засах гэхээр чих мушгидаг.
o Эмэгтэй багш хөвгүүдийг их загнадаг, айдаг.
o Байрын багш түмпэнтэй ус өшиглөж асгадаг.
o Орны гудас бүтээлгийг хуулаад газарт хаядаг.
Бүлгийн ярилцлагаас

19
Насаар 9 3,2 78 27,9 193 68,9
Шилжиж ирснээр 12 4,3 59 2,1 209 74,6
Танил талаараа 31 11,1 67 23,9 182 65,0
Бусад 9 3,2 11 3,9 260 92,9
Дотуур байрын хүүхдүүд ялгаварлалд өртөж буй хэлбэрүүд
График 2
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүд дараах байдлаар хааяа ялгаварлалд өртдөг байна.
Үүнд:
Сурлага, сурах чадвараар 33,2 хувь
Царай зүс, бие бялдраар 32,1 хувь
Хүмүүжлээр 30,7 хувь
Оролцоогоор 29,3 хувь
Насаар 27,9 хувь
Хувцас хунар, ар гэрийн амьжиргааны 26,8 хувь
8.9
11.1
12.5
7.5
5.4
3.6
7.1
3.2
4.3
11.1
32.1
33.2
30.7
29.3
21.8
17.9
26.8
27.9
2.1
23.9
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
Царай зүс, бие бялдраар
Сурлага, сурах чадвараар
Хүмүүжлээр
Оролцоогоор
Үндэс угсаагаар
Нийгмийн гарлаар
Хувцас хунар, ар гэрийн амьжиргааны байдлаар
Насаар
Шилжиж ирснээр
Танил талаараа
Үгүй
Хааяа
Байнга

20
байдлаар
Зэрэг багтана.
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүийн ялгаварлалд өртөж буй шалтгааныг хүүхдүүд
өөрсдөөсөө эрж хайж байгаа /44,3 хувь/ нь хүүхэд хамгааллын мэдлэг мэдээлэл дутмаг
байгаатай холбоотой.
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүийн ялгаварлалд өртөж буй шалтгаан
Хүснэгт 12
№ Шалтгаан Давтамж хувь
1 Өөрийн зан байдлаас 124 44,3
2 Нийгмийн соёл, хэм хэмжээ 24 8,6
3 Буруу ойлголцол 5 1,8
4 Нийгмийн угсаа гарал 8 2,9
5 Ялгаварлал 29 10,4
6 Тухайн багшаас 3 1,1
7 Хариулаагүй 87 31,1
Нийт 280 100,0
Кейс 2
Дархан-Уул аймгийн Хонгор сумын хувьд иргэдийн 60% нь амьдрал ахуй хөөж, шинээр
нүүдэллэж ирсэн казак үндэстэн. Үндэстний онцлог, соёл уламжлалыг хадгалсан, тэдний
амьжиргааг дэмжсэн тусгай хөтөлбөр байх нь зүйтэй
Сумын ИТХ-ын дарга Төмөрбаатар
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүдтэй харилцах харилцаан илэрч буй дээрх асуудлууд
тулгарахад гол төлөв хэнд ханддаг вэ? Гэсэн асуултад хоёр хүүхэд тутмын нэг нь аав
ээждээ, 3 хүүхэд тутмын нэг нь найз нөхөддөө ханддаг байна. Гэтэл хүүхэд хамгааллын
үндсэн субъект болох байрын багшид 16,8 хувь нь, нийгмийн ажилтанд 7,5 хувь нь
ханддаг байна. Эндээс дээр дурьдсан багш, нийгмийн ажилтнуудад хандвал нууц задраад
улам их дарамтанд ордог гэсэн нөхцөл байдал дахин батлагдаж байна.
Эрхийн зөрчилт асуудал үүсэхэд хэнд хандах вэ?
Хүснэгт 13
Эрхийн зөрчилт асуудал үүсэхэд хэнд хандах вэ? Давтамж Хувь

21
1 Аав ээждээ 132 47,1
3 Найздаа 77 27,5
7 Байрын багш 47 16,8
8 Ангийн багш 35 12,5
9 Нийгмийн ажилтан 21 7,5
Дотуур байранд амьдардаг хүүхдүүдтэй харилцах харилцаан илэрч буй дээрх
асуудлуудыг хүүхдүүд хэрхэн хүлээж авч буй байдлыг тандан судлахад гурван хүүхэд
тумын нэг нь буюу 30,7 хувь нь буруу хэрэг хийсэн тохиолдолд байх ёстой, 14,3 хувь нь
хэвийн зүйл гэж үзснээс 45,0 хувь нь хүүхдийн эрхийн зөрчлийг хүлээн зөвшөрч байгаа
дүр төрх ажиглагдаж байна.
Судалгаанд оролцогсдын 22,1 хувь нь байх ёсгүй зүйл, 14,3 хувь нь хариулж мэдэхгүй
байна /Хүснэгт 3.14/.
Хүүхдийн эрхийн зөрчлийг хүлээн авч буй байдал
Хүснэгт 14
№ Санаа бодол Давтамж Хувь
1 Энэ бол хэвийн л зүйл 40 14,3
2 Буруу хэрэг хийсэн тохиолдолд байх ёстой 86 30,7
3 Зарим тохиолдолд л байж болно 52 18,6
Эрхийн зөрчилт асуудал үүсэхэд хэнд хандах вэ?
 Хэнд хэлэхээ мэдэхгүй. Хэлсэн хүүхдүүдийг байранд авахгүй гэж
дарамталдаг.
 Байрын багшдаа хэлэх ёстой л гэдэг. Гэхдээ ер нь л өөрөө учраа олдог доо.
 Байрын зөвлөлд санал хүсэлтээ гаргадаг.
 Байрын багшдаа хэлдэг.
 нийгмийн ажилтан, байрны жижүүртээ хэлдэг.
 Эгчдээ хэлдэг. Эгч өмөөрч чаддаггүй.
 Эцэг эхийн санаа зовдог тул бараг хэлэхгүй.
Бүлгийн ярилцлагаас

22
4 Байх ёсгүй зүйл 62 22,1
5 Мэдэхгүй 40 14,3
Нийт 280 100,0
Судалгаанд хамрагдагсдын бүлгийн ярилцлагаар дотуур байрандаа хандах хандлагыг
тодорхойлох “2 үнэн 1 худал”бүлгийн ажил ажилласан. Дасгалаар дараах үнэн ба худал
хандлага байсаар байдаг юм байна.
“2 үнэн 1 худал”
Хүснэгт 15
Таалагддаг зүйл Таалагддаггүй зүйл
 Хамтдаа хөгжилтэй
 Олон найзтай
 Муу дүн авбал дахин даалгавар
авч засуулдаг
 Ойрхон
 Ажил хийдэггүй
 Бүх юм нь үнэгүй
 Номын сантай
 Чөлөөт цаг ихтэй
 Компютертай
 Харилцаа сайтай
 Цэвэрхэн
 Зөвлөгөө өгдөг
 8 цагаас хаалгаа барьдаг
 Ээлжээр жижүүр хийдэг
 Багш харицлаа сайтай
 Багшийн өгсөн үүргийг хүлээж
авдаг боловч биелүүлдэггүй
 Жаахан ялгаа гардаг
 Багш заримдаа ойлгодоггүй
 Гэмт хэрэгт холбогддог
 Маргаан гардаг
 Амралтын өдөр зааланд тоглодог
 Охид муухай зантай, хэрэлддэг
 Интернет байхгүй
 Бялдаржуулах танхим байхгүй
 Хувцсаа гараараа угаадаг,
угаалгын машин, хатаагч
хэрэгтэй
 Бөөнөөрөө хоолонд орохдоо бие
биенээ муулдаг
 Охид багшид хов хүргэдэг
 Гадуур байдаг хүүхдүүд биднийг
цагаар хооллодог учир талх
маслынхан гэж шоолдог
 Гадны хүүхдүүд дошин дээрээ
байна хэмээн дээрэлхэх
хандлагатай
 Эмч ерөөсөө анхаарал тавьдаггүй
 Зөвлөлүүд харилцааны соёлтой
 Халуун устай
 Зөвлөл хүүхэд бүртэй ажилладаг
 Зун паар халдаг
 Угаалгын машинтай
 Хоорондоо зөв боловсон
харилцдаг
 Хөгжим сонсдоггүй
 Багш байрандаа хонодог
 8 цагаас хойш гадуур сэлгүүцдэг
 Гар бөмбөг тоглодог

23
 Дотуур байрны хүүхдүүдийн бүлгийн болон гарцаарчилсан ярилцлагад дүн
шинжилгээ хийхэд хүүхдийн хамгаалагдах эрх талаар Мэдэхгүй, сонсож
байгаагүй.
 Байрын багшаас мэдээлэл авсан.
 Цагдаа, эмч хааяа ирж мэдээлэл өгсөн гэсэн хариултууд давамгайлж байна.
Мөн дараах сургалтуудыг зохион байгуулсан байна. Үүнд:
 Гарын ариун цэврийг сахих сургалт
 Эрүүл мэндийн сургалт
 Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх зэрэг багтсан. Эдгээр сургалтуудыг
байрын багш, цагдаа, эмч нар ихэвчлэн зохион байгуулдаг байна.
Танай дотуур байрын хэмжээнд зохион байгууллагддаг үйл ажиллагааг байрын багш /43,2
хувь/, хамтарсан баг /11,8 хувь/, нийгмийн ажилтан /10,0 хувь/ зохион байгуулдаг аж.
Дотуур байранд зохион байгуулдан үйл ажиллагааг хэн хариуцдаг вэ?
Хүснэгт 16
№ Хариуцагч Давтамж Хувь
1 Байрын багш 121 43,2
2 Цагдаа 3 1,1
3 Сургалтын менежер 10 3,6
4 Ангийн багш 13 4,6
8 Байрын зөвлөл 8 2,9
6 Нийгмийн ажилтан 28 10,0
7 Хамтарсан баг 33 11,8
8 Эмч 2 0,7
9 Хариулаагүй 62 22,1
Нийт 280 100,0
Дотуур байрны хүүхэдтэй зүй бус харилцах нь сурах сонирхолгүй болох, өөртөө итгэх
итгэлгүй болох, ганцаардах, багшийн үл хүндэтгэх, хичээл таслах, завсардах, гэмт зан
үйлтэй болох, амиа хорлох эрсдлүүдийг бий болгодог байна.
Кейс 3
Амиа хорлосон охин манай хамаатны эгч. Өрөөний хүүхдүүдийг хамт дэлгүүр явах уу?
Гэхэд би явахгүй унтлаа гэсэн. Та нарыг ирэхэд унтаад хаалгаа тайлж өгч чадахгүй байх

24
гаднаас түгжчих гэсэн. Хүүхдүүдийг ирэхэд дээд орны толгойноос боож үхсэн байсан.
Нүүр нь хөхөрсөн байсан.
А багшаас болж амиа хорлосон. Учир нь багш захиралтай дотно харилцаатай байдагтаа
эрдээд хүүхдүүдийг загнаж, алгадаад доромжилдог. Аав нь охиноо хэрэггүй дотуур
байранд суулгажээ гэж байсан.
Дотуур байрны сурагчин ярианаас
Эдгээрээс харахад олон улсын конвенц, тухайлбал НҮБ-ын Хүүхдийн Эрхийн Конвенц, Монгол
улсын Боловсролын тухай хууль, Хүүхэд хамгааллыг бэхжүүлэх стратеги, Байгууллын хүүхэд
хамгааллын бодлого зэрэг үндэсний хууль, тогтоомжид хүүхдийн бие махбодид халдах, сэтгэл
санааны дарамт үзүүлэх, ялгаварлан гадуурхахыг хориглосон тухай хүүхэд, багш нар,
мэргэжилтнүүд, удирдах ажилтны ойлголт, хандлагыг эрчимтэй сайжруулах хэрэгтэй нь харагдаж
байна.
Дотуур байрны хүүхэдтэй зүй бус харилцахын үр дагаварууд
Хүснэгт 17
Үр дагавар Давтамж Хувь
1. Сурах сонирхолгүй болох 133 47,5
2. Өөртөө итгэх итгэлгүй болох 64 22,9
3. Ганцаардах 64 22,9
4.Багшийг хүндэтгэх шалтгаангүй болох 58 20,7
5. Хичээл таслах 54 19,3
6.Гэмт зан үйлтэй болох 39 13,9
7. Амиа хорлох 28 8,9
8. Байрнаас оргох 14 5,0
9.Хичээл дээр үймүүлэх 10 3,6
Цаашид дотуур байран амьдрах таатай нөхцөл бүрдүүлэхийн тулд дараах зүйлсийг бий
болгох шаардлагатай гэж үзэж байна. Үүнд:
 Шинэ байртай болох
 Тоглоомын талбайтай болж цэцэрлэгжүүлэх
 Тасгийн эд хогшлыг шинэчлэх
 Хоолны мөнгийн нэмэгдүүлэх
 Дотроо ОО, халуун устай болох
 Хоолны чанарыг сайжруулах
 Дотуур байранд тог тасардаггүй болох / 1000
цагаас хойш тог тасардаг /
 Тасагтаа зурагттай болох

25
 Өрөөндөө хичээл хийх ширээтэй болох
 Биен тамирыг талбайтай болгох
 Сургуулийн зааланд үнэгүй тоглох /1 цаг нь 500 төгрөг/
 Номын сантай, номын сан унших номтой
 Эмийн сантай
 Гоё зурагттай
 Компьютертай
 Хичээл хийдэг өрөөтөй
 Унтлагын өрөөтөй
 Тасгаа цэцэгтэй болгох
 Дулаахан, тохитой байх
 Дуртай цагтаа бие засдаг байх
 Шорон шиг байдаггүй байгаасай.
 Жижүүрүүдийн харьцааг өөрчлөх эсвэл халах
 Байранд хулгай гардаггүй болох
 Багш нар гэртээ аваачиж зарахгүй байх
 Том хүүхдүүд жижиг хүүхдүүдээ дарамтладаггүй
 Жижүүр нар архи уудаггүй, сайхан зантай байх
 Ус зөөдөг тэргээ шинэчлэх

26
2.2.Сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгааллын сүлжээний зураглал
Хамтарсан багийн үзүүлж буй хүүхэд хамгааллын үйлчилгээний өнөөгийн байдалд
GOP загвараар шинжилгээ хийх нь
Хамтарсан багийн гишүүдийн бүлгийн ярилцлагын мэдээллийн дүн шинжилгээ
Хүснэгт 18
Хүүхэдхамгааллын
механизм
Дотуур байранд
амьдарч буй
хүүхдүүдийн
хамгаалагдах
эрхийн
хэрэгжилттэй
холбоотой
тулгамдсан
асуудлууд
Тулгамдсан
бэрхшээлтэй
асуудлын шалтгаан
Ирээдүйд хүрэхийн
тулд юу хийх вэ
Ирээдүйд энэ асуудал
ямар байгаасай гэж та
хүсч байна вэ
Дотуурбайрнынөхцөлбайдал
Дотуур байр
зориулалтын бус
Хоолны мөнгө
хүрдэггүй
Хүний нөөцийн
асуудалтай, улс
төрждөг
Тасаг хүрэлцээгүй
/нэг тасагт 8-10
хүүхэд/
Хатуу зөөлөн эдлэл
хүрэлцээгүй
Чөлөөт цагаа
өнгөрөөх орчин
нөхцөлгүй
Багшийн цалин
хангамж муу
Их засвар
хийгдээгүй,
сантехник муу
Дээврээс борооны ус
гоождог
Цонхноос дулаан
алддаг
Өрөөндөө хичээлийн ширээ
сандал байхгүй, зөвхөн
унтах ортой.
Соёл хүмүүжлийн
ажлын өрөөтэй болох
Тоног төхөөрөмжөөр
хангах
Урсгал засвар хийх
Гал тогооны
цахилгаан тоног
төхөөрөмжтэй болох
Камержуулах
Гэрээний
хэрэгжилтийг хангах
Хувийн хэвшил болон
эцэг эхтэй хамтран
ажиллаж нийгмийн
хариуцлагыг
нэмэгдүүлэх
Шийдвэр гаргадан
дарга нар дотуур
байрны нөхцөлтэй
танилцах
Стандартын байртай
болох
Орны тоогоор хүүхдээ
авах
Хүүхдийн хоолны
мөнгийг насны онцлогт
тохируулан хангалттай
төсөвлөх
тусгайлан төсөвтэй
байх
Улс төрийн сонгуулиас
үл хамааран
туршлагатай ажилчдыг
ажиллуулах

27
Хүүхэдхамгааллынмэргэжилтнүүдтэйхолбоотой
Багшийн ачаалал их
Улс төржиж
мэргэжлийн бус
хүмүүс ажилладаг
Дотуур байр эмчгүй
Сургуулийн эмч тэр
бүр хүрч
ажилладаггүй
Нууцлалыг хадгалж
чаддаггүй
Төсөвгүй тул сургалт
тэр бүр зохион
байгуулддаггүй
Мэдээлэх, холбон
зуучлах үйлчилгээ
хангалтгүй
Багш, мэргэжилтнүүд
харилцааны зөрчил
гаргадаг
Судалгаа, мэдээллийн
сан байхгүй
Дотуур байрны
багшийн ажлын
байрны тодорхойлолт
мөрддөггүй, арга зүйн
сургалт зохион
байгуулдаггүй
Хүүхэд хамгааллын
мэдлэг сул
Сургуулийн захиргаа
дотуур байрандаа
анхаарал сул тавьдаг
Дотуур байр бол
хүүхдийн гэр.
Хүүхдийн сэтгэл
санааны байдал, нас
зүй, сэтгэл
зүй,хөгжлийн
онцлогийг мэддэг
мэргэжилтэн ажиллах
шаардлагатай.
Багш мэргэжилтэй
хүн өөрийн
мэргэжлээр л
ажиллахыг хүсч, орон
тоогоо хүлээж суудаг
хөдөлгөөнт орон тоо
болоод байна.
Анхны жилдээ
ажиллаж байгаа
багшийг шууд дотуур
байрны багшаар
ажиллуулсан,
хүүхэдтэй маш
ширүүн харьцдаг,
зоддог.
Багш нарт амьдрах
ухааны сургалтын
жишиг хөтөлбөр
байхгүй
Харилцааны болон
хүүхэд хамгааллын
сургалт зохион
байгуулах
Хамтарсан багаар
ажиллах туршлага
солилцох
Хуулийн
Судалгааны сан,
программтай болох
Хүүхэд хамгааллыг
тогтолцоны
Мэргэжлийн
хүмүүсийг
Дотуур байрын
багшийн нийгмийн
асуудлыг шийдвэрлэх
Дотуур байрын
багшийн цалингийн
сүлжээг багшийнхтай
иуил болгох
Дотуур байрны
багшийн ажлыг үнэлэх,
урамшуулах
механизмыг
боловсронгуй болгох
мэргэжлийн багш,
нийгмийн ажилтан,
эмч, сэтгэл зүйчийг
ажиллуулдаг болох
ажиллах ойлголт,
хандлагыг
төлөвшүүлэх
ажиллах журам
боловсруулах,
хэрэгжилтийг хянах
Дотуурбайрныхүүхдийнэрх
Эцэг эхийн анхаарал
сул
Хулгай
Үе тэнгийнхний дунд
хүчирхийлэл ихтэй
Хорт зуршил
Суурь хүмүүжил
муутай
Үерхэл, нөхөрлөлийн
асуудал их
Цахим хэрэглээ ихтэй
Хөдөлмөрийн
мөлжлөгөд өртдөг
Томчуудын
хүчирхийлэл их
Хүүхдийн оролцоо
сул
Хүүхэд эрхийн
мэдлэг, мэдээлэл
байхгүй
Хүүхдээ сургууль багш
нарт даатгаад орхидог
Амралтын үеэр ирээд
хүүхдээ авдаггүй, задгай
портер машин дээр ямар ч
улиралд суулгаад явуул
гэж тулгадаг.
Наад захын хэрэгцээг
хангах сэтгэлгүй
Эцэг эхийн оролцоог
нэмэгдүүлэх, сургалт
зохион байгуулах
Мэргэжлийн багш,
эмч, нийгмийн
ажилтан, сэтгэл зүйч
зөв ойлголт
хандлагыг иргэдэд,
хүүхдүүдэд,
мэргэжилтнүүдэд
өгөх
Хүмүүжүүлэх,
нийгэмшүүлэх,
хамгаалах
тогтолцоотой болох
Бүхий төрлийн сургалт
зохион байгуулах
Хүүхдийн оролцооны
байгууллагуудыг
эрчимжүүлэх
Кейс .4

28
... Дотуур байранд байнга өлсдөг. Ялангуяа өглөөний цайнд 1 аяга хар цай, 1 гөөхийтэй
өгнө, өдрийн хоол болтол маш их өлсдөг. Тиймээс тэтгэмж, болон гэрээс ирсэн мөнгөөр
бэлэн гоймон авч иддэг. Өдрийн хоол ч чанаргүй...
МСҮТ-ийн 1-р дамжаа 15 настай эмэгтэй сурагч
Кейс 3.5
Зарим эрэгтэй хүүхэдтэй үерхдэг охид жирэмслэх, хүүхдээ төрүүлэх тохиолдол байдаг л
юм. Гэхдээ энэ бол сонин биш ээ......
МСҮТ-ийн 1.2-р дамжааны эмэгтэй сурагчдын бүлгийн ярилцлагаас
Хамтарсан багийн үйл ажиллагааг тогтмолжуулахын тулд дараах арга хэмжээг авах
шаардлагатай байна. Үүнд:
Дотуур байрны нөхцөл байдлыг сайжруулахын тулд
 Стандартын байртай болох
 Орны тоогоор хүүхдээ авах
 Хүүхдийн хоолны мөнгийг насны онцлогт тохируулан хангалттай төсөвлөх
 Дотуур байранд тусгайлан төсөвтэй байх
 Улс төрийн сонгуулиас үл хамааран туршлагатай ажилчдыг ажиллуулах
Хүүхэд хамгааллын мэргэжилтнүүдтэй холбоотой
 Дотуур байрын багшийн нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх
 Дотуур байрын багшийн цалингийн сүлжээг багшийнхтай иуил болгох
 Дотуур байрны багшийн ажлыг үнэлэх, урамшуулах механизмыг боловсронгуй
болгох
 Дотуур байранд мэргэжлийн багш, нийгмийн ажилтан, эмч, сэтгэл зүйчийг
ажиллуулдаг болох
 Хамтарсан багаар ажиллах ойлголт, хандлагыг төлөвшүүлэх
 Хамтарсан багаар ажиллах журам боловсруулах, хэрэгжилтийг хянах
Дотуур байрны хүүхдийн эрх
 Хүмүүжүүлэх, нийгэмшүүлэх, хамгаалах тогтолцоотой болох
 Бүхий төрлийн сургалт зохион байгуулах
 Хүүхдийн оролцооны байгууллагуудыг эрчимжүүлэх
МСҮТ-ийн хүүхэд хамгааллын багийн гишүүдийн бүлгийн ярилцлагын дүн шинжилгээ
Хүснэгт 19
Асуудал Шалтгаан Арга зам Нөөц боломж

29
1. МСҮТ-ийн
сурагчид нэг
нэгнээ
дээрэлхэх явдал
гардаг
Хүмүүжлийн болон
амьдрах ухааны сургалт
явагддаггүй,
нйигэмшүүлэх
үйлчилгээ байхгүй
Нийгэмшихүйн
хүмүүжил, амьдрах
ухааны сургалтууд хийх
Хяналтын камер
суурьлуулах
Нийгмийн ажилтан,
анги удирдсан багшийн
санаачлага чухал
2. Хоол хүнс
дутмаг,
хүүхдүүд
өлсгөлөн явдаг
Төсөв нь маш бага.
Хүүхдүүд байгаа
мөнгөөрөө гоймон,
бэлэн хоолыг байнга
нэмэлт болгож авч
иддэг нь эрүүл мэндэд
сөргөөр нөлөөтэй
Төсвийг нэмэх асуудлыг
холбогдох байгууллагад
уламжлах
байхгүй
3. Гамшгийн
үеийн хүүхэд
хамгаалал
орхигддог
Төлөвлөгөө байхгүй,
сургалтанд
хамрагдаагүй
Сургалтанд хамруулах Амйгийн Хүүхэд гэр
бүлийн хэлтэс, ТББ-тэй
хамтран ажиллах
санаачлага хэрэгтэй
4. МСҮТ-ийн
сурагчдыг том
хүн болсон гэх
сэтгэлгээ
нийгэмд
давамгайлдаг
Үеийн үед байсаар
ирсэн, хүүхдүүд бас
ингэж боддог тул
эрсдэлд бэлэн биш
байдаг
МСҮТ-ийн багш нарт
хүүхдийн эрхийн
сургалт явуулах
Сургууль өөрийн
боломжоор Хүүхэд гэр
бүлийн хэлтэс, ТББ-тэй
хамтран явуулах
5. Хүүхэд
хоорондын
харилцааны
зөрчил гардаг.
Мөрлөх, өдөх
гэх мэт
Байх ёстой хэм хэмжээ
мэт үздэг хэвшмэл
хандлага
Үүний эсрэг хүүхэд
өөрөө хариу арга
хэмжээ авснаар гэмт
хэрэгт өртөх
тохиолдлын шалтгаан
нөхцөл болдог
Нийгэмшихүйн
хүмүүжил, амьдрах
ухааны сургалтууд хийх
санаачлага чухал
6. Багш нар нь
хүүхэд
хамгааллын
мэдлэггүй
Том болчихсон гэж
загнадаг, хүүхдийн
үгийг хүлээн авдаггүй
Сургалтыг үе шаттай
хийх, хандлагыг
өөрчлөх
санаачлага чухал,
сургуулийн захиргаа
дэмжих
7. Зөрчилийг нуун
дарагдуулдаг,
мэдээлэл
нууцлагдмал
Мэдээлэл ил гарлаа
гэхэд багшийн ажлын
үнэлгээнд сөргөөр
нөлөөлдөг.
Сурагч зөрчил гаргалаа
гэхэд шууд байрнаас
хөөгддөг
Багшийн үнэлгээг
өөрчлөх
Тогтолцооны шинэчлэлт
8. Гэр бүл эцэг
эхийн зүгээс
анхаардаггүй
Хүүхдээ сургууль багш
нарт даатгаад орхидог
Наад захын хэрэгцээг
Гэрээг баталгаажуулах
Эцэг эхийг заавал
сургууль багш нартай
Эцэг эхийг хүүхдийнхээ
төлөө анхаарал халамж
тавих сургалт
зөвлөгөөнд хамруулах

30
хангах сэтгэлгүй хүүхдийн асуудлаар
ханддаг байх хөшүүрэг
хэрэгтэй
Гэр бүлийг ажилтай,
орлоготой болгох
хөтөлбөрт хамруулах
Сумын захиргааны
зүгээс ажилтай
орлоготой, ажилгүй
иргэдийн судалгаа
гаргаж, хүүхдийн
халамж, асрамжийн
асуудал дээр
сургуультай хамтран
ажиллах
9. Хүүхдийн
нууцыг
хадгалдаггүй,
ам дамжин
ярилцаж
шившиг
болгодог
дүрэм журам байдаггүй.
Дүрэм журам бий
болгож мөрдүүлэх
Сургууль дотоод
журмаар зохицуулах
10. Дотуур байрны
сурагчид
иргэний болон
даатгалын
бичиг баримтын
бүрдэл байхгүй
тул эмчийн
үзлэг гэх мэт
хөнгөлөлтөнд
хамрагдахгүй
Сургууль, эцэг эхийн
эргэх холбоо байхгүй
Болно, хандлагын
асуудал
11. Сурагчийн ар
гэрийн амьдрал
сайнгүй
70000 тэтгэлгээр
амьдардаг гэр бүл мэр
сэр байдаг
Өөрчлөхөд хэцүү,
гэхдээ анхаарах асуудал
зайлшгүй мөн
12. Харуул
хамгаалалтын
алба бол
хүүхдийг
зөвхөн эд
агуурс мэт
хашиж
хамгаалахаас
хүүхдийн эрх
хамгаалал,
хүүхдийн нас
сэтгэцийн
онцлогийн
талаар огт
мэдлэггүй
Зөвхөн өөрийн ээлжинд
зөрчил гаргахгүй
байхийг хичээдэг
Мэргэшсэн хүний нөөц
бэлтгэж дотуур байранд
Ер нь харуул
хамгаалалтын алббг
сургууль дээр гэрээлж
ажиллуулах зохимжгүй.
Кейс 6
МСҮТ-ийн дотуур байранд 2 хамгаалал шаардсан кейс байна. 15 настай, 1-р курсын
сэтгэцийн өөрчлөлттэй эмэгтэй хүүхэд гадуур тэнэх гээд байдаг учир байнгын хараа
хяналтанд байлгадаг, мөн 16 настай 2-р курсын эрэгтэй хүүхэд эцэг эхтэйгээ хамт

31
автомашины осолд орж, эх нь нас барсан тул сэтгэл санааны хямралтай, хүнтэй
харьцдаггүй, яаж ажиллахаа сайн мэдэхгүй байна.
МСҮТ-ийн нийгмийн ажилтан
Дотуур байрын багш нарын бүлгийн ярилцлагын дүн шинжилгээ
Хүснэгт 20
Хүүхэдхамгааллын
механизм
Дотуур байранд амьдарч
буй хүүхдүүдийн
хамгаалагдах эрхийн
хэрэгжилттэй холбоотой
тулгамдсан асуудлууд
Ирээдүйд хүрэхийн тулд
юу хийх вэ
Ирээдүйд энэ асуудал ямар
байгаасай гэж та хүсч байна вэ
Хүүхэдхамгааллынэрхийнзөрчлөөсурьдчилансэргийлэх
Хоол хүнсний хүрэлцээ,
чанар
Эм, эрүүл мэндийн
үйлчилгээний хүртээмж
Ажилтан, ажиллагсадын
харилцаа , хүүхдийн талаарх
мэдлэг чадварыг
дээшлүүлэх
Эцэг эх, асран
хамгаалагчдын үүрэг,
хариуцлага сул
Гадна, доторх гэрэлтүүлэг
Хүүхэд хөгжлийн төвийн
тохижилтонд дэмжлэг
үзүүлэх
Дотуур байрны багшийг
мэргэшүүлэн сургадаг байх
Нэг хүүхдэд ноогдох
хоолны мөнгийг
нэмэгдүүлэх
Сургуулийн эмч дотуур
байрны хүүхдийн эрүүл
мэндэд анхаарч, эм өгч
байх
Ажиллагсадыг хүүхдийн
талаарх, хамгааллын
талаарх мэдлэг чадвартай
болгох
Гэрээ байгуулах, 14 хоногт
заавал гэрт нь очуулах
Орон нутгийн хөгжлийн
сангийн хөрөнгөөр гадна
гэрэлтүүлэгийг шийдүүлэх
Хүүхдийн хөгжил,
хамгаалалд зориулж
сургуулийн төсөвт үйл
ажиллагааны зардал
тусгадаг байх
Мэргэжил дээшлүүлэх
төрөл бүрийн сургалтанд
хамруулах
Чанартай , хүрэлцээтэй байх
хөтөлбөр хэрэгжүүлэх
Хүрэлцээтэй эмтэй, эмчийн
хяналтанд байх
Хүүхэдтэй эелдэг зөөлөн, зөв ,
ойлгож харилцдаг байх
Эцэг эх, асран хамгаалагч нь байнга
багштай харилцаатай байх
Хүүхдийн амьдрах тав тухтай орчин
бүрдсэн байх , камержуулах
Биеийн тамирын заал, сургуулийн
номын сан чөлөөтэй, хангалттай
үйлчилгээ үзүүлдэг байх
Дотуур байрын багш нийгмийн
ажилтан ба сэтгэл зүйч мэргэжилтэй
хүн байх хэрэгтэй

32
Эрсдлийгбууруулахаргахэмжээнийхүрээнд
Хүүхэд хоорондын харилцаа
Эцэг эхийн оролцоо, үүрэг
хариуцлагыг нэмэгдүүлэх
АУБ болон мэргэжлийн
хичээлийн багш нар ДБ
амьдардаг хүүхдийг ойлгож
тусалдаг байх
Хүүхэд, багш, ажилчдын
хүүхэд хамгааллын ойлголт,
мэдлэг сул
Хүүхэд хүүхдээ ойлгодог,
тусалж дэмждэг,
хайрладаг, зөв харилцааг
эзэмшүүлэх
Сар бүрийн нэрэмжит
ажил зохион байгуулах,
хамтран ажиллах
Сургуулийн бүх багш,
ажилтан, ажиллагсад
хүүхдэд хандах хандлагаа
өөрчлөх , сургалтанд
хамрагдах
Нийгмийн ажилтан, сэтгэл зүйч
мэргэжилтэй хүн дотуур байрын
багш хийх
Эцэг эхчүүд сургуулийн хамтын
ажиллагаа сайжрах
Ил тод үйл ажиллагаатай, хүүхдэд
хүрсэн хүртээмжтэй, чанартай
үйлчилгээтэй болгох
Мэдээлэх–
мэдээлэлхүлээн
авах–холбон
зуучлахявцад
Мэдээлэл – захирал
нийгмийн ажилтан
сургалтын менежер
аж ахуйн алба
Багш, ажилтнууд хүүхдийн
нууцыг хадгалдаггүй, эргээд
эрсдэлд оруулдаг
Захиралд мэдээллээ
дамжуулна
Шат дараалсан арга
хэмжээг цаг алдалгүй,
шуурхай авна
Хүүхдийн эрхийн сургалт
Хөндлөнгийн хяналт тавих
Зөвлөгөө өгөх танхимтай болох
Сургалтын хөтөлбөр боловсруулж
хэрэгжүүлэх
Хариу
арга
хэмжээ
авахявцад
Хүүхдийн эрх зөрчигдөх
Ухамсарт хариуцлагыг
уламжлалт ёс зүйтэй холбох
Гэрээ ойлгомжтой
тодорхой байх
Орон нутгийг телевиз бий
болгох
Зөвлөгөө өгөх танхимтай болох
Мэргэжлийн сэтгэлзүйчтэй болох
Хяналт–эргэххолбообий
болгохявцад
Дотуур байрын багшийн
хувийн асуудал юм шиг хүн
бүр ханддаг
Багшийн үйл ажиллагааны
үр дүнд сөргөөр нөлөөлдөг
гээд нуудаг.
Хүүхэд зөрчил гаргавал
байрнаас хөөдөг.
Хяналт байхгүй
Хариуцлагын тогтолцоо
байхгүй
Урамшууллын механизм
байхгүй
Хамтарсан багаараа
асуудал шийдвэрлэх
механизм бүрдүүлэх
Багшийн үнэлгээг
хүүхдийн эрхэдсуурилсан
хандлагаар өөрчлөх
Хамтарсан багаараа асуудал
шийдвэрлэх механизм бүрдүүлэх
Дотуур байрны хүүхдийн
тулгамдсан асуудлаар стратегийн
өмгөөлөл хийх
Төрийн болон ТББ-ын хамтын
ажиллагаа ил тод, нээлттэй,
оролцоотой байх
Сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хамгааллын сүлжээний зураглал
Ихэнх сумдын хувьд дотуур байрны барилга нь хуучин хүүхдийн амьдарч байгаа
орчин нөхцөл тааруу, хүйтэн тухайн багш ажилчдын харилцаа хандлага ёс зүй тааруу,

33
сургуулийн захиргаа, дотуур байрны багшийн харилцан ойлголцол, хамтын ажиллагаа сул
байгаа нь ажиглагдсан болно3
.
Дотуур байрны багш нар дотуур байрны хүүхдийн эрхийг хамгаалах хамтарсан багийн үйл
ажиллагаанд SWOT хийсэн бүлгийн ярилцлагын дүн шинжилгээ
Хүснэгт 21
Давуу тал Сул тал
Нийгмийнажилтан
-Зохион байгуулах ажил хийдэг.
-Төрийн ба төрийн бус
байгууллагуудтай хамтран хүүхэд
хамгааллын үйлчилгээ үзүүлдэг.
-Хүүхдийн эрхийн мэдлэгтэй.
-14 хоногт 2 удаа мэдээлэл хийдэг.
-Сайн дурын клуб ажиллуулдаг.
-Жижүүр сурагчидтай хамтардаг.
-Сурагчдын өөрөө удирдаг
байгууллагад мэдээлэл өгдөг.
-Мэргэжлийн нийгмийн ажилтан, сэтгэл зүйч
байхгүй.
-Нууцыг хадгалдаггүй.
-Захирлын туслахын үүрэг гүйцэтгэгч шиг
байдаг.
-Дотуур байранд асуудал гарахад ирэхгүй.
-Тайлан нэхдэг.
-Сүрдүүлдэг.
-Дотуур байрны багштай хамтарч ажилладаггүй.
-Хүүхэд хамгааллын талаар ойлголт мэдээлэл
муу.
Эмч
-Эрүүл мэндийн шаардлагатай
үйлчилгээ үзүүлдэг.
-Сургалт зохион байгуулдаг.
-Хоолны амт, чанарыг хянадаг.
-Акт бичдэг.
-мэдээллийн самбар ажиллуулдаг.
-Ганцаарчилсан зөвлөгөө өгдөг.
“Ирээдүйн эмч” клуб
-харилцааны зөрчил гаргадаг.
-Эрүүл мэндийг үзлэг бараг хийхгүй.
-Заримдаа байдагггүй.
- Сумын болон өрхийн эмнэлэг рүү явуулдаг.
Цагдаа
-Шаардлагатай үед ирж хэргийг
илрүүлдэг.
-Эргүүл хийдэг.
-Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх
аяны хүрээнд сургалт хийдэг.
Хүүхдийн дэлгэрэнгүй бүртгэл
гаргадаг.
Дотуур байрыг камержуулах санал
гаргадаг.
-Урьдчилан сэргийлэх сургалтыг тогтмол
хийдэггүй.
-Томчуудтай ихэвчлэн ажилладаг.
-Хүүхдийн эрхийн талаар хамтран ажилладаггүй.
-харилцааны зөрчил гаргадаг.
-Санаачлагаараа ирдэггүй.
-Тайландаа ажлаа хийсэн гэж тусгах зорилгоор
дотуур байранд ирдэг.
Захирал
-Ерөнхий удирдлагаар хангадаг.
-Асуудлаа танилцуулдаг.
-Төсөв баталдаггүй.
-Тайлан нэхдэг.
муу.
3
Хангайн бүсийн судлаачдийн судалгааны тайлангаас

34
Засагдарга Сум орон нутгийг сурталчлах
зорилгоор хүмүүс авч ирдэг.
-Удирдлагаар хангадаг.
Хяналтын зөвлөл ажилладаг.
-Төсөв баталдаггүй.
-Дотуур байрны багшид үүрэг өгч хэт
туйлширдаг.
-Хамтарч ажилладаггүй.
муу.
Ангийнбагш
Хичээлийн цагаар сурагчдад
мэдээлэл өгдөг.
Хүүхдийн хувцаслалт, сурлагын
байдлын талаар хамтардаг.
Төдийлөн хамтарч ажилладаггүй.
Хулгай ихтэй. Байрын багш нь өөрөө эд зүйлээ
хамгаалах ёстой гэдэг.
Захиралд асуудлаа тэр бүр хэлдэггүй.
Хүүхдийн эрх гэж ярих болсноор даврах хандлага
гарч байна.
муу.
ЗДдэргэхГБХХ-
ынажилтан
-Сургалт, семинар зохион
-Мэргэжилтнүүдэд нөлөөлөл хийдэг.
-
-Хүчирхийлэл, дарамтад өртсөн хүүхдийн талаар
ярихаар хүлээн зөвшөөрдөггүй.
-Баримттай ярихаар хүүхдийг дарамталдаг.
Хүүхэд хамгааллын хамтарсан багшийн гишүүдээс ганцаарчилсан ярилцлагад хийсэн дүн
шинжилгээ
Хүснэгт 22
Мэргэжилтнүүд Зохион байгуулж буй үйл ажиллагаа Цаашид анхаарах асуудал
Нийгмийн ажилтан -14 хоногт 2 удаа мэдээлэл хийдэг.
-Сайн дурын клуб ажиллуулдаг.
-Жижүүр сурагчидтай хамтардаг.
-Сурагчдын өөрөө удирдах
байгууллагад мэдээлэл өгдөг.
Мэргэжлийн нийгмийн ажилтан
сэтгэл зүйч ажиллуулах
Хүүхэд хамгааллын тусгай журам
хэрэгжүүлэх

35
Эмч -мэдээллийн самбар ажиллуулдаг.
-Ганцаарчилсан зөвлөгөө өгдөг.
“Ирээдүйн эмч” клуб
-Эрүүл мэндийн сургалт зохион
-Сэтгэл зүйн асуудалтай
хүүхдүүдийг нийгмийн ажилтан
болон эцэг эхтэй нь холбож өгдөг.
Сургуулийн удирдлагууд
хүүхдийн эрхийн тухай
мэдлэгтэй байх.
Дотуур байрны тохижилт
хангалтгүй. Энэ жил төсөл
хэрэгжүүлж байгаа засвар
хийгдэнэ.
Хүүхэдтэй ажиллах чадвартай
мэдлэгтэй боловсон хүчинтэй
байх
Цагдаа -Шаардлагатай үед ирж хэргийг
илрүүлдэг.
-Эргүүл хийдэг.
-Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх
аяны хүрээнд сургалт хийдэг.
Хүүхдийн дэлгэрэнгүй бүртгэл
гаргадаг.
Дотуур байрыг камержуулах санал
гаргадаг.
-Хамтарсан багаараа хүүхэд
хамгааллын тулгамдсан асуудал,
шийдвэрлэх арга замыг талаар
уулзалт, ярилцлагыг тогтмол
зохион байгуулж хэвших
-Эцэг эхийн хүүхдэддээ тавих
хараа хяналтыг сайжруулахад
нөлөөлөх
-Мэргэжлийн сэтгэл зүйч
ажиллуулах шаардлагатай.
Захирал Боловсролын хуулийн заалтууд
хэрэгждэггүй. Байрын засварын
мөнгийг ИТХ-аар шийдүүлэхэд
аудитын шалгалтаар цуцладаг.
Хуулийн тайлбар хэрэгтэй байна.
Хүүхэд хамгааллын тусгайлсан
журам байхгүй.
Хүүхэд хамгааллын бодлогын
хэрэгжилтийг хангах тал дээр
анхаарах
Засаг дарга -Удирдлагаар хангадаг.
Хяналтын зөвлөл ажилладаг.
Хамтарсан багаар ажиллах
механизмыг бүрдүүлэх
Боловсролын хууль, төсвийн тухай
хууль, хүүхэд хамгааллын бодлоын
уялдаа холбоог судалж хуулийн
тайлбарыг холбогдуох
байгууллагуудаас гаргуулах
Ангийн багш Хичээлийн цагаар сурагчдад
мэдээлэл өгдөг.
Хамтарсан багийн талаар ойлголт
мэдлэгээ нэмэгдүүлэх

36
ЗД дэргэх ГБХХ-ын
ажилтан
-Сургалт, семинар зохион
-Мэргэжилтнүүдэд нөлөөлөл хийдэг.
-“Нэг байгууллага-нэг хүүхэд” аяны
хүрээнд эмзэг бүлгийн болон дотуур
байрны хүүхдийн эрхийг хамгаалах
ажил хийж байна.
-Эрхийн зөрчлийн мэдээллийг санал
хүсэлтийн хайрцгаар болон утсаар
авч байгаа.
-Мэргэжлийн багш, ажилтнууд
ажиллуулах тал дээр илүү
анхаардаг.
-Эцэг эхийн ойлголт хандлагыг
нэмэгдүүлэх сургалт зохион
байгуулах
-Хамтарсан багаар ажиллах
боломж, нөхцлийг нэмэгдүүлэх
Кейс 7
Байрны хүчин чадал хүрэлцээгүйн улмаас сургуулиас 8-10 км зайд гэр нь байдаг Цайдам
2-р багт амьдардаг айлын хүүхдийг дотуур байранд авдаггүй. Жил бүр тэндээс хичээлдээ
явдаг хүүхдүүдээс хөл гараа хөлдөөдөг тохиолдол 2-3 гардаг. Сургуулийн автобус
хэрэгтэй байна.
Сумын эмч болон сургуулийн захирлын ярианаас
Кейс 8
... Дотуур байранд байнга өлсдөг. Ялангуяа өглөөний цайнд 1 аяга хар цай, 1 гөөхийтэй
өгнө, өдрийн хоол болтол маш их өлсдөг. Тиймээс тэтгэмж, болон гэрээс ирсэн мөнгөөр
бэлэн гоймон авч иддэг. Өдрийн хоол ч чанаргүй...
МСҮТ-ийн 1-р дамжаа 15 настай эмэгтэй сурагч

37
Кейс 9
... Дорнод аймгийн Гурван загал сумын дотуур байр 10 хүүхэдтэй. Хүүхдийн хоолны
мөнгө хаанаа ч хүрэхгүй, хүүхдүүдээс удаа дараа гомдол гарсан. Иймд байрын багш,
нягтлан тогооч нартайгаа зөвшилцөн сумын эмзэг бүлгийн хүүхдүүдийг байрандаа
хооллон хүүхдийн тоог нэмэгдүүлэх замаар асуудлыг шийдсэн.
Хоолны мөнгө 2415 10 хүүхдээр бодвол 24150 төгрөгөөр 10 хүүхдийг өдөрт хооллоно.
50 хүүхдээр бодвол 120750 төгрөгөөр 50 хүүхэд хооллоно. 50
хүүхдийн хоолны мөнгөөр хоолны материалаа ахиухан авах боломж бүрддэг байна.
Одоо мэргэжлийн хяналтын шалгалтаар төсвийн мөнгийг буруу зарцуулсан гэсэн
дүгнэлтээр 9 сая төгрөгний торгууль ногдсон бөгөөд одоо цагдаагийн байгууллагад
шалгагдаж байна.
Энэ мэт асуудлаа шийддэг сургуулиуд байсаар байгаа тул энэ асуудлыг дээд
байгууллагуудад уламжилж тайлбар гаргуулах хүсэлтэй байгаа аж.
ЕБС-ийн захирлын яриа....

38
Дотуур байрны хүүхэд хамгааллын сүлжээний зураглал
Хүүхэд хамгааллын сүлжээний зураглалыг гаргах зорилготой SWOT, GOP шинжилгээний
аргуудад үндэслэсэн бүлгийн ярилцлагын дүн, мэргэжилтнүүдтэй хийсэн ганцаарчилсан
ярилцлагын дүнд үндэслэн хүүхэд хамгааллын сүлжээний зураглалыг дараах байдлаар
боловсруулсан.
Зураглал 3.1
Хүүхэд хамгааллын сүлжээний зураглалаар
1. Дотуур байрын багш, нийгмийн ажилтан эмч, цагдаа, захирал гэсэн субъектуудын
харьцангуй сул харилцаа холбоотой.
2. Ангийн багш, орон нутгийн нийгмийн ажилтан, засаг дарга, хувийн хэвшил, төрийн бус
байгууллага, эцэг эх зэрэг субъектууд хөндий харилцаа холбоотой байна.
Иймд хүүхэд хамгааллын бодлогын хэрэгжилтийн хангах, тогтолцоог бий болгох,
мэргэжилтнүүдийг чадавхижуулах, хамтарсан багийн үйл ажиллагааг тогтмолжуулах замаар л
дотуур байрны хүүхдийн эрхийг хамгаалах нөхцөл, бололцоо бүрдэнэ.
Байрн
ы
Сургуу
лийн
нийгми Цагда
а
Эмч
Ангийн багш
Орон
нутгий
н
Засаг
дарга
Эцэг
эх
Төрийн
бус
байгуул
Хувийн
хэвши
л
Захи
рал

Дотуур байрны багш нар

Дотуур байрны багш нар

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Дотуур байрны багш нар

Similar to Дотуур байрны багш нар (20)

Дотуур байрны багш нар