Distans presentations

1. Menntun í dreifbýli
Áhrif þekkingarsamfélagsins á
byggðaþróun og sjálfbærni samfélaga.
Anna Guðrún Edvardsdóttir,
doktorsnemi við menntavísindasvið
Háskóla Íslands
1

2. Markmið rannsóknarinnar
• Skoðar
– menntunarlega
– samfélagslega
– pólitíska
• orðræðu
– þekkingarsamfélagsins
– byggðaþróunar
– sjálfbærni
2

3. Skilgreining hugtaka
Byggðaþróun
Svæði
Þéttbýli
Dreifbýli
Staður/rými
Samfélag
Þekkingar-
samfélagið
Háskóla-
menntun
Rannsóknir
Sjálfbærni
Efnahagur
Umhverfi
Samfélagslegt
Menningarlegt
3

4. Byggðastefna = efnahagsstefna
Keynsian hugsun Peningahyggju hugsun Rökhyggju hugsun Sjálfbærni
Stríðslok – 1975 1975 – 1990 lok 1980 – 1990 Svæðisbundin
nálgun
1960 1970 1980 1990 2000
Hlutverk rikisins var að setja Nýfrjálshyggja, einkavæðing Hlutverk rikisins var Áhersla er á
fjármagn í atvinnuuppbyggingu og áhersla á hinn frjálsa að styðja byggðir til svæðisbundna
og til að styrkja innviði dreifðra markað leiddi til minnkandi sjálfshjálpar ,veita fé nálgun þar sem
byggða. ríkisstyrkja , nema til að til uppbyggingar klasa unnið er með
styrkja innviði byggða. og samstarfs einka- og innri vöxt svæða
opinberra aðila.
Við lok áratugarins
hægði á efnahagslegum
vexti og þá dró úr
ríkisstyrkjum.
4

5. Ár Vestfirðir Mannfjöldi Austurland Mannfjöldi
1970 Menntaskólinn á Ísafirði 10.050 11.315
1974 9.940 Snjóflóð 11.919
1976-1980 Skuttogaravæðing 10.080 Skuttogaravæðing 12.377
1979 10.363 Menntaskólinn á Egilsstöðum 12.763
1982 Snjóflóð 10.452 13.068
1983 Fiskveiðstjórnunarkerfi 10.427 Fiskveiðistjórnunarkerfi 13.093
1987-1993 Gjaldþrot
sjávarútvegsfyrirtækja
10.217 13.096
1991 Framsal aflaheimilda 9.722 Framsal aflaheimilda 13.187
1995 Snjóflóð 9.018 Náttúrustofa Austurlands 12.632
1997 Náttúrustofa Vestfjarða 8.634 12.397
2005 Háskólasetur Vestfjarða 7.546 13.585
2006 7.470 Þekkingarnet Austurlands 15.350
2007 7.309 Kárahnjúkavirkjun og álver 13.901
2012 Þróun þekkingarsafélagsins 6.955 Þróun þekkingarsamfélagsins 12.359
5

6. Rannsókna- og þekkingarsetur á Íslandi
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
Rannsóknasetur Starfsmenn Stöðugildi Fastráðnir Verkefnaráðnir
Ísland
Vestfirðir
Austurland
6

7. Þekkingarsamfélagið og byggðaþróun
• Áherslan er á:
– háskólamenntun
– rannsóknir
– nýsköpun
til að skapa störf og fjölga fólki í dreifðum byggðum
7

8. Konur og karlar í háskólanámi
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
19971998199920002001200220032004200520062007200820092010
Both sexes
Males
Females
8

9. Konur í dreifbýli
• Að skoða hvað gerist í samfélögum á
landsbyggðinni þegar konur fara í háskólanám
til að styrkja og útvíkka stöðu sína og rými innan
samfélagsins.
• Hvernig breytir háskólamenntun stöðu og rými
kvenna í dreifbýli á Íslandi?
9

10. Staðarnálgun
(place-based)
Staðarþekking
(place knowledge)
Hin vistfræðilega vídd
staðar (the ecological
dimension of place)
Hin félagslega og pólitíska vídd
staðar
(the sociological and political
dimension of place)
Umhverfisfemínismi
(eco-feminism)
Hið góða líf
(the good life)
10
Eco-feminist
political
economy

11. Konur í dreifbýli
Bæði erlendar og innlendar rannsóknir á konum í
dreifbýli sýna að þær:
• búa í samfélögum sem meta karllæg gildi meira en
þau kvenlegu
• hafa takmarkaðra rými til athafna
• hafa takmarkaðan aðgang að hinum náttúrulegu
auðlindum samfélagsins
• hafa ekki sama aðgang að valdi á vettvangi
sveitastjórnarmála
11

12. Niðurstöður rannsóknarinnar
Konurnar í rannsókninni virðast:
• hafa “hefðbundið” viðhorf til lífsins
• upplifa samfélagið sem þær búa í sem karllægt samfélag
sem meti karllæg gildi og vinnu
• upplifa sjávarútveg og sveitastjórnarmál sem karllægan
vettvang
12

13. Niðurstöður rannsóknarinnar
Konurnar í rannsókninni virðast:
• nota háskólamenntun til þess að styrkja stöðu sína innan
hins hefðbundna kvennarýmis
• vera ánægðar með innihald námsins
• nota ekki háskólamenntunina til þess að útvíkka athafnarými
sitt
13

14. Kerfishugsun
(System thinking)
Teygjanleiki
(resilience)
Aðlögunarhæfni
(adaptability)
Hæfni til breytinga
(transformativity)
The adaptive cycle
Panarchy
“Double-loop
learning”
Þekkingarfræðilegur
margbreytileiki
(epistemology pluralism)
14

15. The adaptive cycle
Gunderson & Holling, 2002
Þekkingarfræðilegur
margbreytileiki?
Mettur
markaður?
Hvers
konar
kerfi??
Fjarnám
15

16. Panarchy
Gunderson & Holling, 2002
Sjálfbærni?
Byggðaþróun?Þekkingar-
Samfélagið?
16

17. Orðræðan
• Hlutverk
þekkingarsamfélagsins.
• Hvaða væntingar eru
gerðar til þess.
• Hvaðan koma þessar
væntingar.
• Hver stýrir orðræðunni.
17

18. Gögnin
– Sóknaráætlun 20/20 frá Forsætisráðuneytinu frá árinu 2011.
Framtíðarsetefnumótunarplagg fyrir atvinnulíf og samfélag til ársins
2020.
– Endurmótun stoðkerfis atvinnulífsins frá Iðnaðarráðuneytinu frá árinu
2010. Greinagerð um sameiningu stoðkerfisins á landsbyggðinni.
– Áfangaskýrsla um þekkingarsetur á Íslandi frá Mennta- og
menningarmálaráðuneytinu frá árinu 2010. Samantekt um starfsemi
þekkingarsetra á landsbyggðinni.
– Þekkingarnet Austurlands frá Mennta- og menningarmálaráðuneytinu
frá árinu 2005. Áætlun um stofnun og starfsemi Þekkingarnetsins.
18

19. Textinn í skýrslunum
• Mjög almennt orðaður - stofnanatexti
• Mikið sagt en þó mjög fátt
– „Þekkingarsamfélag er forsenda öflugs og framsækins atvinnulífs og það
er hægt að byggja upp hvar sem menningarlegar forsendur leyfa”
– ,,Þekkingarsamfélagið tekur til allra atvinnugreina og er grundvöllur
allrar skynsamlegrar og sjálfbærrar auðlindanýtingar. Forsenda
skilvirkrar nýsköpunar er flæði þekkingar á milli fyrirtækja, háskóla,
rannsóknastofnana og samfélags”.
19

20. Vald
• Krafa stjórnvalda um sameiningu stoðstofnana úti á landi
– ,,heimamenn skulu hafa forgöngu um að sameina
stoðstofnanir”
• Áhersla á að háskólar séu lykilstofnanir í menntun,
rannsóknum og nýsköpun.
– ,,aðkomu háskóla- og rannsóknastofnana er ekki að finna í
vinnunni”.
20

21. Löggildingarlögmál
• ,,nýta fólk og fjármagn betur og veita íbúum
betri þjónustu”
• ,,klasasamstarf”
• ,,akademísk nýsköpun”
• ,,gera fólk og svæði samkeppnishæft”
• ,,þolinmótt fjármagn”
• ,,skynsamleg forgangsröðun fjármuna”
21

22. Þrástef
• ,,tengja saman háskólastofnanir og atvinnulíf”
• ,,hlutverk háskóla er að vinna með
samfélaginu”
• ,,hagnýtar rannsóknir leiða að nýsköpun”
• ,,menntun og rannsóknir eiga að fjölga fólki”
• ,,þekkingarsamfélag er forsenda öflugs og
framsækins atvinnulífs”
22

23. Þjóðernishyggja
• Sérstaða landsbyggðarinnar.
• Rannsóknir á landsbyggðinni.
• ,,rannsóknir/menntun fyrir atvinnulífið sem
byggja á sérstöðu svæðanna”
• ,,rannsóknir/menntun tengdar styrkleikum
svæðisins; náttúra, menning, saga”
23

24. Söguleg samverkan og ögun
• Hvers vegna sumar hugmyndir ná fótfestu en aðrar
ekki.
• Hugmyndir eru teknar sem sjálfsögðum hlut og aðrar
þaggaðar niður.
• ,,rannsóknir og háskólamenntun eiga að búa til
frumkvöðla og stuðla að nýsköpun”
• ,,þarf ekki aukna fjármuni í stoðkerfið heldur að nýta
betur það sem fyrir er”
24

25. Niðurstaða
25
• Líta þarf á þekkingarsamfélagið, byggðaþróun
og sjálfbærni sem kerfi sem hægt er að hafa
áhrif á.
• Skilja þarf orðræðuna og átta sig á því hvaða
áhrif hún hefur á aðgerðir í byggðamálum.
• Vinna þarf smærri svæðisbundnar
byggðaáætlanir sem hafa sjálfbærni og seiglu
samfélaga að leiðarljósi.

26. Takk fyrir
26
Eimskip University Fund