In the presentation, various causes of earthquakes have been discussed. This presentation is useful to UG, PG students of Geography, Environmental Science, and others. It is useful to teachers and students and competitive examinations also.

1. भूकं पाची कारणे
Causes of
Earthquakes
D R N A M D E V V T E L O R E
D E P A R T M E N T O F G E O G R A P H Y
R S B M A H A V I D Y A L A Y A , A U N D H , S A T A R A

2. भूकं प ा या
ड यू एम मु रे : नै स गक का रणा ने भू पृ ा खा ली नमा ण
झा ले या हा लचा ली मु ळे भू पृ ा ला हा दरे बसता त या ला
भू कं प असे हणता त
वस टर: भू पृ ा वरी ल कवा भू पृ ा खा ली असले या
खडकां या सं तु लन णक अडथळा नमा ण हो ऊन
भू पृ कं पा यमा न हो ते या ला भू कं प ते हणता त
A S U D D E N V I O L E N T S H A K I N G O F T H E G R O U N D , T Y P I C A L L Y C A U S I N G G R E A T
D E S T R U C T I O N , A S A R E S U L T O F M O V E M E N T S W I T H I N T H E E A R T H 'S C R U S T
O R V O L C A N I C A C T I O N .
का ही का रणा मु ळे भू कवचा ला हा दरे बसता त या ला च
भू कं प असे सं बो धता त.

3. भूकं पाची कारणे
Causes of Earthquake
पृ वी या अंतरंगात नमाण झालेला लावा पृ वीचा पृ भाग
आकडे ये या या येत वालामुखी या असे हणतात.
घन प, व प व वायु प पदाथ अ यंत वेगाने पृ वी या
पृ भागात कडे वालामुखीतून येतात यावेळ पृ ाला हादरे
बसतात. या कार या कं प या वालामुखीय भूकं प असे
हणतात.जपान सह अनेक देशांम ये आजही वालामुखीय
भूकं प होतात. वालामुखी या ती तेनुसार 160 ते 240
कलोमीटर प रसरात याची ती ता जाणवते. हे भूकं प ती
व पाचे असतात. उदा. ोकाटोआ बेटावर 1883 म ये
झालेला भूकं प .
वालामुखी उ ेक
पृ वी या अंतरंगात नमाण झाले या व आड ा दशेत काय
करणा या श मुळे भूकवच आतील खडकावर दाब कवा
ताण पडून तर भंगाची न मती होते तरभंग रेषे या दो ही
बाजूकडील खडक वर कवा खाली सरकतात या तरभंग
असे हणतात. ंशमूलक भूकं प असही यांना
संबोधतात.आसाम म ये 15 ऑ टोबर 1950 रोजी झालेला
भूकं प या कारचा होता.
तरभंग

4. भूकं पाची कारणे
Causes of Earthquake
त या अंतरंगात वाढता दाब व तापमान या
खडकातील ख नजांची मूळ रासाय नक
मूल े यांची टक रचना प ती.
ख नजांची टक रचना बदलताना
मूल ा या अनु या व पात बदल होतो
यामुळे दाब कवा तणाव नमाण होऊन भूकं प
होतो यांना पातालीय भूकं प असेही हणतात.
ख नजांचे पुनर टक भवन
पृ वी या पृ भागावर पवत, पठारे, मैदानी व व दरी खो याची न मती
होऊन पृ वीचा पृ भागाचा समतोल राखला जातो. मा पृ भागावरील
वाहते पाणी, वारा, हमन ा या बा कारणांमुळे झीज होते. यामुळे
पवतीय देश हलके होऊन या ठकाणी दाब कमी होतो. याउलट
पवतीय देशा या झाले या झीजेमुळे नमाण होणारा गाळ मैदानी देश
व सागरतळावर संचयीत होतो. यामुळे या देशाचा दाब वाढतो.
पूव चे संतुलन बघडते व सम ा य व भूकं प घडून येतात
सम ा य व स ांत

5. भूकं पाची कारणे
Causes of Earthquake
पृ वी या पृ भागावर एखा ा ठकाणी गाळाचे संचयन होऊन
भूपृ ाचे संतुलन बघडते. भूपृ ावरील गाळा या कवा इतर
पदाथा या अ यं तक संचयनामुळे भूकवच यावर दाब पडून
भू कवचाखाली असणारे खडक तुटतात. या तुटले या
खडकांचे तुकडे थम अधोगामी दशेने दाबले जातात. परंतु
नंतर खडका या खाल या घराकडून तबंध नमाण
झा यामुळे पु हा खडकाचे हे तुकडे ऊ वगामी दशेने वर रेटले
जातात. अशा कारे खाली व वर ानांतर झा यामुळे
या कारचे भूकं प घडून येतात.
खडकांचे ऊ वगामी व अधोगामी ानांतर
भूपृ ावरील पाणी भुगभाम ये खडकांमधून झरपत
असते. परंतु पृ वी या अंतरंगात जसजसे खोल जावे
तसतसे तापमान वाढताना आढळते. या वाढ या
तापमानामुळे भूगभात गेले या पा याची वाफ होते. या
वाफे जवळ नमाण झालेली श भुगभाकडे ये याचा
य न करते. सहा जकच यामुळे पृ भागाला ध के
बसतात व भूकं प होतो
भूगभातील त त वाफ

6. भूकं पाची कारणे
Causes of Earthquake
पृ वी या अंतरंगातील व वध कार या करणो सग
मूल ाचे अनु वघटन होऊन मो ा माणात उ णता
नमाण होते. ही नमाण झालेली उ णता अ भसरण वाह
ारे पृ वीचा पृ भागाकडे वा हत होते. यामुळे
भूकव यावर ताण पडून भूपृ ाला हादरे बसतात हणजे
भूकं प होतो.
अ भसरण वाह
पृ वी या उ प वेळ पृ वी त त अशा वायू प तीत
होती. यानंतर त त अशा पृ वीपासून उ णतेचे उ सजन सु
झाले. स अमे रकन भूवै ा नक डॅना यां यामते
पृ वीपासून उ णतेचे उ सजन सतत होत अस यामुळे
पृ वीचा पृ भाग आकुं चत पावत आहे. या येमुळे
खडकांम ये तान नमाण होऊन भूकं प होतो.
भूकवचाचे आकुं चन

7. भूकं पाची कारणे
Causes of Earthquake
जपान पासून अमे रके पयत जल सचनासाठ मोठ धरणे
बांध यात आली आहेत. या या धरणात येईल पाणी सा ामुळे
पाणी झरप याची मता वाढून भूगभात त त वायू नमाण
होतात. भारतातील कोयना धरण, चीनमधील ी गॉजस क प
यामुळे भूकं पाची श यता वाढली आहे. मा मो ा धरणामुळे
भूकं प होत नाही असे काही ही भूवै ा नकांचे मत आहे.
मोठ धरणे

8. भूकं पनाभी व भुकं पलहरी
भूकवचा या खाली नैस गक कवा मानव न मत कारणामुळे
भूकं प होतो. या ठकाणी भूकं प लहरी नमाण होता
होतात या ानास ‘भूकं पनाभी’ कवा ‘भूकं पक ’ असे
हणतात. भूकं प क ापासून नघणा या भूकं प लहरी या
भूकं प क ा या अगद वर असले या भूपृ ा या भागात
सवात अगोदर पोहोचतात.भूकं प क ा या अगद वर
असले या भूपृ ावरील या क ाला भूकं पाचे बा क असे
संबोधतात.
भूकं प झा यानंतर भूकं प लहरी सवात थम भूपृ ावरील बा क ाजवळ पोहोचतात
यानंतर पृ ावर पसरतात. या माणे पा यात खडा टाक यानंतर जेथे खडा टाकला या
ठकाणी पा या या पृ भागावर तरंग नमाण होतात व नंतर सव र पसरतात. याचा
याच माणे भूपृ ावर भुकं पलहरी सव र पसरतात. नर नरा या ठकाणी होणा या
भूकं पाची न द के ली तर याव न सवात अगोदर जेथे भूकं पाची न द आहे ते ठकाण
हणजेच भूकं पाचे बा क असते.नकाशावर समान वेळेला भूकं प झालेले ठकाणे,एका
रेषेने जोडली जातात या रेषांना ‘समकं प रेषा’ (ISOSEISMIC LINES) असे
हणतात.
भूकं पा या बा क ा या ठकाणी भूकं पाची ती ता जा त असते. या बा क ापासून जसजसे र जावे तसतसे भूकं पाची
ती ता कमी कमी होऊन जाते. भूकं पाची ती ता मोज यासाठ स मो ाफ हे उपकरण वापरले जाते. ‘ र टर के ल’ तर या
एकका या साहा याने भूकं पाची ती ता मोजली जाते.

10. Thank you!