Presentasjon forbruk og personlig økonomi. Nynorsk

1. ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
FORBRUK OG
PERSONLEG ØKONOMI
Foto: Ingar Storfjell/Aftenposten/Scanpix

2. ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Forbruk og etikk
• Vi er alle forbrukarar i
større eller mindre
grad.
• Som forbrukar støyter
vi på etiske
problemstillingar
– barnearbeid
– miljøproblem
– utnytting av og dårleg
lønn til arbeidarar
Foto: Sara Johannessen/Scanpix

3. ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Etisk varehandel
• Mange har ein bruk- og
kast-mentalitet.
• Tenkjer du over korleis
det du kjøper, er
produsert?
• Du kan kjøpe varer merka
ut frå etiske og
miljømessige omsyn.
• Fairtrade-merket sikrar at
produsentar i fattige land
får rettferdig lønn for
arbeidet sitt.
Foto: Jon-Are Berg-Jacobsen/Aftenposten/Scanpix

4. ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Klage på kjøp
• Som forbrukar har du
angrerett og klagerett
– om du ikkje er nøgd med
vara du har bestilt
• Ved kjøp over telefon, på
Internett o.l.:
– angrefrist på kjøpet innan
14 dagar
• Du kan klage om du ikkje
er nøgd med ei vare, eller
du har fått rekning for
noko du ikkje har bestilt
– på forbrukerportalen.no
finn du klagerettleiar
Opphavsmann: Amendor

5. ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Personleg økonomi
• Mange typar inntekt, t.d.:
– lønnsinntekt
– inntekt frå eiga bedrift
– inntekt frå pengar i banken
(rente)
– inntekt frå verdipapir og
eigedom
– trygdeinntekt
• Lønnsberekning
– bruttolønn før alle fråtrekk
– fråtrekk: skatt,
pensjonsinnskott,
medlemskap i fagforeining
– etter fråtrekk: nettolønnFoto: Sara Johannesen/Scanpix

6. ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Sjølvmelding og skatt
• Ein skal betale skatt av
inntektene.
– Frikort: Du betaler ikkje skatt
på inntekt inntil 50 000 kr (per
2015).
– Skattekort er basert på venta
inntekt for året kortet gjeld for.
• Sjølvmelding
– blir sett opp på bakgrunn av
rapportering frå arbeidsgivar,
bankar og register.
– Du har plikt til å sjekke og
endre det som er gale.
– Om du har betalt for lite skatt,
får du restskatt. Har du betalt
for mykje, får du pengar igjen.
Foto: Håkon Mosvold Larsen/Scanpix

7. ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Budsjett
• Det kan vere lurt å
setje opp eit
personleg budsjett.
• Eit budsjett gir
oversyn over kva
inntekter og utgifter
du har.
• Slik får du kontroll
med faste utgifter
som rekningar, og du
ser kva du har råd til
av forbruk.Foto: Nina Ruud/VG/Scanpix

8. ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena
Studielån og stipend
• Du kan få
utdanningsstøtte frå
Lånekassa viss du er
– elev i vidaregåande skule
– student i høgare utdanning
• Utdanningsstøtta består
av to delar:
– stipend som du får
– lån som du må betale
tilbake seinare
• Du må søkje om støtte
kvart år.
• Støtta blir utbetalt kvar
månad utanom
sommarmånadene.
Opphavsmann: Lånekassen