1. Proces pielęgnowania
Koncepcja pielęgniarstwa psychiatrycznego zrodziła się w Ameryce
pod koniec lat 50 XX wieku. Jej prekursorkami były: Hildegarde
Peplau, Lydia Hall, Dorothy Johnson.
Pielęgnowanie wiąże się z zapewnieniem pacjentowi holistycznej opieki
pielęgniarskiej na jak najwyższym poziomi, przy założeniu, że opieka
jest świadczona indywidualnie w odniesieniu do każdego pacjenta.
Celem pielęgnowania jest doprowadzenie do optymalnego, aktywnego i
twórczego funkcjonowania człowieka w warunkach zdrowia i choroby
lub niepełnosprawności.
Proces pielęgnowania określany jest jako standard opieki
pielęgniarskiej, który charakteryzują określone zmiany, stanowiące
etapy powrotu pacjenta do zdrowia.
To również metoda pracy charakteryzująca się systematycznym
rozwiązywaniem problemów pacjenta, ukierunkowana na potrzeby
biologiczne, psychiczne, społeczne i duchowe pacjenta, rodziny oraz
społeczeństwa.
2. Model H. Peplau- wywarł duży wpływ na rozwój pielęgniarstwa,
szczególnie psychiatrycznego. Sposób, w jaki autorka zwróciła uwagę na
aktywności pielęgniarki i pacjenta, przyczynił się do rozwoju
pielęgniarstwa psychodynamicznego.
Główne założenia modelu dotyczą:
- procesu międzyludzkiego
- relacji terapeutycznej
- zdrowia
- przeżywanego lęku
- środowiska
wg. H. Peplau , podstawową funkcją pielęgniarki jest funkcja
terapeutyczna. Jest ona realizowana przede wszystkim przez
nawiązanie relacji terapeutycznej pielęgniarka-pacjent, składającej się
z czterech faz. Dlatego model ten nazywamy:
modelem relacji międzyludzkich.
3. Pod pojęciem ,,zdrowie” Peplau rozumie ,,rozwój osobowości, jak i innych
ludzkich procesów, w kierunku twórczego, konstruktywnego i
produktywnego życia osobistego oraz życia społecznego”. Oznacza to, że
zdrowy człowiek jest w stanie pełnić role społeczne i wywiązywać się z
obowiązków nadanych przez role, a nie skupiać się na własnej osobie.
W kontakcie z pacjentem pielęgniarka musi być także świadoma
przeżywania przez niego lęku, który może wynikać zarówno z faktu
choroby, hospitalizacji, jak i poznawania nowych osób.
Rolą pielęgniarki jest podjęcie działań, które będą zmierzać do niwelacji
lub redukcji lęku oraz przekształcania go w zachowania produktywne.
Model ten wskazuje również na umiejętność pielęgniarki w rozpoznaniu
warunków środowiska, w jakim chory funkcjonuje i do którego powróci
po hospitalizacji.
H. Peplau mówi również o profesjonalizmie pielęgniarki w pełnieniu
określonych ról, tzn. roli obcego, źródła informacji, nauczyciela,
przywódcy, zastępcy, konsultanta, oraz na umiejętność rozpoznawania
problemów pacjenta, pomoc w ich formułowaniu oraz podejmowaniu
działań zmierzających do optymalnego rozwiązania.
4. Innowacyjność podejścia autorki w spojrzeniu na pielęgniarstwo
dotyczy wskazania, jak ważna jest inicjatywa w rozwoju osobowym
pielęgniarek, która ma niewątpliwie wpływ na rozwój osobowy pacjenta.
Wszelkie podejmowane przez pielęgniarkę wysiłki zmierzające do tego,
aby profesjonalnie uczestniczyć w procesie pielęgnowania i leczenia
chorych, wymagają autorefleksji na temat własnego postepowania,
zaangażowania i podejmowanych działań w zakresie uzupełniania wiedzy
merytorycznej oraz głębokiej analizy problemów pacjenta w sposób
holistyczny. Dojrzała pielęgniarka, świadoma wzajemnego wpływu na
siebie podmiotów relacji, powinna starać się aktywnie uczestniczyć w
tym procesie, ponieważ ma szansę trwałego rozwoju nie tyko
zawodowego, ale rozwoju jako człowieka.
5. H. Peplau mówi także o profesjonalizmie pielęgniarki w pełnieniu
określonych ról, tzn.:
- roli obcego,
- źródła informacji
- nauczyciela
- przywódcy
- zastępcy
- konsultanta
Relacja terapeutyczna, a więc relacja o charakterze leczniczym między
pielęgniarką a pacjentem rozpoczyna się już w chwili spotkania
podmiotów, dlatego tak ważne jest podejście pielęgniarki do pacjenta.
H. Peplau wyróżnia w pielęgniarstwie psychiatrycznym cztery fazy
relacji terapeutycznej:
6. 1. Faza orientacji
2. Faza identyfikacji
3. Faza eksploracji
4. Faza zakończenia
Etapy procesu pielęgnowania stanowią ciąg działań ściśle powiązanych
ze sobą i z fazami relacji terapeutycznej.
Faza orientacji odpowiada etapowi rozpoznania (systematyczne
gromadzenie danych o pacjencie i jego środowisku, diagnozowanie).
Faza identyfikacji – etapowi planowania (ustalenie indywidualnego planu
pielęgnowania).
Faza eksploracji- etapowi realizacji (stosowanie interwencji
pielęgniarskich).
Faza zakończenia relacji-etapowi oceny.
7. I Etap rozpoznania
Po nawiązaniu relacji terapeutycznej z pacjentem i zapewnieniu mu
bezpieczeństwa pielęgniarka zaczyna gromadzić dane na temat pacjenta.
Możliwość zdobycia informacji jest ściśle związana z umiejętnością
nawiązywania przez pielęgniarkę relacji terapeutycznej z pacjentem.
Każda relacja powinna opierać się na zaufaniu, a jej budowanie
rozpoczyna się już podczas pierwszego kontaktu z pacjentem.
Uzyskiwanie danych powinno odbywać się w pierwszych trzech dobach
hospitalizacji. Zebrane informacje należy jednak weryfikować i
uzupełniać przez cały czas pobytu chorego w oddziale. Dane o pacjencie
można uzyskiwać za pomocą wywiadu, obserwacji, analizy dokumentacji
medycznej oraz pomiaru parametrów funkcji życiowych.
Po przeanalizowaniu danych pielęgniarka formułuje problemy
pielęgnacyjne.
Problem pielęgnacyjny jest to reakcja człowieka na aktualne lub
potencjalne problemy zdrowotne. Formułowane problemy można
sklasyfikować jako aktualne lub potencjalne. Istota problemu może
odnosić się do następujących pojęć;
8. brak, deficyt, niezdolność, niemożność, obniżenie, osłabienie,
zmniejszenie, zaburzenia, trudność, nieodpowiednie, niewystarczający,
lęk, strach itp.
Czas rozwiązywania problemów pielęgnacyjnych może być różny i zależy
m.in. od takich czynników jak : stopień, hierarchia problemów, wiedza i
umiejętności pielęgniarki, warunki pracy i in.
Na zespół objawów (wskaźników) potwierdzających obecność problemu
składają się subiektywne i obiektywne dane. Do wskaźników
subiektywnych zaliczamy wypowiedzi pacjenta, a do obiektywnych-
zachowanie pacjenta, dane z wywiadu z innymi osobami oraz wyniki
badań. Sformułowanie problemów pielęgnacyjnych stanowi końcowy
element I etapu procesu pielęgnowania. Ciągłość procesu pielęgnowania
sprawia, że problemy pielęgnacyjne są zarówno wstępnym, jak i
końcowym stwierdzeniem pielęgniarki dokonującej oceny stanu
psychicznego pacjenta.
9. II Etap Planowania
W drugim etapie następuje ustalenie indywidualnego planu pielęgnowania
na podstawie sformułowanych problemów pielęgnacyjnych.
W odniesieniu do wyszczególnionych problemów ustala się cele opieki,
które musi cechować obiektywizm. Zaleca się przedstawienie ich z
uwzględnieniem mierzalnego zachowania pacjenta. Cele opieki są
realizowane często etapowo i ściśle powiązane z procesem zdrowienia
pacjenta. Cele opieki, które planuje się zrealizować w krótszym czasie ,
w początkowym etapie opieki/ hospitalizacji można określić jako
krótkoterminowe. Cele realizowane w krótszym czasie mogą stanowić
etapy do realizacji tzw. celu ostatecznego, długoterminowego, którym
jest rozwiązanie/ zmniejszenie problemu pielęgnacyjnego. Formułowanie
celu ostatecznego/długoterminowego odnosi się najczęściej do
końcowego etapu opieki.
W II etapie pielęgniarka na podstawie sformułowanych problemów
pielęgnacyjnych i celów opieki, planuje interwencje pielęgniarskie
ukierunkowane na rozwiązanie/ zmniejszenie problemu pielęgnacyjnego.
10. Planuje, które działania będą najbardziej skuteczne, które zastosować
w pierwszej kolejności, a które maja mniejsze znaczenie. Wybiera
metody realizacji zamierzonych celów, techniki pracy,
współpracowników i sprzyjające okoliczności.
Pielęgniarka powinna w miarę możliwości spełniać oczekiwania pacjenta,
cały czas mając na uwadze, by nie uzależniać go od siebie i od innych.
III etap realizacji
Realizacja planu opieki pielęgniarskiej na tym etapie skupia się głównie
na wdrażaniu zaplanowanych interwencji pielęgniarskich. Działania
pielęgniarki obejmują wszystkie obszary życia pacjenta. Pielęgniarka
dostosowuje interwencje pielęgniarskie do stanu pacjenta na podstawie
rozpoznanych problemów pielęgnacyjnych.
Pacjent kontynuuje dokonywanie wglądu w przeżycia chorobowe ,
modyfikuje własne zachowania w odpowiedzi na działania pielęgniarskie
oraz uczy się prawidłowych reakcji w dążeniu do rozwoju własnej
osobowości.
11. Pielęgniarka realizując zaplanowane interwencje obserwuje stan
pacjenta pod kątem poprawy albo zaostrzenia objawów choroby. W
zależności od zaistniałych zmian dostosowuje plan opieki pielęgniarskiej
do aktualnych potrzeb pacjenta, koryguje działania lub wprowadza nowe
interwencje pielęgniarskie.
IV Etap oceny
Ewaluacja wyników ma na celu dokonanie przez pielęgniarkę i pacjenta
oceny zaistniałych zmian, uzupełnienie jej dodatkowymi wyjaśnieniami
oraz rozważaniami dotyczącymi najbliższej przyszłości pacjenta. Ocena
zawiera porównanie stanu zdrowia pacjenta z etapu początkowego ze
stanem, jaki został osiągnięty w wyniku wdrożenia zaplanowanych
interwencji pielęgniarskich. Ocenie podlega również stopień
zrealizowania zaplanowanych celów, ocena wiedzy i umiejętności
pacjenta w zakresie radzenia sobie z chorobą. Ostatni etap jest
zakończeniem opieki nad pacjentem. Pielęgniarka na tym etapie
weryfikuje również zastosowane metody pracy, a zdobyte przez nią
doświadczenia będzie mogła zastosować w przyszłości. Ocena wyników
opieki pielęgniarskiej jest zapisywana w dokumentacji procesu
pielęgnowania.
12. Dokumentowanie procesu pielęgnowania
Prowadzenie dokumentacji medycznej w szpitalu psychiatrycznym reguluje
wiele aktów prawnych (Ustawa o Zawodzie Pielęgniarki i Położnej,
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji
medycznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania,
Rozporządzenie Ministra zdrowia w sprawie rodzajów indywidualnej
dokumentacji medycznej pacjenta, sposobu jej prowadzenia i przechowywania
oraz szczegółowych warunków jej udostępniania przez pielęgniarkę, położną
udzielająca świadczeń zdrowotnych).
Indywidualną dokumentacje medyczna stanowią zbiory dokumentów
medycznych, które zawierają dane i informacje medyczne dotyczące stanu
zdrowia pacjenta oraz świadczeń zdrowotnych udzielanych danemu
pacjentowi.
Dokument medyczny musi zawierać takie informacje, jak oznaczenie
pozwalające na ustalenie tożsamości pacjenta, imię i nazwisko, pesel numer
księgi głównej, numer prawa wykonywania zawodu pielęgniarki, która
sporządziła dokumentację, datę sporządzenia dokumentu oraz dane dotyczące
stanu zdrowia pacjenta lub udzielanych świadczeń zdrowotnych.
13. Dokumentacja pielęgniarska jest prowadzona w formie pisemnej,
odrębnie dla każdego pacjenta. Może być sporządzona i utrwalona na
nośnikach elektronicznych, ale tylko wtedy, kiedy jest zabezpieczona
przed zniszczeniem i dostępem osób nieuprawnionych. Musu być
przechowywana przez 20 lat, (dzieci 22 lata), a w przypadku zgonu
pacjenta wskutek uszkodzenia ciała lub zatrucia- przez okres 30 lat.
Proces pielęgnowania jest integralną częścią dokumentacji
pielęgniarskiej pacjenta. Na podstawie dokumentacji pielęgniarskiej
określa się jakość świadczonych usług medycznych przez pielęgniarkę
na rzecz pacjenta. Celem prowadzenia dokumentacji pielęgniarskiej jest
dostarczenie jasnego zapisu informacji, który służy do określenia
problemów pielęgnacyjnych, a następnie przystąpienia do interwencji
pielęgniarskich i ewaluacji. Dane zebrane podczas wywiadu i
udokumentowane przez pielęgniarkę powinny być czytelne, zwięzłe i
zrozumiałe dla całego zespołu pielęgniarskiego i lekarskiego.
Indywidualna karta opieki pielęgniarskiej w szpitalu psychiatrycznym
powinna być rozbudowana o dokładne dane dotyczące wywiadu z
pacjentem, oraz obserwację jego zachowań. Dodatkowo dokumentacja
jest rozszerzona o kartę wywiadu epidemiologicznego.
14. W przypadku konieczności zastosowania przymusu bezpośredniego
wypełnia się kartę obserwacji pacjenta unieruchomionego. Personel
pielęgniarski prowadzi także kartę pielęgnacji i obserwacji pacjenta. W
kartach tych zapisywane są obserwacje i spostrzeżenia dotyczące
pacjenta (wypowiedzi, zachowania, w tym postępy w wykonywaniu
czynności dnia codziennego: samodzielne mycie się, czesanie, ubieranie).
Dokumentacja pielęgniarska powinna odzwierciedlać rzeczywistą prace
pielęgniarki oraz być zgodna z wymogami prawnymi, normami ISO,
standardami akredytacji, jak również z naukowymi osiągnieciami w
dziedzinie pielęgniarstwa. Dokumentacji podlega każdy etap procesu
pielęgnowania i znajdują się w niej informacje dotyczące stanu
psychicznego, biologicznego, społecznego oraz duchowego pacjenta.
Samodzielna praca pielęgniarki oparta jest na prowadzeniu dokumentacji
procesu pielęgnowania, przy czym należy dbać o jej ciągłą aktualizację i
poprawność, jak również mieć na uwadze konieczność autoryzacji.
15. Model opieki wg Nancy Roper
Model ten uwzględnia 5 elementów.
1. Aktywności życiowe
2. Długość życia
3. Ciągłość zależność/ niezależność
4. Czynniki wpływające na aktywności życiowe
5. Indywidualność życiowa
17. 5. Wydalanie
6. Utrzymywanie czystości osobistej i ubieranie
7. Kontrolowanie temperatury ciała
8. Poruszanie się
9. Praca i rozrywka
10. Wyrażanie seksualności
11. Sen
12. Umieranie
Ciągłość
Zależność/niezależność
Całkowita zależność---------------------------------całkowita niezależność
Indywidualność życiowa
18. Zindywidualizowane pielęgnowanie
- Gromadzenie danych
- Planowanie
- Realizacja
- Ocena
Tak realizowane pielęgnowanie zapobiega rutynie, biorąc pod uwagę
indywidualność pacjenta i możliwość jego aktywnego uczestniczenia w
podejmowaniu decyzji w odniesieniu do wykonywanych aktywności.
Realizując poszczególne fazy procesu pielęgnowania, pielęgniarka
powinna dążyć do uzyskania odpowiedzi na następujące pytania:
1. Gdzie pacjent znajduje się na linii zależność/niezależność w okresie
poszczególnych aktywności życiowych?
2. Dlaczego jest w tym punkcie?
3. Gdzie mógłby albo powinien być?
4. Jak można mu pomóc przesunąć się w kierunku niezależności?
19. 5. Czy trzeba mu pomóc zaakceptować przesunięcie w kierunku zależności?
6. W jaki sposób to przesunięcie może zostać zmierzone, ocenione?
Pacjent uczestniczy aktywnie w pielęgnowaniu, wspólnie z pielęgniarką
rozpoznaje problemy i określa jasno cel oraz czas, w jakim chce go uzyskać,
co jest najważniejsze w sytuacji pacjenta i jakiej potrzebuje pomocy do
osiągnięcia celu.
Trafne rozpoznanie przez pacjenta i pielęgniarkę problemów, które powodują
uzależnienie w realizacji aktywności życiowych, decyduje o interwencjach
pielęgniarki z nimi związanych. Problem zawsze jest weryfikowany przez
pacjenta i pielęgniarkę, a plan interwencji zaakceptowany przez pacjenta,
który powinien otrzymać kopię, aby mógł zobaczyć sposoby rozwiązania i
aktywnie w tym uczestniczyć. Następnie pielęgniarka za pomocą obserwacji i
skali punktowej dokonuje wspólnie z pacjentem oceny, czy cel został
osiągnięty i w jakim procencie. W sytuacji gdy problem nadal występuje,
tworzy nowy plan opieki.
20. Plan interwencji musi być zweryfikowany, po postawieniu pytania, w
jakim punkcie i w jakim czasie chcą to uzyskać. Oceniając wg. skali
zależność/niezależność, pacjent określa zależność danej aktywności.
Dokumentowanie opieki pielęgniarskiej nad pacjentem
psychiatrycznym wg tego modelu może okazać się najkorzystniejsze,
ponieważ choroba psychiczna powoduje obniżenie bądź całkowite
zniesienie odczuwania potrzeb, a tym samym trudności w
podejmowaniu aktywności życiowych.
Dokumentowanie opieki pielęgniarskiej wg omawianego modelu wymaga
przygotowania planu opieki w oparciu o następujące założenia:
- plan opieki pacjenta psychiatrycznego przygotowuje pielęgniarka
opiekująca się nim i powinien on mieć datę i być prowadzony
chronologicznie
- problem musi być ściśle określony-najlepiej jeśli jest rozpoznany i
podany przez pacjenta; jeżeli w planie opieki jest więcej niż jeden
problem , każdy musi być ponumerowany, a wynik i interpretacja
odpowiadać danemu problemowi
21. - pacjent powinien otrzymać kopię planu opieki, aby mógł współpracować
w procesie pielęgnowania
- plan opieki powinien być oceniany i weryfikowany
- każdy przyjmowany pacjent powinien mieć rozpoznane problemy i
otrzymać swój plan opieki w ciągu 24 godzin od przyjęcia
Dokumentacja opieki na podstawie modelu pielęgnowania wg Nancy Roper
może być przydatna w całościowym ujęciu problemów pacjenta.
Pielęgniarka ma ułatwione określenie stopnia zależności pacjenta w
poszczególnych aktywnościach życiowych oraz planowanie i realizacje
działań w celu uzyskiwania niezależności w zakresie tych aktywności
przez chorego. W konsekwencji model ten daje szansę ukierunkowania
opieki na uzyskiwanie przez pacjenta optymalnego poziomu
samodzielności w celu umożliwienia mu powrotu do społeczeństwa.
22. Model teoretyczny pielęgniarstwa Dorothy Orem
Model ten koncentruje się na stwierdzeniu, że człowiek posiada
naturalną skłonność do zapewnienia opieki sobie samemu oraz
opiekowania się osobami od niego zależnymi.
Samoopieka to wyuczona aktywność, którą człowiek podejmuje i
kontynuuje w celu utrzymania życia. Gdy ta aktywność jest prawidłowo
realizowana człowiek rozwija się. Model teoretyczny D. Orem jest
określony jako teoria samoopieki, obejmuje trzy komponenty;
I teorię samoopieki
II Teorie deficytu samoopieki
III Teorię zasobów i systemów pielęgnowania
W prawidłowych warunkach człowiek podejmuje z własnej woli
samoopiekę.
Samoopieka jest realizowana w 3 kategoriach potrzeb:
23. 1. Uniwersalnych
a) zapewnienie wystarczającej ilości powietrza (oddychanie)
b) zapewnienie odpowiedniej ilości płynów
c) prawidłowe odżywianie
d) wydalanie
e) utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a odpoczynkiem
f)utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a integracjami
społecznymi
g) zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i dobremu
samopoczuciu
h) dążenie do właściwego rozwoju w harmonii z indywidualnymi
aktywnymi i potencjalnymi możliwościami
24. 2. Rozwojowych
a) potrzeby uniwersalne związane z utrzymaniem życia i zdrowia oraz
prawidłowego rozwoju w poszczególnych okresach życia lub etapach
rozwoju
b) specyficzne potrzeby występujące w sytuacjach niekorzystnych dla
rozwoju jednostki tj. niewystarczająca edukacja, problemy
adaptacji społecznej, utrata krewnych, przyjaciół, utrata własności,
zagrożenie utratą pracy, zmianami miejsca zamieszkania i
środowiska, problemy związane z pełnieniem ról społecznych,
choroba lub niepełnosprawność
3. Potrzeby w zaburzeniach zdrowia
a) poszukiwanie i zabezpieczanie pomocy medycznej w przypadku
narażenia na czynniki fizyczne, biologiczne lub środowiskowe, które
mogą wywołać stany patologiczne
b) świadomość następstw stanów patologicznych i ich ewentualnego
wpływu na rozwój człowieka
25. c) konieczność przestrzegania zaleceń związanych z leczeniem i
rehabilitacja
d) świadomość i konieczność niwelowania następstw leczenia
e) modyfikowanie koncepcji siebie, akceptacja faktu zależności od
innych osób
f) uczenie się życia z następstwami choroby, konieczność zmiany stylu
życia
Teoria deficytu opieki- kiedy niezbędna jest pomoc pielęgniarki.
1. Ograniczenie lub niezdolność do zaspokajania potrzeb w zakresie
samoopieki.
2. Zwiększone zapotrzebowanie na opiekę.
W momencie powstania deficytu rola pielęgniarki polega na asystowaniu
mu w samoopiece przez całkowite lub częściowe kompensowanie
istniejących ograniczeń, wspieranie lub uczenie.
26. Metody:
a) działanie za i dla pacjenta
b) kierowanie, doradzanie, udzielanie wskazówek
c) udzielanie wsparcia
- emocjonalnego
- instrumentalnego
d) stworzenie środowiska sprzyjającego rozwojowi człowieka
e) uczenie
Systemy pielęgnowania
I Całkowicie kompensacyjny
II Częściowo kompensacyjny
III Wspierająco-edukacyjny
27. Proces pielęgnowania wg D. Orem
1. Określenie potrzeb i zdolności do samoopieki (gromadzenie danych)
2. Rozpoznanie rodzaju i stopnia deficytu w zakresie samoopieki
(diagnoza pielęgniarska)
3. Wybór odpowiedniego systemu pielęgnowania i metod asystowania w
samoopiece (planowanie)
4. Realizowanie opieki wg określonych systemów pielęgnowania
(realizacja planu)
5. Ocenianie, w jakiej formie i w jakim systemie powinna być
kontynuowana opieka oraz czy powinna być kontynuowana (ocena)
28. Opracowanie planu
1. Diagnoza
2. Cele opieki
3. Plan opieki- w tym planowanie interwencji pielęgniarskich
4. Realizacja planu
5. Ocena planu i jego realizacji
