SlideShare a Scribd company logo

Wizerunek przedsiębiorcy - raport

•
•
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu

Wizerunek przedsiębiorcy - raport

Business
1 of 40
Download to read offline
Wizerunek PRZEDSIĘBIORCY Raport Polskiej Rady Biznesu 2016
Raport Wizerunek Przedsiębiorcy został przygotowany przez ekspertów Forum Obywatelskiego Rozwoju i Polskiej Rady Biznesu Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju została założona w 2007 r. przez Leszka Balcerowicza jako organizacja non-profit. Jej celem jest uczestniczenie w debacie publicznej oraz prezentowanie i promowanie postaw obywatelskich. Stałym punktem odniesienia dla działalności FOR jest wizja ustroju, który tworzy warunki sprzyjające prorozwojowym, produktywnym działaniom ludzi, a w szczególności: pracy, przed- siębiorczości i innowacyjności, oszczędzaniu i inwestowaniu oraz zdobywaniu wiedzy. www.for.org.pl Członkowie Polskiej Rady Biznesu wierzą, że trwały i stabilny wzrost gospodarczy Polski możliwy jest tylko poprzez rozwój przedsiębiorczości. Dlatego od samego początku funkcjonowania Polskiej Rady Biznesu w 1992 roku, głównym celem jej członków jest konsolidowanie środowiska biznesowego w Polsce, dbanie o jego jak najlepszy wizerunek i obecność w debacie publicznej najistotniejszych dla przedsiębiorców tematów oraz promowanie postaw przedsiębiorczości wśród Polaków. Edukacja,a także stwarzanie warunków dla rozwoju przedsięwzięć lokalnych, ma na celu rozbudzenie w młodych ludziach energii i przedsiębiorczości, która w przyszłości pozwoli kształtować polską gospodarkę w oparciu o silny krajowy biznes. www.prb.pl Wizerunek przedsiębiorcy 3
Celem raportu jest zaprezentowanie wize- runku polskich przedsiębiorców w świa- domości społecznej w świetle dostępnych badań opinii publicznej. Opracowanie jest próbą odpowiedzi na pytanie, jaki jest ten wizerunek. Wyniki przeanalizowano także w kontekście europejskim. Pierwsza część raportu to diagnoza znacze- nia przedsiębiorców dla współczesnej pol- skiej gospodarki. Pokrótce opisano siły na- pędowe produktywności gospodarki po 1989 roku, dzisiejszy wkład działających w kraju firm w budowanie produktu krajowego brutto (PKB) oraz problem rozwoju przedsiębiorstw, który będzie kluczowy dla dalszego wzrostu ich wydajności. Druga część raportu prezentuje stan wiedzy Polaków na temat wpływu przedsiębiorców na krajową gospodarkę. Na podstawie badań opinii publicznej sprawdzono, czy mieszkań- cy Polski są świadomi roli przedsiębiorstw w tworzeniu miejsc pracy, PKB oraz ich wkła- du podatkowego w finansowanie państwa. Zaprezentowano też wyniki dla różnych grup wiekowych przy uwzględnieniu podziału na poziom wykształcenia. Szczególną uwa- gę poświęcono odpowiedzi na pytanie, czy młode pokolenie Polaków, wolne od indok- trynacji z czasów socjalizmu, różni się w opi- niach o przedsiębiorcach od swoich rodziców i dziadków. Trzecią część opracowania stanowi prezen- tacja wyników badań nt. wizerunku przedsię- biorców. Przedstawiono wizerunek typowego przedsiębiorcy oraz cechy, które są mu przy- pisywane. Analizując odpowiedzi dotyczące ogółu tej grupy społecznej oraz poszcze- gólnych pracodawców, sprawdzono, w ja- kim stopniu opinia Polaków nt. ludzi biznesu jest kształtowana przez bezpośredni kontakt z własnym pracodawcą, a w jakim zakresie przez, nierzadko sensacyjne, doniesienia medialne. Przeanalizowano również, jaki wpływ na wizerunek przedsiębiorcy mają ce- chy ankietowanych – ich wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania i stan majątkowy. W czwartej części zaprezentowano wizeru- nek przedsiębiorców w krajach Unii Europej- skiej. Pokazano też, jak na tym tle wypadają Polacy. Sprawdzono również, co o przedsię- biorcach myśli młode pokolenie Europejczy- ków, którzy będą kształtować gospodarczą przyszłość kontynentu. Ostatni rozdział stanowi podsumowanie uzy- skanych wyników. Wstęp Wizerunek przedsiębiorcy4
ROZDZIAŁ I Sektor przedsiębiorstw w Polsce I.1 Polskie przedsiębiorstwa w okresie transformacji W wyniku transformacji gospodarczej zna- cząco wzrosła produktywność przedsię- biorstw, a co za tym idzie płace i dobrobyt Polaków. W ostatnich 25 latach Polska była najszybciej rozwijającym się krajem regionu, w latach 1990–2014 osiągając według da- nych The Conference Board1 , przyrost PKB o ponad 135%. Za rozwój przedsiębiorstw z perspektywy makroekonomicznej odpo- wiadała przede wszystkim migracja pracow- ników zatrudnionych w rolnictwie ze wsi do miast, gdzie znajdowali pracę w usługach, oraz z przedsiębiorstw państwowych do pry- 1 W kontekście niniejszej analizy interesująca może być sama geneza The Conference Board, którą powołała w 1916 roku grupa znaczących amerykańskich przedsiębiorstw i organizacji przemysłowych, m.in. w celu dostarczania bezstronnych statystycznych danych gospodarczych i łagodzenia sporów z organizacjami pracowniczymi. Dzisiaj The Conference Board ma ponad 1000 członków w 60 krajach, z których połowa to przedsiębiorstwa z listy Fortune 500, i jest jedną z najbardziej szanowanych organizacji dostarczających dane statystyczne o go- spodarce światowej. Wizerunek przedsiębiorcy 5 Rozwój przedsiębiorstw prywatnych był jednym z kluczowych efektów transfor- macji po 1989 roku. Na przykład w przemyśle między 1995 a 2010 rokiem udział firm prywatnych w zatrudnieniu wzrósł z około 50% do ponad 80%. Towarzyszył temu prawie trzykrotny wzrost produktywności pracy. Obecnie prywatne i państwowe przedsiębiorstwa są główną siłą napędową pol- skiej gospodarki. W naszym kraju działa prawie 1,8 mln przedsiębiorstw niefinan- sowych, które w 2013 roku wytworzyły 44,8% PKB, dając pracę 57% pracujących Polaków (wg danych GUS). Do tego należy doliczyć pracujących na własny ra- chunek oraz zatrudnionych w przedsiębiorstwach z sektora finansowego. Razem daje to ok. 75% PKB (PARP, 2014; GUS, 2015). Pozostała część PKB pochodzi z sektorów instytucji rządowych i samorządowych, salda podatków i dotacji oraz instytucji niekomercyjnych. Polska gospodarka charakteryzuje się nadreprezentacją mikrofirm zatrudniają- cych nie więcej niż 9 pracowników – w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych stanowiły one w 2013 roku prawie 96% wszystkich firm i zatrudniając blisko 40% pracujących, wytworzyły ponad 25% PKB sektora (wg danych GUS).
watnych, charakteryzujących się znacznie wyższą efektywnością zarządzania. Często eksplozję przedsiębiorczości Pola- ków po 1989 roku mylnie utożsamia się wy- łącznie z rozwojem usług, w szczególności z rozwojem handlu. Po socjalizmie odziedzi- czyliśmy słabo rozwinięty sektor usług, któ- ry należało dopiero zbudować, co pozwoliło zaistnieć wielu firmom. Warto jednak również zwrócić uwagę na rolę prywatnej przedsię- biorczości w procesie transformacji polskie- go przemysłu, który przez długi czas po 1989 roku charakteryzował się znacznie niższą produktywnością od sektora usług, a obecnie im dorównuje. W ostatnich 15 latach produk- tywność w przemyśle wzrosła o 95%, wobec 26% w usługach (obliczenia własne na pod- stawie danych Eurostatu)2 . Poniższy wykres pokazuje, jak wielkie zna- czenie miał wzrost udziału zatrudnienia w firmach prywatnych. Choć dane dotyczą wyłącznie przemysłu, to podobne proce- sy zachodziły również w innych sektorach gospodarki. W 1995 roku zaledwie połowa pracujących w przemyśle była zatrudniona w sektorze prywatnym. W ciągu kolejnych 5 lat udział ten wzrósł do prawie 75% (przy wzroście produktywności o niemalże poło- wę), żeby w 2010 roku osiągnąć poziom po- nad 85% (przy ponad trzykrotnym skumulo- wanym wzroście produktywności w stosunku do roku 1995). I.2 Wyzwania stojące przed polskimi przedsiębiorstwami Na tle pozostałych krajów Unii Europej- skiej polska gospodarka charakteryzuje się średnim udziałem przedsiębiorstw w PKB. Można się spodziewać, że ten udział wzrośnie wraz z dalszą migracją pracowników z rolnic- twa do innych branż gospodarki. Wzrosto- wi produktywności sektora przedsiębiorstw będzie też sprzyjała prywatyzacja wciąż jesz- cze licznych przedsiębiorstw państwowych, które w Polsce mają znacznie większy udział w zatrudnieniu niż w państwach zachodnich (według danych OECD). Wykres I.1. Produktywność i udział prywatnego zatrudnienia w przemyśle Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GUS 40% 60% 80% 100% 100 150 200 250 300 rośniewartośćdodananapracownika (100=1995) rośnie udział zatrudnienia w sektorze prywatnym 1995 2005 2010 2000 2 Poza tym w latach 2000–2014 produktywność w rolnictwie wzrosła o 114%, a w budownictwie spadła o 12%. Produktywność rozumiana jest tutaj jako iloraz wartości dodanej i liczby pracujących. Stąd tak duża dynamika produktywności w rolnictwie była związana ze spadkiem liczby pracujących aż o 38%. Wizerunek przedsiębiorcy6
W UE utrzymuje się wyraźna różnica pomię- dzy krajami Europy Północno-Zachodniej, a gospodarkami krajów postkomunistycz- nych i południa Europy pod względem sta- tystycznej wielkości przedsiębiorstw tworzą- cych gospodarkę narodową. Firmy w nowych państwach członkowskich UE, podobnie jak na południu Europy, są statystycznie mniej- sze od tych w Europie Północnej i Zachod- niej, co przedstawia poniższy wykres. Ten wniosek jest aktualny także wtedy, gdy dane zostaną skorygowane o branżową strukturę gospodarki. Oznacza to, że wyso- ki udział zatrudnienia w mikroprzedsiębior- stwach w Polsce nie wynika z dominacji branż charakteryzujących się przeciętnie mniej- szymi firmami (FOR, 2015). Podobnie wyłą- czenie samozatrudnionych z mikroprzedsię- biorstw nie zmienia znacząco wyniku. Wykres I.2. Udział przedsiębiorstw sektora komercyjnego3 w PKB w UE w 2012 r. Grecja Rumunia Litwa Portugalia Włochy Cypr Hiszpania Łotwa Francja Chorwacja Finlandia Luksemburg Polska Bułgaria Słowacja Węgry Słowenia Dania Holandia Belgia Malta Szwecja Niemcy Irlandia W.Brytania Estonia Austria Czechy Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu UE-28 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wykres I.3. Udział pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogóle zatrudnionych w sektorze komercyjnym3 w 2012 r. W.Brytania Luksemburg Niemcy Rumunia Finlandia Austria Szwecja Litwa Irlandia Holandia Francja Estonia Łotwa Bułgaria Chorwacja Czechy Malta Słowenia Belgia Węgry Polska Słowacja Hiszpania Portugalia Włochy Grecja Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% UE-28 3 Sektor komercyjny (ang. Total Business Economy) to przedsiębiorstwa niefinansowe prywatne i państwowe spoza sektorów z silnym udziałem państwa, takich jak edukacja, ochrona zdrowia, kultura i rekreacja. Wizerunek przedsiębiorcy 7
W 2012 roku polskie mikroprzedsiębiorstwa miały aż 36% udział w zatrudnieniu w sek- torze komercyjnym. Wyższy wskaźnik niż w Polsce odnotowano jedynie na Słowacji, w Hiszpanii, Portugalii, we Włoszech i w Gre- cji, czyli gospodarkach peryferyjnych wzglę- dem gospodarczego jądra Unii Europejskiej, skupionego wokół Francji, Niemiec i krajów Beneluksu. Problemu nie stanowi wyłącznie wysoki udział mikroprzedsiębiorstw w zatrud- nieniu, ale ich trudności ze wzrostem, które możemy zaobserwować w południowych kra- jach UE oraz w Polsce. Modele teoretyczne wskazują, że to właśnie efektywny wzrost przedsiębiorstw jest klu- czowy dla poprawy produktywności (Melitz i Ottaviano, 2008, Melitz, 2003) i zatrudnienia (Ayyagari et al., 2011; Bartelsman et al., 2005; Rajan i Zingales, 1998). W toku zwiększa- nia zatrudnienia firmy rozszerzają produkcję i tym samym wypierają z rynku mniej efek- tywne przedsiębiorstwa, co skutkuje poprawą produktywności całej gospodarki. W przypad- ku Polski szczególne obawy o działanie tego mechanizmu budzą dane wskazujące na bar- dzo wysokie zróżnicowanie rentowności firm w gospodarce (poniższy wykres). Ze względu na ograniczone możliwości wyko- rzystania efektów skali, małym przedsiębior- stwom trudniej jest konkurować z dużymi gra- czami na rynkach zagranicznych. Dodatkowo ponoszą one proporcjonalnie wyższe koszty związane z badaniami i rozwojem (Rubini et al., 2012; Pagano i Schivardi, 2003). Jedno- cześnie działalność w sektorach narażonych na konkurencję firm zagranicznych (w prze- ciwieństwie do wielu rodzajów usług, których konkurencja zagraniczna nie dotyczy bądź dotyczy w niewielkim stopniu, np. usług fry- zjerskich) jest ważnym czynnikiem wymusza- jącym ciągłe podnoszenie produktywności przedsiębiorstwa (De Gregorio et al., 1994). Nic zatem dziwnego, że małe przedsiębior- stwa cechują się przeciętnie niższą produk- tywnością, a co za tym idzie niższymi płaca- mi (Garcia-Posada i Mora-Sanguinetti, 2015; Rubini et al., 2012; Ayygari et al., 2011). Polskie i zachodnie mikroprzedsiębiorstwa dzieli przepaść pod względem produktyw- ności. W 2012 roku najmniejsze firmy, po uwzględnieniu różnic w poziomie cen, osią- gnęły jedynie 34% produktywności analogicz- nej wielkości firm UE-10. W przypadku małych i średnich firm ten wskaźnik kształtował się na poziomie 70–74%, a duże przedsiębiorstwa Wykres I.4. Zróżnicowanie produktywności firm w regionie w 2013 r. Chorwacja Bułgaria Czechy Estonia Słowenia Słowacja Rumunia Łotwa Litwa Węgry Polska Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych BEEPS Banku Światowego zebranych w FOR (2015) 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wykres I.5. Produktywność pracy w zależności od wielkości firmy w Polsce i UE-10 w 2012 r. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu zebranych w FOR (2015) Średnie (50-249 osób) Małe (10-49 osób) Mikro (<10 osób) Duże (>250 osób) tyś.EURO 70 60 50 40 30 20 10 0 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Produktywność pracy w Polsce (UE-10 = 100%) UE-10 Polska 92% 70%74% 34% 4 UE-10 obejmuje następujące państwa Unii Europejskiej: Austria, Belgia, Dania, Francja, Finlandia, Holandia, Irlandia, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania. Kraje Europy Południowej pominięto, żeby zobrazować rzeczywiste różnice między Polską a znacznie lepiej rozwiniętymi krajami Europy Północnej. Pominięto także Luksemburg jako obserwację nietypową – pań- stwo-miasto z bardzo dużym sektorem finansowym. Wizerunek przedsiębiorcy8
zanotowały 92% poziomu produktywności porównywalnej wielkości spółek w znacznie bardziej rozwiniętych gospodarkach Europy Północnej (powyższy wykres). Luki w pro- duktywności w grupie mikroprzedsiębiorstw nie tłumaczy specyficzna polska struktura sektorowa. Wynik pozostaje bez zmian rów- nież jeżeli porównuje się produktywność firm według wielkości osobno w poszczególnych branżach (FOR, 2015). Jeżeli produktyw- ność polskich przedsiębiorstw ma osiągnąć poziom krajów EU-10, to nasze firmy muszą mieć warunki do wzrostu, który obecnie ha- mują bariery natury instytucjonalnej. Firmy są przeciętnie większe w krajach o lepiej rozwi- niętych instytucjach, w szczególności w kra- jach o lepiej działającym sądownictwie oraz szeroko rozumianej administracji. Dzieje się tak dlatego, że działalność w nowoczesnych sektorach o wysokiej wartości dodanej jest silnie uzależniona od reputacji, relacji z klien- tami oraz procesów innowacyjnych, których ochrona wymaga bardziej wyrafinowanego wymiaru sprawiedliwości niż tradycyjne bran- że oparte na fizycznym kapitale. Na przy- kładzie sprawności sądownictwa pokazali to Kumar et al. (2001) i to w przypadku gospo- darek UE-15 , więc bardziej rozwiniętych od Polski. Badając zróżnicowanie regionalne, taką zależność wykazano w Hiszpanii (Gar- cia-Posada i Mora-Sanguinetti, 2015; Fabbri, 2010), Meksyku (Dougherty, 2014; Leaven i Woodruf, 2007) i we Włoszech (Giacomelli i Menon, 2013). Problemy polskich przedsiębiorców z syste- mem podatkowym i sądowniczym wpisują się w dość dobrze opisane bariery wzrostu firm. Pomocny w zobrazowaniu tego zjawiska może być fakt, że innowacyjny produkt, któ- ry wcześniej nie występował na rynku, trud- no przypisać do konkretnej stawki podatku VAT. Również brak sprawności sądownictwa jest bardziej odczuwalny dla przedsiębiorstw innowacyjnych. Na przykład, chociaż ich działalność jest bardziej ryzykowna od tra- dycyjnych przedsiębiorstw, to jednocześnie są bardziej narażone na koszty generowane przez przewlekłe postępowania upadłościo- we. Udział zatrudnienia w mikroprzedsiębior- stwach jest wyższy w województwach o niż- szym dochodzie na mieszkańca. Zależność została przedstawiona na wykresie powyżej, który opisuje dochód na mieszkańca w relacji do średniej UE. Mniejsze przedsiębiorstwa charakteryzują się niższą produktywnością, a co za tym idzie niższymi płacami i regio- ny, w których dominują, wolniej doganiają bogate gospodarki Europy Zachodniej. Woje- wództwo mazowieckie wyraźnie wyróżnia się na tle pozostałych pod względem dochodu, ze względu m.in. na obecność licznych firm sektora finansowego i międzynarodowych korporacji. Mazowieckie, poza wyższym do- chodem, charakteryzuje się również zauwa- żalnie niższym udziałem zatrudnienia w mi- kroprzedsiębiorstwach. Wykres I.6. Zatrudnienie w mikroprzedsiębiorstwach (liczby), a dochód na mieszkańca w województwach (kolory) w 2013 r. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych BDL GUS i Eurostatu Procent PKB średniej UE: 30% 44% 44% 45% 43% 43% 43% 36% 41% 49% 44% 41% 40% 37% 37% 36% 48%-49% 50-57% 58-66% 67-107% Wizerunek przedsiębiorcy 9
I.3 Podsumowanie Wzrost produktywności gospodarki po 1989 roku zawdzięczamy przede wszystkim prze- pływom pracowników i kapitału pomiędzy branżami, a także z sektora państwowego do prywatnego. Dla dalszego dynamiczne- go rozwoju polskich przedsiębiorstw, w tym w branżach o wysokiej wartości dodanej, konieczne będzie usunięcie barier instytu- cjonalnych, które dzisiaj hamują ich wzrost. Większość z tych barier jest związanych z niską efektywnością systemu podatkowego i wymiaru sprawiedliwości. Wizerunek przedsiębiorcy10
Wizerunek to skutek a nie przyczyna Małgorzata Adamkiewicz, Polska Rada Biznesu, Grupa Adamed W badaniu Country Brand Index, prze- prowadzonym przez organizację Futu- reBrand, badającym siłę narodowych marek, Polska jako marka jest na 45. miejscu na świecie. Jednocześnie patrząc na PKB, Polska w 2014 roku była 22. gospodarką świata. Czy rosnąca gospodarka, strukturalne zmiany i reformy przekładają się automa- tycznie na wizerunek Polski na arenie mię- dzynarodowej? Czy bez działań promocyj- nych i edukacyjnych, licząc na to, że świat zauważy nasze osiągnięcia, mamy szansę jako kraj osiągnąć sukces gospodarczy? Czy polskie firmy mają realną szansę na globalizację? Różnica ponad 20 miejsc w dwóch rankingach, z których jeden po- kazuje wizerunek gospodarki a drugi sta- tystyczne osiągnięcia, wyraźnie dowodzi, że nie. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku wizerunku polskiej przedsię- biorczości. Według raportu McKinsey’a na sektor pry- watny przypada 80% wzrostu gospodar- czego w Polsce (wzrost wartości dodanej brutto w 2013 roku wynosił 80%). Na sek- tor prywatny przypada również ponad 80% polskiego eksportu, a 80% pracowników aktywnych zawodowo jest zatrudnionych w prywatnych przedsiębiorstwach. Czy wiedza ta jest powszechnie znana w społeczeństwie? Obawiam się, że nie. Czy jest ona powszechna wśród ludzi, któ- rzy mają realny wpływ na kształtowanie otoczenia gospodarczego polskich przed- siębiorstw? Jedną z wielu powszechnie głoszonych opinii na temat obecnej sytuacji gospo- darczo-ekonomicznej naszego kraju jest ta, która wskazuje, że Polska znalazła się w pułapce średniego rozwoju. Wiele widocznych dobrych zmian zachodzą- cych w gospodarce czy infrastrukturze w ostatnich latach daje częściowe poczu- cie satysfakcji i może zakłócić i spowolnić rozwój w obszarach o fundamentalnym znaczeniu dla Polski. Wizerunek przedsiębiorcy 11
Branże wysokich technologii potrzebują realnych rozwiązań legislacyjnych, które ułatwiają prowadzenie projektów innowa- cyjnych. Takich projektów, które dają moż- liwość realnych wdrożeń oraz mogą dawać polskim firmom szansę na globalizację. Promocja wizerunku polskiej przedsiębior- czości powinna być ściśle powiązana z ja- sną i merytoryczną komunikacją na temat barier, które tę przedsiębiorczość hamują. Takich barier jak chociażby brak systemu zachęt fiskalnych do ponoszenia wydat- ków na prowadzenie badań - takiego jaki z powodzeniem funkcjonuje w Niemczech czy Wielkiej Brytanii. Polska chcąc mieć wizerunek kraju innowacyjnego może to osiągnąć jedynie poprzez globalizację innowacyjnych pomysłów i produktów - będących efektem rodzimej myśli inte- lektualnej. Jeżeli chcemy być postrzegani jako innowacyjny kraj, musimy być inno- wacyjnym krajem. Warto zaznaczyć, że globalizacja jest pro- cesem postępującym w długoterminowej perspektywie czasowej, na który wpływa wiele czynników. Należy do nich m.in. kon- struktywny dialog pomiędzy administracją publiczną a pozostałymi interesariuszami rynku oraz środowiskiem biznesowym, którego celem jest zrozumienie potrzeb biznesowych do rozwoju polskiej przedsię- biorczości, która przecież jest lokomotywą rozwoju polskiej gospodarki. Należy rów- nież zwrócić uwagę na modyfikację po- lityki podatkowej, dotacyjnej, patentowej i zdrowotnej w kierunku ułatwiającym roz- wój gospodarczy polskich przedsiębiorstw. Kolejnym ważnym działaniem w kontek- ście budowania właściwej pozycji i wize- runku polskiej przedsiębiorczości jest edu- kacja. Należy umożliwić młodym ludziom odbywanie stażów w naszych firmach. Należy inwestować w rozwój młodych talentów i od najmłodszych lat uczyć ich zasad przedsiębiorczości oraz umożli- wić im zdobywanie wiedzy w praktyce. W konsekwencji przyczyni się to do zbudo- wania silnej gospodarki opartej na wiedzy. W Grupie Adamed robimy to łącząc świat biznesu ze światem nauki - tworząc kon- sorcja przemysłowo-naukowe. Dzięki pro- gramowi ADAMED SmartUP mamy możli- wość zaproszenia najzdolniejszej polskiej młodzieży zainteresowanej nauką, do odbywania praktyk i poszerzania wiedzy. Jednym z celów, które sobie wyznaczy- liśmy, jest też budowanie świadomości o istocie patentowania, bez której nie ma możliwości uzyskiwania przewag konku- rencyjnych, a w konsekwencji globalizacji. Bez patentów nie ma innowacji i globalne- go rozwoju. Podsumowując cele w tym obszarze - to od doświadczonych przedsiębiorców po- winna płynąć inspiracja i wiedza do mło- dych ludzi i tych przedsiębiorców, którzy są dopiero na początku swojej drogi biz- nesowej. To ich aktywność za kilka lat zbuduje prawdziwy wizerunek polskiego przedsiębiorcy i da Polsce realną szansę na długofalowy rozwój. Wizerunek przedsiębiorcy12
ROZDZIAŁ II Co Polacy wiedzą o przedsiębiorcach? II.1 Wyniki badania dotyczącego znajomo- ści faktów o przedsiębiorcach Badani musieli ustosunkować się do faktów dotyczących polskich przedsiębiorców i ich znaczenia dla gospodarki (tworzenia miejsc pracy, budowania siły polskiej gospodarki czy płacenia podatków)6 . Zdecydowana większość Polaków zgodziła się z tym, że przedsiębiorcy są fundamentem polskiej gospodarki, dają pracę większości Polaków i zasilają budżet państwa, płacąc podatki. Świadczy to o zrozumieniu przez społeczeństwo zasad działania gospodarki rynkowej. Polacy są świadomi znaczenia przedsiębiorców dla gospodarki. Więcej niż po- łowa ankietowanych uważa, że wytwarzają oni większość dochodu Polski i dają pracę większości Polaków, tworzą ekonomiczną siłę Polski na świecie a poprzez podatki mają wkład w finanse państwa. Najsłabszym stanem wiedzy na temat znaczenia przedsiębiorczości dla naszej gospodarki wykazują się ludzie młodzi. Częściej przypisują biznesowi znaczący wpływ na gospodarkę ludzie starsi, lepiej wykształceni i pracujący umysłowo. 6 W tym i częściowo kolejnym rozdziale wykorzystane zostały dane z badania GfK Polonia (2013) wiedzy oraz opinii na temat polskich przedsiębiorców, które zostało przeprowadzone me- todą CAPI w sierpniu 2013 roku. W skład badanej grupy wchodziło 1000 osób reprezentatywnych dla całego społeczeństwa. Badanie miało formę pytań jednokrotnego wyboru – zadaniem ankietowanego było określenie, czy i do jakiego stopnia zgadza się ze stawianą tezą lub podanie najtrafniejszej jego zdaniem odpowiedzi na zadane pytanie. Wykres II.1 Świadomość znaczenia przedsiębiorców dla gospodarki Polski (sierpień 2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski Przedsiębiorcy budują ekonomiczną siłę Polski na świecie Przedsiębiorcy tworzą więcej miejsc pracy niż zakłady państwowe 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% raczej się zgadzam raczej się nie zgadzamzdecydowanie się zgadzam zdecydowanie się nie zgadzam nie wiem 14% 58% 15% 4% 9% 18% 48% 21% 5% 8% 12% 51% 22% 4% 10% 9% 46% 24% 9% 12% Przedsiębiorcy płacą podatki od biznesu, które finansują np. budowę dróg czy administrację Wizerunek przedsiębiorcy 13
Poniższy wykres przedstawia zsumowany odsetek odpowiedzi twierdzących („raczej tak” i „zdecydowanie tak”) dla ogółu społe- czeństwa, osób w wieku 15–19, 20–29 oraz studentów. Wyniki różnią się, jeśli skupimy się na grupie najmłodszych badanych. Przed- stawiciele tej grupy wiekowej będą w przy- szłości decydować o sytuacji naszego kraju, w związku z czym warto lepiej przyjrzeć się, jakich odpowiedzi udzielano najczęściej. Wśród najmłodszych Polaków występuje naj- mniejszy poziom poparcia dla tezy o funda- mentalnym znaczeniu przedsiębiorców dla naszej gospodarki – pomimo tego, że pokole- nie to wychowało się i dorastało w warunkach gospodarki rynkowej. Może to oznaczać, że młodzi Polacy nie posiadają wiedzy na temat znaczenia przedsiębiorczości. Najgorzej pod tym względem wypadli studenci, wśród któ- rych mniej niż połowa zgadza się z tezą, że przedsiębiorcy budują ekonomiczną pozycję Polski na świecie, a płacone przez nich po- datki finansują rozwój infrastruktury czy ad- ministracji. Analizując stan wiedzy Polaków na temat przedsiębiorców, warto też odpowiedzieć na pytanie, w której grupie społecznej panuje najwyższy poziom zrozumienia roli przedsię- biorców w systemie gospodarczym. Dane zi- lustrowane są w tabeli powyżej (liczby przed- stawiają sumę odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „raczej tak” na pytanie o zgodę z daną tezą). Najwyższy poziom świadomości roli przed- siębiorców w polskiej gospodarce panuje wśród pracowników umysłowych oraz osób z wykształceniem wyższym, a także w wieku średnim i dojrzałym. Wykres II.2 Świadomość znaczenia przedsiębiorców dla gospodarki Polski wśród młodych (2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski Przedsiębiorcy płacą podatki od biznesu, które finansują np. budowę dróg czy administrację Przedsiębiorcy budują ekonomiczną siłę Polski na świecie Przedsiębiorcy tworzą więcej miejsc pracy niż zakłady państwowe wszyscy 15-19 20-29 Studenci 30% 40% 50% 60% 70% 80% 20% 10% 0% 72% 53% 72% 66% 62% 67% 58% 63% 55% 63% 49% 46% 55% 48% 55% 46% 53% Grupa wiekowa z najwyższym poziomem akceptacji tezy Grupa wyksztacenia z najwyższym poziomem akceptacji tezy Grupa zawodowa o najwyższym poziomem akceptacji tezy Polscy przedsiębiorcy wytwarzają większość do- chodu Polski 60–65 lat (80%) Wyższe (83%) Pracownicy umysłowi (87%) Polscy przed- siębiorcy dają zatrudnienie większości Polaków 60–65 lat (79%) Wyższe (82%) Gospodynie domowe (90%) Polscy przedsiębior- cy budują ekonomiczną siłę Polski na świecie 30–39 lat (72%) Wyższe (79%) Pracownicy umysłowi (81%) Podatki od biznesu finansują np. budowę dróg czy admini- strację 30–39 lat (62%) Wyższe (72%) Pracownicy umysłowi (73%) Tabela II.1. Kto akceptuje kluczową rolę przedsiębiorców w gospodarce? (sierpień 2013) Źródło : Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013a) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Wizerunek przedsiębiorcy14
II.2 Podsumowanie Analizowane badania pokazują, że Polacy zdają sobie sprawę ze znaczenia przedsię- biorczości dla gospodarki Polski. Ponad 60% badanych była świadoma ważnej roli przed- siębiorstw w tworzeniu PKB, nowych miejsc pracy, czy budowaniu siły polskiej ekonomii. Zaskoczeniem może być niska świadomość znaczenia roli przedsiębiorców w gospodar- ce wśród ludzi młodych. Nowoczesny patriotyzm wzmacnia przedsiębiorczość Jacek Szwajcowski, Polska Rada Biznesu, Pelion S.A. Od blisko 25 lat obserwuję jak zmienia się podejście Polaków do idei przedsię- biorczości. Myślę że, mamy ją w sobie głęboko zakorzenioną – wystarczy spoj- rzeć na przykład mojego miasta – Łodzi, które utożsamia odwagę w podejmo- waniu biznesowych wyzwań. Myślę, że nawet okres komunizmu nie zniszczył naszego uznania dla ludzi, którzy mieli w sobie pasję i determinację, by rozwi- jać swoją przedsiębiorczość. Z pewno- ścią jednak podtrzymywany, zwłaszcza przez komunistyczne władze, pokutuje wizerunek przedsiębiorcy, jako kogoś antypaństwowego. Pocieszające jest jednak to, ze pozostaje to w warstwie wyłączenie medialnej, bo w życiu więk- szość z nas docenia energię tych, którzy budują Polskę i miejsca pracy poprzez swoją własną aktywność biznesową. Główne źródła wiedzy Polaków na temat biznesu to własne doświadczenia i me- dia. Na te pierwsze mieliśmy i mamy bez- pośredni wpływ. Etyczna postawa wobec pracowników i kontrahentów, społeczna odpowiedzialność i budowanie odpowied- nich relacji ze wszystkimi grupami intere- sariuszy to fundamenty, które zdecydo- wana większość przedsiębiorców buduje. Wizerunek przedsiębiorcy 15
Media, podobnie jak społeczeństwo, przez ostatnie 26 lat uczyły się biznesu. Począt- kowo nieufna postawa ewoluuje w kierun- ku bardziej przychylnej i życzliwej. Jedną z podstawowych zasad funkcjono- wania Pelion S.A. są wartości, które okre- ślam mianem nowoczesnego patriotyzmu. Uczciwe wywiązywanie się z wszelkich zo- bowiązań wobec państwa i pracowników i przestrzeganie zasad dobrego, etyczne- go zarządzania to cegiełki, które każdy przedsiębiorca może i powinien dokładać do budowy wizerunku biznesu. Chciałbym, by polskie firmy, które osiągnęły sukces, były bardziej doceniane. Na to zapraco- wali sobie przedsiębiorcy w wielu krajach Europy czy w Stanach Zjednoczonych. To także nasz cel. Bardzo ważnym elementem budowy wi- zerunku przedsiębiorców, ale też zrozu- mienia samej idei przedsiębiorczości jest edukacja. Podobnie jak w krajach o wielo- wiekowej tradycji związanej z kupiectwem i biznesem, tak i u nas szkoła powinna kre- ować przestrzeń, w której decyzje o „braniu spraw w swoje ręce” są propagowane. Nie możemy utwierdzać młodych ludzi w stra- chu przed ewentualną porażką. W zakre- sie edukacji wiele się w Polsce zmienia na lepsze, ale właśnie tu powinniśmy wzmac- niać nasze działania. W Niemczech, Wiel- kiej Brytanii czy krajach skandynawskich rola edukacji w kształtowaniu postaw pro przedsiębiorczych jest kluczowa. Mimo zmian, które zbliżają nas do mo- delu zachodniego, gdzie przedsiębiorcy cieszą się szacunkiem, wciąż stoi przed nami mnóstwo wyzwań. Wiele osób zosta- ło przedsiębiorcami nie z własnego wybo- ru, a z konieczności rejestrowania własnej działalności gospodarczej wymaganej przez pracodawcę. Nie czują się przedsię- biorcami, a bardziej osobami „wypchnię- tymi” poza system rynku pracy. To duże wyzwanie, by przedsiębiorczość w Polsce była rozumiana jako własna droga i odpo- wiedzialność, a nie zło konieczne. To jest to, co różni nas od krajów „starej” UE naj- bardziej. Wizerunek przedsiębiorcy16
Wizerunek przedsiębiorcy – trudna historia z happy endem Teresa Mokrysz, Polska Rada Biznesu, Grupa Mokate Zmiana wizerunku przedsiębiorcy to w polskich warunkach proces bardzo specyficzny. Charakterystyką postrze- gania biznesu w naszym rejonie Eu- ropy jest skaza pozostawiona przez ponad półwieczną propagandę socja- listycznych władz. Polacy, Węgrzy czy Estończycy mają do przebycia długą drogę – przedsiębiorcy dopiero kreują standardy etyczne swojej profesji i bu- dują wizerunek oparty na zrozumieniu i zaufaniu, a społeczeństwo wyzbywa się uprzedzeń i walczy ze stereotypami podsycanymi przez dziesięciolecia. Są- dzę, że pokonaliśmy już znaczny odci- nek tej drogi. Kiedy przedsiębiorczość zaczynała być w Europie postrzegana jako cnota i doce- niana przez społeczeństwa, Polska tkwi- ła w kostniejącym systemie zdominowa- nym przez szlachtę i magnaterię, który ówczesnym przedsiębiorcom nie sprzy- jał. Społeczeństwo pozbawione silnego mieszczaństwa nie zbudowało etosu kup- ca – przedsiębiorcy, który funkcjonuje np. w Niemczech czy Holandii. Okres zabo- rów, co oczywiste, nie przyniósł poprawy. Gospodarka pozostawała zacofana, a Po- lacy zmagali się z problemami najwyższej wagi, poważniejszymi niż budowa wize- runku jednej grupy społecznej. Po odzy- skaniu niepodległości nie zdążyliśmy do- gonić państw Zachodu, wpadając wkrótce w pułapkę antyprzedsiębiorczego syste- mu socjalistycznego. Historia polskiego biznesu przypomina nieco historię Polski – jest trudna i pełna okresów zmagania z przeciwnościami. Dopiero przełom jaki przyniósł 1989 rok pozwolił nam budować nowoczesną gospodarkę i rozwijać no- woczesną przedsiębiorczość. Dostaliśmy wtedy szansę i stanęliśmy przed zupełnie nowym wyzwaniem. Wizerunek przedsiębiorcy 17
Wyzwaniem stała się budowa wizerunku przedsiębiorcy, który tak utrwalony na Za- chodzie, u nas nie miał żadnych solidnych podstaw. Zamiast wielowiekowej tradycji, mieliśmy łatkę przypiętą przez ideologów socjalizmu. Proces zmiany postrzegania ludzi biznesu zaczęliśmy z bardzo niskie- go pułapu. Na początku lat dziewięćdzie- siątych przedsiębiorcom przypisywano mnóstwo negatywnych cech. Oczywiście od tamtej pory systematycznie zachodzą zmiany w postrzeganiu rodzimego biznes- mena, a poprawa wizerunku na przestrzeni ostatnich lat jest dostrzegalna. Społeczeń- stwo dostrzega pozytywną rolę biznesu w kreowaniu miejsc pracy czy ogólnym bogaceniu się Polski. Dużą zasługę w tym obszarze mają organizacje takie jak Pol- ska Rada Biznesu czy media przychylne przedsiębiorcom. Tym niemniej, do zrobie- nia wciąż pozostaje wiele. Rolą współczesnych polskich biznesme- nów jest budowanie wizerunku własnej grupy społecznej poprzez działania pro- społeczne, promowanie edukacji w zakre- sie przedsiębiorczości czy wskazywanie roli firm rodzinnych w zwiększaniu siły narodowej gospodarki. W Mokate mamy świadomość jak istotny jest wizerunek przedsiębiorcy. Od wielu lat staramy się w sposób planowy i konsekwentny wpły- wać na zainteresowanie mediów wszelkimi pozytywnymi efektami naszej działalności i działalności przedsiębiorczej holistycznie. Kładziemy przy tym nacisk na społeczne korzyści w tworzeniu i utrzymywaniu sta- bilnych miejsc pracy, wsparcie udzielane placówkom służby zdrowia i opieki spo- łecznej, a także – na zaangażowanie gru- py Mokate w sprawy edukacji młodzieży, upowszechnianie kultury i sztuki. Działania na rzecz wizerunku przedsię- biorców powinny łączyć różne środowiska. Wielki wpływ na to, jak widzi nas społe- czeństwo mają politycy. Liczę, że nowo wybrani Prezydent RP, parlamentarzyści, i Rząd będą mieli to na uwadze. Przedsię- biorcy potrzebują przychylności Polaków, a Polacy potrzebują silnych, godnych za- ufania i etycznych przedsiębiorców. Wizerunek przedsiębiorcy18
ROZDZIAŁ II Co Polacy myślą o przedsiębiorcach? III.1 Historia wizerunku polskiego przed- siębiorcy Bardzo negatywny wpływ na wizerunek pol- skiegoprzedsiębiorcymiałaepokaPRL.Wna- rzuconej polskiemu społeczeństwu ideologii socjalistycznej prywatna przedsiębiorczość uchodziła za ucieleśnienie kapitalistyczne- go i imperialistycznego zła. Wszechobecna propaganda ukazywała przedsiębiorców jako „krwiopijców” dążących wyłącznie do wła- snego zysku i nie przejmujących się losem zarówno pracownika, jak i klienta, którego oszukiwali, sprzedając mu drogie produkty złej jakości. W przeprowadzonej w 1982 roku ankiecie profesja przedsiębiorcy znajdowała się na ostatnim miejscu w rankingu zawodów prestiżowych. Grupie tej przypisywano cechy takie jak: nieuczciwość, egoizm, życie na cu- dzy koszt, skłonność do wyzysku oraz zbyt duże zarobki (Cierniak-Szóstak, 2008). Schyłek PRL oraz transformacja ustrojowa przyniosły gwałtowne ożywienie przedsię- biorczości w Polsce. Pierwszym bodźcem stała się uchwalona jeszcze w 1988 r. tzw. ustawa Wilczka, wprowadzająca do gospo- darki zasadę „wszystko, co nie jest zabronio- ne – jest dozwolone” i znosząca większość ograniczeń dotyczących działalności gospo- darczej. Na fali nagłej liberalizacji gospodarki jak grzyby po deszczu pojawiały się prywatne firmy – ogromna liczba Polaków próbowała wykorzystać historyczną okazję i spróbować W Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej nienawiść wobec „prywaciarzy” była ele- mentem oficjalnej propagandy socjalistycznej. Obecnie przedsiębiorcy są szanowani przez Polaków – są im przypisywane cechy takie jak: wysokie wykształcenie, pracowitość czy dbałość o otoczenie. Skłonność do przypisywania przedsiębiorcom pozytywnych cech szczególnie często występuje wśród osób młodych, zamożnych i dobrze wykształconych. Opinie o przedsiębiorcach są lepsze, gdy ankietowani pytani są o „Twojego pra- codawcę”, a nie o „typowego przedsiębiorcę” – mogą mieć na to wpływ czę- ste doniesienia medialne o nadużyciach i przestępstwach popełnianych przez przedsiębiorców. Wizerunek przedsiębiorcy 19
pracy na własny rachunek. Symbolem wcze- snych lat 90. stały się prowizoryczne bazary, na których handlowano niemal wszystkim. Nierzadko do ekspozycji towaru wykorzysty- wane były łóżka polowe. Tak zwana rewolucja straganów znacznie po- prawiła warunki życia Polaków, dostępne sta- ły się dobra, które przez dziesięciolecia były jedynie przedmiotem marzeń, 76% badanych uznawało ich funkcjonowanie za korzystne dla społeczeństwa. Jednak przedsiębiorcom wciąż przypisywano wiele cech negatyw- nych. Według ankiety przeprowadzonej przez CBOS w 2003 roku aż 54% badanych osób uważało, że po transformacji firmy zakładali głównie ci, którzy dysponowali powiązania- mi i znajomościami w różnych instytucjach. Tylko 37,5% badanych uznało, że przedsię- biorcami zostawali ludzie mający pomysł na własny biznes. Przedsiębiorcom zarzucano też skłonności do wywyższania się (uważało tak 58% ankietowanych) i dbania tylko o wła- sny interes (55%). Co ciekawe, wizerunek prywatnego przedsiębiorcy wśród osób za- trudnionych w sektorze prywatnym był znacz- nie lepszy niż u osób pracujących na rzecz państwa czy wśród emerytów – a więc osób, które mogły nie mieć okazji pracować w pry- watnej firmie (Cierniak-Szóstak, 2008). Interesujących wniosków dostarcza też ba- danie przeprowadzone w 2005 roku przez Akademię Leona Koźmińskiego w Warsza- wie7 . Choć 93,1% ankietowanych zgodziło się z tezą, że przedsiębiorczość jest poję- ciem pozytywnym (dla 46,8% badanych ma ona wydźwięk zdecydowanie pozytywny), to jednak przedsiębiorcom przypisywano wiele cech o mocno negatywnym znaczeniu. Z dru- giej strony Polacy doceniali rolę przedsiębior- czości w szeroko pojętej poprawie warunków życia ludności (Domurat i et al., 2005). 7 Badanie przeprowadzono metodą PAPI na reprezentatywnej grupie 2000 mieszkańców Polski w wieku 15 lat i starszych. Grupa była zróżnicowana pod względem wielkości zamieszkiwa- nego ośrodka, regionu, wieku, dochodu i innych cech, a 9,9% pytanych prowadziło wcześniej lub w czasie badania działalność gospodarczą. Wykres III.1. Polacy o przedsiębiorczości (wrzesień 2005) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Domurat et al. (2005) metodą PAPI na reprezentatywnej próbie 2000 mieszkańców Polski Niskie zarobki w Polsce biorą się z zaniżania płacy przez chciwych i nieuczciwych przedsiębiorców Trudno powiedzieć Nie Tak 3,2% 4.0% 2,3% 12,8% 85,0% 13,1% 83,8% 13,0% 7,5% 91,6% 46,9% 49,2% 4,2% 40,3% 55,6% 82,9% 3,2% 16,4% Skutkiem przedsiębiorczości jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji Skutkiem przedsiębiorczości jest większy wyzysk i eksploatowanie pracowników Skutkiem przedsiębiorczości jest tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia Skutkiem przedsiębiorczości jest podnoszenie się poziomu życia większości obywateli Skutkiem przedsiębiorczości jest większa konkurencja na rynku i spadek cen różnych produktów Wizerunek przedsiębiorcy20
Wizerunek przedsiębiorców w roku 2005 był niejednolity. Z jednej strony Polacy przypisy- wali im skłonność do wyzyskiwania pracow- ników, zaniżania ich płac oraz łamania pra- wa. Z drugiej doceniali ich rolę w tworzeniu nowych miejsc pracy, obniżaniu cen produk- tów czy szeroko pojętej poprawie warunków życia obywateli. W badaniu z roku 2005 po- wtórzyła się też interesująca prawidłowość przypisywania niskich ocen przedsiębiorcom i gospodarce rynkowej przez emerytów, czy- li osoby, które spędziły znaczną część życia w PRL i których opinie o przedsiębiorcach kształtowały się głównie na podstawie relacji medialnych. III.2 Wizerunek polskiego przedsiębiorcy dzisiaj W tej części opracowania zaprezentowane zostaną wnioski płynące z badania przepro- wadzonego w sierpniu 2013 r. przez instytut GfK Polonia (jego metodologia została za- prezentowana na początku rozdziału II) doty- czącego poglądów nt. przedsiębiorców. III.2.1 Jaki jest polski przedsiębiorca Poniższy wykres przedstawia zestaw cech, z którymi kojarzony jest przez ankietowanych „typowy przedsiębiorca”. Prezentowany jest odsetek ankietowanych, którzy zgodzili się, że człowiek biznesu od- znacza się daną cechą. Przedstawiono wy- niki, zarówno dla ogółu populacji, jak i dla dwóch grup wiekowych poniżej 30 lat. Poniż- sze dane pomagają w odpowiedzi na pytanie, czy wnioski z badań z poprzedniego rozdzia- łu to skutek negatywnego nastawienia ludzi młodych do przedsiębiorców czy niewiedzy na temat ich działania. Przedstawione powyżej wyniki świadczą o ogólnym pozytywnym wachlarzu cech przy- pisywanych przedsiębiorcom. Kojarzą się oni ankietowanym z zamożnością, wykształce- niem i dbałością o swoje otoczenie. Przed- siębiorca jest uważany za pożytecznego dla społeczeństwa. Więcej niż połowa Polaków przypisuje mu też uczciwość wobec partne- rów handlowych. Jednocześnie prawie 3/4 Polaków uważa, że polscy przedsiębiorcy zaniżają pensje swo- im pracownikom po to, by zmaksymalizować własne korzyści. Ponad 40% Polaków zarzu- ca też przedsiębiorcom uwikłanie w politykę. Trudno powiedzieć, na ile badani przez za- angażowanie polityczne rozumieli klasyczną działalność obywatelską, taką jak w przypad- ku innych grup społecznych, a na ile pogoń za rentą, czyli lobbing mający na celu uzy- Wykres III.2. Cechy przypisywane przedsiębiorcom w Polsce (sierpień 2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie „Rzeczpospolitej” metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski 0% 100%50%25% 75% Ogółem 15-19 20-29 Zamożny Mało płaci pracownikom bo sam chce zarobić Pożyteczny dla społeczeńtwa Dobrze wykształcony Dba o otoczenie, w którym działa Pracuje wiecej niż inni Uczciwy wobec partnerów handlowych Inwestuje ile może w firmę Dbający o pracowników Lubiany Uczciwy wobec państwa Uwikłany w politykę Wizerunek przedsiębiorcy 21
skanie nieuczciwej przewagi konkurencyj- nej środkami politycznymi. Mniej niż połowa badanych twierdzi, że polscy przedsiębiorcy dbają o swoich pracowników. Bardzo interesujące są wyniki dotyczące sto- sunku młodych Polaków do przedsiębiorców. Przedstawiciele grup wiekowych15–19 i 20- 29 mają o wiele lepszą opinię o ludziach biz- nesu niż ogół społeczeństwa. Rozwiewa to obawy sformułowane w poprzednim rozdzia- le – niskie poparcie tez o pozytywnym wpły- wie przedsiębiorców na polską gospodarkę nie jest wynikiem antypatii młodych do ludzi biznesu, lecz ich niskiej świadomości ekono- micznej. Niepokojąca jest przepaść między grupami wiekowymi 15–19 i 20–29 w opinii na temat tego, czy przedsiębiorcy obniża- ją wynagrodzenia pracowników w celu uzy- skania większego zysku. Pokazuje to, że dla wielu młodych Polaków w przedziale wieko- wym 20–29 pierwsze kontakty z „poważnym” rynkiem pracy są niesatysfakcjonujące, być może ze względu na niskie wynagrodzenia, co w ich ocenie wynikać może z chciwości przedsiębiorców. III.2.2 „Typowy przedsiębiorca” kontra „mój pracodawca” Jednym z ciekawszych elementów badania przeprowadzonego przez GfK Polonia jest dwukrotne zadanie pytań o ocenę postawy polskiego przedsiębiorcy w stosunku do pra- cowników. Za pierwszym razem były one jed- nak zadane w formie „Czy przedsiębiorcy...”, a za drugim – „czy Twój pracodawca…”. Wy- niki tego porównania ilustruje poniższy wy- kres: Okazuje się, że wizerunek przedsiębiorcy ulega znacznej poprawie w przypadku pyta- nia o pracodawcę ankietowanego. Tak duża rozbieżność wyników wskazuje prawdopo- dobnie, że przedstawione wyżej negatywne elementy wizerunku polskiego pracodawcy mogą trafiać do świadomości społecznej nie poprzez bezpośrednie kontakty z przedsię- biorcami, lecz innymi drogami, takimi jak me- dia lub powtarzane stereotypy demonizujące przedsiębiorców. Bazujące na emocjach me- dia najczęściej nagłaśniają przypadki skraj- ne. W rezultacie wizerunek „typowego” pra- codawcy jest pogarszany przez pojedyncze, lecz cieszące się zainteresowaniem mediów, przypadki patologiczne. Innym wytłuma- czeniem wspomnianych różnic w wynikach mógłby być brak zaufania badanych do ano- nimowości sondażu. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Wykres III.3. Opinie Polaków o pracodawcach - sumy odpowiedzi „raczej tak” albo „zdecydowanie tak” (sierpień 2013) Czy polski pracodawca Czy Twój pracodawca Reguluje w terminie wszystkie należności? Prowadzi prawidłową dokumentację czasu pracy? Udziela urlopów w pełnym wymiarze? Przestrzega zasad bhp? 50% 88% 43% 81% 53% 84% 49% 84% Wizerunek przedsiębiorcy22
III.2.3 Kto szanuje przedsiębiorców? Podczas analizy wizerunku przedsiębiorców w Polsce warto też spróbować odpowiedzieć na pytanie, jak wygląda szacunek do przed- siębiorców w grupach społecznych wyróż- nionych według wieku, płci, dochodu, miej- sca zamieszkania oraz innych kryteriów. Za miarę ogólnego nastawienia badanej osoby do przedsiębiorców można uznać odpowiedź na pytanie „Na ile się Pan/i zgadza lub nie zgadza ze stwierdzeniem dotyczącym wize- runku typowego przedsiębiorcy - pożyteczny dla społeczeństwa”. Podobnie jak w poprzed- nich pytaniach wykresy przedstawiają odse- tek odpowiedzi twierdzących – tj. „raczej tak” oraz „zdecydowanie tak”. Komentarz eksperta FOR Szczególnie zwraca uwagę różnica między ogólnymi opiniami Polaków na temat „przedsiębiorców”, a opinią na temat własnego pracodawcy. Okazu- je się, że ocena dobrze znanego z co- dziennych doświadczeń własnego pra- codawcy jest lepsza niż abstrakcyjnego „przedsiębiorcy”. Wskazuje to, że ogól- ny wizerunek „przedsiębiorców” jest gorszy od faktycznych doświadczeń Polaków z konkretnymi pracodawcami. Aleksander Łaszek Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Wykres III.4. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne w grupach wiekowych (sierpień 2013) 66 lat i więcej 60-65 lat 50-59 lat 40-49 lat 30-39 lat 20-29 lat 15-19 lat 67% 71% 70% 72% 75% 78% 76% Wykres III.5. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne w grupach wykształcenia (sierpień 2013) Źrodło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Wyższe Średnie Zasadnicze zawodowe Podstawowe 86% 77% 67% 63% Wizerunek przedsiębiorcy 23
Wykres III.6. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne w grupach zawodowych (sierpień 2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Bezrobotny Emeryci/renciści Studenci Gospodynie domowe Rolnicy Robotnicy niewykwalifikowani Robotnicy wykwalifikowani Urzędnicy Pracownicy umysłowi Specjaliści/właściciele/dyrektorzy 58% 66% 74% 73% 70% 55% 79% 82% 87% 75% Wykres III.7. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne w grupach wg miesięcznego dochodu netto w gospodarstwie domowym (sierpień 2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski 3500 i więcej PLN 2500 - 3499 PLN 1500 - 2499 PLN do 1499 PLN 77% 71% 69% 67% Wykres III.8. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne wg miejsca zamieszkania (sierpień 2013) Wieś Miasto do 50 tys. mieszk. Miasto 51-200 tys. mieszk. Miasto 201-500 tys. mieszk. Miasto powyżej 500 tys. mieszk. w tym Warszawa 87% Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski 74% 71% 75% 62% 81% 69% Wizerunek przedsiębiorcy24
Powyższe wyniki wpisują się we wcześniej- sze obserwacje. Przekonanie o społecznej pożyteczności przedsiębiorców maleje wraz z wiekiem badanych, a rośnie wraz z ich wy- kształceniem i zamożnością. W tezę, że całe społeczeństwo zyskuje na obecności przed- siębiorców, mocniej wierzą też przedstawi- ciele zawodów wymagających wyższego wy- kształcenia. III.3 Podsumowanie Wizerunek przedsiębiorców w okresie PRL podlegał atakom propagandy wrogiej wobec rynku i przedsiębiorców. Zmiany przyniósł okres transformacji ustrojowej i gospodar- czej. Badanie przeprowadzone w 2013 roku przedstawia względnie pozytywny wizerunek tej grupy zawodowej, zwłaszcza wśród naj- młodszych badanych. Choć młodzi Polacy nie odznaczają się zbyt dużą świadomością znaczenia przedsiębiorców dla polskiej go- spodarki, to jednak częściej niż ich rodzice przypisują tej grupie cechy pozytywne. Może to oznaczać, że te opinie są skutkiem pozy- tywnych doświadczeń, a nie wiedzy ekono- micznej. Pozytywny odbiór przedsiębiorców był też silniejszy wśród grup z wyższym wy- kształceniem, lepszymi zarobkami oraz wy- konujących pracę o charakterze umysłowym. Niewątpliwie jest to częściowo związane z faktem, że takie osoby wykonują przecięt- nie bardziej satysfakcjonujące prace od po- zostałych. Eksperyment z powtórzonymi pytaniami wy- daje się natomiast wskazywać, że Polacy szanują własnych pracodawców. W przypad- ku pytań o „Twojego pracodawcę” uzyskane wyniki były dużo lepsze niż przy pytaniach o ogół pracodawców. Sugeruje to, że nega- tywne opinie na temat przedsiębiorców są częściowo efektem budowania takiego ich wizerunku w przekazie medialnym oraz funk- cjonujących w społeczeństwie stereotypów. Dziennikarze wolą koncentrować się na bu- dzących emocje i przyciągających odbiorcę przypadkach zachowania sprzecznego z pra- wem lub normami etycznymi. Nie zwracają za to uwagi na tysiące przedsiębiorców pro- wadzących swoją działalność w poszanowa- niu państwa, pracowników, partnerów bizne- sowych i klientów. Niepokojąca jest natomiast duża liczba od- powiedzi zarzucających pracodawcom ce- lowe zaniżanie wynagrodzeń. To poczucie niesprawiedliwości może stać się zalążkiem postaw antyprzedsiębiorczych i antyliberal- nych w przyszłości. Niezbędne jest też wsparcie reform, które przyspieszą wzrost gospodarczy w Polsce, co pociągnie za sobą wzrost płac. Wizerunek przedsiębiorcy 25
Rozwój polskich firm hamują braki w infrastrukturze i wadliwe przepisy Rafał Brzoska, Polska Rada Biznesu, Integer.pl Każdy przedsiębiorca powinien zda- wać sobie sprawę z tego, że jego wi- zerunek nie sprowadza się wyłącznie do sposobu, w jaki jest postrzegany przez media, otoczenie biznesowe czy klientów. To oczywiście bardzo waż- ne, jednak w każdym przypadku pracę nad własnym wizerunkiem powinno się rozpoczynać od najbliższego otoczenia – bezpośrednich współpracowników i podwładnych. To oni są najbardziej wiarygodnym źródłem informacji o nas samych i mogą zapewnić cenną wiedzę na temat tego, co ewentualnie warto poprawić. Jako przedsiębiorcy musimy mieć również świadomość, że kwestia wizerunku to tak- że przemyślane decyzje, przygotowanie merytoryczne i doświadczenie, które znaj- dują odzwierciedlenie nie tylko w postaci sukcesów stricte biznesowych, ale rów- nież w odpowiedzialnej polityce kadrowej czy efektywnej komunikacji z pracownika- mi każdego szczebla. Należy pamiętać, że nawet najzdolniejszy przedsiębiorca – podobnie jak innowacyjny i przełomowy pomysł – sam się nie obroni. Konieczne jest tworzenie takich warunków dla bizne- su, które będą determinowały jego rozwój i kształtowanie jak najlepszych standar- dów korporacyjnych. Bez wspierania przedsiębiorczości bę- dzie to niemożliwe. Podstawową tkanką dojrzałych i wysoko rozwiniętych krajów są małe i średnie firmy. To one dają także pracę zdecydowanej większości polskich obywateli, płacą istotną część podatków na rzecz budżetu państwa i wspierają in- nowacyjność. Podmioty te – także dzięki typowo polskich cechom: gospodarności czy umiejętności szybkiego dopasowania się do nowych warunków biznesowych – z reguły doskonale sobie radzą, o ile tylko umożliwi im się odpowiedni rozwój, które- go nie będą ograniczały np. nieracjonalne regulacje. Wizerunek przedsiębiorcy26
Niebagatelną rolę w tej kwestii odgrywa rząd. Konieczne są odważne decyzje do- tyczące inwestycji w infrastrukturę oraz intensywne prace nad przepisami prawa, pozwalającymi przedsiębiorcom działać w takim zakresie i w takiej mierze, by nie tylko tworzyli nowe miejsca pracy, ale rów- nież finansowali pośrednio z płaconych podatków najbardziej potrzebne inwesty- cje. Niedostatecznie rozbudowana infra- struktura drogowa czy kolejowa oraz źle skonstruowane przepisy prawne w dużym stopniu przekładają się na to, że zagra- niczni inwestorzy nie chcą ponosić ryzy- ka związanego z prowadzeniem biznesu w Polsce. Z kolei polscy przedsiębiorcy nie mogą w pełni rozwinąć skrzydeł i za- angażować w swój biznes w taki sposób, aby w pełni wykorzystać jego potencjał. Cierpi więc na tym nie tylko wizerunek Pol- ski, jako miejsca, w którym można osiągać sukces na polu biznesowym, ale również cała polska gospodarka. Wizerunek przedsiębiorcy 27
ROZDZIAŁ IV Co Europejczycy sądzą o przedsiębiorcach? IV.1 Co Europejczycy sądzą o przedsię- biorcach? Rozdział jest oparty na wynikach badania opi- nii publicznej znanego jako Eurobarometr8 . W celu porównania państw UE pod wzglę- dem dominującego tam wizerunku przedsię- biorców wykorzystany został, stworzony na potrzebę tego opracowania, „indeks sympatii dla przedsiębiorczości” (w skrócie ISP). Jest on średnią arytmetyczną odsetka osób zga- dzających się z następującymi tezami: • przedsiębiorcy tworzą nowe dobra i usługi, które sprawiają, że żyje nam się lepiej, • przedsiębiorcy tworzą miejsca pracy, • przedsiębiorcy NIE myślą tylko o własnych kieszeniach, • przedsiębiorcy NIE wykorzystują cudzej pracy. 8 Przeprowadzone badanie miało bardzo prostą formę – reprezentatywnej grupie ankietowanych reprezentującym wszystkie państwa Unii Europejskiej przeczytano cztery zdania i zapyta- no, do jakiego stopnia się z nimi zgadzają (do wyboru były odpowiedzi „całkowicie się zgadzam”, „zgadzam się”, „nie zgadzam się” , „całkowicie się nie zgadzam” i „nie mam zdania”). Li- czebność przebadanej grupy wynosiła ok. 20 tys. ankietowanych reprezentujących wszystkie państwa UE – w największych państwach pytano ok. 1000 respondentów, w mniejszych – 500. Wykres IV.1. Indeks sympatii dla przedsiębiorców w krajach UE w latach 2007–2012 (styczeń 2007 i czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013, 2007) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Dania Irlandia Finlandia Austria Niemcy Francja Szwecja W.Brytania Luksemburg Czechy UE-27 Belgia Holandia Rumunia Łotwa Malta Słowenia Estonia Węgry Hiszpania Włochy Portugalia Litwa Polska Grecja Bułgaria Słowacja Cypr 2012 2007 Wizerunek przedsiębiorcy28 W Europie występuje znaczne zróżnicowanie wizerunku przedsiębiorców – w krajach Europy Północnej i Zachodniej jest on lepszy niż w krajach Południa oraz dawnych państwach socjalistycznych. Europejczycy doceniają rolę odgrywaną przez przedsiębiorców w gospodarce. Różnią się natomiast w przypisywanych tej grupie cechach charakteru. Różnice w podejściu do przedsiębiorców między mieszkańcami Europy Zachod- niej i Wschodniej będą z czasem ulegały zatarciu – młodzi mieszkańcy wschod- niej części kontynentu szanują przedsiębiorców o wiele bardziej niż ich wycho- wani w socjalizmie rodzice czy dziadkowie.
Powyższy wykres pokazuje, że ISP poszcze- gólnych państw jest silnie związany z ich po- łożeniem geograficznym. Wysokie wartości zyskuje w Europie Północnej i Zachodniej – niższe natomiast w krajach Europy Wschod- niej i Południowej. W tym zestawieniu Polacy należą do sceptycznie nastawionych naro- dów – nasz kraj w 2012 roku znajdował się w końcówce zestawienia. Gorsze niż Polacy nastawienie do przedsiębiorczości mieli tylko Litwini, Grecy, Bułgarzy, Słowacy i Cypryjczy- cy. Uzasadnienia powyższych wyników można doszukać się w m.in. burzliwej historii na- szego kontynentu. Większość krajów nie- chętnych przedsiębiorczości znajdowała się w drugiej połowie XX wieku w strefie domina- cji Związku Radzieckiego, w którym wrogość do własności prywatnej była jednym z funda- mentów oficjalnej ideologii państwowej. Na tle pozostałych państw postsocjalistycznych zaskakuje wysoki ISP Republiki Czeskiej, która w latach 2009 i 2012 znajdowała się powyżej średniej unijnej. Warto zauważyć, że nad Wełtawą przetrwała silna historyczna tra- dycja przedsiębiorczości. W dwudziestoleciu międzywojennym Czechosłowacja (a zwłasz- cza Czechy) była, w przeciwieństwie do Pol- ski, krajem nowoczesnym i zindustrializo- wanym (czego symbolem były marki takie jak Škoda czy Bata). Tradycja ta przetrwała okres komunistyczny (Bohatá, 1997). Wysokie wartości Indeksu w krajach Europy Północnej mogą być natomiast częściowo tłumaczone wpływem klimatu na kształto- wanie tamtejszych kultur. Na zimnej północy cechy sprzyjające przedsiębiorczości takie jak oszczędność, pracowitość, zaufanie do innych i umiejętność planowania były w prze- szłości niezbędne do przeżycia surowej nor- dyckiej zimy (Sanandaji, 2012). Warto też zauważyć, że między rokiem 2007 i 2012 w większości badanych państw wy- stąpił spadek sympatii dla przedsiębiorców. Zjawisko to może być spowodowane przede wszystkim kryzysem gospodarczym, który zmusił firmy np. do niepopularnych posunięć, takich jak obniżki wynagrodzeń czy redukcje zatrudnienia, oraz doprowadził do ujawnienia nieprawidłowości w wielkich firmach sektora finansowego. W rezultacie zaufanie do sek- tora prywatnego zostało podważone. Komentarz eksperta FOR Globalny kryzys finansowy nie spowo- dował znaczącego pogorszenia wize- runku przedsiębiorców w Polsce. Takie pogorszenie miało miejsce m.in. w sze- regu krajów „starej” UE (kraje Południa, Holandia, Belgia, Francja, Szwecja). Może to świadczyć, że odmienna histo- ria instytucjonalna Polski, w szczegól- ności pamięć czasów PRL, w pewnym stopniu zabezpiecza nas przed szerze- niem się niektórych istniejących na Za- chodzie populistycznych postaw anty- rynkowych. Rafał Trzeciakowski Wizerunek przedsiębiorcy 29
IV.1.1 Wyniki w poszczególnych grupach państw Na zaprezentowanych poniżej wykresach przedstawiono współczynnik pozytywnych odpowiedzi („zdecydowanie się zgadzam” i „zgadzam się”) na każdą z czterech tez składających się na ISP (2012 rok). Dodatko- wo wskaźniki innych niż Polska państw post- socjalistycznych zostały zaznaczone kolorem szarym. Wykres IV.2. Poparcie dla tezy: przedsiębiorcy tworzą nowe dobra i usługi, które sprawiają, że żyje nam się lepiej (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Finlandia Irlandia Szwecja Dania Polska Austria Rumunia Łotwa Malta Estonia Słowenia Niemcy Luksemburg Litwa W.Brytania Czechy Włochy Francja Grecja Belgia Holandia Hiszpania Bułgaria Cypr Węgry Portugalia Słowacja UE-27 Wykres IV.3 Poparcie dla tezy: przedsiębiorcy tworzą miejsca pracy (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Finlandia Estonia Szwecja Irlandia Austria Luksemburg Niemcy Łotwa Dania Malta Holandia Polska Włochy Litwa Bułgaria Grecja Francja Portugalia Belgia Rumunia Słowacja W.Brytania Czechy Słowenia Hiszpania Węgry CyprUE-27 Wizerunek przedsiębiorcy30
Wykres IV.4 Poparcie dla tezy: przedsiębiorcy NIE myślą tylko o własnych kieszeniach (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Dania Irlandia Finlandia Holandia Francja Austria Szwecja Niemcy Belgia W.Brytania Łotwa Luksemburg Portugalia Włochy Węgry Czechy Polska Hiszpania Malta Słowenia Słowacja Bułgaria Estonia Grecja Rumunia Litwa Cypr UE-27 Wykres IV.5 Poparcie dla tezy: przedsiębiorcy NIE wykorzystują cudzej pracy (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisja Europejska (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Dania Austria Irlandia Francja Niemcy Czechy Finlandia W.Brytania Belgia Luksemburg Węgry Hiszpania Rumunia Słowenia Grecja Litwa Szwecja Malta Cypr Włochy Portugalia Estonia Holandia Bułgaria Łotwa Słowacja Polska UE-27 W krajach Unii Europejskiej istnieje kon- sensus dotyczący ważnej roli przedsiębior- ców w gospodarce. W każdym z badanych państw ponad 70% ankietowanych zgodziło się z tym, że to właśnie przedsiębiorcy two- rzą, zarówno miejsca pracy, jak i nowe usługi oraz produkty. Znacznie zróżnicowane były natomiast odpowiedzi dotyczące kwestii wi- zerunku przedsiębiorców – przeświadcze- nia o tym, że wykorzystują oni pracę innych oraz dbają tylko o własny interes. To właśnie tych kwestii dotyczy podział Wschód–Zachód Wizerunek przedsiębiorcy 31
i Północ–Południe. Mieszkańcy krajów daw- nego bloku wschodniego (poza Czechami) i basenu Morza Śródziemnego o wiele czę- ściej przypisują przedsiębiorcom złe intencje. W Polsce najwięcej ankietowanych, aż 91%, stwierdziło, że przedsiębiorcy wykorzystują pracę innych. Może mieć to związek z faktem, że polscy pracownicy są jednymi z najdłużej pracujących w UE w wymiarze godzinowym. W dużej części jest to efekt statystyczny związany z niskim współczynnikiem zatrud- nienia – część osób o niższej produktywno- ści, które zazwyczaj przepracowują mniejszą liczbę godzin w ciągu roku, pozostaje w Pol- sce poza legalnym rynkiem pracy. Poza tym dłuższa praca polskich pracowników jest spowodowana chęcią zbliżenia zarobków do płac z krajów o wyższej produktywności pra- cy, takich jak Niemcy. Podniesienie produk- tywności pracy wymaga zwiększenia zasobu kapitału, co jest powolnym procesem, dlate- go w krótkim okresie Polacy mogą poprawić swoje zarobki jedynie poprzez dłuższy czas pracy. Według pracy Goraus i Lewandowski (2015) w Polsce wyjątkowo wiele naruszeń przepisów dotyczących płacy minimalnej na tle regionu Europy Środkowo-Wschodniej wy- nika z wydłużania czasu pracy. Jeżeli Polacy wyjątkowo wiele godzin na tle UE spędzają w pracy, to może to powodować uczucie by- cia wyzyskiwanym – niezależnie od rzeczywi- stych przyczyn długiej pracy. IV.2 Przedsiębiorcy według młodych Eu- ropejczyków Podobnie jak w poprzednich rozdziałach tak- że tutaj analizujemy nastawienie do przed- siębiorczości młodego pokolenia Europejczy- ków. Poniższy wykres przedstawia, obliczony według znanej już metodologii, indeks ISP dla krajów UE. Dane pochodzą z roku 2012 i sta- nowią zestawienie poglądów grupy wiekowej 15–29 na tle wyników całego społeczeństwa. Wśród najmłodszych mieszkańców dawnego bloku wschodniego stosunek do działalno- ści na własny rachunek jest bardziej pozy- tywny niż w całym społeczeństwie. Dotyczy to wszystkich krajów regionu. Najbardziej spektakularnym przykładem jest Estonia – w kraju, który jeszcze 30 lat temu był częścią ZSRR, przychylność młodych wobec przed- siębiorców jest wyższa niż Niemczech, Bel- gii, Holandii czy Szwecji. Powyżej średniej unijnej znalazły się też kraje takie jak Węgry oraz Czechy. Także i w naszym kraju wśród młodych nastawienie do przedsiębiorców jest bardziej przyjazne niż w całym społeczeń- stwie. Wykres IV.6 Indeks sympatii dla przedsiębiorców w krajach UE w grupach wiekowych (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Irlandia Finlandia Austria Dania W.Brytania Francja Estonia Niemcy Węgry Czechy Belgia Holandia UE-27 Luksemburg Szwecja Portugalia Rumunia Malta Łotwa Litwa Polska Słowenia Hiszpania Bułgaria Słowacja Włochy Grecja Cypr Wynik w grupie 15-29 Ogółem Wizerunek przedsiębiorcy32
IV.3 Podsumowanie Przedstawione w powyższym rozdziale dane pokazują, że istnieje zróżnicowanie między opiniami na temat przedsiębiorców w poszczególnych krajach Unii Europejskiej. Wciąż widoczny jest podział Zachód–Wschód będący konsekwencją trudnej historii konty- nentu. Wizerunek przedsiębiorców w całej UE ucierpiał natomiast wskutek kryzysu go- spodarczego, który uderzył w Stary Konty- nent w 2008 roku. Mieszkańcy wszystkich krajów UE akceptują fundamentalne znaczenie przedsiębiorczości dla funkcjonowania gospodarki. Duże zróż- nicowanie dotyczy zaś negatywnych cech przypisywanych przedsiębiorcom (skłonność do wyzyskiwania pracowników i dbania tyl- ko o własne interesy). Badanie poglądów na temat przedsiębiorców w grupie wiekowej 15–29 pokazuje natomiast zacierające się różnice między Wschodem i Zachodem kon- tynentu – młodzi Europejczycy z krajów daw- nego bloku wschodniego mają o przedsię- biorcach dużo lepszą opinię niż ich rodzice. Wsparcie polityków dla polskiego biznesu opłaci się wszystkim Polakom Marian Owerko, Polska Rada Biznesu, Bakalland Obserwując stosunek polskich polity- ków do przedsiębiorców można dojść do wniosku, że w naszej klasie politycz- nej dominuje dość specyficzna posta- wa. Politycy wszystkich liczących się partii generalnie lubią mówić o suk- cesach przedsiębiorców i chwalić od- noszące sukcesy firmy. Często jednak traktują przedsiębiorców instrumental- nie: sukces polskiej firmy jest dowo- dem na skuteczność polityka. Trudno jednak doszukać się w działaniach de- cydentów przemyślanej i skoordyno- wanej strategii wpierania polskiego biz- nesu, rozumianego jako polski kapitał. Taka postawa jest bezpieczna dla polity- ków, bo oddala od nich potencjalne po- dejrzenia o niejasne powiązania z kon- kretnymi biznesmenami. To, że politycy są tak ostrożni w relacjach z biznesmenami wiele mówi o klimacie społecznym wokół Wizerunek przedsiębiorcy 33
polskiego biznesu i o wizerunku polskich przedsiębiorców. Ten nienajlepszy ob- raz polskiego biznesmana jest pochodną wielu czynników. Warto jednak mieć świa- domość, że poprawa tego wizerunku jest nie tylko w interesie samych przedsiębior- ców, ale także w interesie klasy politycznej i szerzej – Polski. Silne polskie firmy są kluczem do wzmoc- nienia polskiej gospodarki i pozycji nasze- go kraju na arenie międzynarodowej. Dziś o znaczeniu kraju i jego randze nie decy- duje ilość armat i żołnierzy pod bronią. Nie decyduje wielkość terytorium i czy nawet liczba mieszkańców. O wielkości narodów decyduje dziś siła narodowej gospodarki. Gospodarkę zaś budują przedsiębiorcy, którzy nie tylko kupują, produkują i sprze- dają, ale także tworzą miejsca pracy. Warto to powtarzać i tłumaczyć Polakom. Edukowanie z przedsiębiorczości to oczy- wiście zadanie dla nas wszystkich. Powin- ny w nim uczestniczyć zarówno media, jak i biznes i oczywiście szkoła. Nie chodzi przecież o to, żeby kreować jakiś oderwa- ny od rzeczywistości obraz biznesmenów, ale o rzeczowe informowanie o roli prywat- nej przedsiębiorczości w demokratycznym państwie i budowanie etosu przedsiębior- czości. Dziś opinia publiczna nad Wisłą często krzywo patrzy na misje handlowe organi- zowane przez rząd, w których biorą udział delegacje krajowych firm. Ludzie są zanie- pokojeni tym, że politycy, którzy powinni reprezentować ogół społeczeństwa, biorą udział w inicjatywach na których skorzy- stać mogą nieliczni, do tego ekonomicznie i społecznie uprzywilejowani, czyli przed- siębiorcy. W takim myśleniu tkwi potężny błąd i dopóki nie uda się tego błędu sko- rygować część potencjału rozwojowego polskiego biznesu będzie niewykorzysta- na. Za naszą zachodnią granicą wsparcie państwa dla krajowych firm jest dużo bar- dziej skoordynowane niż w Polsce. Dzięki temu niemiecki eksport kwitnie, a tamtejsi przedsiębiorcy mogą zwiększać produkcję i zatrudnienie. W poprawianiu wizerunku przedsiębiorców dużą rolę do odegrania mają organizacje branżowe i biznesowe, które mogą w imie- niu przedsiębiorców rozmawiać z polity- kami pozostając przy tym poza wszelkimi podejrzeniami. Wizerunek przedsiębiorcy34
Media - sprzymierzeńcy profesjonalnego biznesu Grzegorz Hajdarowicz, Polska Rada Biznesu, Gremi Media Media niekiedy określane są mianem czwartej władzy, tyleż chwytliwym co mylącym. Podstawową rolą mediów pozostaje bowiem prezentowanie rze- czywistości. Ta funkcja predysponuje do zadań o charakterze edukacyjnym – wobec odbiorców i kontrolnym – wo- bec wszystkich osób oraz instytucji ważnych dla społeczeństwa. Media są zatem raczej czujnym obserwatorem i doradcą niż kolejną władzą. Biznes jest jednym z tematów o szcze- gólnym znaczeniu społecznym. Przedsię- biorcy generują większość PKB, dają za- trudnienie większości Polaków i wywierają znaczący wpływ na kierunek, w którym po- dąża Polska. W interesie wszystkich oby- wateli jest zatem rzetelne i szczegółowe opisywanie przez media wydarzeń zwią- zanych z biznesem i mechanizmów, któ- re za nimi stoją. Tak postrzegana funkcja mediów to demokratyczny standard. Uwa- runkowania historyczne sprawiły, że u nas obowiązuje on dopiero od niespełna 25 lat. Wcześniej prasa, radio i telewizja, zgodnie z obowiązującą doktryną obrazowały ideę przedsiębiorczości w sposób przekłamany, budując negatywne stereotypy. Po zmianie systemu stanęliśmy więc przed wyzwa- niem. Zmiana narracji na temat biznesu była niezbędna, ponieważ wypaczenie wi- zerunku przedsiębiorcy było wcześniej aż nadto widoczne. Kosztem nie mogła być jednak utrata dziennikarskiej skrupulatno- ści w opisywaniu rzeczywistości. Odpowiedzialność za wizerunek całego środowiska biznesowego ciążyła więc na jego przedstawicielach i wymagała od przedsiębiorców przestrzegania zasad etyki biznesowej oraz dbałości o społe- czeństwo i rozwój kraju. Media były po- średnikiem, którego rolą było opisywanie i komentowanie. Mam głębokie przekona- nie, że zarówno środowisko biznesowe, jak i dziennikarskie wywiązało się ze swo- ich obowiązków bardzo dobrze. Pomimo wielu zawirowań towarzyszących początkom polskiego kapitalizmu, biznes potrafił narzucić sobie ryzy samokontroli. Polska Rada Biznesu jest tego świetnym przykładem. Misją stowarzyszenia jest m.in. nieustająca praca na rzecz podno- szenia standardów funkcjonowania rodzi- mej przedsiębiorczości. Najlepszym spo- sobem na zjednanie sobie Polaków było i jest uzmysławianie im jak ważna jest rola przedsiębiorców w budowie wspólnego Wizerunek przedsiębiorcy 35
dobrobytu i silnej gospodarki. Nie mniej ważna jest jednak walka ze stereotypem przedsiębiorcy, jako chciwego wyzyskiwa- cza – wykreowanym przez propagandy- stów PRL, a nieprzystającym do 99 na 100 polskich przedsiębiorców. Dalsza poprawa wizerunku przedsiębior- ców wymaga prowadzenia przez polskie firmy transparentnej polityki komunikacyj- nej i przestrzegania zasad etyki. Oba ob- szary budowania wizerunku są w moim przekonaniu wykorzystywane przez rodzi- me spółki. Dopiero wtedy, kiedy opisywa- ne warunki pozostają spełnione, media, zgodnie ze swą funkcją, stają się sprzy- mierzeńcem biznesu. Gremi Media, wydając tytuły, w których tematyka przedsiębiorczości podejmowa- na jest codziennie, doskonale wpisuje się w ideę promocji etycznego i profesjonal- nego biznesu. Kształtowanie wizerunku rozumiemy jako przybliżanie tego, czego czytelnik może sam nie dostrzec i tłuma- czenie procesów, które mogą go dotyczyć. Rzeczpospolita czy Gazeta Giełdy Parkiet nie nakładają przedsiębiorcom masek, a jedynie portretują ich rzeczywisty wygląd. Media opisują i tym samym kon- trolują biznesową rzeczywistość, lecz jej nie kreują. Dlatego coraz lepszy wizeru- nek biznesu to przede wszystkim zasługa ludzi, którzy go tworzą. Wizerunek przedsiębiorcy36
Przedstawione w tej analizie dane pokazu- ją, że wizerunek przedsiębiorców w opinii publicznej jest, z małymi wyjątkami, pozy- tywny. Grupie tej przypisywane są cechy uważane za korzystne, takie jak wykształ- cenie, pracowitość czy uczciwość. Polacy są też w dużej części świadomi wkładu, jaki przedsiębiorcy wnoszą do naszej go- spodarki. Wiedzą, że tworzą oni miejsca pracy i budują potencjał gospodarczy kraju. Taki stan rzeczy świadczy o ważnej ewolucji poglądów, która zaszła w polskim społeczeństwie. Przytoczone wyniki badań, zarówno pol- skich, jak i międzynarodowych wskazują, że przedsiębiorcy cieszą się szczególnym po- ważaniem zwłaszcza wśród młodych Pola- ków. Podobna sytuacja ma miejsce w innych krajach, które po II wojnie światowej znalazły się pod wpływem ideologii socjalistycznej. Młodzi Estończycy, Czesi czy Węgrzy mają ponadprzeciętną sympatię do przedsiębior- ców na tle średniej UE. W raporcie nie zaj- mujemy się źródłami istniejącego wizerunku przedsiębiorców w Polsce, które mogą leżeć w ustaniu antyprzedsiębiorczej propagandy PRL, polityce historycznej III RP, odmiennej percepcji osób wychowanych w ustroju kapi- talistycznym, czy bardziej prawicowych pre- ferencjach politycznych młodych Polaków (Winiewski et al., 2015). Zestawienie odpowiedzi na pytania o ogół przedsiębiorców i o „własnego pracodawcę” wskazują też na duże znaczenie stereoty- pów w kształtowaniu wizerunku ludzi biznesu w Polsce. Fakt, że wizerunek przedsiębior- ców był znacznie gorszy niż wizerunek „wła- snego pracodawcy”, może świadczyć o funk- cjonujących w społeczeństwie stereotypach wywodzących się z nagłaśnianych przez środki masowego przekazu przypadków nie- uczciwych i nieetycznych zachowań przed- siębiorców. Dlatego też wskazane może być silniejsze zaangażowanie polskich środowisk biznesowych w wyszukiwanie i piętnowanie „czarnych owiec” oraz promocję etycznego podejścia do biznesu. Kilku nieuczciwych przedsiębiorców jest w stanie zepsuć wize- runek kilkuset tysiącom wykonującym swoje zadania w poszanowaniu swoich pracowni- ków i prawa. Zakończenie Wizerunek przedsiębiorcy 37
Ayyagari, M., Demirguc-Kunt, A., Maksi- movic, V., 2011, Small vs. Young Firms across the World: Contribution to Em- ployment, Job Creation, and Growth, Po- licy Research Working Paper 5631, The World Bank. Bartelsman, E., Scarpetta, S., Schivardi, F., 2005, Comparative Analysis of Firm Demographics and Survival: Evidence from Micro-level Sources in OECD Co- untries, Industrial and Corporate Change, 14(3): 365-391. Bohatá, M., 1997. Business ethics in Cen- tral and Eastern Europe with special focus on the Czech Republic. Journal of Busi- ness Ethics, 16(14), s.1571–77. Cierniak-Szóstak, E., 2008. Wizerunek polskiego przedsiębiorcy jako element społecznej legitymizacji / delegitymizacji nowego ładu, Zeszyt Nr 12 Uniwersytetu Rzeszowskiego, s.397–408. De Gregorio, J., Giovannini, A., Wolf, H.C., 1994, International evidence on tradables and nontradables inflation, Eu- ropean Economic Review, 38(6): 1225- 1244. Delacroix, J., Nielsen, F., 2001. The be- loved myth: Protestantism and the rise of industrial capitalism in nineteenth-century Europe. Social Forces, 80(2), s.509–53 Domurat, A., Macko, A., Przybyszewski, K., Tyszka, T., 2005, Wiedza ekonomicz- na mieszkańców Polski badanie zamknię- te własciwe, Centrum Psychologii Ekono- micznej i Badań Decyzji, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Le- ona Koźmińskiego, Warszawa. Dougherty, S.M., 2014, Legal Reform, Contract Enforcement and Firm Size in Mexico, Review of International Econo- mics, 22(4): 825–844. Fabbri, D., 2010, Law Enforcement and Firm Financing: Theory and Evidence, Journal of the European Economic Asso- ciation, 8(4): 776-816. FOR, 2015, Następne 25 lat: Jakie refor- my musimy przeprowadzić, by dogonić Zachód?, Forum Obywatelskiego Rozwo- ju, Warszawa. Garcı´a-Posada, M., Mora-Sanguinetti, J.S., 2015, Does (average) size matter? Court enforcement, business demo- graphy and firm growth, Small Business Economics, 44(3): 639-669. GfK Polonia, 2013a, Badania zostały zre- alizowane w ramach projektu pt.”Poprawa wizerunku przedsiębiorcy” realizowanego przez PKKP Lewiatan w latach od 1 sierp- nia 2011 do 31 sierpnia 2013. GfK Polonia, 2013b, Badania zostały zre- alizowane przez GFK Polonia na zlecenie Rzeczpospolitej. Giacomelli, S., Menon, C., 2013, Firm size and judicial efficiency: evidence from the neighbour’s Court, Working Papers No. 898, Bank of Italy. Goraus, K., Lewandowski, P., 2015, Mi- nimum wage violation in Central and Eastern European countries, Working paper prezentowany na konferencji 2015 IBS Jobs Conference: Technology, skills and inequalities, 28.10.2015, nieopubli- kowany. GUS, 2015, Rachunki narodowe według sektorów i podsektorów instytucjonalnych w latach 2010-2013, Główny Urząd Staty- styczny, Warszawa, Sierpień. Komisja Europejska, 2013, Entrepreneur- ship in the EU and beyond, Flash Euroba- rometer FL354, badanie przeprowadzone przez TNS Opinion & Social na zlecenie Komisji Europejskiej. Komisja Europejska, 2007, Entrepreneur- ship survey in the 25 Member States, Uni- ted States, Iceland and Norway, Flash EB No. 192, badanie przeprowadzone przez The Gallup Organization na zlecenie Ko- misji Europejskiej. Kumar, K.B., Rajan, R.G., Zingales, L., 2001, What Determines Firm Size?, SSRN Electronic Journal, May. Laeven, L., Woodruff, Ch., 2007, The Quality of the Legal System, Firm Owner- ship, and Firm Size, The Review of Eco- nomics and Statistics, 89(4): 601-614, MIT Press Journals. Melitz, M.J., Ottaviano, G.I.P., 2008, Mar- ket Size, Trade, and Productivity, Review of Economic Studies, 75: 295–316. Melitz, M.J., 2003, The impact of trade on intra-industry reallocations and aggre- gate industry productivity, Econometrica, 71(6): 1695-1725. Pagano, P., Schivardi, F., 2003, Firm Size Distribution and Growth, Scand. J. of Eco- nomics, 105(2): 255–274. PARP, 2014, Raport o stanie sektora ma- łych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa. Rajan, R.G., Zingales, L., 1998, Financial Dependence and Growth, The American Economic Review, 88(3): 559-586. Rubini, L., Desmet, K., Piguillem, F., Cre- spo, A., 2012, Breaking down the barriers to firm growth in Europe: The fourth EFI- GE policy report, Bruegel Blueprint Se- ries, Bruegel. Sanandaji, N., 2012. The surprising ingre- dients of Swedish success–free markets and social cohesion. The Institute of Eco- nomic Affairs, (41), s.1–46. Winiewski, M., Jurczyszyn, Ł., Bilewicz, M., Beneda, M., 2015, Podłoże prawi- cowych preferencji wyborczych młodych Polaków, Centrum Badań nad Uprzedze- niami UW, Warszawa. Bibliografia Raport Wizerunek Przedsiębiorcy został opracowany przez: Rafała Trzeciakowskiego (Ekonomista FOR) Łukasza Dąbrosia (Młodszy analityk FOR) Podziękowania za uwagi i współpracę dla: Marka Tatały (Członek Zarządu, Ekonomista FOR) Aleksandra Łaszka (Członek Zarządu, Główny Ekonomista FOR) Wizerunek przedsiębiorcy38
Wizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raport

Recommended

Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust F-Trust SA
 
Raport_Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstw
Raport_Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstwRaport_Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstw
Raport_Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstwMDDP Business Consulting
 
Raport
RaportRaport
RaportWojciech Boczoń
 
Polskie firmy na_globalnej_scenie_czas_na_mocniejsze_wejscie
Polskie firmy na_globalnej_scenie_czas_na_mocniejsze_wejsciePolskie firmy na_globalnej_scenie_czas_na_mocniejsze_wejscie
Polskie firmy na_globalnej_scenie_czas_na_mocniejsze_wejscieLukasz Szymula
 
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badan
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badanOsobliwosci_konkurencji_wyniki_badan
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badanPawe? Bombola
 
Raport przedsiębiorczość w polsce
Raport przedsiębiorczość w polsceRaport przedsiębiorczość w polsce
Raport przedsiębiorczość w polsceStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalnePartnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalneBarka Foundation
 

Recommended

Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust F-Trust SA
 
Raport_Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstw
Raport_Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstwRaport_Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstw
Raport_Ekspansja międzynarodowa polskich przedsiębiorstwMDDP Business Consulting
 
Raport
RaportRaport
RaportWojciech Boczoń
 
Polskie firmy na_globalnej_scenie_czas_na_mocniejsze_wejscie
Polskie firmy na_globalnej_scenie_czas_na_mocniejsze_wejsciePolskie firmy na_globalnej_scenie_czas_na_mocniejsze_wejscie
Polskie firmy na_globalnej_scenie_czas_na_mocniejsze_wejscieLukasz Szymula
 
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badan
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badanOsobliwosci_konkurencji_wyniki_badan
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badanPawe? Bombola
 
Raport przedsiębiorczość w polsce
Raport przedsiębiorczość w polsceRaport przedsiębiorczość w polsce
Raport przedsiębiorczość w polsceStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Partnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalnePartnerstwa lokalne
Partnerstwa lokalneBarka Foundation
 
Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopoty
Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopotyBoom na rynku pracy wpędza firmy w kłopoty
Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopotyGrant Thornton
 
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...Grant Thornton
 
Rynek słodyczy w Polsce
Rynek słodyczy w PolsceRynek słodyczy w Polsce
Rynek słodyczy w PolsceGrant Thornton
 
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracy
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracyFirmom coraz mocniej brakuje rąk do pracy
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracyGrant Thornton
 
Pracodawcy planują podwyżki płac
Pracodawcy planują podwyżki płacPracodawcy planują podwyżki płac
Pracodawcy planują podwyżki płacGrant Thornton
 
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cen
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cenPolscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cen
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cenGrant Thornton
 
Zatrudnienie w Polsce
Zatrudnienie w PolsceZatrudnienie w Polsce
Zatrudnienie w PolsceGRAPE
 
Raport pw c_bialystok
Raport pw c_bialystokRaport pw c_bialystok
Raport pw c_bialystokGrupa PTWP S.A.
 
CASE Network Studies and Analyses 250 -
CASE Network Studies and Analyses 250 - CASE Network Studies and Analyses 250 -
CASE Network Studies and Analyses 250 - CASE Center for Social and Economic Research
 
Skaner Sektora MSP
Skaner Sektora MSPSkaner Sektora MSP
Skaner Sektora MSPWojciech Boczoń
 
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunktury
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunkturyDyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunktury
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunkturyGrant Thornton
 
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)Ranking HoReCa - hotele (zajawka)
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)Grupa PTWP S.A.
 
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesu
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesuPolska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesu
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesuGrant Thornton
 
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant Thornton
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant ThorntonPolscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant Thornton
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant ThorntonGrant Thornton
 
Hiszpania
HiszpaniaHiszpania
HiszpaniaPortalPromocjiEksportu
 
Firmom coraz trudniej znaleźć pracowników
Firmom coraz trudniej znaleźć pracownikówFirmom coraz trudniej znaleźć pracowników
Firmom coraz trudniej znaleźć pracownikówGrant Thornton
 
Barometr Przedsiębiorczości Polaków
Barometr Przedsiębiorczości Polaków Barometr Przedsiębiorczości Polaków
Barometr Przedsiębiorczości Polaków Newspoint Sp. z o.o.
 
Gospodarka wrzuca niższy bieg
Gospodarka wrzuca niższy biegGospodarka wrzuca niższy bieg
Gospodarka wrzuca niższy biegGrant Thornton
 
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...Grant Thornton
 
Średnie firmy w Polsce
Średnie firmy w PolsceŚrednie firmy w Polsce
Średnie firmy w PolsceWojciech Boczoń
 
Etyka biznesu i csr w polsce i europie.
Etyka biznesu i csr w polsce i europie.Etyka biznesu i csr w polsce i europie.
Etyka biznesu i csr w polsce i europie.Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Pierwsze logowanie do systemów Loży Biznesu
Pierwsze logowanie do systemów Loży BiznesuPierwsze logowanie do systemów Loży Biznesu
Pierwsze logowanie do systemów Loży BiznesuStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 

More Related Content

What's hot

Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopoty
Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopotyBoom na rynku pracy wpędza firmy w kłopoty
Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopotyGrant Thornton
 
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...Grant Thornton
 
Rynek słodyczy w Polsce
Rynek słodyczy w PolsceRynek słodyczy w Polsce
Rynek słodyczy w PolsceGrant Thornton
 
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracy
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracyFirmom coraz mocniej brakuje rąk do pracy
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracyGrant Thornton
 
Pracodawcy planują podwyżki płac
Pracodawcy planują podwyżki płacPracodawcy planują podwyżki płac
Pracodawcy planują podwyżki płacGrant Thornton
 
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cen
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cenPolscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cen
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cenGrant Thornton
 
Zatrudnienie w Polsce
Zatrudnienie w PolsceZatrudnienie w Polsce
Zatrudnienie w PolsceGRAPE
 
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunktury
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunkturyDyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunktury
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunkturyGrant Thornton
 
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)Ranking HoReCa - hotele (zajawka)
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)Grupa PTWP S.A.
 
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesu
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesuPolska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesu
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesuGrant Thornton
 
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant Thornton
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant ThorntonPolscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant Thornton
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant ThorntonGrant Thornton
 
Firmom coraz trudniej znaleźć pracowników
Firmom coraz trudniej znaleźć pracownikówFirmom coraz trudniej znaleźć pracowników
Firmom coraz trudniej znaleźć pracownikówGrant Thornton
 
Barometr Przedsiębiorczości Polaków
Barometr Przedsiębiorczości Polaków Barometr Przedsiębiorczości Polaków
Barometr Przedsiębiorczości Polaków Newspoint Sp. z o.o.
 
Gospodarka wrzuca niższy bieg
Gospodarka wrzuca niższy biegGospodarka wrzuca niższy bieg
Gospodarka wrzuca niższy biegGrant Thornton
 
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...Grant Thornton
 

What's hot (20)

Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopoty
Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopotyBoom na rynku pracy wpędza firmy w kłopoty
Boom na rynku pracy wpędza firmy w kłopoty
 
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
 
Rynek słodyczy w Polsce
Rynek słodyczy w PolsceRynek słodyczy w Polsce
Rynek słodyczy w Polsce
 
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracy
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracyFirmom coraz mocniej brakuje rąk do pracy
Firmom coraz mocniej brakuje rąk do pracy
 
Pracodawcy planują podwyżki płac
Pracodawcy planują podwyżki płacPracodawcy planują podwyżki płac
Pracodawcy planują podwyżki płac
 
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cen
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cenPolscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cen
Polscy przedsiębiorcy zapowiadają podwyżki cen
 
Zatrudnienie w Polsce
Zatrudnienie w PolsceZatrudnienie w Polsce
Zatrudnienie w Polsce
 
Raport pw c_bialystok
Raport pw c_bialystokRaport pw c_bialystok
Raport pw c_bialystok
 
CASE Network Studies and Analyses 250 -
CASE Network Studies and Analyses 250 - CASE Network Studies and Analyses 250 -
CASE Network Studies and Analyses 250 -
 
Skaner Sektora MSP
Skaner Sektora MSPSkaner Sektora MSP
Skaner Sektora MSP
 
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunktury
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunkturyDyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunktury
Dyrektorzy finansowi prognozują ożywienie koniunktury
 
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)Ranking HoReCa - hotele (zajawka)
Ranking HoReCa - hotele (zajawka)
 
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesu
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesuPolska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesu
Polska utrzymuje dobry klimat dla zagranicznego biznesu
 
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant Thornton
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant ThorntonPolscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant Thornton
Polscy przedsiębiorcy znowu doceniają euro | Raport Grant Thornton
 
Hiszpania
HiszpaniaHiszpania
Hiszpania
 
Firmom coraz trudniej znaleźć pracowników
Firmom coraz trudniej znaleźć pracownikówFirmom coraz trudniej znaleźć pracowników
Firmom coraz trudniej znaleźć pracowników
 
Barometr Przedsiębiorczości Polaków
Barometr Przedsiębiorczości Polaków Barometr Przedsiębiorczości Polaków
Barometr Przedsiębiorczości Polaków
 
Gospodarka wrzuca niższy bieg
Gospodarka wrzuca niższy biegGospodarka wrzuca niższy bieg
Gospodarka wrzuca niższy bieg
 
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...
Raport bariery rozwoju przedsiębiorstw czyli co najbardziej hamuje wzrost pol...
 
Średnie firmy w Polsce
Średnie firmy w PolsceŚrednie firmy w Polsce
Średnie firmy w Polsce
 

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Etyka biznesu i csr w polsce i europie.
Etyka biznesu i csr w polsce i europie.Etyka biznesu i csr w polsce i europie.
Etyka biznesu i csr w polsce i europie.
 
Pierwsze logowanie do systemów Loży Biznesu
Pierwsze logowanie do systemów Loży BiznesuPierwsze logowanie do systemów Loży Biznesu
Pierwsze logowanie do systemów Loży Biznesu
 
Csr informacje o projekcie
Csr informacje o projekcieCsr informacje o projekcie
Csr informacje o projekcie
 
Problemy polskich przedsiębiorstw. raport z badania
Problemy polskich przedsiębiorstw. raport z badaniaProblemy polskich przedsiębiorstw. raport z badania
Problemy polskich przedsiębiorstw. raport z badania
 
Blog power raport
Blog power raportBlog power raport
Blog power raport
 
Program
ProgramProgram
Program
 
Innowacyjne modele biznesowe
Innowacyjne modele biznesoweInnowacyjne modele biznesowe
Innowacyjne modele biznesowe
 
Gazeta targowa - lipiec 2015
Gazeta targowa - lipiec 2015Gazeta targowa - lipiec 2015
Gazeta targowa - lipiec 2015
 
Abc organizacji pozarządowych
Abc organizacji pozarządowychAbc organizacji pozarządowych
Abc organizacji pozarządowych
 
Prosto o konkursach funduszy europejskich poradnik
Prosto o konkursach funduszy europejskich poradnikProsto o konkursach funduszy europejskich poradnik
Prosto o konkursach funduszy europejskich poradnik
 
FINAL PRESENTATION
FINAL PRESENTATIONFINAL PRESENTATION
FINAL PRESENTATION
 
Kadry i rozwój
Kadry i rozwójKadry i rozwój
Kadry i rozwój
 
Jak przygotować kampanię 1 procent
Jak przygotować kampanię 1 procentJak przygotować kampanię 1 procent
Jak przygotować kampanię 1 procent
 
Katalog praw przedsiębiorców - UOKiK
Katalog praw przedsiębiorców - UOKiKKatalog praw przedsiębiorców - UOKiK
Katalog praw przedsiębiorców - UOKiK
 
Raport o sytuacji społeczno gospodarczej województwa małopolskiego 2014
Raport o sytuacji społeczno gospodarczej województwa małopolskiego 2014Raport o sytuacji społeczno gospodarczej województwa małopolskiego 2014
Raport o sytuacji społeczno gospodarczej województwa małopolskiego 2014
 
Promocja NGOsów od FaniMani.pl
Promocja NGOsów od FaniMani.plPromocja NGOsów od FaniMani.pl
Promocja NGOsów od FaniMani.pl
 
Pricing - bo liczy się zysk
Pricing - bo liczy się zyskPricing - bo liczy się zysk
Pricing - bo liczy się zysk
 
Jak zostać i pozostać przedsiębiorcą
Jak zostać i pozostać przedsiębiorcąJak zostać i pozostać przedsiębiorcą
Jak zostać i pozostać przedsiębiorcą
 
Cała firma w jednym palcu
Cała firma w jednym palcuCała firma w jednym palcu
Cała firma w jednym palcu
 
Pomyśl o przyszłości - raport - dlaczego tyle zarabiamy
Pomyśl o przyszłości - raport - dlaczego tyle zarabiamyPomyśl o przyszłości - raport - dlaczego tyle zarabiamy
Pomyśl o przyszłości - raport - dlaczego tyle zarabiamy
 

Similar to Wizerunek przedsiębiorcy - raport

Raport FFR Pionierzy Polskiej Przedsiębiorczości.pdf
Raport FFR Pionierzy Polskiej Przedsiębiorczości.pdfRaport FFR Pionierzy Polskiej Przedsiębiorczości.pdf
Raport FFR Pionierzy Polskiej Przedsiębiorczości.pdfKatarzynaGierczak1
 
śRednie firmy db research
śRednie firmy db researchśRednie firmy db research
śRednie firmy db researchWojciech Boczoń
 
Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021Wroclaw
 
Analiza 14 2012_ile_osob_zatrudnia_panstwo_polskie
Analiza 14 2012_ile_osob_zatrudnia_panstwo_polskieAnaliza 14 2012_ile_osob_zatrudnia_panstwo_polskie
Analiza 14 2012_ile_osob_zatrudnia_panstwo_polskieJacek Szwarc
 
Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania współczesności
Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania współczesnościEkonomiczno-społeczne uwarunkowania współczesności
Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania współczesnościDariusz Tworzydło
 
Lista 1000 największych firm spożywczych w Polsce
Lista 1000 największych firm spożywczych w PolsceLista 1000 największych firm spożywczych w Polsce
Lista 1000 największych firm spożywczych w PolsceGrupa PTWP S.A.
 
Asy Polskiej Gospodarki
Asy Polskiej GospodarkiAsy Polskiej Gospodarki
Asy Polskiej GospodarkiEYPoland
 
Portret lidera polskiego biznesu - raport Grant Thornton i HSBC
Portret lidera polskiego biznesu - raport Grant Thornton i HSBCPortret lidera polskiego biznesu - raport Grant Thornton i HSBC
Portret lidera polskiego biznesu - raport Grant Thornton i HSBCGrant Thornton
 
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii EuropejskiejBariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii EuropejskiejGrupa PTWP S.A.
 
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii EuropejskiejBariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii EuropejskiejCEO Magazyn Polska
 
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce PolskiRola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce PolskiPwC Polska
 
Współpraca samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym jedną z ważnych...
Współpraca samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym jedną z ważnych...Współpraca samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym jedną z ważnych...
Współpraca samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym jedną z ważnych...RPOWSL
 
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczego
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczegoRanking 1000 największych firm sektora spożywczego
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczegoGrupa PTWP S.A.
 

Similar to Wizerunek przedsiębiorcy - raport (20)

Raport FFR Pionierzy Polskiej Przedsiębiorczości.pdf
Raport FFR Pionierzy Polskiej Przedsiębiorczości.pdfRaport FFR Pionierzy Polskiej Przedsiębiorczości.pdf
Raport FFR Pionierzy Polskiej Przedsiębiorczości.pdf
 
śRednie firmy db research
śRednie firmy db researchśRednie firmy db research
śRednie firmy db research
 
Ranking 900 zajawka
Ranking 900 zajawkaRanking 900 zajawka
Ranking 900 zajawka
 
PKG | Biała Księga
PKG | Biała KsięgaPKG | Biała Księga
PKG | Biała Księga
 
Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021
 
Analiza 14 2012_ile_osob_zatrudnia_panstwo_polskie
Analiza 14 2012_ile_osob_zatrudnia_panstwo_polskieAnaliza 14 2012_ile_osob_zatrudnia_panstwo_polskie
Analiza 14 2012_ile_osob_zatrudnia_panstwo_polskie
 
Zajawka ranking800
Zajawka ranking800Zajawka ranking800
Zajawka ranking800
 
Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania współczesności
Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania współczesnościEkonomiczno-społeczne uwarunkowania współczesności
Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania współczesności
 
Lista 1000 największych firm spożywczych w Polsce
Lista 1000 największych firm spożywczych w PolsceLista 1000 największych firm spożywczych w Polsce
Lista 1000 największych firm spożywczych w Polsce
 
Samorząd gospodarczy OIPH 2016.07
Samorząd gospodarczy OIPH 2016.07Samorząd gospodarczy OIPH 2016.07
Samorząd gospodarczy OIPH 2016.07
 
Asy Polskiej Gospodarki
Asy Polskiej GospodarkiAsy Polskiej Gospodarki
Asy Polskiej Gospodarki
 
Polskie Startupy 2016
Polskie Startupy 2016 Polskie Startupy 2016
Polskie Startupy 2016
 
Portret lidera polskiego biznesu - raport Grant Thornton i HSBC
Portret lidera polskiego biznesu - raport Grant Thornton i HSBCPortret lidera polskiego biznesu - raport Grant Thornton i HSBC
Portret lidera polskiego biznesu - raport Grant Thornton i HSBC
 
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii EuropejskiejBariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
 
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii EuropejskiejBariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
Bariery i utrudnienia dla polskich firm w Unii Europejskiej
 
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce PolskiRola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
 
Współpraca samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym jedną z ważnych...
Współpraca samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym jedną z ważnych...Współpraca samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym jedną z ważnych...
Współpraca samorządu terytorialnego z samorządem gospodarczym jedną z ważnych...
 
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczego
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczegoRanking 1000 największych firm sektora spożywczego
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczego
 
Wzornictwo w Polsce dzisiaj
Wzornictwo w Polsce dzisiajWzornictwo w Polsce dzisiaj
Wzornictwo w Polsce dzisiaj
 
Spozywka zajawka
Spozywka zajawkaSpozywka zajawka
Spozywka zajawka
 

More from Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu

More from Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu (19)

Abc umowy franczyzowej
Abc umowy franczyzowejAbc umowy franczyzowej
Abc umowy franczyzowej
 
Promocja organizacji non profit
Promocja organizacji non profitPromocja organizacji non profit
Promocja organizacji non profit
 
Inwestycje w energetykę wiatrową
Inwestycje w energetykę wiatrowąInwestycje w energetykę wiatrową
Inwestycje w energetykę wiatrową
 
Przestrzenna analityka biznesowa
Przestrzenna analityka biznesowaPrzestrzenna analityka biznesowa
Przestrzenna analityka biznesowa
 
Aktywni mieszkańcy Tarnów
Aktywni mieszkańcy TarnówAktywni mieszkańcy Tarnów
Aktywni mieszkańcy Tarnów
 
Akademia Przedsiebiorcy 2016
Akademia Przedsiebiorcy 2016Akademia Przedsiebiorcy 2016
Akademia Przedsiebiorcy 2016
 
Podręcznik webinarów
Podręcznik webinarówPodręcznik webinarów
Podręcznik webinarów
 
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikamiTechniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
 
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymiOdpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
 
Jak pisać i tworzyć prezentacje
Jak pisać i tworzyć prezentacjeJak pisać i tworzyć prezentacje
Jak pisać i tworzyć prezentacje
 
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitejOsiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitej
 
Brand journalism
Brand journalismBrand journalism
Brand journalism
 
Marketer 1 16_2015
Marketer 1 16_2015Marketer 1 16_2015
Marketer 1 16_2015
 
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
 
Zaproszenie
ZaproszenieZaproszenie
Zaproszenie
 
Agenda - Kongres Praktyków Biznesu
Agenda - Kongres Praktyków BiznesuAgenda - Kongres Praktyków Biznesu
Agenda - Kongres Praktyków Biznesu
 
Media społecznościowe 2015
Media społecznościowe 2015Media społecznościowe 2015
Media społecznościowe 2015
 
Przewodnik po modelu wsparcia
Przewodnik po modelu wsparciaPrzewodnik po modelu wsparcia
Przewodnik po modelu wsparcia
 
Ranking samorządów 2015 - Rzeczpospolita
Ranking samorządów 2015 - RzeczpospolitaRanking samorządów 2015 - Rzeczpospolita
Ranking samorządów 2015 - Rzeczpospolita
 

Wizerunek przedsiębiorcy - raport

  • 2.
  • 3. Raport Wizerunek Przedsiębiorcy został przygotowany przez ekspertów Forum Obywatelskiego Rozwoju i Polskiej Rady Biznesu Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju została założona w 2007 r. przez Leszka Balcerowicza jako organizacja non-profit. Jej celem jest uczestniczenie w debacie publicznej oraz prezentowanie i promowanie postaw obywatelskich. Stałym punktem odniesienia dla działalności FOR jest wizja ustroju, który tworzy warunki sprzyjające prorozwojowym, produktywnym działaniom ludzi, a w szczególności: pracy, przed- siębiorczości i innowacyjności, oszczędzaniu i inwestowaniu oraz zdobywaniu wiedzy. www.for.org.pl Członkowie Polskiej Rady Biznesu wierzą, że trwały i stabilny wzrost gospodarczy Polski możliwy jest tylko poprzez rozwój przedsiębiorczości. Dlatego od samego początku funkcjonowania Polskiej Rady Biznesu w 1992 roku, głównym celem jej członków jest konsolidowanie środowiska biznesowego w Polsce, dbanie o jego jak najlepszy wizerunek i obecność w debacie publicznej najistotniejszych dla przedsiębiorców tematów oraz promowanie postaw przedsiębiorczości wśród Polaków. Edukacja,a także stwarzanie warunków dla rozwoju przedsięwzięć lokalnych, ma na celu rozbudzenie w młodych ludziach energii i przedsiębiorczości, która w przyszłości pozwoli kształtować polską gospodarkę w oparciu o silny krajowy biznes. www.prb.pl Wizerunek przedsiębiorcy 3
  • 4. Celem raportu jest zaprezentowanie wize- runku polskich przedsiębiorców w świa- domości społecznej w świetle dostępnych badań opinii publicznej. Opracowanie jest próbą odpowiedzi na pytanie, jaki jest ten wizerunek. Wyniki przeanalizowano także w kontekście europejskim. Pierwsza część raportu to diagnoza znacze- nia przedsiębiorców dla współczesnej pol- skiej gospodarki. Pokrótce opisano siły na- pędowe produktywności gospodarki po 1989 roku, dzisiejszy wkład działających w kraju firm w budowanie produktu krajowego brutto (PKB) oraz problem rozwoju przedsiębiorstw, który będzie kluczowy dla dalszego wzrostu ich wydajności. Druga część raportu prezentuje stan wiedzy Polaków na temat wpływu przedsiębiorców na krajową gospodarkę. Na podstawie badań opinii publicznej sprawdzono, czy mieszkań- cy Polski są świadomi roli przedsiębiorstw w tworzeniu miejsc pracy, PKB oraz ich wkła- du podatkowego w finansowanie państwa. Zaprezentowano też wyniki dla różnych grup wiekowych przy uwzględnieniu podziału na poziom wykształcenia. Szczególną uwa- gę poświęcono odpowiedzi na pytanie, czy młode pokolenie Polaków, wolne od indok- trynacji z czasów socjalizmu, różni się w opi- niach o przedsiębiorcach od swoich rodziców i dziadków. Trzecią część opracowania stanowi prezen- tacja wyników badań nt. wizerunku przedsię- biorców. Przedstawiono wizerunek typowego przedsiębiorcy oraz cechy, które są mu przy- pisywane. Analizując odpowiedzi dotyczące ogółu tej grupy społecznej oraz poszcze- gólnych pracodawców, sprawdzono, w ja- kim stopniu opinia Polaków nt. ludzi biznesu jest kształtowana przez bezpośredni kontakt z własnym pracodawcą, a w jakim zakresie przez, nierzadko sensacyjne, doniesienia medialne. Przeanalizowano również, jaki wpływ na wizerunek przedsiębiorcy mają ce- chy ankietowanych – ich wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania i stan majątkowy. W czwartej części zaprezentowano wizeru- nek przedsiębiorców w krajach Unii Europej- skiej. Pokazano też, jak na tym tle wypadają Polacy. Sprawdzono również, co o przedsię- biorcach myśli młode pokolenie Europejczy- ków, którzy będą kształtować gospodarczą przyszłość kontynentu. Ostatni rozdział stanowi podsumowanie uzy- skanych wyników. Wstęp Wizerunek przedsiębiorcy4
  • 5. ROZDZIAŁ I Sektor przedsiębiorstw w Polsce I.1 Polskie przedsiębiorstwa w okresie transformacji W wyniku transformacji gospodarczej zna- cząco wzrosła produktywność przedsię- biorstw, a co za tym idzie płace i dobrobyt Polaków. W ostatnich 25 latach Polska była najszybciej rozwijającym się krajem regionu, w latach 1990–2014 osiągając według da- nych The Conference Board1 , przyrost PKB o ponad 135%. Za rozwój przedsiębiorstw z perspektywy makroekonomicznej odpo- wiadała przede wszystkim migracja pracow- ników zatrudnionych w rolnictwie ze wsi do miast, gdzie znajdowali pracę w usługach, oraz z przedsiębiorstw państwowych do pry- 1 W kontekście niniejszej analizy interesująca może być sama geneza The Conference Board, którą powołała w 1916 roku grupa znaczących amerykańskich przedsiębiorstw i organizacji przemysłowych, m.in. w celu dostarczania bezstronnych statystycznych danych gospodarczych i łagodzenia sporów z organizacjami pracowniczymi. Dzisiaj The Conference Board ma ponad 1000 członków w 60 krajach, z których połowa to przedsiębiorstwa z listy Fortune 500, i jest jedną z najbardziej szanowanych organizacji dostarczających dane statystyczne o go- spodarce światowej. Wizerunek przedsiębiorcy 5 Rozwój przedsiębiorstw prywatnych był jednym z kluczowych efektów transfor- macji po 1989 roku. Na przykład w przemyśle między 1995 a 2010 rokiem udział firm prywatnych w zatrudnieniu wzrósł z około 50% do ponad 80%. Towarzyszył temu prawie trzykrotny wzrost produktywności pracy. Obecnie prywatne i państwowe przedsiębiorstwa są główną siłą napędową pol- skiej gospodarki. W naszym kraju działa prawie 1,8 mln przedsiębiorstw niefinan- sowych, które w 2013 roku wytworzyły 44,8% PKB, dając pracę 57% pracujących Polaków (wg danych GUS). Do tego należy doliczyć pracujących na własny ra- chunek oraz zatrudnionych w przedsiębiorstwach z sektora finansowego. Razem daje to ok. 75% PKB (PARP, 2014; GUS, 2015). Pozostała część PKB pochodzi z sektorów instytucji rządowych i samorządowych, salda podatków i dotacji oraz instytucji niekomercyjnych. Polska gospodarka charakteryzuje się nadreprezentacją mikrofirm zatrudniają- cych nie więcej niż 9 pracowników – w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych stanowiły one w 2013 roku prawie 96% wszystkich firm i zatrudniając blisko 40% pracujących, wytworzyły ponad 25% PKB sektora (wg danych GUS).
  • 6. watnych, charakteryzujących się znacznie wyższą efektywnością zarządzania. Często eksplozję przedsiębiorczości Pola- ków po 1989 roku mylnie utożsamia się wy- łącznie z rozwojem usług, w szczególności z rozwojem handlu. Po socjalizmie odziedzi- czyliśmy słabo rozwinięty sektor usług, któ- ry należało dopiero zbudować, co pozwoliło zaistnieć wielu firmom. Warto jednak również zwrócić uwagę na rolę prywatnej przedsię- biorczości w procesie transformacji polskie- go przemysłu, który przez długi czas po 1989 roku charakteryzował się znacznie niższą produktywnością od sektora usług, a obecnie im dorównuje. W ostatnich 15 latach produk- tywność w przemyśle wzrosła o 95%, wobec 26% w usługach (obliczenia własne na pod- stawie danych Eurostatu)2 . Poniższy wykres pokazuje, jak wielkie zna- czenie miał wzrost udziału zatrudnienia w firmach prywatnych. Choć dane dotyczą wyłącznie przemysłu, to podobne proce- sy zachodziły również w innych sektorach gospodarki. W 1995 roku zaledwie połowa pracujących w przemyśle była zatrudniona w sektorze prywatnym. W ciągu kolejnych 5 lat udział ten wzrósł do prawie 75% (przy wzroście produktywności o niemalże poło- wę), żeby w 2010 roku osiągnąć poziom po- nad 85% (przy ponad trzykrotnym skumulo- wanym wzroście produktywności w stosunku do roku 1995). I.2 Wyzwania stojące przed polskimi przedsiębiorstwami Na tle pozostałych krajów Unii Europej- skiej polska gospodarka charakteryzuje się średnim udziałem przedsiębiorstw w PKB. Można się spodziewać, że ten udział wzrośnie wraz z dalszą migracją pracowników z rolnic- twa do innych branż gospodarki. Wzrosto- wi produktywności sektora przedsiębiorstw będzie też sprzyjała prywatyzacja wciąż jesz- cze licznych przedsiębiorstw państwowych, które w Polsce mają znacznie większy udział w zatrudnieniu niż w państwach zachodnich (według danych OECD). Wykres I.1. Produktywność i udział prywatnego zatrudnienia w przemyśle Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GUS 40% 60% 80% 100% 100 150 200 250 300 rośniewartośćdodananapracownika (100=1995) rośnie udział zatrudnienia w sektorze prywatnym 1995 2005 2010 2000 2 Poza tym w latach 2000–2014 produktywność w rolnictwie wzrosła o 114%, a w budownictwie spadła o 12%. Produktywność rozumiana jest tutaj jako iloraz wartości dodanej i liczby pracujących. Stąd tak duża dynamika produktywności w rolnictwie była związana ze spadkiem liczby pracujących aż o 38%. Wizerunek przedsiębiorcy6
  • 7. W UE utrzymuje się wyraźna różnica pomię- dzy krajami Europy Północno-Zachodniej, a gospodarkami krajów postkomunistycz- nych i południa Europy pod względem sta- tystycznej wielkości przedsiębiorstw tworzą- cych gospodarkę narodową. Firmy w nowych państwach członkowskich UE, podobnie jak na południu Europy, są statystycznie mniej- sze od tych w Europie Północnej i Zachod- niej, co przedstawia poniższy wykres. Ten wniosek jest aktualny także wtedy, gdy dane zostaną skorygowane o branżową strukturę gospodarki. Oznacza to, że wyso- ki udział zatrudnienia w mikroprzedsiębior- stwach w Polsce nie wynika z dominacji branż charakteryzujących się przeciętnie mniej- szymi firmami (FOR, 2015). Podobnie wyłą- czenie samozatrudnionych z mikroprzedsię- biorstw nie zmienia znacząco wyniku. Wykres I.2. Udział przedsiębiorstw sektora komercyjnego3 w PKB w UE w 2012 r. Grecja Rumunia Litwa Portugalia Włochy Cypr Hiszpania Łotwa Francja Chorwacja Finlandia Luksemburg Polska Bułgaria Słowacja Węgry Słowenia Dania Holandia Belgia Malta Szwecja Niemcy Irlandia W.Brytania Estonia Austria Czechy Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu UE-28 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wykres I.3. Udział pracujących w mikroprzedsiębiorstwach w ogóle zatrudnionych w sektorze komercyjnym3 w 2012 r. W.Brytania Luksemburg Niemcy Rumunia Finlandia Austria Szwecja Litwa Irlandia Holandia Francja Estonia Łotwa Bułgaria Chorwacja Czechy Malta Słowenia Belgia Węgry Polska Słowacja Hiszpania Portugalia Włochy Grecja Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% UE-28 3 Sektor komercyjny (ang. Total Business Economy) to przedsiębiorstwa niefinansowe prywatne i państwowe spoza sektorów z silnym udziałem państwa, takich jak edukacja, ochrona zdrowia, kultura i rekreacja. Wizerunek przedsiębiorcy 7
  • 8. W 2012 roku polskie mikroprzedsiębiorstwa miały aż 36% udział w zatrudnieniu w sek- torze komercyjnym. Wyższy wskaźnik niż w Polsce odnotowano jedynie na Słowacji, w Hiszpanii, Portugalii, we Włoszech i w Gre- cji, czyli gospodarkach peryferyjnych wzglę- dem gospodarczego jądra Unii Europejskiej, skupionego wokół Francji, Niemiec i krajów Beneluksu. Problemu nie stanowi wyłącznie wysoki udział mikroprzedsiębiorstw w zatrud- nieniu, ale ich trudności ze wzrostem, które możemy zaobserwować w południowych kra- jach UE oraz w Polsce. Modele teoretyczne wskazują, że to właśnie efektywny wzrost przedsiębiorstw jest klu- czowy dla poprawy produktywności (Melitz i Ottaviano, 2008, Melitz, 2003) i zatrudnienia (Ayyagari et al., 2011; Bartelsman et al., 2005; Rajan i Zingales, 1998). W toku zwiększa- nia zatrudnienia firmy rozszerzają produkcję i tym samym wypierają z rynku mniej efek- tywne przedsiębiorstwa, co skutkuje poprawą produktywności całej gospodarki. W przypad- ku Polski szczególne obawy o działanie tego mechanizmu budzą dane wskazujące na bar- dzo wysokie zróżnicowanie rentowności firm w gospodarce (poniższy wykres). Ze względu na ograniczone możliwości wyko- rzystania efektów skali, małym przedsiębior- stwom trudniej jest konkurować z dużymi gra- czami na rynkach zagranicznych. Dodatkowo ponoszą one proporcjonalnie wyższe koszty związane z badaniami i rozwojem (Rubini et al., 2012; Pagano i Schivardi, 2003). Jedno- cześnie działalność w sektorach narażonych na konkurencję firm zagranicznych (w prze- ciwieństwie do wielu rodzajów usług, których konkurencja zagraniczna nie dotyczy bądź dotyczy w niewielkim stopniu, np. usług fry- zjerskich) jest ważnym czynnikiem wymusza- jącym ciągłe podnoszenie produktywności przedsiębiorstwa (De Gregorio et al., 1994). Nic zatem dziwnego, że małe przedsiębior- stwa cechują się przeciętnie niższą produk- tywnością, a co za tym idzie niższymi płaca- mi (Garcia-Posada i Mora-Sanguinetti, 2015; Rubini et al., 2012; Ayygari et al., 2011). Polskie i zachodnie mikroprzedsiębiorstwa dzieli przepaść pod względem produktyw- ności. W 2012 roku najmniejsze firmy, po uwzględnieniu różnic w poziomie cen, osią- gnęły jedynie 34% produktywności analogicz- nej wielkości firm UE-10. W przypadku małych i średnich firm ten wskaźnik kształtował się na poziomie 70–74%, a duże przedsiębiorstwa Wykres I.4. Zróżnicowanie produktywności firm w regionie w 2013 r. Chorwacja Bułgaria Czechy Estonia Słowenia Słowacja Rumunia Łotwa Litwa Węgry Polska Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych BEEPS Banku Światowego zebranych w FOR (2015) 25% 20% 15% 10% 5% 0% Wykres I.5. Produktywność pracy w zależności od wielkości firmy w Polsce i UE-10 w 2012 r. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Eurostatu zebranych w FOR (2015) Średnie (50-249 osób) Małe (10-49 osób) Mikro (<10 osób) Duże (>250 osób) tyś.EURO 70 60 50 40 30 20 10 0 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Produktywność pracy w Polsce (UE-10 = 100%) UE-10 Polska 92% 70%74% 34% 4 UE-10 obejmuje następujące państwa Unii Europejskiej: Austria, Belgia, Dania, Francja, Finlandia, Holandia, Irlandia, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania. Kraje Europy Południowej pominięto, żeby zobrazować rzeczywiste różnice między Polską a znacznie lepiej rozwiniętymi krajami Europy Północnej. Pominięto także Luksemburg jako obserwację nietypową – pań- stwo-miasto z bardzo dużym sektorem finansowym. Wizerunek przedsiębiorcy8
  • 9. zanotowały 92% poziomu produktywności porównywalnej wielkości spółek w znacznie bardziej rozwiniętych gospodarkach Europy Północnej (powyższy wykres). Luki w pro- duktywności w grupie mikroprzedsiębiorstw nie tłumaczy specyficzna polska struktura sektorowa. Wynik pozostaje bez zmian rów- nież jeżeli porównuje się produktywność firm według wielkości osobno w poszczególnych branżach (FOR, 2015). Jeżeli produktyw- ność polskich przedsiębiorstw ma osiągnąć poziom krajów EU-10, to nasze firmy muszą mieć warunki do wzrostu, który obecnie ha- mują bariery natury instytucjonalnej. Firmy są przeciętnie większe w krajach o lepiej rozwi- niętych instytucjach, w szczególności w kra- jach o lepiej działającym sądownictwie oraz szeroko rozumianej administracji. Dzieje się tak dlatego, że działalność w nowoczesnych sektorach o wysokiej wartości dodanej jest silnie uzależniona od reputacji, relacji z klien- tami oraz procesów innowacyjnych, których ochrona wymaga bardziej wyrafinowanego wymiaru sprawiedliwości niż tradycyjne bran- że oparte na fizycznym kapitale. Na przy- kładzie sprawności sądownictwa pokazali to Kumar et al. (2001) i to w przypadku gospo- darek UE-15 , więc bardziej rozwiniętych od Polski. Badając zróżnicowanie regionalne, taką zależność wykazano w Hiszpanii (Gar- cia-Posada i Mora-Sanguinetti, 2015; Fabbri, 2010), Meksyku (Dougherty, 2014; Leaven i Woodruf, 2007) i we Włoszech (Giacomelli i Menon, 2013). Problemy polskich przedsiębiorców z syste- mem podatkowym i sądowniczym wpisują się w dość dobrze opisane bariery wzrostu firm. Pomocny w zobrazowaniu tego zjawiska może być fakt, że innowacyjny produkt, któ- ry wcześniej nie występował na rynku, trud- no przypisać do konkretnej stawki podatku VAT. Również brak sprawności sądownictwa jest bardziej odczuwalny dla przedsiębiorstw innowacyjnych. Na przykład, chociaż ich działalność jest bardziej ryzykowna od tra- dycyjnych przedsiębiorstw, to jednocześnie są bardziej narażone na koszty generowane przez przewlekłe postępowania upadłościo- we. Udział zatrudnienia w mikroprzedsiębior- stwach jest wyższy w województwach o niż- szym dochodzie na mieszkańca. Zależność została przedstawiona na wykresie powyżej, który opisuje dochód na mieszkańca w relacji do średniej UE. Mniejsze przedsiębiorstwa charakteryzują się niższą produktywnością, a co za tym idzie niższymi płacami i regio- ny, w których dominują, wolniej doganiają bogate gospodarki Europy Zachodniej. Woje- wództwo mazowieckie wyraźnie wyróżnia się na tle pozostałych pod względem dochodu, ze względu m.in. na obecność licznych firm sektora finansowego i międzynarodowych korporacji. Mazowieckie, poza wyższym do- chodem, charakteryzuje się również zauwa- żalnie niższym udziałem zatrudnienia w mi- kroprzedsiębiorstwach. Wykres I.6. Zatrudnienie w mikroprzedsiębiorstwach (liczby), a dochód na mieszkańca w województwach (kolory) w 2013 r. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych BDL GUS i Eurostatu Procent PKB średniej UE: 30% 44% 44% 45% 43% 43% 43% 36% 41% 49% 44% 41% 40% 37% 37% 36% 48%-49% 50-57% 58-66% 67-107% Wizerunek przedsiębiorcy 9
  • 10. I.3 Podsumowanie Wzrost produktywności gospodarki po 1989 roku zawdzięczamy przede wszystkim prze- pływom pracowników i kapitału pomiędzy branżami, a także z sektora państwowego do prywatnego. Dla dalszego dynamiczne- go rozwoju polskich przedsiębiorstw, w tym w branżach o wysokiej wartości dodanej, konieczne będzie usunięcie barier instytu- cjonalnych, które dzisiaj hamują ich wzrost. Większość z tych barier jest związanych z niską efektywnością systemu podatkowego i wymiaru sprawiedliwości. Wizerunek przedsiębiorcy10
  • 11. Wizerunek to skutek a nie przyczyna Małgorzata Adamkiewicz, Polska Rada Biznesu, Grupa Adamed W badaniu Country Brand Index, prze- prowadzonym przez organizację Futu- reBrand, badającym siłę narodowych marek, Polska jako marka jest na 45. miejscu na świecie. Jednocześnie patrząc na PKB, Polska w 2014 roku była 22. gospodarką świata. Czy rosnąca gospodarka, strukturalne zmiany i reformy przekładają się automa- tycznie na wizerunek Polski na arenie mię- dzynarodowej? Czy bez działań promocyj- nych i edukacyjnych, licząc na to, że świat zauważy nasze osiągnięcia, mamy szansę jako kraj osiągnąć sukces gospodarczy? Czy polskie firmy mają realną szansę na globalizację? Różnica ponad 20 miejsc w dwóch rankingach, z których jeden po- kazuje wizerunek gospodarki a drugi sta- tystyczne osiągnięcia, wyraźnie dowodzi, że nie. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku wizerunku polskiej przedsię- biorczości. Według raportu McKinsey’a na sektor pry- watny przypada 80% wzrostu gospodar- czego w Polsce (wzrost wartości dodanej brutto w 2013 roku wynosił 80%). Na sek- tor prywatny przypada również ponad 80% polskiego eksportu, a 80% pracowników aktywnych zawodowo jest zatrudnionych w prywatnych przedsiębiorstwach. Czy wiedza ta jest powszechnie znana w społeczeństwie? Obawiam się, że nie. Czy jest ona powszechna wśród ludzi, któ- rzy mają realny wpływ na kształtowanie otoczenia gospodarczego polskich przed- siębiorstw? Jedną z wielu powszechnie głoszonych opinii na temat obecnej sytuacji gospo- darczo-ekonomicznej naszego kraju jest ta, która wskazuje, że Polska znalazła się w pułapce średniego rozwoju. Wiele widocznych dobrych zmian zachodzą- cych w gospodarce czy infrastrukturze w ostatnich latach daje częściowe poczu- cie satysfakcji i może zakłócić i spowolnić rozwój w obszarach o fundamentalnym znaczeniu dla Polski. Wizerunek przedsiębiorcy 11
  • 12. Branże wysokich technologii potrzebują realnych rozwiązań legislacyjnych, które ułatwiają prowadzenie projektów innowa- cyjnych. Takich projektów, które dają moż- liwość realnych wdrożeń oraz mogą dawać polskim firmom szansę na globalizację. Promocja wizerunku polskiej przedsiębior- czości powinna być ściśle powiązana z ja- sną i merytoryczną komunikacją na temat barier, które tę przedsiębiorczość hamują. Takich barier jak chociażby brak systemu zachęt fiskalnych do ponoszenia wydat- ków na prowadzenie badań - takiego jaki z powodzeniem funkcjonuje w Niemczech czy Wielkiej Brytanii. Polska chcąc mieć wizerunek kraju innowacyjnego może to osiągnąć jedynie poprzez globalizację innowacyjnych pomysłów i produktów - będących efektem rodzimej myśli inte- lektualnej. Jeżeli chcemy być postrzegani jako innowacyjny kraj, musimy być inno- wacyjnym krajem. Warto zaznaczyć, że globalizacja jest pro- cesem postępującym w długoterminowej perspektywie czasowej, na który wpływa wiele czynników. Należy do nich m.in. kon- struktywny dialog pomiędzy administracją publiczną a pozostałymi interesariuszami rynku oraz środowiskiem biznesowym, którego celem jest zrozumienie potrzeb biznesowych do rozwoju polskiej przedsię- biorczości, która przecież jest lokomotywą rozwoju polskiej gospodarki. Należy rów- nież zwrócić uwagę na modyfikację po- lityki podatkowej, dotacyjnej, patentowej i zdrowotnej w kierunku ułatwiającym roz- wój gospodarczy polskich przedsiębiorstw. Kolejnym ważnym działaniem w kontek- ście budowania właściwej pozycji i wize- runku polskiej przedsiębiorczości jest edu- kacja. Należy umożliwić młodym ludziom odbywanie stażów w naszych firmach. Należy inwestować w rozwój młodych talentów i od najmłodszych lat uczyć ich zasad przedsiębiorczości oraz umożli- wić im zdobywanie wiedzy w praktyce. W konsekwencji przyczyni się to do zbudo- wania silnej gospodarki opartej na wiedzy. W Grupie Adamed robimy to łącząc świat biznesu ze światem nauki - tworząc kon- sorcja przemysłowo-naukowe. Dzięki pro- gramowi ADAMED SmartUP mamy możli- wość zaproszenia najzdolniejszej polskiej młodzieży zainteresowanej nauką, do odbywania praktyk i poszerzania wiedzy. Jednym z celów, które sobie wyznaczy- liśmy, jest też budowanie świadomości o istocie patentowania, bez której nie ma możliwości uzyskiwania przewag konku- rencyjnych, a w konsekwencji globalizacji. Bez patentów nie ma innowacji i globalne- go rozwoju. Podsumowując cele w tym obszarze - to od doświadczonych przedsiębiorców po- winna płynąć inspiracja i wiedza do mło- dych ludzi i tych przedsiębiorców, którzy są dopiero na początku swojej drogi biz- nesowej. To ich aktywność za kilka lat zbuduje prawdziwy wizerunek polskiego przedsiębiorcy i da Polsce realną szansę na długofalowy rozwój. Wizerunek przedsiębiorcy12
  • 13. ROZDZIAŁ II Co Polacy wiedzą o przedsiębiorcach? II.1 Wyniki badania dotyczącego znajomo- ści faktów o przedsiębiorcach Badani musieli ustosunkować się do faktów dotyczących polskich przedsiębiorców i ich znaczenia dla gospodarki (tworzenia miejsc pracy, budowania siły polskiej gospodarki czy płacenia podatków)6 . Zdecydowana większość Polaków zgodziła się z tym, że przedsiębiorcy są fundamentem polskiej gospodarki, dają pracę większości Polaków i zasilają budżet państwa, płacąc podatki. Świadczy to o zrozumieniu przez społeczeństwo zasad działania gospodarki rynkowej. Polacy są świadomi znaczenia przedsiębiorców dla gospodarki. Więcej niż po- łowa ankietowanych uważa, że wytwarzają oni większość dochodu Polski i dają pracę większości Polaków, tworzą ekonomiczną siłę Polski na świecie a poprzez podatki mają wkład w finanse państwa. Najsłabszym stanem wiedzy na temat znaczenia przedsiębiorczości dla naszej gospodarki wykazują się ludzie młodzi. Częściej przypisują biznesowi znaczący wpływ na gospodarkę ludzie starsi, lepiej wykształceni i pracujący umysłowo. 6 W tym i częściowo kolejnym rozdziale wykorzystane zostały dane z badania GfK Polonia (2013) wiedzy oraz opinii na temat polskich przedsiębiorców, które zostało przeprowadzone me- todą CAPI w sierpniu 2013 roku. W skład badanej grupy wchodziło 1000 osób reprezentatywnych dla całego społeczeństwa. Badanie miało formę pytań jednokrotnego wyboru – zadaniem ankietowanego było określenie, czy i do jakiego stopnia zgadza się ze stawianą tezą lub podanie najtrafniejszej jego zdaniem odpowiedzi na zadane pytanie. Wykres II.1 Świadomość znaczenia przedsiębiorców dla gospodarki Polski (sierpień 2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski Przedsiębiorcy budują ekonomiczną siłę Polski na świecie Przedsiębiorcy tworzą więcej miejsc pracy niż zakłady państwowe 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% raczej się zgadzam raczej się nie zgadzamzdecydowanie się zgadzam zdecydowanie się nie zgadzam nie wiem 14% 58% 15% 4% 9% 18% 48% 21% 5% 8% 12% 51% 22% 4% 10% 9% 46% 24% 9% 12% Przedsiębiorcy płacą podatki od biznesu, które finansują np. budowę dróg czy administrację Wizerunek przedsiębiorcy 13
  • 14. Poniższy wykres przedstawia zsumowany odsetek odpowiedzi twierdzących („raczej tak” i „zdecydowanie tak”) dla ogółu społe- czeństwa, osób w wieku 15–19, 20–29 oraz studentów. Wyniki różnią się, jeśli skupimy się na grupie najmłodszych badanych. Przed- stawiciele tej grupy wiekowej będą w przy- szłości decydować o sytuacji naszego kraju, w związku z czym warto lepiej przyjrzeć się, jakich odpowiedzi udzielano najczęściej. Wśród najmłodszych Polaków występuje naj- mniejszy poziom poparcia dla tezy o funda- mentalnym znaczeniu przedsiębiorców dla naszej gospodarki – pomimo tego, że pokole- nie to wychowało się i dorastało w warunkach gospodarki rynkowej. Może to oznaczać, że młodzi Polacy nie posiadają wiedzy na temat znaczenia przedsiębiorczości. Najgorzej pod tym względem wypadli studenci, wśród któ- rych mniej niż połowa zgadza się z tezą, że przedsiębiorcy budują ekonomiczną pozycję Polski na świecie, a płacone przez nich po- datki finansują rozwój infrastruktury czy ad- ministracji. Analizując stan wiedzy Polaków na temat przedsiębiorców, warto też odpowiedzieć na pytanie, w której grupie społecznej panuje najwyższy poziom zrozumienia roli przedsię- biorców w systemie gospodarczym. Dane zi- lustrowane są w tabeli powyżej (liczby przed- stawiają sumę odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „raczej tak” na pytanie o zgodę z daną tezą). Najwyższy poziom świadomości roli przed- siębiorców w polskiej gospodarce panuje wśród pracowników umysłowych oraz osób z wykształceniem wyższym, a także w wieku średnim i dojrzałym. Wykres II.2 Świadomość znaczenia przedsiębiorców dla gospodarki Polski wśród młodych (2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski Przedsiębiorcy płacą podatki od biznesu, które finansują np. budowę dróg czy administrację Przedsiębiorcy budują ekonomiczną siłę Polski na świecie Przedsiębiorcy tworzą więcej miejsc pracy niż zakłady państwowe wszyscy 15-19 20-29 Studenci 30% 40% 50% 60% 70% 80% 20% 10% 0% 72% 53% 72% 66% 62% 67% 58% 63% 55% 63% 49% 46% 55% 48% 55% 46% 53% Grupa wiekowa z najwyższym poziomem akceptacji tezy Grupa wyksztacenia z najwyższym poziomem akceptacji tezy Grupa zawodowa o najwyższym poziomem akceptacji tezy Polscy przedsiębiorcy wytwarzają większość do- chodu Polski 60–65 lat (80%) Wyższe (83%) Pracownicy umysłowi (87%) Polscy przed- siębiorcy dają zatrudnienie większości Polaków 60–65 lat (79%) Wyższe (82%) Gospodynie domowe (90%) Polscy przedsiębior- cy budują ekonomiczną siłę Polski na świecie 30–39 lat (72%) Wyższe (79%) Pracownicy umysłowi (81%) Podatki od biznesu finansują np. budowę dróg czy admini- strację 30–39 lat (62%) Wyższe (72%) Pracownicy umysłowi (73%) Tabela II.1. Kto akceptuje kluczową rolę przedsiębiorców w gospodarce? (sierpień 2013) Źródło : Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013a) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Wizerunek przedsiębiorcy14
  • 15. II.2 Podsumowanie Analizowane badania pokazują, że Polacy zdają sobie sprawę ze znaczenia przedsię- biorczości dla gospodarki Polski. Ponad 60% badanych była świadoma ważnej roli przed- siębiorstw w tworzeniu PKB, nowych miejsc pracy, czy budowaniu siły polskiej ekonomii. Zaskoczeniem może być niska świadomość znaczenia roli przedsiębiorców w gospodar- ce wśród ludzi młodych. Nowoczesny patriotyzm wzmacnia przedsiębiorczość Jacek Szwajcowski, Polska Rada Biznesu, Pelion S.A. Od blisko 25 lat obserwuję jak zmienia się podejście Polaków do idei przedsię- biorczości. Myślę że, mamy ją w sobie głęboko zakorzenioną – wystarczy spoj- rzeć na przykład mojego miasta – Łodzi, które utożsamia odwagę w podejmo- waniu biznesowych wyzwań. Myślę, że nawet okres komunizmu nie zniszczył naszego uznania dla ludzi, którzy mieli w sobie pasję i determinację, by rozwi- jać swoją przedsiębiorczość. Z pewno- ścią jednak podtrzymywany, zwłaszcza przez komunistyczne władze, pokutuje wizerunek przedsiębiorcy, jako kogoś antypaństwowego. Pocieszające jest jednak to, ze pozostaje to w warstwie wyłączenie medialnej, bo w życiu więk- szość z nas docenia energię tych, którzy budują Polskę i miejsca pracy poprzez swoją własną aktywność biznesową. Główne źródła wiedzy Polaków na temat biznesu to własne doświadczenia i me- dia. Na te pierwsze mieliśmy i mamy bez- pośredni wpływ. Etyczna postawa wobec pracowników i kontrahentów, społeczna odpowiedzialność i budowanie odpowied- nich relacji ze wszystkimi grupami intere- sariuszy to fundamenty, które zdecydo- wana większość przedsiębiorców buduje. Wizerunek przedsiębiorcy 15
  • 16. Media, podobnie jak społeczeństwo, przez ostatnie 26 lat uczyły się biznesu. Począt- kowo nieufna postawa ewoluuje w kierun- ku bardziej przychylnej i życzliwej. Jedną z podstawowych zasad funkcjono- wania Pelion S.A. są wartości, które okre- ślam mianem nowoczesnego patriotyzmu. Uczciwe wywiązywanie się z wszelkich zo- bowiązań wobec państwa i pracowników i przestrzeganie zasad dobrego, etyczne- go zarządzania to cegiełki, które każdy przedsiębiorca może i powinien dokładać do budowy wizerunku biznesu. Chciałbym, by polskie firmy, które osiągnęły sukces, były bardziej doceniane. Na to zapraco- wali sobie przedsiębiorcy w wielu krajach Europy czy w Stanach Zjednoczonych. To także nasz cel. Bardzo ważnym elementem budowy wi- zerunku przedsiębiorców, ale też zrozu- mienia samej idei przedsiębiorczości jest edukacja. Podobnie jak w krajach o wielo- wiekowej tradycji związanej z kupiectwem i biznesem, tak i u nas szkoła powinna kre- ować przestrzeń, w której decyzje o „braniu spraw w swoje ręce” są propagowane. Nie możemy utwierdzać młodych ludzi w stra- chu przed ewentualną porażką. W zakre- sie edukacji wiele się w Polsce zmienia na lepsze, ale właśnie tu powinniśmy wzmac- niać nasze działania. W Niemczech, Wiel- kiej Brytanii czy krajach skandynawskich rola edukacji w kształtowaniu postaw pro przedsiębiorczych jest kluczowa. Mimo zmian, które zbliżają nas do mo- delu zachodniego, gdzie przedsiębiorcy cieszą się szacunkiem, wciąż stoi przed nami mnóstwo wyzwań. Wiele osób zosta- ło przedsiębiorcami nie z własnego wybo- ru, a z konieczności rejestrowania własnej działalności gospodarczej wymaganej przez pracodawcę. Nie czują się przedsię- biorcami, a bardziej osobami „wypchnię- tymi” poza system rynku pracy. To duże wyzwanie, by przedsiębiorczość w Polsce była rozumiana jako własna droga i odpo- wiedzialność, a nie zło konieczne. To jest to, co różni nas od krajów „starej” UE naj- bardziej. Wizerunek przedsiębiorcy16
  • 17. Wizerunek przedsiębiorcy – trudna historia z happy endem Teresa Mokrysz, Polska Rada Biznesu, Grupa Mokate Zmiana wizerunku przedsiębiorcy to w polskich warunkach proces bardzo specyficzny. Charakterystyką postrze- gania biznesu w naszym rejonie Eu- ropy jest skaza pozostawiona przez ponad półwieczną propagandę socja- listycznych władz. Polacy, Węgrzy czy Estończycy mają do przebycia długą drogę – przedsiębiorcy dopiero kreują standardy etyczne swojej profesji i bu- dują wizerunek oparty na zrozumieniu i zaufaniu, a społeczeństwo wyzbywa się uprzedzeń i walczy ze stereotypami podsycanymi przez dziesięciolecia. Są- dzę, że pokonaliśmy już znaczny odci- nek tej drogi. Kiedy przedsiębiorczość zaczynała być w Europie postrzegana jako cnota i doce- niana przez społeczeństwa, Polska tkwi- ła w kostniejącym systemie zdominowa- nym przez szlachtę i magnaterię, który ówczesnym przedsiębiorcom nie sprzy- jał. Społeczeństwo pozbawione silnego mieszczaństwa nie zbudowało etosu kup- ca – przedsiębiorcy, który funkcjonuje np. w Niemczech czy Holandii. Okres zabo- rów, co oczywiste, nie przyniósł poprawy. Gospodarka pozostawała zacofana, a Po- lacy zmagali się z problemami najwyższej wagi, poważniejszymi niż budowa wize- runku jednej grupy społecznej. Po odzy- skaniu niepodległości nie zdążyliśmy do- gonić państw Zachodu, wpadając wkrótce w pułapkę antyprzedsiębiorczego syste- mu socjalistycznego. Historia polskiego biznesu przypomina nieco historię Polski – jest trudna i pełna okresów zmagania z przeciwnościami. Dopiero przełom jaki przyniósł 1989 rok pozwolił nam budować nowoczesną gospodarkę i rozwijać no- woczesną przedsiębiorczość. Dostaliśmy wtedy szansę i stanęliśmy przed zupełnie nowym wyzwaniem. Wizerunek przedsiębiorcy 17
  • 18. Wyzwaniem stała się budowa wizerunku przedsiębiorcy, który tak utrwalony na Za- chodzie, u nas nie miał żadnych solidnych podstaw. Zamiast wielowiekowej tradycji, mieliśmy łatkę przypiętą przez ideologów socjalizmu. Proces zmiany postrzegania ludzi biznesu zaczęliśmy z bardzo niskie- go pułapu. Na początku lat dziewięćdzie- siątych przedsiębiorcom przypisywano mnóstwo negatywnych cech. Oczywiście od tamtej pory systematycznie zachodzą zmiany w postrzeganiu rodzimego biznes- mena, a poprawa wizerunku na przestrzeni ostatnich lat jest dostrzegalna. Społeczeń- stwo dostrzega pozytywną rolę biznesu w kreowaniu miejsc pracy czy ogólnym bogaceniu się Polski. Dużą zasługę w tym obszarze mają organizacje takie jak Pol- ska Rada Biznesu czy media przychylne przedsiębiorcom. Tym niemniej, do zrobie- nia wciąż pozostaje wiele. Rolą współczesnych polskich biznesme- nów jest budowanie wizerunku własnej grupy społecznej poprzez działania pro- społeczne, promowanie edukacji w zakre- sie przedsiębiorczości czy wskazywanie roli firm rodzinnych w zwiększaniu siły narodowej gospodarki. W Mokate mamy świadomość jak istotny jest wizerunek przedsiębiorcy. Od wielu lat staramy się w sposób planowy i konsekwentny wpły- wać na zainteresowanie mediów wszelkimi pozytywnymi efektami naszej działalności i działalności przedsiębiorczej holistycznie. Kładziemy przy tym nacisk na społeczne korzyści w tworzeniu i utrzymywaniu sta- bilnych miejsc pracy, wsparcie udzielane placówkom służby zdrowia i opieki spo- łecznej, a także – na zaangażowanie gru- py Mokate w sprawy edukacji młodzieży, upowszechnianie kultury i sztuki. Działania na rzecz wizerunku przedsię- biorców powinny łączyć różne środowiska. Wielki wpływ na to, jak widzi nas społe- czeństwo mają politycy. Liczę, że nowo wybrani Prezydent RP, parlamentarzyści, i Rząd będą mieli to na uwadze. Przedsię- biorcy potrzebują przychylności Polaków, a Polacy potrzebują silnych, godnych za- ufania i etycznych przedsiębiorców. Wizerunek przedsiębiorcy18
  • 19. ROZDZIAŁ II Co Polacy myślą o przedsiębiorcach? III.1 Historia wizerunku polskiego przed- siębiorcy Bardzo negatywny wpływ na wizerunek pol- skiegoprzedsiębiorcymiałaepokaPRL.Wna- rzuconej polskiemu społeczeństwu ideologii socjalistycznej prywatna przedsiębiorczość uchodziła za ucieleśnienie kapitalistyczne- go i imperialistycznego zła. Wszechobecna propaganda ukazywała przedsiębiorców jako „krwiopijców” dążących wyłącznie do wła- snego zysku i nie przejmujących się losem zarówno pracownika, jak i klienta, którego oszukiwali, sprzedając mu drogie produkty złej jakości. W przeprowadzonej w 1982 roku ankiecie profesja przedsiębiorcy znajdowała się na ostatnim miejscu w rankingu zawodów prestiżowych. Grupie tej przypisywano cechy takie jak: nieuczciwość, egoizm, życie na cu- dzy koszt, skłonność do wyzysku oraz zbyt duże zarobki (Cierniak-Szóstak, 2008). Schyłek PRL oraz transformacja ustrojowa przyniosły gwałtowne ożywienie przedsię- biorczości w Polsce. Pierwszym bodźcem stała się uchwalona jeszcze w 1988 r. tzw. ustawa Wilczka, wprowadzająca do gospo- darki zasadę „wszystko, co nie jest zabronio- ne – jest dozwolone” i znosząca większość ograniczeń dotyczących działalności gospo- darczej. Na fali nagłej liberalizacji gospodarki jak grzyby po deszczu pojawiały się prywatne firmy – ogromna liczba Polaków próbowała wykorzystać historyczną okazję i spróbować W Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej nienawiść wobec „prywaciarzy” była ele- mentem oficjalnej propagandy socjalistycznej. Obecnie przedsiębiorcy są szanowani przez Polaków – są im przypisywane cechy takie jak: wysokie wykształcenie, pracowitość czy dbałość o otoczenie. Skłonność do przypisywania przedsiębiorcom pozytywnych cech szczególnie często występuje wśród osób młodych, zamożnych i dobrze wykształconych. Opinie o przedsiębiorcach są lepsze, gdy ankietowani pytani są o „Twojego pra- codawcę”, a nie o „typowego przedsiębiorcę” – mogą mieć na to wpływ czę- ste doniesienia medialne o nadużyciach i przestępstwach popełnianych przez przedsiębiorców. Wizerunek przedsiębiorcy 19
  • 20. pracy na własny rachunek. Symbolem wcze- snych lat 90. stały się prowizoryczne bazary, na których handlowano niemal wszystkim. Nierzadko do ekspozycji towaru wykorzysty- wane były łóżka polowe. Tak zwana rewolucja straganów znacznie po- prawiła warunki życia Polaków, dostępne sta- ły się dobra, które przez dziesięciolecia były jedynie przedmiotem marzeń, 76% badanych uznawało ich funkcjonowanie za korzystne dla społeczeństwa. Jednak przedsiębiorcom wciąż przypisywano wiele cech negatyw- nych. Według ankiety przeprowadzonej przez CBOS w 2003 roku aż 54% badanych osób uważało, że po transformacji firmy zakładali głównie ci, którzy dysponowali powiązania- mi i znajomościami w różnych instytucjach. Tylko 37,5% badanych uznało, że przedsię- biorcami zostawali ludzie mający pomysł na własny biznes. Przedsiębiorcom zarzucano też skłonności do wywyższania się (uważało tak 58% ankietowanych) i dbania tylko o wła- sny interes (55%). Co ciekawe, wizerunek prywatnego przedsiębiorcy wśród osób za- trudnionych w sektorze prywatnym był znacz- nie lepszy niż u osób pracujących na rzecz państwa czy wśród emerytów – a więc osób, które mogły nie mieć okazji pracować w pry- watnej firmie (Cierniak-Szóstak, 2008). Interesujących wniosków dostarcza też ba- danie przeprowadzone w 2005 roku przez Akademię Leona Koźmińskiego w Warsza- wie7 . Choć 93,1% ankietowanych zgodziło się z tezą, że przedsiębiorczość jest poję- ciem pozytywnym (dla 46,8% badanych ma ona wydźwięk zdecydowanie pozytywny), to jednak przedsiębiorcom przypisywano wiele cech o mocno negatywnym znaczeniu. Z dru- giej strony Polacy doceniali rolę przedsiębior- czości w szeroko pojętej poprawie warunków życia ludności (Domurat i et al., 2005). 7 Badanie przeprowadzono metodą PAPI na reprezentatywnej grupie 2000 mieszkańców Polski w wieku 15 lat i starszych. Grupa była zróżnicowana pod względem wielkości zamieszkiwa- nego ośrodka, regionu, wieku, dochodu i innych cech, a 9,9% pytanych prowadziło wcześniej lub w czasie badania działalność gospodarczą. Wykres III.1. Polacy o przedsiębiorczości (wrzesień 2005) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Domurat et al. (2005) metodą PAPI na reprezentatywnej próbie 2000 mieszkańców Polski Niskie zarobki w Polsce biorą się z zaniżania płacy przez chciwych i nieuczciwych przedsiębiorców Trudno powiedzieć Nie Tak 3,2% 4.0% 2,3% 12,8% 85,0% 13,1% 83,8% 13,0% 7,5% 91,6% 46,9% 49,2% 4,2% 40,3% 55,6% 82,9% 3,2% 16,4% Skutkiem przedsiębiorczości jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji Skutkiem przedsiębiorczości jest większy wyzysk i eksploatowanie pracowników Skutkiem przedsiębiorczości jest tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia Skutkiem przedsiębiorczości jest podnoszenie się poziomu życia większości obywateli Skutkiem przedsiębiorczości jest większa konkurencja na rynku i spadek cen różnych produktów Wizerunek przedsiębiorcy20
  • 21. Wizerunek przedsiębiorców w roku 2005 był niejednolity. Z jednej strony Polacy przypisy- wali im skłonność do wyzyskiwania pracow- ników, zaniżania ich płac oraz łamania pra- wa. Z drugiej doceniali ich rolę w tworzeniu nowych miejsc pracy, obniżaniu cen produk- tów czy szeroko pojętej poprawie warunków życia obywateli. W badaniu z roku 2005 po- wtórzyła się też interesująca prawidłowość przypisywania niskich ocen przedsiębiorcom i gospodarce rynkowej przez emerytów, czy- li osoby, które spędziły znaczną część życia w PRL i których opinie o przedsiębiorcach kształtowały się głównie na podstawie relacji medialnych. III.2 Wizerunek polskiego przedsiębiorcy dzisiaj W tej części opracowania zaprezentowane zostaną wnioski płynące z badania przepro- wadzonego w sierpniu 2013 r. przez instytut GfK Polonia (jego metodologia została za- prezentowana na początku rozdziału II) doty- czącego poglądów nt. przedsiębiorców. III.2.1 Jaki jest polski przedsiębiorca Poniższy wykres przedstawia zestaw cech, z którymi kojarzony jest przez ankietowanych „typowy przedsiębiorca”. Prezentowany jest odsetek ankietowanych, którzy zgodzili się, że człowiek biznesu od- znacza się daną cechą. Przedstawiono wy- niki, zarówno dla ogółu populacji, jak i dla dwóch grup wiekowych poniżej 30 lat. Poniż- sze dane pomagają w odpowiedzi na pytanie, czy wnioski z badań z poprzedniego rozdzia- łu to skutek negatywnego nastawienia ludzi młodych do przedsiębiorców czy niewiedzy na temat ich działania. Przedstawione powyżej wyniki świadczą o ogólnym pozytywnym wachlarzu cech przy- pisywanych przedsiębiorcom. Kojarzą się oni ankietowanym z zamożnością, wykształce- niem i dbałością o swoje otoczenie. Przed- siębiorca jest uważany za pożytecznego dla społeczeństwa. Więcej niż połowa Polaków przypisuje mu też uczciwość wobec partne- rów handlowych. Jednocześnie prawie 3/4 Polaków uważa, że polscy przedsiębiorcy zaniżają pensje swo- im pracownikom po to, by zmaksymalizować własne korzyści. Ponad 40% Polaków zarzu- ca też przedsiębiorcom uwikłanie w politykę. Trudno powiedzieć, na ile badani przez za- angażowanie polityczne rozumieli klasyczną działalność obywatelską, taką jak w przypad- ku innych grup społecznych, a na ile pogoń za rentą, czyli lobbing mający na celu uzy- Wykres III.2. Cechy przypisywane przedsiębiorcom w Polsce (sierpień 2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie „Rzeczpospolitej” metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski 0% 100%50%25% 75% Ogółem 15-19 20-29 Zamożny Mało płaci pracownikom bo sam chce zarobić Pożyteczny dla społeczeńtwa Dobrze wykształcony Dba o otoczenie, w którym działa Pracuje wiecej niż inni Uczciwy wobec partnerów handlowych Inwestuje ile może w firmę Dbający o pracowników Lubiany Uczciwy wobec państwa Uwikłany w politykę Wizerunek przedsiębiorcy 21
  • 22. skanie nieuczciwej przewagi konkurencyj- nej środkami politycznymi. Mniej niż połowa badanych twierdzi, że polscy przedsiębiorcy dbają o swoich pracowników. Bardzo interesujące są wyniki dotyczące sto- sunku młodych Polaków do przedsiębiorców. Przedstawiciele grup wiekowych15–19 i 20- 29 mają o wiele lepszą opinię o ludziach biz- nesu niż ogół społeczeństwa. Rozwiewa to obawy sformułowane w poprzednim rozdzia- le – niskie poparcie tez o pozytywnym wpły- wie przedsiębiorców na polską gospodarkę nie jest wynikiem antypatii młodych do ludzi biznesu, lecz ich niskiej świadomości ekono- micznej. Niepokojąca jest przepaść między grupami wiekowymi 15–19 i 20–29 w opinii na temat tego, czy przedsiębiorcy obniża- ją wynagrodzenia pracowników w celu uzy- skania większego zysku. Pokazuje to, że dla wielu młodych Polaków w przedziale wieko- wym 20–29 pierwsze kontakty z „poważnym” rynkiem pracy są niesatysfakcjonujące, być może ze względu na niskie wynagrodzenia, co w ich ocenie wynikać może z chciwości przedsiębiorców. III.2.2 „Typowy przedsiębiorca” kontra „mój pracodawca” Jednym z ciekawszych elementów badania przeprowadzonego przez GfK Polonia jest dwukrotne zadanie pytań o ocenę postawy polskiego przedsiębiorcy w stosunku do pra- cowników. Za pierwszym razem były one jed- nak zadane w formie „Czy przedsiębiorcy...”, a za drugim – „czy Twój pracodawca…”. Wy- niki tego porównania ilustruje poniższy wy- kres: Okazuje się, że wizerunek przedsiębiorcy ulega znacznej poprawie w przypadku pyta- nia o pracodawcę ankietowanego. Tak duża rozbieżność wyników wskazuje prawdopo- dobnie, że przedstawione wyżej negatywne elementy wizerunku polskiego pracodawcy mogą trafiać do świadomości społecznej nie poprzez bezpośrednie kontakty z przedsię- biorcami, lecz innymi drogami, takimi jak me- dia lub powtarzane stereotypy demonizujące przedsiębiorców. Bazujące na emocjach me- dia najczęściej nagłaśniają przypadki skraj- ne. W rezultacie wizerunek „typowego” pra- codawcy jest pogarszany przez pojedyncze, lecz cieszące się zainteresowaniem mediów, przypadki patologiczne. Innym wytłuma- czeniem wspomnianych różnic w wynikach mógłby być brak zaufania badanych do ano- nimowości sondażu. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Wykres III.3. Opinie Polaków o pracodawcach - sumy odpowiedzi „raczej tak” albo „zdecydowanie tak” (sierpień 2013) Czy polski pracodawca Czy Twój pracodawca Reguluje w terminie wszystkie należności? Prowadzi prawidłową dokumentację czasu pracy? Udziela urlopów w pełnym wymiarze? Przestrzega zasad bhp? 50% 88% 43% 81% 53% 84% 49% 84% Wizerunek przedsiębiorcy22
  • 23. III.2.3 Kto szanuje przedsiębiorców? Podczas analizy wizerunku przedsiębiorców w Polsce warto też spróbować odpowiedzieć na pytanie, jak wygląda szacunek do przed- siębiorców w grupach społecznych wyróż- nionych według wieku, płci, dochodu, miej- sca zamieszkania oraz innych kryteriów. Za miarę ogólnego nastawienia badanej osoby do przedsiębiorców można uznać odpowiedź na pytanie „Na ile się Pan/i zgadza lub nie zgadza ze stwierdzeniem dotyczącym wize- runku typowego przedsiębiorcy - pożyteczny dla społeczeństwa”. Podobnie jak w poprzed- nich pytaniach wykresy przedstawiają odse- tek odpowiedzi twierdzących – tj. „raczej tak” oraz „zdecydowanie tak”. Komentarz eksperta FOR Szczególnie zwraca uwagę różnica między ogólnymi opiniami Polaków na temat „przedsiębiorców”, a opinią na temat własnego pracodawcy. Okazu- je się, że ocena dobrze znanego z co- dziennych doświadczeń własnego pra- codawcy jest lepsza niż abstrakcyjnego „przedsiębiorcy”. Wskazuje to, że ogól- ny wizerunek „przedsiębiorców” jest gorszy od faktycznych doświadczeń Polaków z konkretnymi pracodawcami. Aleksander Łaszek Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Wykres III.4. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne w grupach wiekowych (sierpień 2013) 66 lat i więcej 60-65 lat 50-59 lat 40-49 lat 30-39 lat 20-29 lat 15-19 lat 67% 71% 70% 72% 75% 78% 76% Wykres III.5. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne w grupach wykształcenia (sierpień 2013) Źrodło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Wyższe Średnie Zasadnicze zawodowe Podstawowe 86% 77% 67% 63% Wizerunek przedsiębiorcy 23
  • 24. Wykres III.6. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne w grupach zawodowych (sierpień 2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski Bezrobotny Emeryci/renciści Studenci Gospodynie domowe Rolnicy Robotnicy niewykwalifikowani Robotnicy wykwalifikowani Urzędnicy Pracownicy umysłowi Specjaliści/właściciele/dyrektorzy 58% 66% 74% 73% 70% 55% 79% 82% 87% 75% Wykres III.7. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne w grupach wg miesięcznego dochodu netto w gospodarstwie domowym (sierpień 2013) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski 3500 i więcej PLN 2500 - 3499 PLN 1500 - 2499 PLN do 1499 PLN 77% 71% 69% 67% Wykres III.8. Przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa – odpowiedzi pozytywne wg miejsca zamieszkania (sierpień 2013) Wieś Miasto do 50 tys. mieszk. Miasto 51-200 tys. mieszk. Miasto 201-500 tys. mieszk. Miasto powyżej 500 tys. mieszk. w tym Warszawa 87% Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GfK Polonia (2013) na zlecenie PKPP Lewiatan metodą CAPI na reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski 74% 71% 75% 62% 81% 69% Wizerunek przedsiębiorcy24
  • 25. Powyższe wyniki wpisują się we wcześniej- sze obserwacje. Przekonanie o społecznej pożyteczności przedsiębiorców maleje wraz z wiekiem badanych, a rośnie wraz z ich wy- kształceniem i zamożnością. W tezę, że całe społeczeństwo zyskuje na obecności przed- siębiorców, mocniej wierzą też przedstawi- ciele zawodów wymagających wyższego wy- kształcenia. III.3 Podsumowanie Wizerunek przedsiębiorców w okresie PRL podlegał atakom propagandy wrogiej wobec rynku i przedsiębiorców. Zmiany przyniósł okres transformacji ustrojowej i gospodar- czej. Badanie przeprowadzone w 2013 roku przedstawia względnie pozytywny wizerunek tej grupy zawodowej, zwłaszcza wśród naj- młodszych badanych. Choć młodzi Polacy nie odznaczają się zbyt dużą świadomością znaczenia przedsiębiorców dla polskiej go- spodarki, to jednak częściej niż ich rodzice przypisują tej grupie cechy pozytywne. Może to oznaczać, że te opinie są skutkiem pozy- tywnych doświadczeń, a nie wiedzy ekono- micznej. Pozytywny odbiór przedsiębiorców był też silniejszy wśród grup z wyższym wy- kształceniem, lepszymi zarobkami oraz wy- konujących pracę o charakterze umysłowym. Niewątpliwie jest to częściowo związane z faktem, że takie osoby wykonują przecięt- nie bardziej satysfakcjonujące prace od po- zostałych. Eksperyment z powtórzonymi pytaniami wy- daje się natomiast wskazywać, że Polacy szanują własnych pracodawców. W przypad- ku pytań o „Twojego pracodawcę” uzyskane wyniki były dużo lepsze niż przy pytaniach o ogół pracodawców. Sugeruje to, że nega- tywne opinie na temat przedsiębiorców są częściowo efektem budowania takiego ich wizerunku w przekazie medialnym oraz funk- cjonujących w społeczeństwie stereotypów. Dziennikarze wolą koncentrować się na bu- dzących emocje i przyciągających odbiorcę przypadkach zachowania sprzecznego z pra- wem lub normami etycznymi. Nie zwracają za to uwagi na tysiące przedsiębiorców pro- wadzących swoją działalność w poszanowa- niu państwa, pracowników, partnerów bizne- sowych i klientów. Niepokojąca jest natomiast duża liczba od- powiedzi zarzucających pracodawcom ce- lowe zaniżanie wynagrodzeń. To poczucie niesprawiedliwości może stać się zalążkiem postaw antyprzedsiębiorczych i antyliberal- nych w przyszłości. Niezbędne jest też wsparcie reform, które przyspieszą wzrost gospodarczy w Polsce, co pociągnie za sobą wzrost płac. Wizerunek przedsiębiorcy 25
  • 26. Rozwój polskich firm hamują braki w infrastrukturze i wadliwe przepisy Rafał Brzoska, Polska Rada Biznesu, Integer.pl Każdy przedsiębiorca powinien zda- wać sobie sprawę z tego, że jego wi- zerunek nie sprowadza się wyłącznie do sposobu, w jaki jest postrzegany przez media, otoczenie biznesowe czy klientów. To oczywiście bardzo waż- ne, jednak w każdym przypadku pracę nad własnym wizerunkiem powinno się rozpoczynać od najbliższego otoczenia – bezpośrednich współpracowników i podwładnych. To oni są najbardziej wiarygodnym źródłem informacji o nas samych i mogą zapewnić cenną wiedzę na temat tego, co ewentualnie warto poprawić. Jako przedsiębiorcy musimy mieć również świadomość, że kwestia wizerunku to tak- że przemyślane decyzje, przygotowanie merytoryczne i doświadczenie, które znaj- dują odzwierciedlenie nie tylko w postaci sukcesów stricte biznesowych, ale rów- nież w odpowiedzialnej polityce kadrowej czy efektywnej komunikacji z pracownika- mi każdego szczebla. Należy pamiętać, że nawet najzdolniejszy przedsiębiorca – podobnie jak innowacyjny i przełomowy pomysł – sam się nie obroni. Konieczne jest tworzenie takich warunków dla bizne- su, które będą determinowały jego rozwój i kształtowanie jak najlepszych standar- dów korporacyjnych. Bez wspierania przedsiębiorczości bę- dzie to niemożliwe. Podstawową tkanką dojrzałych i wysoko rozwiniętych krajów są małe i średnie firmy. To one dają także pracę zdecydowanej większości polskich obywateli, płacą istotną część podatków na rzecz budżetu państwa i wspierają in- nowacyjność. Podmioty te – także dzięki typowo polskich cechom: gospodarności czy umiejętności szybkiego dopasowania się do nowych warunków biznesowych – z reguły doskonale sobie radzą, o ile tylko umożliwi im się odpowiedni rozwój, które- go nie będą ograniczały np. nieracjonalne regulacje. Wizerunek przedsiębiorcy26
  • 27. Niebagatelną rolę w tej kwestii odgrywa rząd. Konieczne są odważne decyzje do- tyczące inwestycji w infrastrukturę oraz intensywne prace nad przepisami prawa, pozwalającymi przedsiębiorcom działać w takim zakresie i w takiej mierze, by nie tylko tworzyli nowe miejsca pracy, ale rów- nież finansowali pośrednio z płaconych podatków najbardziej potrzebne inwesty- cje. Niedostatecznie rozbudowana infra- struktura drogowa czy kolejowa oraz źle skonstruowane przepisy prawne w dużym stopniu przekładają się na to, że zagra- niczni inwestorzy nie chcą ponosić ryzy- ka związanego z prowadzeniem biznesu w Polsce. Z kolei polscy przedsiębiorcy nie mogą w pełni rozwinąć skrzydeł i za- angażować w swój biznes w taki sposób, aby w pełni wykorzystać jego potencjał. Cierpi więc na tym nie tylko wizerunek Pol- ski, jako miejsca, w którym można osiągać sukces na polu biznesowym, ale również cała polska gospodarka. Wizerunek przedsiębiorcy 27
  • 28. ROZDZIAŁ IV Co Europejczycy sądzą o przedsiębiorcach? IV.1 Co Europejczycy sądzą o przedsię- biorcach? Rozdział jest oparty na wynikach badania opi- nii publicznej znanego jako Eurobarometr8 . W celu porównania państw UE pod wzglę- dem dominującego tam wizerunku przedsię- biorców wykorzystany został, stworzony na potrzebę tego opracowania, „indeks sympatii dla przedsiębiorczości” (w skrócie ISP). Jest on średnią arytmetyczną odsetka osób zga- dzających się z następującymi tezami: • przedsiębiorcy tworzą nowe dobra i usługi, które sprawiają, że żyje nam się lepiej, • przedsiębiorcy tworzą miejsca pracy, • przedsiębiorcy NIE myślą tylko o własnych kieszeniach, • przedsiębiorcy NIE wykorzystują cudzej pracy. 8 Przeprowadzone badanie miało bardzo prostą formę – reprezentatywnej grupie ankietowanych reprezentującym wszystkie państwa Unii Europejskiej przeczytano cztery zdania i zapyta- no, do jakiego stopnia się z nimi zgadzają (do wyboru były odpowiedzi „całkowicie się zgadzam”, „zgadzam się”, „nie zgadzam się” , „całkowicie się nie zgadzam” i „nie mam zdania”). Li- czebność przebadanej grupy wynosiła ok. 20 tys. ankietowanych reprezentujących wszystkie państwa UE – w największych państwach pytano ok. 1000 respondentów, w mniejszych – 500. Wykres IV.1. Indeks sympatii dla przedsiębiorców w krajach UE w latach 2007–2012 (styczeń 2007 i czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013, 2007) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Dania Irlandia Finlandia Austria Niemcy Francja Szwecja W.Brytania Luksemburg Czechy UE-27 Belgia Holandia Rumunia Łotwa Malta Słowenia Estonia Węgry Hiszpania Włochy Portugalia Litwa Polska Grecja Bułgaria Słowacja Cypr 2012 2007 Wizerunek przedsiębiorcy28 W Europie występuje znaczne zróżnicowanie wizerunku przedsiębiorców – w krajach Europy Północnej i Zachodniej jest on lepszy niż w krajach Południa oraz dawnych państwach socjalistycznych. Europejczycy doceniają rolę odgrywaną przez przedsiębiorców w gospodarce. Różnią się natomiast w przypisywanych tej grupie cechach charakteru. Różnice w podejściu do przedsiębiorców między mieszkańcami Europy Zachod- niej i Wschodniej będą z czasem ulegały zatarciu – młodzi mieszkańcy wschod- niej części kontynentu szanują przedsiębiorców o wiele bardziej niż ich wycho- wani w socjalizmie rodzice czy dziadkowie.
  • 29. Powyższy wykres pokazuje, że ISP poszcze- gólnych państw jest silnie związany z ich po- łożeniem geograficznym. Wysokie wartości zyskuje w Europie Północnej i Zachodniej – niższe natomiast w krajach Europy Wschod- niej i Południowej. W tym zestawieniu Polacy należą do sceptycznie nastawionych naro- dów – nasz kraj w 2012 roku znajdował się w końcówce zestawienia. Gorsze niż Polacy nastawienie do przedsiębiorczości mieli tylko Litwini, Grecy, Bułgarzy, Słowacy i Cypryjczy- cy. Uzasadnienia powyższych wyników można doszukać się w m.in. burzliwej historii na- szego kontynentu. Większość krajów nie- chętnych przedsiębiorczości znajdowała się w drugiej połowie XX wieku w strefie domina- cji Związku Radzieckiego, w którym wrogość do własności prywatnej była jednym z funda- mentów oficjalnej ideologii państwowej. Na tle pozostałych państw postsocjalistycznych zaskakuje wysoki ISP Republiki Czeskiej, która w latach 2009 i 2012 znajdowała się powyżej średniej unijnej. Warto zauważyć, że nad Wełtawą przetrwała silna historyczna tra- dycja przedsiębiorczości. W dwudziestoleciu międzywojennym Czechosłowacja (a zwłasz- cza Czechy) była, w przeciwieństwie do Pol- ski, krajem nowoczesnym i zindustrializo- wanym (czego symbolem były marki takie jak Škoda czy Bata). Tradycja ta przetrwała okres komunistyczny (Bohatá, 1997). Wysokie wartości Indeksu w krajach Europy Północnej mogą być natomiast częściowo tłumaczone wpływem klimatu na kształto- wanie tamtejszych kultur. Na zimnej północy cechy sprzyjające przedsiębiorczości takie jak oszczędność, pracowitość, zaufanie do innych i umiejętność planowania były w prze- szłości niezbędne do przeżycia surowej nor- dyckiej zimy (Sanandaji, 2012). Warto też zauważyć, że między rokiem 2007 i 2012 w większości badanych państw wy- stąpił spadek sympatii dla przedsiębiorców. Zjawisko to może być spowodowane przede wszystkim kryzysem gospodarczym, który zmusił firmy np. do niepopularnych posunięć, takich jak obniżki wynagrodzeń czy redukcje zatrudnienia, oraz doprowadził do ujawnienia nieprawidłowości w wielkich firmach sektora finansowego. W rezultacie zaufanie do sek- tora prywatnego zostało podważone. Komentarz eksperta FOR Globalny kryzys finansowy nie spowo- dował znaczącego pogorszenia wize- runku przedsiębiorców w Polsce. Takie pogorszenie miało miejsce m.in. w sze- regu krajów „starej” UE (kraje Południa, Holandia, Belgia, Francja, Szwecja). Może to świadczyć, że odmienna histo- ria instytucjonalna Polski, w szczegól- ności pamięć czasów PRL, w pewnym stopniu zabezpiecza nas przed szerze- niem się niektórych istniejących na Za- chodzie populistycznych postaw anty- rynkowych. Rafał Trzeciakowski Wizerunek przedsiębiorcy 29
  • 30. IV.1.1 Wyniki w poszczególnych grupach państw Na zaprezentowanych poniżej wykresach przedstawiono współczynnik pozytywnych odpowiedzi („zdecydowanie się zgadzam” i „zgadzam się”) na każdą z czterech tez składających się na ISP (2012 rok). Dodatko- wo wskaźniki innych niż Polska państw post- socjalistycznych zostały zaznaczone kolorem szarym. Wykres IV.2. Poparcie dla tezy: przedsiębiorcy tworzą nowe dobra i usługi, które sprawiają, że żyje nam się lepiej (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Finlandia Irlandia Szwecja Dania Polska Austria Rumunia Łotwa Malta Estonia Słowenia Niemcy Luksemburg Litwa W.Brytania Czechy Włochy Francja Grecja Belgia Holandia Hiszpania Bułgaria Cypr Węgry Portugalia Słowacja UE-27 Wykres IV.3 Poparcie dla tezy: przedsiębiorcy tworzą miejsca pracy (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Finlandia Estonia Szwecja Irlandia Austria Luksemburg Niemcy Łotwa Dania Malta Holandia Polska Włochy Litwa Bułgaria Grecja Francja Portugalia Belgia Rumunia Słowacja W.Brytania Czechy Słowenia Hiszpania Węgry CyprUE-27 Wizerunek przedsiębiorcy30
  • 31. Wykres IV.4 Poparcie dla tezy: przedsiębiorcy NIE myślą tylko o własnych kieszeniach (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Dania Irlandia Finlandia Holandia Francja Austria Szwecja Niemcy Belgia W.Brytania Łotwa Luksemburg Portugalia Włochy Węgry Czechy Polska Hiszpania Malta Słowenia Słowacja Bułgaria Estonia Grecja Rumunia Litwa Cypr UE-27 Wykres IV.5 Poparcie dla tezy: przedsiębiorcy NIE wykorzystują cudzej pracy (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisja Europejska (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Dania Austria Irlandia Francja Niemcy Czechy Finlandia W.Brytania Belgia Luksemburg Węgry Hiszpania Rumunia Słowenia Grecja Litwa Szwecja Malta Cypr Włochy Portugalia Estonia Holandia Bułgaria Łotwa Słowacja Polska UE-27 W krajach Unii Europejskiej istnieje kon- sensus dotyczący ważnej roli przedsiębior- ców w gospodarce. W każdym z badanych państw ponad 70% ankietowanych zgodziło się z tym, że to właśnie przedsiębiorcy two- rzą, zarówno miejsca pracy, jak i nowe usługi oraz produkty. Znacznie zróżnicowane były natomiast odpowiedzi dotyczące kwestii wi- zerunku przedsiębiorców – przeświadcze- nia o tym, że wykorzystują oni pracę innych oraz dbają tylko o własny interes. To właśnie tych kwestii dotyczy podział Wschód–Zachód Wizerunek przedsiębiorcy 31
  • 32. i Północ–Południe. Mieszkańcy krajów daw- nego bloku wschodniego (poza Czechami) i basenu Morza Śródziemnego o wiele czę- ściej przypisują przedsiębiorcom złe intencje. W Polsce najwięcej ankietowanych, aż 91%, stwierdziło, że przedsiębiorcy wykorzystują pracę innych. Może mieć to związek z faktem, że polscy pracownicy są jednymi z najdłużej pracujących w UE w wymiarze godzinowym. W dużej części jest to efekt statystyczny związany z niskim współczynnikiem zatrud- nienia – część osób o niższej produktywno- ści, które zazwyczaj przepracowują mniejszą liczbę godzin w ciągu roku, pozostaje w Pol- sce poza legalnym rynkiem pracy. Poza tym dłuższa praca polskich pracowników jest spowodowana chęcią zbliżenia zarobków do płac z krajów o wyższej produktywności pra- cy, takich jak Niemcy. Podniesienie produk- tywności pracy wymaga zwiększenia zasobu kapitału, co jest powolnym procesem, dlate- go w krótkim okresie Polacy mogą poprawić swoje zarobki jedynie poprzez dłuższy czas pracy. Według pracy Goraus i Lewandowski (2015) w Polsce wyjątkowo wiele naruszeń przepisów dotyczących płacy minimalnej na tle regionu Europy Środkowo-Wschodniej wy- nika z wydłużania czasu pracy. Jeżeli Polacy wyjątkowo wiele godzin na tle UE spędzają w pracy, to może to powodować uczucie by- cia wyzyskiwanym – niezależnie od rzeczywi- stych przyczyn długiej pracy. IV.2 Przedsiębiorcy według młodych Eu- ropejczyków Podobnie jak w poprzednich rozdziałach tak- że tutaj analizujemy nastawienie do przed- siębiorczości młodego pokolenia Europejczy- ków. Poniższy wykres przedstawia, obliczony według znanej już metodologii, indeks ISP dla krajów UE. Dane pochodzą z roku 2012 i sta- nowią zestawienie poglądów grupy wiekowej 15–29 na tle wyników całego społeczeństwa. Wśród najmłodszych mieszkańców dawnego bloku wschodniego stosunek do działalno- ści na własny rachunek jest bardziej pozy- tywny niż w całym społeczeństwie. Dotyczy to wszystkich krajów regionu. Najbardziej spektakularnym przykładem jest Estonia – w kraju, który jeszcze 30 lat temu był częścią ZSRR, przychylność młodych wobec przed- siębiorców jest wyższa niż Niemczech, Bel- gii, Holandii czy Szwecji. Powyżej średniej unijnej znalazły się też kraje takie jak Węgry oraz Czechy. Także i w naszym kraju wśród młodych nastawienie do przedsiębiorców jest bardziej przyjazne niż w całym społeczeń- stwie. Wykres IV.6 Indeks sympatii dla przedsiębiorców w krajach UE w grupach wiekowych (czerwiec-sierpień 2012) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Komisji Europejskiej (2013) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Irlandia Finlandia Austria Dania W.Brytania Francja Estonia Niemcy Węgry Czechy Belgia Holandia UE-27 Luksemburg Szwecja Portugalia Rumunia Malta Łotwa Litwa Polska Słowenia Hiszpania Bułgaria Słowacja Włochy Grecja Cypr Wynik w grupie 15-29 Ogółem Wizerunek przedsiębiorcy32
  • 33. IV.3 Podsumowanie Przedstawione w powyższym rozdziale dane pokazują, że istnieje zróżnicowanie między opiniami na temat przedsiębiorców w poszczególnych krajach Unii Europejskiej. Wciąż widoczny jest podział Zachód–Wschód będący konsekwencją trudnej historii konty- nentu. Wizerunek przedsiębiorców w całej UE ucierpiał natomiast wskutek kryzysu go- spodarczego, który uderzył w Stary Konty- nent w 2008 roku. Mieszkańcy wszystkich krajów UE akceptują fundamentalne znaczenie przedsiębiorczości dla funkcjonowania gospodarki. Duże zróż- nicowanie dotyczy zaś negatywnych cech przypisywanych przedsiębiorcom (skłonność do wyzyskiwania pracowników i dbania tyl- ko o własne interesy). Badanie poglądów na temat przedsiębiorców w grupie wiekowej 15–29 pokazuje natomiast zacierające się różnice między Wschodem i Zachodem kon- tynentu – młodzi Europejczycy z krajów daw- nego bloku wschodniego mają o przedsię- biorcach dużo lepszą opinię niż ich rodzice. Wsparcie polityków dla polskiego biznesu opłaci się wszystkim Polakom Marian Owerko, Polska Rada Biznesu, Bakalland Obserwując stosunek polskich polity- ków do przedsiębiorców można dojść do wniosku, że w naszej klasie politycz- nej dominuje dość specyficzna posta- wa. Politycy wszystkich liczących się partii generalnie lubią mówić o suk- cesach przedsiębiorców i chwalić od- noszące sukcesy firmy. Często jednak traktują przedsiębiorców instrumental- nie: sukces polskiej firmy jest dowo- dem na skuteczność polityka. Trudno jednak doszukać się w działaniach de- cydentów przemyślanej i skoordyno- wanej strategii wpierania polskiego biz- nesu, rozumianego jako polski kapitał. Taka postawa jest bezpieczna dla polity- ków, bo oddala od nich potencjalne po- dejrzenia o niejasne powiązania z kon- kretnymi biznesmenami. To, że politycy są tak ostrożni w relacjach z biznesmenami wiele mówi o klimacie społecznym wokół Wizerunek przedsiębiorcy 33
  • 34. polskiego biznesu i o wizerunku polskich przedsiębiorców. Ten nienajlepszy ob- raz polskiego biznesmana jest pochodną wielu czynników. Warto jednak mieć świa- domość, że poprawa tego wizerunku jest nie tylko w interesie samych przedsiębior- ców, ale także w interesie klasy politycznej i szerzej – Polski. Silne polskie firmy są kluczem do wzmoc- nienia polskiej gospodarki i pozycji nasze- go kraju na arenie międzynarodowej. Dziś o znaczeniu kraju i jego randze nie decy- duje ilość armat i żołnierzy pod bronią. Nie decyduje wielkość terytorium i czy nawet liczba mieszkańców. O wielkości narodów decyduje dziś siła narodowej gospodarki. Gospodarkę zaś budują przedsiębiorcy, którzy nie tylko kupują, produkują i sprze- dają, ale także tworzą miejsca pracy. Warto to powtarzać i tłumaczyć Polakom. Edukowanie z przedsiębiorczości to oczy- wiście zadanie dla nas wszystkich. Powin- ny w nim uczestniczyć zarówno media, jak i biznes i oczywiście szkoła. Nie chodzi przecież o to, żeby kreować jakiś oderwa- ny od rzeczywistości obraz biznesmenów, ale o rzeczowe informowanie o roli prywat- nej przedsiębiorczości w demokratycznym państwie i budowanie etosu przedsiębior- czości. Dziś opinia publiczna nad Wisłą często krzywo patrzy na misje handlowe organi- zowane przez rząd, w których biorą udział delegacje krajowych firm. Ludzie są zanie- pokojeni tym, że politycy, którzy powinni reprezentować ogół społeczeństwa, biorą udział w inicjatywach na których skorzy- stać mogą nieliczni, do tego ekonomicznie i społecznie uprzywilejowani, czyli przed- siębiorcy. W takim myśleniu tkwi potężny błąd i dopóki nie uda się tego błędu sko- rygować część potencjału rozwojowego polskiego biznesu będzie niewykorzysta- na. Za naszą zachodnią granicą wsparcie państwa dla krajowych firm jest dużo bar- dziej skoordynowane niż w Polsce. Dzięki temu niemiecki eksport kwitnie, a tamtejsi przedsiębiorcy mogą zwiększać produkcję i zatrudnienie. W poprawianiu wizerunku przedsiębiorców dużą rolę do odegrania mają organizacje branżowe i biznesowe, które mogą w imie- niu przedsiębiorców rozmawiać z polity- kami pozostając przy tym poza wszelkimi podejrzeniami. Wizerunek przedsiębiorcy34
  • 35. Media - sprzymierzeńcy profesjonalnego biznesu Grzegorz Hajdarowicz, Polska Rada Biznesu, Gremi Media Media niekiedy określane są mianem czwartej władzy, tyleż chwytliwym co mylącym. Podstawową rolą mediów pozostaje bowiem prezentowanie rze- czywistości. Ta funkcja predysponuje do zadań o charakterze edukacyjnym – wobec odbiorców i kontrolnym – wo- bec wszystkich osób oraz instytucji ważnych dla społeczeństwa. Media są zatem raczej czujnym obserwatorem i doradcą niż kolejną władzą. Biznes jest jednym z tematów o szcze- gólnym znaczeniu społecznym. Przedsię- biorcy generują większość PKB, dają za- trudnienie większości Polaków i wywierają znaczący wpływ na kierunek, w którym po- dąża Polska. W interesie wszystkich oby- wateli jest zatem rzetelne i szczegółowe opisywanie przez media wydarzeń zwią- zanych z biznesem i mechanizmów, któ- re za nimi stoją. Tak postrzegana funkcja mediów to demokratyczny standard. Uwa- runkowania historyczne sprawiły, że u nas obowiązuje on dopiero od niespełna 25 lat. Wcześniej prasa, radio i telewizja, zgodnie z obowiązującą doktryną obrazowały ideę przedsiębiorczości w sposób przekłamany, budując negatywne stereotypy. Po zmianie systemu stanęliśmy więc przed wyzwa- niem. Zmiana narracji na temat biznesu była niezbędna, ponieważ wypaczenie wi- zerunku przedsiębiorcy było wcześniej aż nadto widoczne. Kosztem nie mogła być jednak utrata dziennikarskiej skrupulatno- ści w opisywaniu rzeczywistości. Odpowiedzialność za wizerunek całego środowiska biznesowego ciążyła więc na jego przedstawicielach i wymagała od przedsiębiorców przestrzegania zasad etyki biznesowej oraz dbałości o społe- czeństwo i rozwój kraju. Media były po- średnikiem, którego rolą było opisywanie i komentowanie. Mam głębokie przekona- nie, że zarówno środowisko biznesowe, jak i dziennikarskie wywiązało się ze swo- ich obowiązków bardzo dobrze. Pomimo wielu zawirowań towarzyszących początkom polskiego kapitalizmu, biznes potrafił narzucić sobie ryzy samokontroli. Polska Rada Biznesu jest tego świetnym przykładem. Misją stowarzyszenia jest m.in. nieustająca praca na rzecz podno- szenia standardów funkcjonowania rodzi- mej przedsiębiorczości. Najlepszym spo- sobem na zjednanie sobie Polaków było i jest uzmysławianie im jak ważna jest rola przedsiębiorców w budowie wspólnego Wizerunek przedsiębiorcy 35
  • 36. dobrobytu i silnej gospodarki. Nie mniej ważna jest jednak walka ze stereotypem przedsiębiorcy, jako chciwego wyzyskiwa- cza – wykreowanym przez propagandy- stów PRL, a nieprzystającym do 99 na 100 polskich przedsiębiorców. Dalsza poprawa wizerunku przedsiębior- ców wymaga prowadzenia przez polskie firmy transparentnej polityki komunikacyj- nej i przestrzegania zasad etyki. Oba ob- szary budowania wizerunku są w moim przekonaniu wykorzystywane przez rodzi- me spółki. Dopiero wtedy, kiedy opisywa- ne warunki pozostają spełnione, media, zgodnie ze swą funkcją, stają się sprzy- mierzeńcem biznesu. Gremi Media, wydając tytuły, w których tematyka przedsiębiorczości podejmowa- na jest codziennie, doskonale wpisuje się w ideę promocji etycznego i profesjonal- nego biznesu. Kształtowanie wizerunku rozumiemy jako przybliżanie tego, czego czytelnik może sam nie dostrzec i tłuma- czenie procesów, które mogą go dotyczyć. Rzeczpospolita czy Gazeta Giełdy Parkiet nie nakładają przedsiębiorcom masek, a jedynie portretują ich rzeczywisty wygląd. Media opisują i tym samym kon- trolują biznesową rzeczywistość, lecz jej nie kreują. Dlatego coraz lepszy wizeru- nek biznesu to przede wszystkim zasługa ludzi, którzy go tworzą. Wizerunek przedsiębiorcy36
  • 37. Przedstawione w tej analizie dane pokazu- ją, że wizerunek przedsiębiorców w opinii publicznej jest, z małymi wyjątkami, pozy- tywny. Grupie tej przypisywane są cechy uważane za korzystne, takie jak wykształ- cenie, pracowitość czy uczciwość. Polacy są też w dużej części świadomi wkładu, jaki przedsiębiorcy wnoszą do naszej go- spodarki. Wiedzą, że tworzą oni miejsca pracy i budują potencjał gospodarczy kraju. Taki stan rzeczy świadczy o ważnej ewolucji poglądów, która zaszła w polskim społeczeństwie. Przytoczone wyniki badań, zarówno pol- skich, jak i międzynarodowych wskazują, że przedsiębiorcy cieszą się szczególnym po- ważaniem zwłaszcza wśród młodych Pola- ków. Podobna sytuacja ma miejsce w innych krajach, które po II wojnie światowej znalazły się pod wpływem ideologii socjalistycznej. Młodzi Estończycy, Czesi czy Węgrzy mają ponadprzeciętną sympatię do przedsiębior- ców na tle średniej UE. W raporcie nie zaj- mujemy się źródłami istniejącego wizerunku przedsiębiorców w Polsce, które mogą leżeć w ustaniu antyprzedsiębiorczej propagandy PRL, polityce historycznej III RP, odmiennej percepcji osób wychowanych w ustroju kapi- talistycznym, czy bardziej prawicowych pre- ferencjach politycznych młodych Polaków (Winiewski et al., 2015). Zestawienie odpowiedzi na pytania o ogół przedsiębiorców i o „własnego pracodawcę” wskazują też na duże znaczenie stereoty- pów w kształtowaniu wizerunku ludzi biznesu w Polsce. Fakt, że wizerunek przedsiębior- ców był znacznie gorszy niż wizerunek „wła- snego pracodawcy”, może świadczyć o funk- cjonujących w społeczeństwie stereotypach wywodzących się z nagłaśnianych przez środki masowego przekazu przypadków nie- uczciwych i nieetycznych zachowań przed- siębiorców. Dlatego też wskazane może być silniejsze zaangażowanie polskich środowisk biznesowych w wyszukiwanie i piętnowanie „czarnych owiec” oraz promocję etycznego podejścia do biznesu. Kilku nieuczciwych przedsiębiorców jest w stanie zepsuć wize- runek kilkuset tysiącom wykonującym swoje zadania w poszanowaniu swoich pracowni- ków i prawa. Zakończenie Wizerunek przedsiębiorcy 37
  • 38. Ayyagari, M., Demirguc-Kunt, A., Maksi- movic, V., 2011, Small vs. Young Firms across the World: Contribution to Em- ployment, Job Creation, and Growth, Po- licy Research Working Paper 5631, The World Bank. Bartelsman, E., Scarpetta, S., Schivardi, F., 2005, Comparative Analysis of Firm Demographics and Survival: Evidence from Micro-level Sources in OECD Co- untries, Industrial and Corporate Change, 14(3): 365-391. Bohatá, M., 1997. Business ethics in Cen- tral and Eastern Europe with special focus on the Czech Republic. Journal of Busi- ness Ethics, 16(14), s.1571–77. Cierniak-Szóstak, E., 2008. Wizerunek polskiego przedsiębiorcy jako element społecznej legitymizacji / delegitymizacji nowego ładu, Zeszyt Nr 12 Uniwersytetu Rzeszowskiego, s.397–408. De Gregorio, J., Giovannini, A., Wolf, H.C., 1994, International evidence on tradables and nontradables inflation, Eu- ropean Economic Review, 38(6): 1225- 1244. Delacroix, J., Nielsen, F., 2001. The be- loved myth: Protestantism and the rise of industrial capitalism in nineteenth-century Europe. Social Forces, 80(2), s.509–53 Domurat, A., Macko, A., Przybyszewski, K., Tyszka, T., 2005, Wiedza ekonomicz- na mieszkańców Polski badanie zamknię- te własciwe, Centrum Psychologii Ekono- micznej i Badań Decyzji, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Le- ona Koźmińskiego, Warszawa. Dougherty, S.M., 2014, Legal Reform, Contract Enforcement and Firm Size in Mexico, Review of International Econo- mics, 22(4): 825–844. Fabbri, D., 2010, Law Enforcement and Firm Financing: Theory and Evidence, Journal of the European Economic Asso- ciation, 8(4): 776-816. FOR, 2015, Następne 25 lat: Jakie refor- my musimy przeprowadzić, by dogonić Zachód?, Forum Obywatelskiego Rozwo- ju, Warszawa. Garcı´a-Posada, M., Mora-Sanguinetti, J.S., 2015, Does (average) size matter? Court enforcement, business demo- graphy and firm growth, Small Business Economics, 44(3): 639-669. GfK Polonia, 2013a, Badania zostały zre- alizowane w ramach projektu pt.”Poprawa wizerunku przedsiębiorcy” realizowanego przez PKKP Lewiatan w latach od 1 sierp- nia 2011 do 31 sierpnia 2013. GfK Polonia, 2013b, Badania zostały zre- alizowane przez GFK Polonia na zlecenie Rzeczpospolitej. Giacomelli, S., Menon, C., 2013, Firm size and judicial efficiency: evidence from the neighbour’s Court, Working Papers No. 898, Bank of Italy. Goraus, K., Lewandowski, P., 2015, Mi- nimum wage violation in Central and Eastern European countries, Working paper prezentowany na konferencji 2015 IBS Jobs Conference: Technology, skills and inequalities, 28.10.2015, nieopubli- kowany. GUS, 2015, Rachunki narodowe według sektorów i podsektorów instytucjonalnych w latach 2010-2013, Główny Urząd Staty- styczny, Warszawa, Sierpień. Komisja Europejska, 2013, Entrepreneur- ship in the EU and beyond, Flash Euroba- rometer FL354, badanie przeprowadzone przez TNS Opinion & Social na zlecenie Komisji Europejskiej. Komisja Europejska, 2007, Entrepreneur- ship survey in the 25 Member States, Uni- ted States, Iceland and Norway, Flash EB No. 192, badanie przeprowadzone przez The Gallup Organization na zlecenie Ko- misji Europejskiej. Kumar, K.B., Rajan, R.G., Zingales, L., 2001, What Determines Firm Size?, SSRN Electronic Journal, May. Laeven, L., Woodruff, Ch., 2007, The Quality of the Legal System, Firm Owner- ship, and Firm Size, The Review of Eco- nomics and Statistics, 89(4): 601-614, MIT Press Journals. Melitz, M.J., Ottaviano, G.I.P., 2008, Mar- ket Size, Trade, and Productivity, Review of Economic Studies, 75: 295–316. Melitz, M.J., 2003, The impact of trade on intra-industry reallocations and aggre- gate industry productivity, Econometrica, 71(6): 1695-1725. Pagano, P., Schivardi, F., 2003, Firm Size Distribution and Growth, Scand. J. of Eco- nomics, 105(2): 255–274. PARP, 2014, Raport o stanie sektora ma- łych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa. Rajan, R.G., Zingales, L., 1998, Financial Dependence and Growth, The American Economic Review, 88(3): 559-586. Rubini, L., Desmet, K., Piguillem, F., Cre- spo, A., 2012, Breaking down the barriers to firm growth in Europe: The fourth EFI- GE policy report, Bruegel Blueprint Se- ries, Bruegel. Sanandaji, N., 2012. The surprising ingre- dients of Swedish success–free markets and social cohesion. The Institute of Eco- nomic Affairs, (41), s.1–46. Winiewski, M., Jurczyszyn, Ł., Bilewicz, M., Beneda, M., 2015, Podłoże prawi- cowych preferencji wyborczych młodych Polaków, Centrum Badań nad Uprzedze- niami UW, Warszawa. Bibliografia Raport Wizerunek Przedsiębiorcy został opracowany przez: Rafała Trzeciakowskiego (Ekonomista FOR) Łukasza Dąbrosia (Młodszy analityk FOR) Podziękowania za uwagi i współpracę dla: Marka Tatały (Członek Zarządu, Ekonomista FOR) Aleksandra Łaszka (Członek Zarządu, Główny Ekonomista FOR) Wizerunek przedsiębiorcy38