Seria slajdów semantycznych dla studentów i nie tylko w ramach kursu ze wstępu do językoznawstwa na UAM/IJ w Poznaniu

1. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
1973…:
Rosch,
E.
Zasady
kategoryzacji
(PL:2005/7)

2. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Zasady
kategoryzacji
wg
Rosch
 Dwie
zasady,
dwa
wymiary,
badania
i
wnioski
 Ekonomia
poznawcza
a
komunikacja
ludzka
 Korelacyjna
struktura
postrzeganej
rzeczywistości
 Pionowy
wymiar
kategorii
–
poziom
podstawowy
 Poziomy
wymiar
kategorii
–
prototypy
 Wyobraźnia,
percepcja,
rozwój
językowy,
kontekst

3. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
1
zasada
kategoryzacji:
ekonomia!
 MAX
INFO
przy
MINI
WISIŁKU
poznawczym
 Człowiek
komunikuje
oszczędzając
siły,
dlaczego?
 Bo
mówienie
służy
działaniu
szybkiemu
i
skutecznemu!
 Bo
to,
o
czym
mówi
najczęściej
jest
tu
i
teraz
(kontekst)
 Bo
rozmówca
jest
w
stanie
się
domyśleć
o
co
chodzi!?
 Bo
mózg
zużywa
1/5 energii,
choć
zajmuje
1/50
masy
ciała

4. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
2
zasada
kategoryzacji:
korelacje!
 Świat
ma
postać
ustrukturyzowanej
informacji.
 Zauważamy
współwystępowanie
pewnych
danych
w
tym
samym
miejscu,
czasie,
funkcji,
działaniu!
 Wiążemy
dane
w
korelacje
o
różnym
stopniu
prawdopodobieństwa
występowania
w
świecie
 Mamy
określone
oczekiwania,
ramy,
skrypty…

5. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Dlaczego
korelacje
są
ważne?
 Dwa
bodźce
w
krótkim
odstępie
czasowym
kojarzymy
ze
sobą
jako
dane

informacja
 warunkowanie
klasyczne
i
instrumentalne
 Gestaltowe
postrzeganie
zjawisk
w
świecie
 ^igura
a
tło:
wyrazistość
pewnych
cech
na
tle
innych
 Kontekst
wywołuje
określone
skojarzenia,
a
zasada
ekonomii
poznawczej
zakłada,
że
wystarczy
nam
minimum
informacji
by
działać!

6. 1
wymiar:
pionowy
JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
obiekty
poziomu
podstawowego
 Najbardziej
szeroki
poziom
klasy^ikacji
stanowią
przedmioty
mające
dużą
liczbę
wspólnych
cech.
 Wspólne
interakcje,
czyli
czynności
motoryczne
 Podobny
wygląd
(kształt
i
wielkość)
ułatwia
rozpoznanie.
 Wysokie
prawdopodobieństwo
występowania
wsp.
cech
 Dzieci
sortują
obiekty
jako
„rzeczy
tego
samego
rodzaju”
na
obrazkach
jeszcze
zanim
zaczną
myśleć
abstrakcyjnie.
 Percepcja,
motoryka,
funkcja
i
wyobrażenia
prowadzą
do
tego
samego
poziomu
kategoryzacji.

7. 1
wymiar:
pionowy
JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
TERMINY
poziomu
podstawowego
 Nazwy
obiektów
poziomu
podstawowego
to
najczęściej
używane
wyrazy
w
danym
języku.
 Terminy
pp
pojawiają
się
jako
pierwsze,
przed
ich
hiperonimami
czy
hiponimami
w
rozwoju
j.
 Terminy
pp
są
wyrazami
krótkimi,
prostymi,
a
w
ASL
są
najczęściej
pojedynczymi
gestami.

8. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Przykłady
terminów
i
obiektów
pp
POZIOMY
h i p e r o n i m y
nadrzędny
owoce
zwierzęta
coś
do
pisania
podstawowy
jabłko,
winogrona
pies,
niedźwiedź
długopis,
pióro
podrzędny
papierówka,
w.
białe
jamnik,
miś
polarny
kulkowy,
wieczne
h i p o n i m y

9. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
2
wymiar:
poziomy
-­‐
prototypizacja
 Kategorie
porównywane
poziomo
nie
mają
wyraźnych
granic,
a
ich
zakresy
pokrywają
się.
 Określone
obiekty
są
bardziej
prototypowe,
bo:
 Stwierdzono
krótszy
czas
reakcji
na
zdania
X
jest
kat.
Y
 Prototypowość
koreluje
z
kolejnością
wymieniania.
 Dzieci
najpierw
uczą
się
o
„dobrych”
egzemplarzach
 Mogą
zastępować
hiperonimy
bez
szkody
dla
znaczenia.
 Występują
„bez
ogródek”
(hedges),
bo
mówimy,
że:
Wróbel
jest
ptakiem.
a
Pingwin
zapewne
też,
i
być
może
kos…

10. Czym
zatem
jest
prototyp?
JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
obiektem
typowym
lub
wiązką
cech
 PTAK:
wróbel
dla
Polaków,
drozd
dla
Amerykanów
 MEBLE
dla
Amerykanów:
krzesło,
kanapa,
sofa,
stół
 MEBLE
dla
Niemców:
łóżko,
stół,
kanapa,
szaNka
 LICZBY
PARZYSTE:
22
bardziej
typowa
niż
18.
 OWOC:
pomarańcza,
jabłko,
banan,
a
mniej
śliwka…