Seria slajdów semantycznych dla studentów i nie tylko w ramach kursu ze wstępu do językoznawstwa na UAM/IJ w Poznaniu

1. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
1973:
Labov,
W.
The
boundaries
of
words
and
their
meanings
-­‐
kategoryzacja
naczyń
domowych
(rysunki
Biliżanek
i
kubków)
ZASADY
KATEGORYZACJI
I
NAZYWANIA
OBIEKTÓW

2. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Plan,
przegląd
problemów,
pytania
 Czemu
służy
i
na
czym
polega
kategoryzacja?
 Jakie
doświadczenia
wykonał
William
Labov?
 Od
czego
zależy
nazywanie
i
kategoryzowanie?
 Jakie
są
efekty
prototypowe
kategoryzacji?
 Jakie
zasady
i
wymiary
wyróżniła
Eleanor
Rosch?
 Które
obiekty
są
na
poziomie
podstawowym?
 Czym
jest
prototyp?
Obiektem
czy
wiązką
cech?

3. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Wprowadzenie
 Jak
klasyBikujemy
napotykane
obiekty?
 Najpierw
staramy
się
zauważyć
podobieństwo…
 Zauważamy
coś,
co
jest
nam
znane
i
dotyczy
znanego...
 Wreszcie
stwierdzamy,
że
dany
obiekt
odpowiada
innemu…
 Nazywamy
go
zwracając
uwagę
na
istotne
dla
nas
cechy.

4. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Doświadczenie
Williama
Labova
 Words
[are]
slippery
customers
 Słowa
to
podejrzane
typy
 Łatwo
zmieniają
znaczenie
–
nieostrość
i
elastyczność
 Znaczenia
są
płynne
i
nieuchwytne.
 Nazywanie
rzeczy
jest
interakcyjne.

5. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Rozumowanie
pragmatyczne:
 Napotykamy
wiele
obiektów,
które
łatwo
nazywamy
(kategoryzujemy),
lecz
spotykamy
jeszcze
więcej
takich,
które
sprawiają
kłopot
w
określeniu
ich
tożsamości
rozumianej
jako
przynależności
do
odpowiedniej
kategorii
ze
względu
na
ich
cechy.

6. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Metodologia
badania?
Prosta!
 Uczestnikom
eksperymentu
pokazano
uproszczone
rysunki
naczyń
i
poproszono
o
ich
nazwanie.
 Dwie
serie
rysunków
w
losowym
porządku
 Zbadano
bardzo
wielu
użytkowników
języka
 angielskiego,
hiszpańskiego
i
innych;
 także
dwujęzycznych,
 o
różnym
stopniu
znajomości
języka.
 Badanie
powtarzano
w
latach
1964-­‐1973
i
później.

7. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Nazywanie
zależne
od
funkcji
i
kontekstu
 Następnie
pokazano
je
jeszcze
raz
i
poproszono
o
wyobrażenie
kogoś
trzymającego
naczynie
w
ręce
i
 mieszającego
cukier
łyżeczką
 pijącego
herbatę
(lub
w
innych
językach!
kawę
 I
dopiero
wtedy
zapytano
o
nazwę
naczynia
na
rysunku.
 Następne
dwie
serie
prezentacji
rysunków
wspomagane
były
wyobrażeniem
sytuacji
 gościnny
obiad,
a
na
stole
naczynie
wypełnione
ryżem
 naczynie
stojące
na
półce,
a
w
środku
kwiaty

8. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Ocena
doświadczenia:
 Labov
pokazał,
że
próby
ścisłego
zdeIiniowania
tak
powszechnie
znanego
pojęcia
jak
Iiliżanka,
metodami
tradycyjnej,
składnikowej
analizy
struktury
semantycznej
są
nieadekwatne.
Hersch
i
Caramazza
1976
za
Wierzbicką
Język
–
umysł
-­‐
kultura

9. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Wnioski
z
doświadczenia
Labova
 Semantyka
rozwinie
się
jeśli
zamiast
teoretyzować
skupimy
się
na
obserwacji
języka
w
użyciu.
 Należy
odejść
od
klasycznego
opisu
kategoryzacji.
 Stosunek
szerokości
do
głębokości
okazał
się
zmienną
ciągłą.
 Proces
kategoryzacji:
ustalanie
na
ile
wymiary/cechy
przedmiotu
odpowiadają
wymiarom/cechom
optymalnym.
 Cechy
mają
charakter
funkcjonalny
lub
interakcyjny.
 Nie
pytajcie
o
znaczenie,
pytajcie
o
użycie!
Ludwig
Wittgenstein

10. JĘZYKOZNAWSTWO
KOGNITYWNE
–
KONRAD
JUSZCZYK
Prototypy
i
efekty
prototypowe
 Egzemplarz
centralny
–
prototyp,
czyli
okaz
 z
którym
najczęściej
wchodzimy
w
interakcje
 najbardziej
typowy,
oczywisty
i
powszechny
 stanowiący
punkt
odniesienia
dla
innych
 zestaw
najbardziej
charakterystycznych
cech
kategorii
 Elementy
peryferyjne
–
mniej
prototypowe
 Wszystkie
okazy
łączy
podobieństwo
rodzinne.
 Kategorie
nie
mają
ostrych
granic,
są
rozmyte.
 Okazy
mogą
reprezentować
różne
kategorie!