1. Opleiding
‘Ritueel begeleiden bij afscheid’
1,5 jarige opleiding op post-hbo-niveau
voor het beroep van ritueelbegeleider
in Nederland
11e jaargang 2015-16

2. 2
Inleiding
Het Moment bestaat sinds 2002. Zij biedt een 1,5 jarige opleiding op post-hbo-
niveau onder de naam ‘Ritueel begeleiden bij afscheid’ aan in Nederland en België.
Aan bod komen onder anderen de theoretische onderbouwing van het vak en
training van methodes en technieken. Daarnaast zijn er praktische toepassingen in
de vorm van stage, coachen, het volledig uitvoeren van een afscheidsviering en het
presenteren van een vrije opdracht. In de afgelopen jaren is de “ritueelbegeleider”
een begrip geworden in de uitvaartwereld. In de vakbladen wordt er regelmatig over
geschreven. In 2010 is Het Moment genomineerd voor de Yarden Prijs 2010. Het
Moment ontwikkelt studiemateriaal voor organisaties binnen de uitvaart en wordt
veelvuldig gevraagd voor trainingen en docentschap binnen de uitvaartbranche. De
opgebouwde expertise heeft naam gekregen in uitvaartland.
Steeds meer uitvaartondernemers maken vaste afspraken met ritueelbegeleiders,
soms is er sprake van een dienstverband. Vanuit levensbeschouwelijke organisaties
komen vragen en er is een levendige discussie over de inhoudelijke ontwikkelingen
van de afscheidsviering. In 2013 zijn er 140.000 uitvaarten per jaar in Nederland. De
ritueelbegeleiders opgeleid door Het Moment verzorgen hiervan nog een klein
gedeelte, maar het marktaandeel groeit jaarlijks. De uitvaartverzekeringen laten
weten, dat er serieus rekening moet worden gehouden met nabestaanden, die een
beroep doen op een ritueelbegeleider. We zien de toekomst positief tegemoet, er
zijn veel kansen.
Het beroep van ritueelbegeleider is nieuw, inspirerend en creatief. Balans in jezelf en
in je werk zijn belangrijke voorwaarden. Bewust kiezen vanuit een eigen spiritualiteit
is een eerste gegeven voor een succesvolle loopbaan als ritueelbegeleider. Dit vraagt
om inzicht, verdieping en verbreding van je diepste wezen en vormt een belangrijk
onderdeel van de opleiding. Veel ritueelbegeleiders zijn eigen ondernemer, dit stelt
persoonlijke en zakelijke eisen aan de ritueelbegeleider. In de opleiding ontwikkel je
alle competenties, die ten grondslag liggen aan het vak van ritueelbegeleider en
maak je een aanzet tot je verdere persoonlijk ontwikkelplan. Je werkt aan je
beroepshouding, maakt je eigen PR -materiaal en oefent je
presentatievaardigheden.
De opleiding bestaat uit 23 trainingsdagen, 22 opdrachten, verplichte vakliteratuur,
intervisiebijeenkomsten, individuele coaching en een stage bij een afgestudeerde
ritueelbegeleider.

3. 3
Het programma
Voor de opleiding wordt een reader gebruikt, die op maat is ontwikkeld. Elke
studiedag sluit je af met een persoonlijke opdracht, die binnen een vastgestelde
termijn ingeleverd moet worden. De opdracht wordt daarna beoordeeld door de
trainer en moet voldoende zijn. Dit is een voorwaarde om het diploma te kunnen
behalen.
Tijdens de opleiding doe jij als student verslag van de stage en je persoonlijke
ontwikkeling als ritueelbegeleider. Je presenteert samen met andere studenten een
afscheidsviering en je werkt aan een vrije opdracht. De vieringen worden vastgelegd
met de videocamera. Dit gebeurt eveneens met de presentatie van je persoonlijk
symbool en van een overweging. Het is belangrijk om terug te kijken naar de
presentaties en te leren van de feedback van anderen en van daaruit werk je aan
verbeteringen.
Er is één trainer en een co-trainer per studiegroep en een groep bestaat uit
maximaal 15 studenten. De trainer is tijdens de opleidingsperiode bereikbaar voor
informatie en advies. Tussentijds heb je met de trainer een evaluatiegesprek over je
ontwikkeling. Naast de trainer is er op dag 4 één gastspreker, een ritueelbegeleider
uit de praktijk, en heeft iedere student een stagebegeleider in de tweede fase van de
opleiding. Er zijn zeven intervisie-bijeenkomsten gepland om ervaringen uit te
wisselen en om samen te werken aan opdrachten. De intervisiegroepen bestaan uit
3-5 personen en worden aan het begin van de opleiding samengesteld. Iedere
student ontvangt 2 individuele coachkaarten, die in te zetten zijn voor persoonlijke
coaching met betrekking tot de opleiding.

4. 4
1e
Dag: Visie en beleid
We starten met de visie van Het Moment op persoonlijk afscheid nemen. We
onderscheiden een kerkelijke, een zakelijke en een persoonlijke vorm. Hoe
onderscheiden deze vormen zich op het gebied van symbolen en rituelen? Als
student formuleer je een eigen visie.
Daarna volgt een inventarisatie en oriëntatie gericht op organisaties die actief
betrokken zijn bij het afscheid nemen van het leven. De huidige ontwikkelingen en
mogelijkheden vragen om een actieve en persoonlijke inbreng van de professional.
Doelstelling is om als ritueelbegeleider een persoonlijk netwerk te ontwikkelen en op
te bouwen. De eerste netwerkcontacten zijn van groot belang voor de student en
tevens is het interessant om ervaringen te delen met je groepsgenoten.
Onderwerpen zijn:
- Onderscheid maken tussen kerkelijke, zakelijke en persoonlijke rituelen bij
persoonlijk afscheid;
- Helder krijgen wat persoonlijk afscheid nemen is;
- Ontwikkelen van een persoonlijke visie;
- Oriënteren op een netwerk in de eigen regio;
- Uitwisselen van netwerkoverzichten;
- Persoonlijk verslag doen van het 1e netwerkgesprek.

5. 5
2e
Dag: Uitvaartrituelen in Nederland
We oriënteren ons op de uitvaart door de eeuwen heen. Vanuit de hedendaagse
uitvaartcultuur is er aandacht voor de verschillende tradities tot en met de moderne
visies op de dood. We gaan in op de Joods-Christelijke traditie en de situatie in
Nederland door de eeuwen heen. De verschillende religieuze tradities in Nederland
geven je meer zicht op de praktijk van het afscheidsritueel. Door de presentaties van
de medestudenten ontdek je aan de wijze van presenteren op welke zaken een
ritueelbegeleider let bij het observeren.
Onderwerpen zijn:
- Afscheid nemen bestuderen in een historisch perspectief;
- Inzicht krijgen in de huidige situatie in Nederland;
- Opvattingen over de dood onderscheiden;
- Presenteren van uitvaartrituelen in Nederland.
3e
Dag: persoonlijke uitvaart
De voorwaarden om een uitvaart persoonlijk goed inhoud en vorm te geven worden
maatschappelijk onderschat. Juist de onderlinge samenhang van de verschillende
activiteiten en de betekenis van het hele gebeuren voor alle nabestaanden vragen
om kennis van zaken en doordachte handelingen. Allereerst is inzicht hebben in je
eigen beleving van leven en dood belangrijk. De volgende stap is inzicht krijgen in de
(on)mogelijkheden van nabestaanden, die actief betrokken zijn bij het afscheid.
Onderwerpen zijn:
- De eigen beleving leren onderscheiden in relatie tot de ander en tot instituties;
- De persoonlijke, de interpersoonlijke en de institutionele dimensie kunnen
onderscheiden;
- De samenhang en/of de fricties tussen de drie dimensies onderzoeken;
- Werken aan de toegangswegen tot de innerlijke ruimte van een
ritueelbegeleider.

6. 6
4e
Dag: De rollen van de ritueelbegeleider
We staan stil bij alle rollen van de ritueelbegeleider in de praktijk. Er is voortdurend
aandacht voor de zelfredzaamheid van de nabestaanden. De ritueelbegeleider is in
de eerste plaats een coach voor de nabestaanden. Daarnaast moet de
ritueelbegeleider een performer kunnen zijn tijdens de afscheidsviering en de
organisatie op zich kunnen nemen. Doel is om samen met de nabestaanden het
laatste hoofdstuk te schrijven van het levensboek van de overledene. Voorlichting
geven en nazorg bieden behoren ook tot de taak van een ritueelbegeleider. Een
ritueelbegeleider uit de praktijk deelt als gastspreker zijn/haar ervaringen met de
studenten. Deze presentatie heeft een interactief karakter.
Onderwerpen zijn:
- De rollen van de ritueelbegeleider vertalen naar je eigen situatie;
- Verschillen en/of overeenkomsten leren ontdekken tussen een ritueelbegeleider
en andere werkers binnen de uitvaart.
5e
Dag: De vier niveaus van de mens
We onderscheiden vier niveaus bij de mens: het lichaam, de emotie, het verstand en
de spiritualiteit. Tijdens het rouwproces is de mens in disbalans. Hoe kan het
afscheidsritueel een bijdrage leveren om weer in balans te komen?
Door de disbalans van een nabestaande te leren plaatsen, te kennen en te
herkennen, wordt ontdekt dat goed omgaan met verlies een ware levenskunst is.
Onderwerpen zijn:
- De vier niveaus van de mens leren onderscheiden;
- De functie en misvorming van emoties weten te verstaan;
- Inzicht ontwikkelen in je eigen spiritualiteit;
- Bouwen aan je identiteit als ritueelbegeleider ter voorbereiding van een
huisbezoek.

7. 7
6e
Dag: Symbolen en rituelen
We vragen ons af: Wat zijn symbolen en wat zijn rituelen? En hoe ga je hier mee om
bij rouwbegeleiding? We analyseren het proces van afscheid nemen. Symbolen en
rituelen spelen een belangrijke rol in het dagelijkse leven van mensen. Doel is om als
ritueelbegeleider een grotere symbolische gevoeligheid te ontwikkelen om je zo
meer bewust te worden van de kracht van het ritueel.
Onderwerpen zijn:
- De werking van symbolen en afscheid nemen als rituele handeling analyseren;
- Weten wat een transformatieproces inhoudt;
- Symbolische gevoeligheid verder ontwikkelen
- Presenteren van een persoonlijk symbool vanuit de vier niveaus.
7e
Dag: Symbolen in de kunst
Vanuit verschillende kunstdisciplines (literatuur, theater, muziek, dans, beeldende
en audiovisuele kunst) wordt duidelijk gemaakt hoe het persoonlijk symbool de
expressie is van het thema en van de boodschap door middel van woorden,
beweging of verbeelding. Door de analyse van diverse kunstuitingen krijg je diepgang
en versta je de betekenis. Bewust of onbewust wil de kunstenaar als zender van de
boodschap iets zeggen tegen de ontvanger.
Onderwerpen zijn:
- Persoonlijk verslag doen van het 2e
netwerkgesprek;
- Analyseren van gedichten, teksten, beeldende kunstvoorwerpen, een muziekstuk
en een film;
- Ontdekken wat de waarde van symbolen en rituelen is in kunstvormen;
- Een eerste start maken met het verzamelen van materiaal voor de praktijk.
8e
Dag: Rouwtheorieën
Er zijn diverse rouwtheorieën bekend. Is er een verband tussen alle deze theorieën?
Na dit inzicht wordt een volgende stap gezet richting het ritueel. De werking van een
ritueel is van essentieel belang voor het rouwproces.
Onderwerpen zijn:
- Inzicht krijgen in rouw middels het rouwspel;
- Bekijken hoe het ritueel een rol speelt bij het rouwproces;
- Weten om te gaan met het proces van verlies naar herstel.

8. 8
9e
Dag: Communicatie
Gesprekstechniek is een vaardigheid die deels aan te leren is. Een actieve
luisterhouding, waarbij je doorvraagt en samenvat is belangrijk. Vanuit een
theoretisch kader trainen we de gespreksvaardigheid middels rollenspellen. Doel is
om in korte tijd het vertrouwen te winnen bij de nabestaanden en tegelijkertijd alle
relevante informatie boven tafel te krijgen. Als coach werkt de ritueelbegeleider
tegelijkertijd aan de rouwverwerking van de nabestaanden. Je leert om de
nabestaanden te coachen bij de inhoudelijke voorbereiding van de viering(en). Door
hen actief te betrekken bij de afscheidsviering vinden zij hun eigen vorm van
verliesverwerking. Inzicht krijgen in de problemen bij de nabestaanden en het
kennen van jezelf zijn belangrijke voorwaarden om goed te functioneren tijdens het
huisbezoek, de afscheidsmomenten en de nazorg.
Onderwerpen zijn:
- De kunst van het luisteren verstaan;
- Afscheid nemen als een proces benaderen;
- Persoonlijk verslag doen van het 3e
netwerkgesprek;
- De rol van coach en nazorgbegeleider ontwikkelen.
10e
Dag: Methodes en technieken
Om tot een persoonlijk symbool te komen is de zonnebloem-methode door Het
Moment ontwikkeld. Daarnaast zijn er andere methodes toe te passen zoals de
interviewtechniek, de associatiemethode en mind-mapping. De ritueelbegeleider
komt aan de hand van methodieken samen met de nabestaanden tot een beeld van
de overledene. Dit beeld wordt vertaald naar een persoonlijk symbool.
Onderwerpen zijn:
- Karakteriseringen van personen in beeld brengen met de zonnebloemmethode;
- Meerdere methodes ontdekken om tot een persoonlijk symbool te komen;
- De slag maken om tot een persoonlijk symbool te komen.

9. 9
11e
Dag: Creativiteit
Om tot een keuze te komen van het persoonlijk symbool is creatief denken
noodzakelijk. De creatiespiraal is een hulpmiddel om dit proces in beeld te brengen.
Gezamenlijk met de nabestaanden een passend thema kiezen is voor de
ritueelbegeleider een creatief proces. Niet alleen het luisteren naar woorden geeft
inhoud aan het afscheid, ook de andere creatieve werkvormen zoals muziek,
beweging, beeldende kunst en audio- visuele middelen zijn belangrijk om in te
zetten. Deze creatieve werkvormen zorgen voor afwisseling en raken de andere
zintuigen van de aanwezigen. Alle zintuigen spelen een rol bij de rouwverwerking.
Het doel is om als ritueelbegeleider ontvankelijk te zijn voor alle mogelijkheden en te
leren experimenteren.
Onderwerpen zijn:
- Vertrouwd raken met het creatief denken;
- De creatiespiraal leren toepassen;
- Creatieve werkvormen leren te ontwikkelen, in te zetten en de onderlinge
samenhang ertussen te ontdekken.
12e
Dag: De structuur van een viering
Er komen verschillende modellen van vieringen aan bod. In iedere viering werken we
met een persoonlijk symbool en met passende rituelen. Hoe creëer je een
spanningsopbouw in de viering? Hoe zorg je voor afwisseling en een hoogtepunt?
Door het samenstellen van een eigen viering worden creatief denken en doen
gestimuleerd. De nabestaanden worden vanuit deze persoonlijke ontwikkeling
gecoacht in het creatieve proces rondom het afscheid nemen van hun dierbare. Het
doel is om met een professionele werkhouding rituelen bewust te kunnen
voltrekken.
Onderwerpen zijn:
- Vormgeven en structuren van een viering;
- Inzicht in een divers aantal vieringen krijgen rondom het levenseinde;
- De creatieve werkvormen in een samenhangend geheel brengen;
- Zinvol gebruik maken van beschikbare materialen;
- Je bewust worden van de rol als performer.

10. 10
13e
Dag: Presentatietechniek
De presentatie van jezelf als ritueelbegeleider is gebaseerd op zelfkennis en goed
omgaan met verbale en non-verbale communicatie. Je leert jezelf als
ritueelbegeleider in de schijnwerpers te zetten en je kwaliteiten te presenteren,
zowel mondeling als ook schriftelijk. Je maakt een eerste aanzet voor een
inspiratiemap, waarmee je je identiteit uniek kunt uitwerken en presenteren.
Onderwerpen zijn:
- Persoonlijk presenteren;
- Vertrouwd raken met het gebruik van de microfoon;
- Kennis vergaren van de techniek bij het spreken;
- Spreken met je lichaam, lichaamstaal;
- Schrijven van een inhoudelijk persbericht;
- Verzamelen van materialen om tot een inspiratiemap te komen.
14e
Dag: Een overweging schrijven
Bij het schrijven van een overweging bereid je je voor op een presentatie. Ter
voorbereiding oefen je het presenteren van een gedicht. Daarnaast analyseer je een
overweging. We gaan uitgebreid in op verschillende schrijfstijlen. Je ontdekt de
kunst van de retoriek en hoe je toehoorders kunt boeien en binden. Waar moet je
tekst minimaal aan voldoen? Hoe bereid je je in alle opzichten voor om een
overweging te schrijven?
Onderwerpen zijn:
- Trainen in het spreken in het openbaar aan de hand van poëzie;
- Reflecteren op de videoregistraties van de poëzievoordrachten;
- Analyseren van een overweging;
- Opbouwen van een overweging bij een afscheid.

11. 11
15e
Dag: Een overweging presenteren
Een belangrijk onderdeel in iedere afscheidsviering is het persoonlijke woord, vaak
de overweging of het in memoriam genoemd. Hier bestaan geen standaardteksten
voor. Dit vraagt om extra communicatieve vaardigheden, zoals een eigen tekst
maken met een goede typering van de overledene en een heldere boodschap
brengen aan de toehoorders. We werken aan de hand van een casus om de
verschillende mogelijkheden van de presentaties te vergelijken. De essentie van een
overweging is dat je een transformatie realiseert van de overledene. Op deze manier
geef je een nieuwe betekenis aan de overledene in de toekomst.
Het spreken in een grote ruimte geeft veel galm. Goed spreken door de microfoon
en voor veel publiek vraagt altijd extra voorbereiding. Retoriek beheersen is echt een
kunst. Uiteraard wordt er gewerkt met video-opnames om gezamenlijk een kritische
analyse te maken en om verbeteracties uit te voeren. Doel is om zelf teksten voor te
dragen en om nabestaanden te kunnen begeleiden bij het presenteren van een
eigen overweging.
Onderwerpen zijn:
- Bepalen van het persoonlijk symbool van de overledene;
- Schrijven van de overweging;
- Presenteren in het openbaar;
- Kritisch observeren en beoordelen van je eigen en andermans overweging;
- Oefenen in welsprekendheid.

12. 12
16e
Dag: Materialen voor de viering
Het beroep van ritueelbegeleider vraagt om creatief omgaan met de onderdelen van
een viering. Naast tekstmateriaal is er behoefte aan liederen, muziek en beeld. Ook
het gebruiken van filmmateriaal gebeurt steeds vaker. Waar kun je het materiaal
vinden? Hoe kun je het inzetten voor je werk? Dit vraagt veel voorbereiding. Om te
voorkomen, dat je door de bomen het bos niet meer ziet, is het goed om aan een
eigen systeem te werken. Concreet laat je zien, hoe je materiaal schriftelijk en
mondeling kunt presenteren en wat de mogelijkheden zijn om materiaal te kunnen
delen met andere ritueelbegeleiders. Ook de technische toepassingen van materiaal
zijn belangrijk voor je werk. Hoe kom je tot een flitsende presentatie? Waar haal je
de kennis vandaan om je daarin te blijven scholen?
Onderwerpen zijn:
- Je presenteren als ritueelbegeleider met een inspiratiemap;
- Materiaal bij elkaar brengen, dat bruikbaar is voor jouw werk in de toekomst;
- Het delen van materiaal met anderen;
- De techniek beheersen om materiaal te kunnen inzetten voor je werk.
17e
en 18e
Dag: Eigen viering en overweging presenteren
Natuurlijk is de presentatie van je eigen viering en overweging van even groot belang
als het schrijven, want de teksten, de liederen en de rituelen winnen aan draagvlak
door de manier waarop deze als een eenheid worden gepresenteerd. Twee
trainingsdagen zijn we bezig met de presentatie van eigen overwegingen en
vieringen. Je voert dit uit samen met en in aanwezigheid van de andere studenten. In
je presentatie focussen we op je rol als ritueelbegeleider. Het wordt in
groepsverband geëvalueerd en op basis van de videoregistratie beoordeeld.
Onderwerpen zijn:
- Volledig uitwerken en uitvoeren van een afscheidsviering, inclusief een
draaiboek en een boekje voor de nabestaanden;
- Laten zien dat het persoonlijk symbool de drager van de viering is;
- Werken naar een hoogtepunt en een duidelijke boodschap meegeven;
- Maximaal inzetten van alle expressiemiddelen om zoveel mogelijk impressies te
krijgen.

13. 13
19e
Dag: Persoonlijke PR
Jij bent als ritueelbegeleider de personificatie van je product: het is jouw expertise,
jouw uitstraling en jouw werkwijze. Hoe is jouw PR? Sluit je identiteit aan op je
imago? Welke waarden straal je uit? Hoe geef jij vorm en inhoud aan jouw
transformatieprincipes? PR is een belangrijk onderdeel van je werk. Je ontwikkelt
een planmatige aanpak waarmee je jouw ontwikkeling volgt en tussentijds bijstelt. Je
werkt je identiteit uit in kleur en vorm. Er is aandacht voor je persoonlijke uitstraling
naast de door jou te gebruiken materialen. Het gaat over jouw persoonlijke
presentatie. In hoeverre klopt je uitstraling met de boodschap, die je uitdraagt?
Onderwerpen zijn:
- Je presenteren als ritueelbegeleider aan de hand van foto’s;
- De werking van kleuren kennen en experimenteren met kleur en vorm;
- Je persoonlijke presentatie versterken op basis van je persoonlijke waarden;
- Het maken van een eigen brochure;
- Persoonlijk verslag doen van het 4e netwerkgesprek;
- Je bedrijfspresentatie op internet (door-)ontwikkelen;
20e
Dag: Marketing
We bekijken de marketingmogelijkheden en beginnen met een analyse van jouw 4
P’s: product, plaats, prijs en promotie. Dit wordt uitgebreid met de P van persoonlijk.
Hoe verhouden jouw P’s zich ten opzichte van elkaar? Hoe kom je tot persoonlijk
beeldmerk en/of een bedrijfsnaam? Hoe kun je jouw relaties aan je binden? Met het
‘wheel of focus’ bepaal je jouw positie in de markt
Onderwerpen zijn:
- De verschillende P’s van de marketing toepassen;
- De onderlinge verbinding van de P’s weten te versterken;
- Komen tot een bedrijfsnaam en/of beeldmerk;
- Jouw positie in de markt bepalen.
21e
Dag: Social Media
Het gebruik van de Social Media voor je marketing vraagt om kennis en inzicht in wat
er op dat gebied gebeurt. Het gaat erom vertrouwd te raken met deze
mogelijkheden om bewust te kiezen voor de mogelijkheden, die jij wilt inzetten voor
je werk als ritueelbegeleider. Naast een eigen LinkedIn-account ontwerpen en de
wereld van Twitter ontdekken gaat het erom, dat je weet wat het is en hoe het is te

14. 14
gebruiken. Voor het presenteren van beeldmateriaal leer je de mogelijkheden
kennen van Prezi en Printerest. Skype en FaceTime worden ingezet als
communicatietools. De vraag is: Welke Social Media ga jij straks inzetten en
waarom?
Onderwerpen zijn:
- De verschillende vormen van Social Media verkennen;
- Een plan maken om Social Media in te zetten voor je toekomstplannen;
- Wat wil jij bereiken met jouw Social Media Plan?
22e
Dag: Je eigen organisatie
De presentatie van je eigen bedrijf of het bedrijf waarvoor je werkt, is van groot
belang voor een goede kans van slagen in de toekomst. Je inventariseert het
afgelopen jaar en maakt een actieplan voor het komende jaar op basis van deze
ontwikkeling. Persoonlijk effectief management is het uitgangspunt. Het kennen van
eigen kracht en het werken aan verbeterpunten zijn de basis voor een succesvol
ondernemerschap in een kansrijke markt. Waar liggen jouw kansen en
mogelijkheden? Naast strategisch management met betrekking tot de inhoudelijke
kant van je bedrijf maak je een aanzet tot de financiële kant van je onderneming. Het
maken van een begroting voor het eerste jaar is de basis voor een meerjarenplan.
Vanuit de ervaringen in het afgelopen jaar en je toekomstbeeld maak je de volgende
stap naar de realiteit.
Onderwerpen zijn:
- Visie ontwikkelen voor je toekomst als ondernemer of in loondienst;
- Bewust worden van je zakelijke kant bij het ritueel begeleiden;
- Inzicht krijgen in je competentie-ontwikkeling en je kernkwaliteiten;
- Financieel onderbouwen van je ondernemersplan;
- Schrijven van een persoonlijk actieplan;
- Toekomstperspectief en loopbaanontwikkeling helder krijgen;
- Netwerken en samenwerken in de toekomst in beeld brengen.

15. 15
23e
Dag: Vakspecialisatie
Deze laatste dag staat in het teken van de afsluiting van de opleiding. Je presenteert
een individuele vrije opdracht, waarmee je je kunt onderscheiden. Het onderwerp is
gerelateerd aan het vak en heeft jouw bijzondere belangstelling. Zo maak je kennis
met ieders uniciteit. Iedereen mag één introducé(e) uitnodigen voor de presentaties
van deze vakspecialisaties. Er wordt gepresenteerd aan een groter publiek om
ervaring op te doen met toehoorders, die niet bekend zijn met het vakjargon. Ter
afsluiting blikken we ’s middags samen terug op het afgelopen jaar van de opleiding.
Onderwerpen zijn:
- Zelfstandig werken aan een eigen opdracht;
- Medestudenten en introducé(e)s interesseren voor jouw onderwerp;
- Komen tot een interactieve werkvorm met je publiek;
- Een presentatie geven, waarbij inhoud en vorm elkaar versterken.

16. 16
Stage
De stagiaire ontvangt een naam van een stagebegeleider. Stagebegeleiders zijn
geselecteerd door Het Moment op basis van kwaliteitscriteria. De student solliciteert
naar een stageplaats. Tijdens het kennismakingsgesprek worden samen de
leerdoelen voor de stage in een contract vastgelegd. Belangrijk is de match tussen de
stagiaire en de stagebegeleider.
De stage omvat 60 uur uitvoering in een periode van 1 tot 5 maanden. Het gaat
zowel om een observatie- als een participatiestage, voor beide worden 5 opdrachten
uitgevoerd. De stagebegeleider is actief betrokken bij de participatiestage door
aanwezig te zijn, feedback te geven en door een oordeel te geven over de realisatie
van de opdrachten.
Het gaat binnen de stage om 10 onderdelen:
1. Praktijkinzicht krijgen in het werk van de ritueelbegeleider;
2. Aanwezig zijn bij een huisbezoek;
3. Observeren van een afscheidsviering;
4. Maken van een schaduwoverweging;
5. Betrokken zijn bij een nazorggesprek;
6. Het gesprek leiden bij een huisbezoek;
7. Een actieve rol als ritueelbegeleider spelen tijdens een afscheidsviering;
8. Schrijven van een overweging;
9. Voordragen van een overweging;
10. Een nazorggesprek leiden.
De stage vindt plaats na de eerste 10 studiedagen van de opleiding. De dagen
worden gepland in overleg met de stagebegeleider. Tijdens de trainingsdagen doen
studenten verslag van de voortgang van de stage. De stagebegeleider oordeelt of de
stage voldoende is. Het Moment is verantwoordelijk voor de coördinatie en
organisatie en oordeelt als tweede of aan alle onderdelen is voldaan en of er
gewerkt is aan de gestelde leerdoelen. De stage moet ook voldoende zijn voor de
opleiding.

17. 17
Diploma
Het Moment heeft samenwerkingsverbanden met hogescholen, universiteiten en
andere opleidingen in de uitvaart en de verlies- en rouwbegeleiding. Deze opleiding
ontwikkelt zich permanent op basis deze samenwerking, de ontwikkeling in de
samenleving, de nieuwe vakliteratuur, de inbreng van de stagebegeleiders, de
trainers en de studenten, die de opleiding hebben afgerond.
De opleiding ‘Ritueel begeleiden bij afscheid’ wordt afgerond met een diploma. De
eindbeoordeling is gebaseerd op de resultaten van alle opdrachten. Geslaagd zijn zij,
die alle trainingsdagen gevolgd hebben en die alle opdrachten en de stage
voldoende en op tijd hebben afgerond. Er is een officiële afsluiting met een diploma-
uitreiking.
Wanneer opdrachten onvoldoende zijn, bestaat de mogelijkheid van eenmalige
herkansing tijdens het studiejaar. Wordt er door onvoorziene omstandigheden een
studiedag gemist dan is de student verantwoordelijk en verplicht deze studiedag op
zo kort mogelijke termijn in te halen en daar afspraken over te maken met de
trainer.
Toelatingscriteria
Voor toelating tot de opleiding gelden een aantal criteria:
- Een HBO werk- en denkniveau;
- Ervaring in werken met mensen bijvoorbeeld in het onderwijs, de zorg of de
hulpverlening;
- Affiniteit met het werkveld en van plan zijn te gaan werken als ritueelbegeleider;
- Persoonlijk in balans zijn.

18. 18
De trainers
Het Moment werkt in Nederland met vijf trainers. Elke studiegroep heeft een trainer,
die het totale ontwikkelingsproces van de groep en van iedere student persoonlijk
begeleidt.
Henriëtte van den Brand (1962)
Na het gymnasium is Henriëtte afgestudeerd als
natuurgeneeskundige. Daarna heeft zij de Amateur Theaterschool
gevolgd. Jarenlang is ze werkzaam geweest bij een spirituele
boekhandel in Eindhoven.
In 2005 heeft zij de opleiding ‘Ritueel Begeleiden bij Afscheid’ van
Het Moment gevolgd. Aansluitend heeft zij haar eigen bedrijf
Spirance opgericht. Naast het geven van de opleiding is Henriëtte in de praktijk actief
als ritueelbegeleider. Ze beschikt over ruime kennis over symbolen, rituelen en
levensvisies. Ook is ze getraind in het vormgeven en voorgaan in presentaties. Zij
ondersteunt anderen daarbij.
Marian van der Veen (1959)
Na een succesvolle managementcarrière gooide Marian haar
loopbaan over een totaal andere boeg. Een studie psychologie wekte
haar interesse in stervensbegeleiding en rouwverwerking. De praktijk
van rouw en verlies leerde zij kennen bij een hospice. Dat
stimuleerde haar tot het volgen van de opleiding bij Het Moment.
Sinds de diplomering in 2008 heeft zij een praktijk voor ritueelbegeleiding in het hart
van Noord-Holland. Zij biedt bij uitvaarten en bij afscheidsmomenten zoals
asbestemmingen, herdenkingen en steenleggingen rituele ondersteuning. Waar zij
als trainer bij Het Moment het meest naar uitkijkt, is het delen van haar
praktijkervaring. Dat stelt haar in staat de theorie aan te kleden met voorbeelden. Zo
kan zij de studenten voorbereiden op de realiteit van het vak en het hebben van een
eigen praktijk. Omgekeerd laat zij zich graag inspireren en verrassen door de
creativiteit van de studenten.
Rien van der Zeijden (1956)
Rien is trainer, supervisor en ritueelbegeleider bij afscheid. Door zijn
achtergrond als theoloog en begeleider is 'verbinding' zijn kernwoord

19. 19
geworden. Verbinding tussen mensen, tussen verschillende tradities, tussen idee en
vormgeving. Als trainer bij Het Moment is het zijn ambitie om andere
ritueelbegeleiders hierin te inspireren.
Ton Overtoom (1954)
Ton studeerde theologie, muziek -, theater - en communicatie
wetenschappen aan de Radboud Universiteit van Nijmegen. Hij heeft
later een post H.B.O.-opleiding gevolgd in Enschede: Hoger
Management. Ton werkte als zakelijk leider van een
theatergezelschap en coördineerde diverse projecten in de kunst en
religieuze wereld. In zijn professie presenteerde hij zich in eerste -
instantie als creatief theoloog binnen het religieus jongerenwerk. Hij heeft veel
ervaring in het onderwijs.
In 2000 maakte hij de overstap naar het bezinningswerk en verzorgde daarnaast
cursussen en trainingen binnen de dienstverlening van de kerk en gaf les op een
theologieopleiding. Al jarenlang is zijn passie contrabas spelen en theater regisseren.
Binnen deze activiteiten heeft hij veel ervaring opgedaan met presenteren en
acteren in het openbaar. Momenteel is hij naast het trainen vooral actief in het
ontwikkelen van studiemateriaal en is hij bezig met een promotie-onderzoek aan de
Radboud Universiteit te Nijmegen over de transformatorische werking van het
Persoonlijk Symbool in de afscheidsviering.
Hermien Embsen (1954)
Na een opleiding H.B.O.-maatschappelijk werk, heeft Hermien een
aantal jaren psychologie gestudeerd aan de Katholieke Universiteit
van Nijmegen en grafisch vormgeven aan de Kunst Academie in
Arnhem. Tevens rondde ze een Hoger Managementopleiding af. Zij
was werkzaam als maatschappelijk werker, manager en directeur.
Steeds kwam zij in aanraking met afscheid nemen en zo ontwikkelde ze verschillende
methoden rondom deze processen. In haar vele nevenfuncties leerde ze het
onderscheid tussen persoonlijke en organisatorische belangen.
Al vanaf 1996 is zij actief betrokken bij de vernieuwing binnen de uitvaartbranche in
Nederland. Haar functionele betrokkenheid richt zich op veranderingsprocessen,
waar de mens in de organisatie centraal staat. Naast het geven van de opleiding is
Hermien gericht op de ritueelbegeleiders in de praktijk. Zij is actief met de
coördinatie van de stagebegeleiders, de nascholingsdagen, de intervisiegroepen en
de individuele coaching. Juist de contacten met het praktijkveld stimuleert haar tot
het blijven ontwikkelen van de opleiding.

20. 20
Planning en locatie
De locatie is centraal in het land in Amersfoort in de buurt van het station. De
opleiding bestaat uit 23 studiedagen op de vrijdag van 14.00 tot 20.00 uur of op de
zaterdag van 10.00 tot 16.00 uur.
Studiebelasting is totaal 458 uur, exclusief leesuren (verplichte vakliteratuur en
reader). Te onderscheiden uren zijn:
De studiedagen 138 uur
De stage 60 uur
De intervisie 30 uur
De opdrachten 230 uur
Dag 01 vr. 13 of zat. 07 febr. Dag 12 vr. 09 of zat. 10 okt.
Dag 02 vr. 27 of zat. 21 febr. Dag 13 vr. 23 of zat. 24 okt.
Dag 03 vr. 13 of zat. 07 mrt. Dag 14 vr. 13 of zat. 14 nov.
Dag 04 vr. 27 of zat. 28 mrt. Dag 15 vr. 27 of zat. 28 nov.
Dag 05 vr. 10 of zat. 11 apr. Dag 16 vr. 11 of zat. 12 dec.
Dag 06 vr. 24 of zat. 25 apr. Dag 17 vr. 08 of zat. 09 jan. 2016
Dag 07 vr. 08 of zat. 09 mei Dag 18 vr. 22 of zat. 23 jan.
Dag 08 vr. 29 of zat. 30 mei Dag 19 vr. 05 of zat. 06 febr.
Dag 09 vr. 12 of zat. 13 juni Dag 20 vr. 19 of zat. 20 febr.
Dag 10 vr. 04 of zat. 05 sept. Dag 21 vr. 04 of zat. 05 mrt.
Dag 11 vr. 18 of zat. 19 sept. Dag 22 vr. 18 of zat. 19 mrt.
Dag 23 vr. 01 of zat. 02 apr.
De diploma-uitreiking vindt plaats op zaterdag 16 april 2016.
Wanneer er meer dan 15 aanmeldingen zijn, starten we een tweede groep.

21. 21
Informatiemiddagen
Wil je eerst bekijken of de opleiding iets voor je is, meld je dan aan voor één van de
informatiemiddagen. Je krijgt algemene informatie en we gaan in op de vragen, die
er leven bij belangstellenden. Je bent van harte welkom op vrijdagmiddag 19
september en 17 oktober van 14.00 tot 16.00 uur. Meld je per mail aan. De kosten
voor deelname zijn € 25,=. De deelname is geen voorwaarde voor een toelating.
Deelname oriëntatiedag en toelating
Op vrijdag 7 november 2014 is de volgende oriëntatiedag in Amersfoort. In de
bijlage van deze gids vind je het aanmeldingsformulier. Tijdens deze dag ervaar je
wat de opleiding inhoudt, ook ga je individueel in gesprek met de trainers. De lunch
wordt je aangeboden. Mocht je verhinderd zijn op de oriëntatiedag, dan is om
toegelaten te kunnen worden een individueel gesprek het alternatief. De kosten
voor beide toelatingsprocedures zijn € 150,=. Je ontvangt gratis het boek ‘Hoe zou jij
het willen?’. Bij de aanmelding gelden de algemene voorwaarden van Het Moment,
deze zijn toegevoegd als bijlage aan deze gids.
Aanmeldingopleiding
Als je bent toegelaten en je wilt starten met de opleiding, vul dan het
aanmeldingsformulier in. Ook dit formulier tref je aan als bijlage in deze gids. Ook
hier gelden de algemene voorwaarden. De definitieve plaatsing in de groep is op
basis van toelating en in volgorde van de definitieve inschrijving en betaling.

22. 22
Tarief en betalingswijze
Kosten voor de totale opleiding zijn: € 4.950, =
Inclusief Verplicht studiemateriaal (waaronder de reader + Cd-rom);
Stagevergoeding voor de stagebegeleider;
Individuele coaching (2 gesprekken);
Ontvangen van opnames van de presentaties
Opstarten en faciliteren van de intervisiegroep;
Deelcertificaten of diploma;
Verblijfskosten tijdens de trainingsdagen (lunch, koffie, thee etc.);
Gezamenlijke afsluiting (hapje/drankje).
Exclusief Studiemateriaal (literatuur) en mogelijke reiskosten.
A. Bij éénmalig betaling geldt een korting van € 250, =
Betaling voor aanvang van de opleiding
Totale betaling € 4.700, =
Of
B. Bij betaling in vier termijnen geldt het volledige tarief.
1. Voor aanvang van de opleiding € 1.237,50
2. Na drie maanden na aanvang € 1.237,50
3. Na zes maanden na aanvang € 1.237,50
4. Na negen maanden na aanvang € 1.237,50
Totale betaling € 4.950, =
Na aanmelding krijg je een rekening met betalingsmodel A of B (je geeft je keuze
aan). Zie je na de bevestiging van deelname alsnog af van de opleiding, dan hanteert
Het Moment Artikel 5 uit de algemene voorwaarden. Na betaling ontvang je voor
aanvang het voor te bereiden studiemateriaal voor de eerste twee studiedagen
(Artikel 8).

23. 23
Na de opleiding
Ben je actief in het beroepenveld dan is de opleiding een professionalisering en
verdieping van je werk. Je kunt inhoud geven aan het werk van de ritueelbegeleider,
je plaatst je diensten in een breder kader en je maakt een bredere expertise
toegankelijk voor doelgroepen. Je hebt een persoonlijke sterkte- en zwakte-analyse
gemaakt en je bent gewend om jezelf actief te ontwikkelen. Je praktische
vaardigheden zijn vergroot, evenals je persoonlijk inzicht. Je kennis over vak-
gerelateerde onderwerpen is uitgebreid en getoetst. De opleiding biedt je een
structurele aanpak in je werk en ontwikkeling. Tevens beschik je over meer kennis,
heb je je vaardigheden uitgebreid en is je materiaal en je relatienetwerk gegroeid.
Heb je nog geen ervaring in het beroepenveld dan leer je binnen de opleiding
zelfstandig een plaats te verwerven in het veld. Je werkt aan je eigen groeiscenario.
Je kunt het werk van de ritueelbegeleider plaatsen in een breder kader en je
persoonlijk ontwikkelplan biedt je handvatten voor een goede start en/of
doorgroeimogelijkheden. Zo bouwt de één het zelfstandig ondernemen verder uit en
gaat de ander in loondienst werken binnen de branche. Je netwerk is gegroeid
tijdens de opleiding en je kunt je aansluiten bij bestaande regionale netwerken van
ritueelbegeleiders of zelf een netwerk met ritueelbegeleiders in jouw regio
opstarten.
Het Moment organiseert jaarlijks workshops als nascholing, waarvoor je vrijblijvend
wordt uitgenodigd. Alle afgestudeerden, die er prijs op stellen, worden tevens
uitgenodigd om lid te worden van de Landelijke Beroepsvereniging van
Ritueelbegeleiders.

24. 24
Het Moment als organisatie
- Het Moment is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de opleiding ‘Ritueel
begeleiden bij afscheid’. Vanaf 2003 is het programma jaarlijks bijgesteld op
basis van nieuwe inzichten door literatuur en eigen studie, door evaluaties met
studenten en discussies in de samenleving en met de branche.
- Het Moment bemiddelt ritueelbegeleiders naar de arbeidsmarkt. De
beroepsopleiding heeft een meerwaarde doordat de trainers ook
maatschappelijk actief zijn in de uitvaartbranche met trainingen, lezingen en
workshops. De externe trainers werken zelf als ritueelbegeleider.
- Het Moment schrijft boeken en publicaties over afscheid nemen. Momenteel
wordt gewerkt aan een promotie-onderzoek bij Religie Wetenschappen aan de
Radboud Universiteit te Nijmegen. Tevens hebben studenten van genoemde
universiteit onderzoek gedaan naar de praktijk van de ritueelbegeleiders.
- Het Moment verzorgt sinds jaren vijfmaal per jaar workshops als
nascholingsdagen voor afgestudeerde ritueelbegeleiders in de praktijk en
belangstellenden. Hier volgen een aantal onderwerpen om een impressie te
geven:
◦ Hoe zet je ritueel begeleiden als een professie in de markt?
◦ Hoe werkt het persoonlijk symbool als kantelpunt in de verliesverwerking?
◦ Hoe houd ik mijn stem in topconditie? Creatief met je stem als instrument.
◦ Geen contract zonder contact! De zakelijke kant van je bedrijfsvoering.
◦ Creatief werken met beeldmateriaal. Hoe inspireer je de ander?
◦ Rituelen bij een zelfgekozen levenseinde.
◦ De non-verbale communicatie in het werk van de ritueelbegeleider.
◦ SQ (spiritueel quotiënt) als bron voor je eigen ontwikkeling.
◦ Van innerlijke spiritualiteit naar uiterlijke verschijning.
◦ Wie coacht de coach? Hoe coach je de nabestaanden?
◦ Het belang van de collectieve gedachtenisviering.
◦ Magnetizing als methodiek. Zes denkende hoofddeksels.
◦ Samenwerking tussen uitvaartbegeleider en ritueelbegeleider.
◦ Gratis publiciteit is dure publiciteit.

25. 25
Algemene voorwaarden van Het Moment V.O.F. afdeling opleidingen
De Algemene Voorwaarden van Het Moment Opleidingen zijn gebaseerd op de tekst d.d. 12 november 2013 van de
branchevereniging Nederlandse Raad voor Training en Opleiding (NRTO) en de Consumentenbond in het kader van de
Coördinatiegroep Zelfreguleringsoverleg (CZ) van de Sociaal-Economische Raad (SER).
Art. 1 DEFINITIES
1. Onderwijs: alle vormen van onderwijs die onder eigen bedrijfsnaam door Het Moment Opleidingen rechtstreeks aan de
consument worden aangebeden, met uitzondering van coaching;
2. Educatieve dienst: het geven van onderwijs zoals genoemd onder 1, al dan niet met inbegrip van levering van
lesmateriaal en al dan niet met inbegrip van het daarover af te leggen examen of de te volgen andere vorm van toetsing;
3. Overeenkomst: een overeenkomst, zoals bedoeld in artikel 2;
4. Ondernemer: Het Moment V.O.F. afdeling opleidingen, hierna te noemen: ‘Het Moment Opleidingen’;
5. Consument: Opdrachtgever, aan wie een aanbod met verwijzing naar deze voorwaarden blijkens de adressering is
gericht en/of met wie met verwijzing naar deze voorwaarden, een overeenkomst is aangegaan, hierna te noemen:
'Student'.
Art. 2 TOEPASSELIJKHEID
Deze algemene voorwaarden zijn van toepassing op alle offertes, die betrekking hebben op onderwijs zoals beschreven in
artikel 1 lid 1 van Het Moment Opleidingen en de daaruit voortvloeiende overeenkomsten. Acceptatie van de offerte van Het
Moment Opleidingen kan slechts geschieden onder aanvaarding van deze algemene inschrijvings- en betalingsvoorwaarden.
Art. 3 AANBOD
1. Het Moment Opleidingen brengt het aanbod schriftelijk dan wel elektronisch uit. Het lesmateriaal is ontwikkeld door Het
Moment en valt onder copyright van Het Moment;
2. Het aanbod bevat een volledige en nauwkeurige omschrijving van de educatieve dienst en/of lesmateriaal dat onderdeel
uitmaakt van de educatieve dienst. Het aanbod geeft tevens aan of gebruik van dit lesmateriaal verplicht is;
3. Elk aanbod dient zodanige informatie te bevatten dat voor de student duidelijk is wat de rechten en verplichtingen zijn,
die aan de aanvaarding van het aanbod zijn verbonden. In het geval van een overeenkomst, die betrekking heeft op een
educatieve dienst, moeten in het aanbod de navolgende punten zijn aangegeven:
◦ De wijze van aflevering of uitvoering van de overeenkomst;
◦ Wanneer de educatieve dienst start;
◦ De voorwaarden waaronder de educatieve dienst eventueel niet doorgaat;
◦ Voor zover het van toepassing is: de toelatingseisen om aan de educatieve dienst deel te mogen nemen;
◦ De prijs met inbegrip van alle bijkomende kosten en belastingen;
◦ De wijze van betaling en de datum waarop uiterlijk betaald moet zijn;
◦ De duur van de overeenkomst;
4. Deze algemene voorwaarden worden voorafgaand aan de overeenkomst nadrukkelijk bekend gemaakt aan de student
en maken integraal deel uit van de algemene informatievoorziening van Het Moment Opleidingen. De algemene
voorwaarden zijn ook te vinden op de website en in de studiegids;
5. Het Moment Opleidingen mag aan het uitbrengen van een aanbod en/of de aanvaarding van een opdracht de
voorwaarde verbinden dat de student zijn persoonsgegevens verstrekt door middel van een kopie van een geldig
paspoort, een geldige identiteitskaart of geldig rijbewijs;
6. Onverminderd het bepaalde lid 1 t/m 5 omvat ieder aanbod bij een overeenkomst bovendien de volgende gegevens:
a. De identiteit en het adres van Het Moment Opleidingen, inclusief het bezoekadres van een van de vestigingen van
Het Moment Opleidingen;
b. Het recht van de student de overeenkomst binnen 14 dagen te ontbinden overeenkomstig artikel 6 lid 2 en 3 indien
de overeenkomst op afstand gesloten is;
c. De geldigheidsduur van het aanbod.
Art. 4 OVEREENKOMST
1. De overeenkomst komt tot stand door aanvaarding van het aanbod door de student. Na de totstandkoming van de
overeenkomst ontvangt de student hiervan schriftelijk of langs elektronische weg een bevestiging;
2. De overeenkomst zal door Het Moment Opleidingen schriftelijk worden bevestigd. Deze bevestiging is tevens bewijs van
inschrijving;
3. Bij de inschrijving voor een educatieve dienst geeft de student aan op de hoogte te zijn van en in te stemmen met de
algemene voorwaarden van Het Moment Opleidingen, die de student ter beschikking staan op de website van Het
Moment Opleidingen en in de studiegids.
Art. 5 BEEINDIGING VAN DE OVEREENKOMST VOORDAT DE EDUCATIEVE DIENST AANVANGT
Als er sprake is van een overeenkomst inzake contactonderwijs met een vastgelegde
startdatum, dan geldt na afloop van de eventuele bedenktijd, de volgende regeling om de overeenkomst mogelijk te
beëindigen:
1. Bij iedere beëindiging van de overeenkomst voordat de educatieve dienst is begonnen, is de voorwaarde, dat het
geschiedt door middel van een aangetekend schrijven;
2. Bij beëindiging van de overeenkomst tot twee maanden voor aanvang van de educatieve dienst is de student l0% van de
overeengekomen prijs verschuldigd met een minimum van € 50,=;
3. Bij beëindiging van de overeenkomst tussen twee maanden en één maand voor aanvang van de educatieve dienst is de
student 25% van de overeengekomen prijs verschuldigd met een minimum van € 50,=;
4. Bij beëindiging van de overeenkomst korter dan één maand voor aanvang van de educatieve dienst is de student 50%

26. 26
van de overeengekomen prijs verschuldigd met een minimum van € 50,=;
5. Bij beëindiging van de overeenkomst minder dan twee weken voor aanvang van de educatieve dienst is de student de
volledige, overeengekomen prijs verschuldigd.
Art. 6 TUSSENTIJDSE BEEINDIGING VAN DE OVEREENKOMST
1. De student kan de gesloten overeenkomst te allen tijde opzeggen als de educatieve dienst reeds is gestart. Tussentijdse
beëindiging leidt in beginsel niet tot restitutie van de door de student verschuldigde prijs of het vervallen van de
verplichting tot betaling;
2. Gedurende 14 dagen na het sluiten van een overeenkomst op afstand met betrekking tot een educatieve dienst heeft de
student het recht de overeenkomst zonder opgave van redenen te ontbinden. Indien niet alle gegevens zijn verstrekt,
zoals bedoeld in artikel 3 lid 6, dan bedraagt deze termijn 14 dagen na het alsnog verstrekken ervan tot een maximum
van een jaar na het sluiten van de overeenkomst;
3. Bij een overeenkomst op afstand die uitsluitend betrekking heeft op de koop van lesmateriaal heeft de student altijd een
termijn van 14 dagen waarbinnen hij de overeenkomst zonder opgaaf van redenen kan ontbinden. Deze termijn gaat in
op de dag die volgt na het ontvangen van het lesmateriaal;
4. Met inachtneming van het bepaalde in lid 5, heeft de student in geval van ontbinding overeenkomstig lid 2 en lid 3 recht
op kosteloze terugbetaling van wat hij al heeft betaald. Het Moment Opleidingen betaalt zo spoedig mogelijk en in ieder
geval binnen 30 dagen na de ontbinding terug;
5. In geval van ontbinding overeenkomstig lid 2 en lid 3 dient de student het eventueel van Het Moment Opleidingen
ontvangen lesmateriaal zo spoedig mogelijk doch uiterlijk binnen 1 maand na de dag van de ontbinding van de
overeenkomst aan Het Moment Opleidingen terug te sturen. Het Moment Opleidingen is gerechtigd de directe kosten
van het retourneren voor rekening te laten komen van de student. Het retourneren geschiedt voor risico van de student;
6. Indien de student een beroep doet op de ontbindingsmogelijkheid uit lid 2 en lid 3, zonder dat de student een boete is
verschuldigd, dan wordt een eventuele aanvullende overeenkomst van geldlening als betalingsregeling (machtiging) van
Het Moment Opleidingen aan de student van rechtswege ontbonden;
7. Geen recht op ontbinding overeenkomstig lid 2 bestaat, als de educatieve dienst aan de student door Het Moment
Opleidingen met uitdrukkelijke instemming van de student is begonnen, voordat de termijn van 14 dagen is verstreken.
Art. 7 PRIJSWIJZIGINGEN
1. Als binnen 3 maanden na het sluiten van de overeenkomst, maar nog vóór aanvang van de educatieve dienst c.q.
aflevering van het lesmateriaal een prijswijziging optreedt, zal deze geen invloed hebben op de overeengekomen prijs;
2. De student heeft recht op ontbinding van de overeenkomst volgens de regeling uit artikel 5 als ná 3 maanden na het
sluiten van de overeenkomst, maar nog vóór aanvang van de educatieve dienst c.q. aflevering van het lesmateriaal de
prijs wordt verhoogd en deze verhoogde prijs bij de student in rekening wordt gebracht;
3. Lid 1 en 2 zijn niet van toepassing op prijswijzigingen die uit de wet voortvloeien.
Art.8 LEVERING
1. Lesmateriaal
a. Het Moment Opleidingen levert het lesmateriaal tenminste een week voor aanvang van de educatieve dienst aan
aan de student onder de voorwaarde dat de (eerste) betaling binnen is. Onder de levering wordt mede verstaan het
verschaffen van toegang tot lesmateriaal dat op elektronische wijze wordt aangeboden;
b. Bij de koop van lesmateriaal zonder educatieve dienst is de maximale levertijd 30 dagen, tenzij anders wordt
overeengekomen. Indien deze levertijd wordt overschreden, kan de student zonder nadere ingebrekestelling de
overeenkomst ontbinden door dit middels een aangetekende brief bekend te maken aan Het Moment Opleidingen;
c. Verkeerd (les-)materiaal of (les)materiaal dat voorafgaand aan of tijdens de bezorgfase is beschadigd wordt door
Het Moment Opleidingen vervangen, wanneer de student het verkeerde of beschadigde (les)materiaal inlevert bij
Het Moment Opleidingen.
2. Correctiewerk
a. De student wordt middels het planningsschema geïnformeerd over de termijn
waarbinnen ingezonden opdrachten of toetsen worden gecorrigeerd en wanneer zij de beoordeling hiervan mogen
verwachten;
b. Het tijdstip van het terugontvangen van correcties moet in redelijke verhouding staan tot het tijdstip van aanvang
van het vervolg van het onderwijs respectievelijk van een eventuele herkansing.
Art. 9 CONFORMITEIT
1. De educatieve dienst moet beantwoorden aan de overeenkomst en op deskundige wijze en met gebruikmaking van
deugdelijke faciliteiten worden uitgevoerd;
2. Het geleverde lesmateriaal moet beantwoorden aan de overeenkomst. Het moet voldoen aan die eigenschappen die alle
omstandigheden in aanmerking genomen, voor een normaal gebruik nodig zijn, alsmede voor een bijzonder gebruik voor
zover dat is overeengekomen.
Art. 10 BETALING
1. Betaling vindt plaats in contante geldbedragen, tenzij anders is overeengekomen. Contante betaling omvat bijschrijving
van het verschuldigde bedrag op een door Het Moment Opleidingen aangegeven bankrekening op het tijdstip van de
koop of levering of betaling door middel van door banken erkende vormen van elektronisch betalen;
2. Als betaling in termijnen is overeengekomen, moet de student - met inachtneming van het bepaalde in lid 3 - betalen
volgens de termijnen en de percentages, zoals in die overeenkomst zijn vastgesteld. De student tekent een machtiging,
waarmee Het Moment Opleidingen eenmalig gemachtigd wordt om de termijnen te innen;
3. Betaling van de educatieve dienst vindt plaats vóór het moment dat de educatieve dienst van start gaat. Het Moment
Opleidingen verlangt van de student dat het volledige bedrag of de eerste termijn van een overeengekomen
betalingsregeling uiterlijk 10 werkdagen vóór de dag van aanvang van het onderwijs is betaald.

27. 27
Art. 11 NIET-TIJDIGE BETALING
1. De student is in verzuim vanaf het verstrijken van de betalingsdatum. Het Moment Opleidingen zendt na het verstrijken
van die datum een betalingsherinnering en geeft de student alsnog de gelegenheid binnen 10 werkdagen, na ontvangst
van deze betalingsherinnering te betalen;
2. Als na het verstrijken van de betalingsherinnering nog steeds niet betaald is, is Het Moment Opleidingen gerechtigd over
het verschuldigde bedrag ook rente en (buitengerechtelijke) invorderingskosten in rekening te brengen. De rente is gelijk
aan de wettelijke rente;
3. Gedurende de behandeling van een klacht of geschil conform het in artikel 16 en 17 bepaalde, zal Het Moment
Opleidingen het in rekening brengen van rente en invorderingskosten opschorten. Na afloop van de klachtbehandeling
of het doorlopen van de geschilregeling herleeft het recht van Het Moment Opleidingen om rente en
(buitengerechtelijke) invorderingskosten alsnog in rekening te brengen bij de student, tenzij de uitkomst van de
klachtbehandeling of de beslissing in het geschil anders luidt.
Art. 12 NIET-NAKOMING VAN DE OVEREENKOMST
1. Als één van de partijen een verplichting uit de overeenkomst niet nakomt, mag de wederpartij de nakoming van de
daartegenover staande verplichting opschorten. Bij gedeeltelijke of niet-behoorlijke nakoming is opschorting slechts
toegestaan, voor zover de tekortkoming dat rechtvaardigt;
2. Het Moment heeft het recht van terughouding (recht van retentie) als de student tekortschiet in de voldoening van een
opeisbare verplichting, tenzij de tekortkoming deze terughouding niet rechtvaardigt;
3. Als één van de partijen de overeenkomst niet nakomt, is de wederpartij bevoegd de overeenkomst te ontbinden, tenzij
de tekortkoming gezien haar geringe betekenis de ontbinding niet rechtvaardigt.
Art. 13 AANSPRAKELIJKHEID VAN DE ONDERNEMER
1. Voor zover Het Moment Opleidingen toerekenbaar tekortschiet en de student daardoor schade lijdt, is de
aansprakelijkheid van Het Moment beperkt tot vergoeding van directe schade, tenzij er sprake is van letselschade, dood
of zaakschade;
2. De aansprakelijkheid van Het Moment voor letsel-, dood- of zaakschade wordt niet uitgesloten;
3. De onder lid 1 en 2 bedoelde aansprakelijkheid strekt zich uit tot personen in dienst van Het Moment Opleidingen, dan
wel aan personen die door haar zijn aangesteld voor de uitvoering van de overeenkomst.
Art. 14 TOETSING
1. Indien aan een educatieve dienst een toetsing is verbonden die door Het Moment zelf wordt afgenomen, is eenmalige
deelname aan deze toetsing opgenomen in de opleidingsprijs tenzij anders is vermeld;
2. De uitslag van de toets wordt de student zo snel mogelijk, doch in elk geval binnen 8 weken na de toets, schriftelijk
meegedeeld op het bij Het Moment Opleidingen bekende adres;
3. De beoordeling wordt door Het Moment Opleidingen aan de betreffende student toegestuurd of overhandigd tijdens
een studiedag;
4. Een student kan Het Moment Opleidingen verzoeken een onvoldoende gemaakte of uitgevoerde toets te herkansen. Een
dergelijk verzoek moet worden ingediend binnen een week na het bekend worden van de beoordeling van de toets. Een
herkansing wordt door de co-trainer van Het Moment Opleidingen mede beoordeeld;
5. Student wordt in staat gesteld eenmalig een herkansing van een toets af te leggen. Aan deze herkansing zijn de dan
geldende kosten verbonden, die vermeld staan in de studiegids.
Art. 15 VERTROUWELIJKHEID
De door studenten verstrekte informatie wordt door Het Moment Opleidingen, diens personeel en/of voor haar werkzame
personen vertrouwelijk behandeld. Het Moment Opleidingen conformeert zich aan de geldende privacywetgeving. Voor alle
persoonlijke informatie geldt geheimhoudingsplicht voor beide partijen.
Art. 16 VRAGEN EN KLACHTEN
1. Elke klacht wordt vertrouwelijk behandeld.
2. Vragen van administratieve aard en vragen over de inhoud van de educatieve dienst worden door Het Moment
Opleidingen beantwoord binnen een termijn van 10 werkdagen, gerekend vanaf de datum van ontvangst. Brieven/mails
die een voorzienbaar langere verwerkingstijd vragen, worden door Het Moment Opleidingen per omgaande beantwoord
met een bericht van ontvangst en een indicatie, wanneer men een meer uitvoerig antwoord kan verwachten;
3. Klachten van de student over de uitvoering van de overeenkomst door Het Moment Opleidingen moeten zo spoedig
mogelijk doch uiterlijk binnen 2 maanden na afloop van de overeenkomst volledig en duidelijk omschreven worden
ingediend bij Het Moment Opleidingen, nadat de student de gebreken heeft geconstateerd of heeft kunnen constateren.
Als de klacht later wordt ingediend kan dit tot gevolg hebben dat de klacht niet in behandeling wordt genomen. De
student wordt van een dergelijke beslissing schriftelijk op de hoogte gesteld;
4. Indien de klacht niet in onderling overleg naar wederzijdse tevredenheid kan worden opgelost, maakt een van de
partijen dit door middel van een aangetekend schrijven bekend aan de andere partij en ontstaat er een geschil dat
vatbaar is voor de geschillenregeling van artikel 17.
Art.17 GESCHILLENREGELING
1. De overeenkomst wordt beheerst door het Nederlands recht, tenzij op grond van dwingend recht het recht van een
ander land van toepassing is;
2. Geschillen tussen student en Het Moment Opleidingen over de totstandkoming of de uitvoering van overeenkomsten
met betrekking tot door Het Moment Opleidingen te leveren of geleverde educatieve diensten en zaken kunnen door de
student aanhangig worden gemaakt bij JOU advisering t.a.v. mevr. Mr. K. Been, Rotsvlinder 19, 4818 SE Breda, e-
mailadres: jou@ziggo.nl. Zie voor meer info www.jouadvisering.nl;

28. 28
3. Deze geschillenbeslechting wordt behandeld door een buitenstaander, die juridisch is onderlegd. Dit is een service naar
de student;
4. Een geschil wordt slechts in behandeling genomen, indien de student eerst zijn klacht overeenkomstig het bepaalde in
artikel 16 bij Het Moment Opleidingen heeft ingediend en dit niet heeft geleid tot een voor beide partijen bevredigende
oplossing;
5. Het geschil moet aanhangig worden gemaakt binnen 3 weken nadat het aangetekend schrijven zoals bedoeld in artikel
16 lid 3 door de wederpartij is ontvangen;
6. Voor de behandeling van een geschil worden kosten gemaakt. De student betaalt een drempelbedrag van € 100,=, welke
hij/zij teruggestort krijgt, indien hij/zij in het gelijk wordt gesteld door JOU advisering. Zo niet dan wordt dit bedrag in
mindering gebracht op de kosten die Het Moment draagt voor de behandeling van het geschil;
7. Mr. Been doet uitspraak op basis van het geschreven en ongeschreven Nederlandse recht, met inachtneming van de
overeenkomst tussen beide partijen en de daarbij gehanteerde algemene voorwaarden. De geschilprocedure wordt
uitgevoerd op basis van een reglement;
8. Als een geschil in behandeling wordt genomen neemt Het Moment de uitspraak over, tenzij dit zwaarwegende
implicaties heeft;
9. In uitsluitend die gevallen waarin educatieve diensten verzorgd worden op basis van de WEB (wet educatie – en
beroepsonderwijs) of WHW (wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek) en die voorzien zijn van een
bindende wettelijke geschillenregeling vinden de bepalingen uit lid 2 tot en met 8 van dit artikel geen toepassing;
Art.18 WIJZIGING
Het Moment kan te allen tijde haar Algemene Voorwaarden aanpassen. Zij zal dit bekend maken op de website en in de
studiegids. Deze voorwaarden zijn opgesteld op 11 augustus 2014.

29. 29
Aanmeldingsformulier oriëntatiedag ‘Ritueel begeleiden bij afscheid’
Datum
Persoonlijke gegevens (s.v.p. pasfoto toevoegen)
Naam en voorletters
Roepnaam Geboorte d.d.
Adres
Postcode en plaats
Telefoon privé/werk
Mobile
E-mail privé/werk
Opleidingen examenjaar
Middelbare school
Vervolgonderwijs
Cursussen
Extra
Huidige situatie privé/werk
Motivatie voor deze opleiding
Factuuradres, indien deze afwijkt van de persoonlijke gegevens
Ter attentie van
Adres
Postcode en plaats
Datum: Handtekening:
Met mijn aanmelding voor de toelating/de oriëntatiedag van de opleiding verklaar ik me akkoord met de eenmalige kosten van
€ 150,00. Iedere kandidaat-student krijgt gratis het boek ‘Hoe zou jij het willen?’. Als je het boek al in je bezit hebt, wordt een
bedrag van € 20,00 in mindering gebracht op de kosten van de oriëntatiedag.

30. 30
*doorhalen wat niet gewenst
Aanmeldingsformulier opleiding ‘Ritueel begeleiden bij afscheid’
Aanvangsdatum, jaar opleiding
Locatie van de opleiding Amersfoort
Voorkeur dag alleen voor Vrijdag / zaterdag*
Betaling In één keer / in 4 termijnen*
*doorhalen wat niet gewenst is.
Persoonlijke gegevens (s.v.p. pasfoto toevoegen)
Naam en voorletters
Roepnaam Geboorte d.d.
Adres
Postcode en plaats
Telefoon privé Tel werk
Mobile Fax privé
E-mail privé
E-mail werk
Bedrijfsgegevens
Naam bedrijf
Adres
Postcode en plaats
Website
Uw functie
Uw activiteiten
Factuuradres, indien deze afwijkt van de persoonlijke gegevens
Naam organisatie
Ter attentie van
Adres
Postcode en plaats
Sofinr. (alleen UWV-kandidaten)
Gegevens over de opleiding
De duur van de opleiding is 15 maanden. De opleiding bestaat uit 23 trainingsdagen,
intervisiebijeenkomsten, individuele coaching en stage. Er zijn minimaal 8 studenten nodig om een
nieuwe groep te starten. De studiekosten zijn in Nederland € 4.950,00. Inclusief de studiekosten zijn
de studiereader en de stagevergoeding voor de stagebegeleiders. De studieboeken schaft de student
zelf aan. Deze worden geschat op € 350,00 nieuwwaarde.
De betaling van de volledige studiekosten of een eerste termijn geschiedt voor aanvang. Bij
annulering van de deelname meer dan 2 maanden vooraf aan de start betaalt de student 10%
annuleringskosten, tussen 2 tot 1 maand zijn de annuleringskosten 25 %, binnen een maand is het
50% en binnen 14 dagen vooraf aan de start is de student het hele bedrag verschuldigd.
Zonder toestemming van Het Moment mag er niets gekopieerd worden uit de reader. De opdrachten
uitgevoerd door een student blijven eigendom van de betreffende student.
Dagtekening: Handtekening:
Met het tekenen van deze aanmelding voor de opleiding ‘ritueel begeleiden bij afscheid’ verklaar ik tevens bekend te zijn met de
studiegids en akkoord te gaan met de algemene voorwaarden van Het Moment, die terug te vinden zijn in de studiegids en op
de website www.hetmoment.nu.