3. •Sa plasa ng Binondo ay nagpalakad-
lakad si Ibarra at napansin nito na wala
man lang pinagbago ang kanyang bayan
sa kabila ng matagal na panahon niyang
pangingibang-bansa. Tila wala man lang
ipinag-unlad ang bayang iyon.
4. •Habang naglalakad ay palaisipan pa rin
kay Ibarra ang sinapit ng ama. Sinundan
naman siya ni Tinyente upang
kwentuhan ng tungkol sa kanyang ama.
5. •Si Don Rafael na ama ng binata ay isa sa
pinaka-mayaman sa bayan ng San
Diego. Siya ay matulungin at marami
ang nagmamahal dito.
6. •Sa kabila ng pagiging mabait ay marami
din umano ang naiinggit dito. Kabilang
na diyan ang mga pari sa simbahan sa
pangunguna ni Padre Damaso. Dahil
dito, minabuti diumano ni Don Rafael na
hindi mangumpisal, bagay na lalong
ikinagalit ng mga pari.
7. •May isang Kastila noon na walang
kaalam-alam, palaboy, at pinag-
kakatuwaan ng lahat na hinirang ni Don
Rafael bilang isang kolektor.
8. •Isang araw ay di nakapagpigil ang
kolektor sa mga batang nagtatawa sa
kanya kaya naman inakma niyang saktan
ang mga ito.
9. •Tumakbo ng mabilis ang mga bata ng nang
hindi niya maabutan ay ibinalibag niya ang
baton at may tinamaang isa.
10. •Natumba ang bata at walang awang
pinagsisipa ng artilyero. Nakita ito ni
Don Rafael kaya inawat niya ito.
11. •Ayon sa mga sabi-sabi, sinaktan
diumano ng Don ang Kastila hanggang
sa tumama ang ulo nito sa malaking
bato.
12. •Natulungan ni Don Rafael ang binata
samantalang ang Kastila ay sumuka ng
dugo hanggang sa natuluyang mamatay.
13. •Dahil sa pangayayaring iyon ay
nagkaroon ng imbestigasyon ang mga
gwardya sibil. Ikinulong nila si Don
Rafael at dito na naglabasan ang mga
lihim niyang kaaway.
14. •Pinaratangan siya ng pagiging erehe at
pilibustero, pangangamkam ng lupain at iba
pang ilegal na paraan sa pagpapayaman, ang
pagbabasa ng El Correo de Ultramar at iba
pang ipinagbabawal na babasahin,
pagtatago diumano ng mga sulat at larawan
mula sa isang binitay na pari,
pakikipagkaibigan at pagkupkop sa mga
tulisan, at ang pagsusuot ng Barong Tagalog.
15. •Nangawala at tumalikod ang mga dating
kaibigan ng Don. Sa kabila ng
paniniwala ng taong bayan na si
Tinyente Guevarra ay nasisiraan ng bait,
tanging siya na lamang ang naging
kakampi ni Don Rafael.
16. •Ayon sa pakiusap ng Don, ang Tinyente
rin ang humanap ng Kastilang abugado
para dito. Sa kabila ng kahusayan ng
abogado ay tumagal at naging
masalimuot ang kaso dahil na rin sa
pagsulputan ng mga kalaban ng Don.
17. •Ang masaklap pa dito, hindi pa man
tapos ang paglilitis ay nakakulong na at
nagdadanas ng hirap sa loob ng rehas si
Don Rafael.
18. •Dahil sa mga pangyayaring iyon ay labis
na naapektuhan ang Don kung kaya’t ito
ay nagkasakit.
19. •Tuluyang namatay sa bilangguan si Don
Rafael. Wala man lamang nakiramay na
kapamilya o kaibigan ang nasirang Don.
20. SAGUTIN!
1. Sino ang ama ni Ibarra?
2. Sino ang napikon sa mga bata?
3. Sino ang naiwang kakampi ng ama ni
Crisostomo?
4. Sino ang lubos na nainggit kay Don Rafael?
5. Saan namatay ang Don?
