2. BAGONG TIPAN
Bakit tinawag na bagong tipan ang Bagong Tipan? New testament?
Bakit bago? Meron kasing lumang tipan o old testament. Kaya lang, para
sa akin, old, not in the sense of luma, but in the sense of matanda. Kaya,
para sa akin, mas preferred ko ang matandang tipan, kesa lumang tipan.
Ano ba yung tipan? Nasa biblia ba ang bagong tipan? Saan
makikita/mababasa ang bagong tipan sa biblia? Ang New Testament?
1. Tipan (testament) : tumutukoy sa isang kasunduang pinaniniwalaan ng
mga kristianong kumumpleto o nagbigay kaganapan sa MT na ginawa
ni Yahweh (ang pambansang Diyos ng bansang Israel) with Israel.
3. Ang tingin ng mga kristiano, ang bagong kasunduan was
prophesized sa aklat ng Jeremias (31.31-34) ng bibliang hebreo:
31 Walang dudang dumarating ang mga araw, sabi ni Yahweh,
kung kailan gagawa ako ng isang bagong kasunduan with the
sambahayan ng Israel at with the sambahayan ng Juda. 32 Di
yaon magiging tulad ng kasunduang ginawa ko with mga
ninuno nila noong akayin ko sila sa kamay para ilabas sila sa
lupain ng Egypto—isang kasunduang sinira nila, bagama't
asawa nila ako, sabi ni Yahweh. 33 Bagkus ito ang kasunduang
gagawin ko with the sambahayan ng Israel makaraan ng mga
araw na yaon, sabi ni Yahweh; ilalagay ko ang batas ko sa
within nila, at isusulat ko yaon sa puso nila; at ako ang
magiging Diyos nila, at magiging bayan ko sila.
4. 34 Di na nila tuturuan ang isa’t isa, o sasabihin sa isa’t isa, ‘Kilalanin
mo si Yahweh’; pagkat makikilala nila ako, mula sa pinakaaba sa
kanila hanggang sa pinakadakila, sabi ni Yahweh; pagkat
patatawarin ko ang kanilang iniquity, at tatandaan ang kasalanan
nila.” — Jeremias 31.31-34 [isinalin mula sa NRSV]
kasunduan (Hb brit ְּ
ב
ית ִ
ר ): kontrata, sumpaan. tipan, alyansa,
tumutukoy sa pakikipagkasundo ng Diyos sa Israel sa
MT.
sa Ingles: covenant <<< Latin: convenio = con / magkasama + venio /
lumapit = magkasamang lumapit; literal: magkasundo,
magkatipan. bagong kasunduan = new covenant = bagong
tipan. Covenants are agreements made between two parties
that legally bind them in an enduring relationship.
5. Ginawa ang mga kasunduan/covenants lakip ang mga pangako at
demands sa bawa’t isang pumasok sa kasunduan na tutuparin ang
mga responsibilidad na nakadetalye sa kasunduan. Ipinahahayag sa
BT ang mga pangako at kalooban ng Diyos at maging ang mga batas
at kautusang inaasahan ng Diyos na iingatan at tutuparin ng
kanyang bayan.
Walang katagang testament sa Biblia.
Hb ְּ
ב
ית ִ
ר (brit) >>> LXX (sa Alexandria noong ikatlo > ikalawang siglo
BCE): διαθήκη (diatheke) >>> testamentum (huling testamentum)
ang literal na translation ng diatheke sa Latin: nakasulat na
instructions para sa mamanahin ng mga naulila >>> English:
testament, will.
Mahigit pa sa huling testamento ang Bagong Tipan, bagama’t inihahayag
ng BT ang huling testamento ni Hesus para sa mga disipulo nya.
6. Tumutukoy ang “novum testamentum” sa BT sa kasunduan na
ginawa ng Diyos with the bayan ng Diyos, sa iglesia.
Ang kamatayan ng tagapagligtas/kristo sa krus ang paraang
ginamit ng Diyos para muling pagkasunduin ang tao at ang Diyos.
Ang MT at ang BT
Ipinahayag ng Hebreo 8.6-13 na plano ng Diyos na gumawa ng
bagong pakikipagkasundo sa Israel na nakabatay sa mga better na
pangako. Obsolete na ang lumang kasunduan (di ang MT) o naglaho
na at mapapalitan na ng bagong kasunduan. Ipinahahayag ng MT
ang plano at kalooban ng Diyos para sa Israel, samantalang
ipinahahayag ng BT o bagong kasunduan ang plano at kalooban ng
Diyos para kapwa sa mga Hudyo at mga Hentil para sa lahat ng
panahon (Ep 2.11-19).
7. Tagapagturo o tutor/mentor ang mga batas sa MT na aakay sa mga hudyo
kay Kristo. Pagdating ng pananalig/pananampalataya, di na nakapailalim sa
batas (Ga 3.19-25). Sabi ni Pablo, si Kristo ang katapusan ng Batas (Ro
10.4). Di tulad ng unang kasunduan, napapalaya ng bagong kasunduan ang
mga tao sa kasalanan sa paraang di nagagawa ng Batas (Ac 13.39).
Sa 2g Co 3, ang bagong kasunduan na ang batayan ng ating pakikipag-
ugnayan sa Diyos.
Nasa BT ang katuparan ng pangako sa MT. Iniuugnay at ini-interpreta
ng bagong kasunduan sa pagitan ng Diyos at ng mga tagasunod ni
Kristo ang ipinangakong Mesyas.
Pinagpasyahan, pinili at alam ng mga pumasok sa bagong kasunduan ang
kanilang pagpasok sa halip na sa pamamagitan ng kapanganakan at lahi
(He 8.10-12) at batas.
8. Naging metodista ang isang tao da dahil isinilang syang metodista o
dahil metodista ang kanyang mga magulang. Pumapasok ang mga tao
sa bagong kasunduan sa pamamagitan ng pagdaan sa discipleship
program ng iglesia (Jn 6.44,45).
Para maturuan ang mga tao, nangako si Hesus na magsusugo ng mga
apostol, ng mga propeta, ng mga matatalinong tao at ng mga eskriba,
para ituro sa mga mga tao ang mensahe ng ebanghelyo at ang lahat ng
mga kautusan ni Hesus, na maaring may mapatay sa kanila at mai-
crucify, at maaaring may malatigo at ma-torture sa kanila sa mga
sinagoga at mausig sa bayan-bayan (Mt 23.34; 28.18-20; Mk 16.15-16).
9. Ang mga aklat ng BT
Binubuo ang BT ng 27 aklat, 260 kabanata, at 7,957 talata.
Binubuo ang Griegong BT ng kabuoang 130,000 words.
Ang sabi, sa normal na bilis ng pagbabasa, kayang tapusing
basahin ang BT sa loob ng 24 na oras. Kung magbabasa ng 3
kabanata kada araw, pwedeng mabasa ang BT nang 4 na beses sa
loob ng isang taon.
Tinatalakay ng BT ang mga turo at pagkatao ni Hesus, pati ang
mga pangyayari sa kristianismo noong unang siglo.
Isang koleksyon ang BT ng mga texto isinulat ng iba’t ibang
kristianong authors sa iba’t ibang panahon.
10. Wika/salita/lenggwahe: di Tagalog
Aramaic, Koine Greek, at colloquial dialect of Mishnaic Hebrew
ang mayor na wikang sinasalita ng mga hudyo at griego sa
palestina noong panahon ni Hesus. Nakasulat ang lahat ng aklat
ng BT sa wikang griegong Koine.
Canon
“canon” <<< katagang Gk : “ruler” o “panukat.” ginagamit ang
panukat/ruler sa (1) paggawa ng tuwid na guhit, (2) pagsukat ng
distansya. (3) Tumutukoy ang canon sa kinikilalang koleksyon ng
literature, tulad ng canon ng Jewish Scriptures o ng BT.
Ang sukatan: (1) apostolicity—books written by an apostle or by an
inspired person closely related to an apostle. Walang sulatin ng apostol
ang rejected saanman. (2) contents, (3) universality, (4) inspiration 1st
before canonization.
11. Madi-divide ang BT into 5 kategorya:
1. Mga ebanghelyo — 4 na accounts at recollections ng buhay, mga
turo, mga gawa at mga sayings ni Hesus.
2. Mga gawa ng mga apostol — isang historical na sanaysay ng
unang mga taon ng iglesia kristiana; nagdedetalya ng
mga gawa/gawain ng mga tagasunod ni Kristo sa
pagpapalaganap ng pananalig kristiano; kasaysayan
ng pagsisimula ng iglesia.
3. Mga liham — nagbibigay ng payo, instruction, admonition, at
exhortation sa mga iglesia lokal. Itinuturo ng mga
liham ang katuturan at mga implikasyon ng
pananalig.
12. a. 13/14 na liham ni Pablo — ang mga liham na ina-attribute kay
Pablo, kasama. Tumatalakay sa mga kagyatang suliranin ng
mga iglesia lokal makaraang mamatay si Hesus.
b. Hebreo
4. 7 pangkalahatang liham ng 3 authors;
5. Ang aklat ng pahayag — Aklat ng prophecy. isang apocalyptic
description ng pagpasok ng Diyos sa kasaysayan. Prophesies ng
mga mangyayari sa hinaharap at sa lundo o rurok ng tagumpay
ng layunin ng Diyos.
13. DIVISIONS
Accounts ng mga
ebanghelyo tungkol kay
Hesus at sa kanyang mga
aralin
Kasaysayan ng
simula ng
iglesia
Mga lihan ni
Pablo
Mga
pangkalahatang
liham
Prophecy
Mateo --!
Markos -!-synoptic gospels
Lukas --!
Juan
Mga gawa ng
mga apostol
Roma
1a & 2g Corinto
Galacia
Efeso
Filipos
Colosas
1a & 2g
Tesalonica
1a & 2g Timoteo
Tito
Filemon
?Hebreo?
?Hebreo?
San Tiago
1a & 2g Pedro
1a, 2a, 3g Juan
Judas
Pahayag
14. MAY-AKDA AT NILALAMAN
Di nalaglag ang BT mula sa langit isang araw ng Hulyo noong
taon pagkamatay ni Hesus. Isinulat ang lahat o halos lahat ng
mga aklat ng BT ng 15 o 16 na iba-ibang jewish-Christian
manunulat na krisitanong-hudyo, mga hudyong disipulo ng
Panginoong Hesu-kristo, na naninirahan sa emperyo ng roma, sa
ilalim ng pananakop ng mga romano. Ina-address ng mga
manunulat na yaon ang mga kristiano o mga iglesiang iba-iba ang
concerns sa iba-ibang panahon, sa iba-ibang bansa. Later, binasa
ang mga yaon ng mas malawak na bilang ng mga kristiano
hanggang sa kolektahin yaon at pinagsama-sama sa tinatagurian
natin ngayong BT.
Inilalahad ng BT ang mga aral, turo, at pagkatao ni Hesus, pati ang
mga pangyayari sa unang siglo ng kristianismo.
15. Mga Aklat ng BT
A. Mga ebanghelyo (4)
• Mga ebanghelyong
synoptic (3)
• Mateo
• Markos
• Lukas
• Juan
B. Mga Gawa ng mga Apostol
C. Mga liham
Mga liham ni Pablo (13)
Sinulat ni Pablo (7)
• Roma
• Unang Corinto
• 2g
Corinto
• Galacia
• Filipos
• Unang Tesalonica
• Filemon
16. Nakapangalan kay Pablo (6)
?Hebreo?
“Deutero-Pauline” (3)
• Efeso
• Colosas
• 2g
Tesalonica
“Liham Pastoral” (3)
• Unang Timoteo
• 2g
Timoteo
• Tito
Pangkalahatang
liham
• ?Hebreo?
• San Tiago
• Unang Pedro
• 2g
Pedro
Liham ni Juan
• Unang Juan
• 2g
Juan
• 3g
Juan
Judas
Johannine literature (5)
Apocalypse
• Pahayag
17. Ina-attribute ang 27 aklat kina Mt, Mk, Lk, Jn, Paul, Ja, Pe, at
Jude. Tiyak na walang nakakaalam kung sino ang sumulat ng
mga Hebreo, bagamat ina-attribute ang aklat kay Paul.
Kailan
Naisulat ang BT sa pagitan ng mga taong 45 at 120 C.E.
Bagamat ang Mateo ang unang aklat sa BT, di yaon ang unang
naisulat. Sa katunayan, malamang-lamang, di rin nga yaon ang
unang ebanghelyong naisulat.
Malamang-lamang, ang unang liham ni Paul sa mga
tagaThessalonica ang unang aklat ng BT na naisulat.
18. ANG MGA EBANGHELYO
Ebanghelyo <<< translation sa/ng gospel (eng) <<< hinalaw mula
sa god-spell (lumang ingles/anglo-saxon) = ibig sabihin,
“magandang balita” o “mabuting balita.” Sa Hb, "besorah" ( ְּ
ב
ה ָ
ׂשֹור )
ang maganda/mabuting balita.
“Maganda/mabuting balita” ito ng pagdating ng kaharian ng
mesyas, at ng pagkakatubos sa mga makasalanan sa
pamamagitan ng buhay at kamatayan ni Hesus. Transliteration
ang ebanghelyo ng εὐαγγέλιον, euangelion = eu-
“maganda/mabuti“ + -angelion "mensahe/balita").
Isinasalaysay ng bawat isa sa 4 na ebanghelyo ang buhay,
kamatayan, at muling-pagkabuhay ni Hesus ng Nazaret.
19. Nagwakas ang ebanghelyo ni Mk sa orihinal na texto with the tomb
na walang laman at walang account ng post-resurrection
appearances, pero ang pagiging walang laman ng tomb ay
nagpapahiwatig ng resurrection.
Kelan isinulat?
Isinulat ang mga ebanghelyo sa pagitan ng mga 70 at 100 AD.
Matagal nang nasabi at matagal nang nagawa ang mga ginawa sa
mga ebanghelyo bago naisulat ang mga record ng mga nasabi at
nagawa. Sa katunayan, nauna pang sumulat si Paul bago naisulat
ang mga ebanghelyo.
Mga sumulat ng istorya ni Hesus
20. Mga sumulat ng istorya ni Hesus
Tinaguriang synoptic gospels ang unang 3 ebanghelyo, dahil pare-
pareho ang kwento nila sa buhay at teachings ni Hesus, kahit
nagsulat sila nang independent sa isa’t isa.
Matthew, Mark and Luke are called the “Synoptic” Gospels. 91%
of Mk is found in Mt and 53% in Lk.
Anonymous lahat ang sumulat ng 4 na ebanghelyo at ng mga
Gawa ng mga apostol, at halos nakakatiyak tayong walang isa
man sa kanila ang nakasaksi sa mga pangyayari, ni di ipinahayag
o walang pahayag ang mga author na nasaksihan nila ang mga
pangyayari.
Di nagpakilala ang mga sumulat/may-akda ng mga ebanghelyo.
Di nila sinabi kung sino ang sumulat ng kanilang ebanghelyo.
21. Umusbong ang mga pangalan ng bawa’t ebanghelyo mula sa
tradisyon ng iglesia. Ang sabi ng tradisyon, isinulat nina Mt, Mk,
Lk, at Jn ang mga ebanghelyo. Gayunpaman, walang sinabi ang mga
sumulat ng ebanghelyo na sila ang may-akda ng mga yaon.
Ang iglesia ang naglagay ng titulo ng ebanghelyo bandang mga 185
AD.
Ang paniwala ng maraming scholars, wala sa mga ebanghelyo ang
naisulat sa rehiyon ng Palestina.
Ayon din sa tradisyon, sumulat si Mt para sa mga hudyo, si Mk para
sa mga romano, si lk para sa mga griego, at si jn para sa iglesia.
Walang dudang si Mt ang pinaka-hudyo sa 4. Quino-quote nya ang
MT o kaya, sinasabi nyang sinasabi ng MT. ginawa nya ito nang 310
ulit.
22.
23.
24. ISANG GRIEGO
Sa simula pa lamang, alam na ng kanyang ina na di sya karaniwang
bata. Bago pa sya isinilang, isang makalangit na nilalang ang
nagpakita sa kanya, ipinahayag na di magiging isang karaniwang
mortal ang kanyang anak kundi magiging divine mismo.
Pinatunayan ng mahimalang kapanganakan ang prophecy na yaon,
kapanganakang may kasamang supernatural signs.
Nakilala kaagad ang bata na may spiritual authority nang
magbinata sya — ipinakita ng pakikipagtalakayan nya sa mga
dalubhasa ang superior nyang kaalaman hinggil sa lahat ng bagay
na religious.
Bilang isang adult humiwalay sya sa kanyang pamilya at nilisan
ang kanyang tahanan para mangaral kung saan-saan.
25. Pinuntahan nya ang iba’t ibang nayon at bayan dala-dala ang
kanyang mensaheng magandang balita. Nangalap sya ng ilang
disipulong namamangha sa kanyang mga aral at walang pingas na
pagkatao. Nakumbinsi silang di sya ordinaryong tao kundi Anak ng
Diyos. Pinagtibay ang kanilang pananampalataya ng mga bagay na
kanyang ginawa. Sang-ayon sa mga kumakalat na balita, nagagawa
nyang hulaan kung ano ang magaganap bago yaon mangyari,
nakapagpapagaling ng mga maysakit, nakapagpapalayas ng mga
dimonyo, at nakakabuhay ng mga patay.
Kaya lang, di lahat, naging kaibigan. Sa katapusan ng kanyang
buhay, sinampahan sya ng gawa-gawang kaso ng kanyang mga
kaaway. Nilitis sya sa harap ng Roman authorities sa mga krimen
laban sa gubyerno.
26. Gayunpaman, kahit nilisan nya ang daigdig na ito, di nya
pinabayaan ang tapat nyang mga tagasunod. Ang sabi ng ilan,
nagpakita sya sa kanila, pagkatapos, buhay, na nakipag-usap sya sa
kanila, at hinipo sya at nakumbinsing di sya maaaring magapusan
ng kamatayan.
Ikinalat ng ilan sa mga tagasunod nya ang magandang balita
tungkol sa kanya — isinasalaysay ang kanilang narinig na sinabi
nya at nakita ang mga ginawa nya. Nang lumaon, may nagsulat ng
kanyang buhay at mga teachings sa mga iskrol na lumaganap sa
buong emperyo.
Duda ako kung mayroon sa inyo rito na nakabasa nito. Suspetsa ko,
ni di nyo pa narinig ang pangalan ng miracle-working na Anak ng
Diyos na ito. Sya ang dakilang neoPythagorean teacher at paganong
banal na tao ng unang siglo C.E., isang griegong sumasamba sa mga
Roman gods — sya si Apollonius ng Tyana.
27. Nairekord ang buhay at mga teachings ni Apollonius ng tagasunod
nyang si Philostratus, sa aklat nyang pinamagatang The Life of
Apollonius.
Halos kasabayan ni Hesus si Apollonius. Bagamat di sila nagkadaupang-
palad, magkapareho ang mga balita tungkol sa kanilang buhay sa
maraming paraan.
Nang lumaon, iginigiit na ng mga tagasunod ni Hesus na si Hesus ang
mapaghimalang Anak ng Diyos, at impostor na majikero, isang fraud, fake
si Apollonius. Ganoon din ang ipinangangalandakan ng mga tagasunod ni
Apollonius — iginigiit din nila na si Apollonius ang mapaghimalang Anak
ng Diyos, at si Hesus ang bulaang mesyas..
Di lang si Hesus at Apollonius ang mga taong noon sa Greco-Roman world
na pinagkalooban ng supernatural na kapangyarihan bilang mga guro at
miracle workers.
28. Marami pang ibang tao ang nasabing nakagawa ng mga himala,
nakapagpakalma ng unos at nakapagparami ng tinapay, na
nakahula ng mangyayari sa hinaharap at nakapagpagaling ng
maysakit, na nakapagpalayas ng mga dimonyo at nakabuhay ng
patay, na supernatural ang kapanganakan at iniakyat sa langit sa
katapusan ng kanilang buhay. Bagamat maaaring si Hesus
lamang ang alam nating mapaghimalang Anak ng Diyos sa ating
daigdig, isa lamang sya sa maraming pinag-uusap-usapan noong
unang siglo.
Ito ang dahilan kung bakit kinailangang isalaysay ng bawat isa sa
4 na ebanghelyo ng BT ang buhay, kamatayan, at muling-
pagkabuhay ni Hesus.
