1. MODEL SENGE
Model-Model Organisasi PembelajaranTerdapatpelbagai model organisasi pembelajaranyang
diketengahkanolehramai pengkaji danpenyelidikdalamtahun1990-an dan beberapadaripadanya
telahdigunakandalamkajianterhadaporganisasipembelajaran.Model yangterawal diketengahkan
olehSenge (1990) dankemudiannyadiikuti olehMarquardt(1996) dan yang palingterbaruialah
olehWatkinsdanMarsick (1996, 1998). Ketiga-tigamodel inikerapdigunakandalambeberapa
kajianyangdibuatdi Malaysiaakhir tahun1990an, termasuklahMarinahAwang(1998), Iskandar
Jassa (2000), ZuraidahAbdullah(2002) Zulkifli Ab.Rahman(2006) ChanYuenFook (2004), Yusof,
Boon,Fadzlon danHasan (2011). Setiapmodel yangdiketengahkanolehparapengkaji dihuraikan
seperti di bawah. LimaDisiplinPembelajaranSenge (1990) MenurutSenge (1990), situasi di mana
organisasi belajartidakmendatangkanhasil yangdiingini adalahsatuperkara yangtidak
mengejutkan.Ketidakupayaanuntukbelajarmasihberlakuwalaupunbanyakusahadilakukanuntuk
membetulkannya.Beliaumenyatakanbahawapuncaketidakupayaanini ialahamalandansikap
pekerja-pekerjanyayangtidakmempunyaidisiplinataukemahiranyangsepatutnyauntukmemikul
tanggungjawabsebagai ejenpembelajaranorganisasi.Justeruitubeliaumenekankanbahawabagi
menjadikanprosespembelajaranyangdilakukanmembantumewujudkansebuahorganisasi
pembelajaran,Senge (1990) berpendapatindividudalamsesebuahorganisasi ituperlu
mengamalkanlimadisiplinutama.Disiplinpertamaialahmengembangkanpersonal masteryatau
penguasaandiri seluruhanggotaorganisasi.Keduaialah56membangunkanmodelmental (mental
model),ketigamembangunkanvisibersama(sharedvision),keempatpembelajaranberpasukan
(teamlearning) danakhirsekali ialahpemikiranbersistem(systemsthinking).Senge (1990)
menegaskanbahawakelimalimaprinsipataukemahiranini perludipraktikkanolehahli-ahli dalam
sesebuahorganisasi jikahendakmerealisasikanusahauntukmewujudkansebuahorganisasi
pembelajaran.Tanpakelima-limadisiplinini,pembelajaransebenartidakberlakudansistemini akan
menghalangpembelajaransesebuahorganisasi.Kakitangandalamorganisasimesti berfikir,
berusahadanbersatuberpandukanlimadisiplinini.MenurutSenge (1990) limadisiplinini adalah
berkaitandengansifatperibadiiaitusikap,carapekerjaberfikir,apayangsebenarnyadikehendaki
dan bagaimanapekerjaberinteraksiantarasatu sama lain.Disiplinini berkaitandengansikapdan
amalanpekerjayangperluadapada merekabagi membantuorganisasi menujusistemorganisasi
pembelajaran.Malahbeliaumenyatakaanbahawadisiplinini bolehdijadikanpenawarkepada
ketidakupayaanbelajardalamkalanganpekerja.Beliaumenegaskanbahawapemikiranbersistem,
model mental danpenguasaandiri menuntutpenglibatandi peringkatindividumanakalavisi
bersamadan pembelajaranberpasukanmenuntutpenglibatansecaraberpasukan.Walau
bagaimanapunkelima-limadisiplinini salingberinteraksidanmenyumbangantarasatusama lain.
PenguasaanDiri (Personal Mastery) Penguasaandiri menuntutsupayasetiapindividudalam
organisasi supayasentiasaberasapadatahapkecekapanyangtinggi danrelevan.Walaupunmereka
sudahmempunyai kecekapanyangbaik,namunmerekatidakharusberpuashati malahhendaklah
sentiasa57 bersemangatuntukmeningkatkannya.Merekaperlumerasakanbahawapembelajaran
adalahsatu prosesyangtiada penghujungnya.Pekerja-pekerjaharusberpegangteguhkepada
pendekatanpeningkatanberterusansupayakebolehan,pengetahuandankecekapanyangsediaada
sentiasasesuai dengankehendaksemasa.Pekerja-pekerjadalamorganisasijugasentiasa
bersemangatdansecaraproaktif memperolehkecekapaandankebolehanbarutanpaperlu
menunggupeluangsahaja.Di sampingitu,kecekapandankebolehanyangdicari tidakhanyaterhad
pada satu bidangsahajamalahpekerja-pekerjasentiasaberminatuntukmeluaskannyaterhadap
bidang-bidangyanglain.Model Mental (Mental Model) Model mentalpulamenuntutsupaya
individupekerjaberfikiranlebihterbukakepadadunialuardantidakterikatpadasatu kepercayaan
dan perspektifsahaja.Pekerja-pekerjahendaklahmelihatsesuatuperkaradalampandanganyang
2. luasagar merekabebasdaripadabersikapprejudis,terlalucenderungataumenolakmentah-mentah
sesuatuperkaratanpamelakukanpenelitianyangsewajarnyaterlebihdahulu.Disiplinini menuntut
agar para pekerjasentiasamahumenerimaperubahandi sampingtidakhanyaterkongkongpada
satu-satupendekatansahaja.Pengalamanbukansetakattempatpenyimpanyangstatik,namun
bolehberubahapabilaadapengetahuanbaharu.Pengalamanadadalamdiri individudanindividu
itumungkinakanberkongsi pengalamandanpengetahuannyadalamorganisasi.Koleksi pengalaman
yang menjadi panduansistemsesuatutindak-tandukadalahsalingberkaitandankhususdalam
menangani sesuatumasalahdipanggil mental model (Kim,1993a). Model mental berfungsidengan
menggerakkanmemori dantindakbalasyangtelahdibangunkansebelumini untukmenangani
masalahyang telahwujudsebelumini.Model mental 58merangkumi pengetahuan,andaian,
kepercayaan,nilai,perasaandannorma-normayangmemandutingkahlakudantindakan(Raybould,
2000). Visi Bersama(SharedVision) Wawasanbersamamerupakanhalatujudanharapanbersama
tentangmasa depanyangingindicapai olehsesebuahorganisasi.Sesebuahvisi benar-benar
merupakanvisi bersamaapabilasetiaporangmemiliki gambaranyangsamadansetiaporang
merasamemilikikomitmenuntukmencapainya.Itusebabnyavisi yangbaikbukansahajamengikat
seluruhanggotanyatetapi jugamampumenjadi sumberinspirasi dalammelaksanakantugas
mereka.Maka visi bersamajugaberfungsi untukmembangkitkandanmengarahkan.Dalam
membangunkanorganisasipembelajaran,visibersamaamatpentingdalamduaperkaraiaitu
memberi stail danmemberi tenagapembelajaran.Dengankatalaindenganadanyawawasandan
matlamatbersamamaka kebolehan,kemahirandankecekapandapatdisumbangkandemimencapai
kecemerlanganorganisasi.PembelajaranBerpasukan(TeamLearning) Intipati kepadapembelajaran
berpasukanialahmengumpulkanpelbagai pendapatindividudalamsesebuahorganisasisehingga
menghasilkanapayangdisebut“collective intelligence”.Pembelajaranberpasukanmenuntut
individuagarbelajarbukanhanyauntukkepentingandiri sendiritetapi kepentinganpasukanjuga
harus diutamakan.Disiplinini menggalakkanpekerjasentiasaberfikirbersamadanmenggabungkan
kepakaranyangada untukmencapai matlamatdan kehendakorganisasi.Pekerja-pekerjajuga
ditekankanagarmemahami caraberinteraksi dalampasukandantidakhanyabersikap
mementingkandiri sendiri sahaja.Pembelajaranpasukanataujugadikenali 59dengancollective
learning(Hackmanetal.,2002) sangat pentingbagi menerokaipembelajaranorganisasidi sekolah.
Denganadanyapembelajaranberpasukanini makasegalatindakanyangdiambilolehorganisasi
terhadapsesuatusituasi adalahatastanggungjawabdanpersetujuanbersama(Leithwood,1998).
PemikiranBersistem(SystemsThinking) Pemikiranberkehendakansupayaindividupekerjamelihat
satu perkarasecara lebihmendalam,menyeluruhatauholistic.Sesuatupermasalahanperlu
difikirkankaitannyadenganperkara-perkarayanglain. Pekerjahendaklahpercayabahawaapa
sahajayang berlakudalamorganisasi berlakusecarasystemiciaitusalingberkaitan,berhubungan
dan menentukanantarasatusama lain.Tiadasatupunbahagiandalamsesebuahorganisasi dapat
berfungsi sendiri tanpahubungandenganbahagian-bahagianyanglain.Apayangmenariktentang
pemikiranbersistemialahindividuyangmempunyai caraberfikirseperti ini cenderungtidak
menyalahkanoranglainkeranaselalumelihatdirinyasebagai sebahagiandaripadasetiapkejadian
yang terjadi.Merekaselalumengutamakanpenyelesaianyangbersifatfundamental danbukannya
simptomatik.Pemimpindi sekolahperlumenjadi modeldanmenggalakkanpemikiranbersistemini
bagi memperkayapembelajaranindividudankumpulan.SecaratidaklangsungmenurutSenge etal.
(1994) pemimpinmenjadi guruyangmenyediakankeperluankepadaorangbawahannyauntuk
membentukdanmembinasemulapandanganterhadapsistemsebenar.Aspekini memerlukan
penguasaandankesediaanmenghadapi cabaranmodel mentaldan cabaranbagi memperkenalkan
double looplearning.Itulahlimadisiplinyangmesti dibangunkandalammenjalankanpusingan
organisasi pembelajaran.PeterSenge(1990) melihatkelima-limadisiplintersebutsebagai 60
serangkaianprinsipdanpraktikyangmesti dikuasaidandiintegrasikandalamperjalanansesebuah
3. organisasi.Duadisiplinyangpertama,personal masterydanmodel mental dibangunkandalam
rangka mengubahcara berfikirindividu-individudi dalamorganisasi sementaratigadisiplinlagi
dibangunkanuntukmengubahhubunganinteraksi ahliahlinya.TambahSenge (1990),disiplin-disiplin
tersebutperludiamalkan,jikatidaktiadaapaapapunyangdipelajari.Falsafahdi sebalikgabungjalin
kesemuadisiplintersebutialahbagi memahami bagaimanamanusiaberfikirdanberinteraksi,kerana
menurutnyasesebuahorganisasiitutidakakanberubahkecuali individudi dalamorganisasi itu
mengubahcara berfikirdancara interaksi antaramereka
HORD
Dalamhal tersebut,Senge (1990) menyarankanorganisasi untukmembentukorganisasi
pembelajaranbagi meningkatkankapasitidalamkalangankomuniti.dalambidangpendidikanpula,
pengetuamengharapkansekolahberupayamembentukorganisasipembelajaranbagi memenuhi
keperluanpihakberkepentingandalampendidikanyangkompleks,berubah-ubahdansukar
diramalkanmasadepan(Hord,1997).
Namun,istilahtersebuttelahdiubahkepadakomuniti pembelajaranprofesionaldisebabkan
pengkaji penambahbaikansekolah(sepertiHenderson,2008; Hord,2004) yakini budayaberupaya
memastikansesuatuamalandilaksanakansecaraberterusandalamjangkamasapanjang.
KPPdigambarkansebagai sebuahkomuniti yangmembentuksebuahbudayayangmenunjukkan
semuawarga sekolahbelajardanmenjadi murid.Setiapindividudi dalamkomunitisekolah
memainkanperananmasing-masingdanbertanggungjawabantarasatusama lainuntukbelajarbagi
memastikankesejahteraansemuawargasekolah(MyersdanSimpson;1998). Di sekolahpengetua,
barisankepemimpinankeduadanguru-gurutergolongdi dalamahli KPP.Mereka ini dianggap
sebagai staf profesionalyangberfokuskankepadatugasguruyangjuga dianggapindividuyang
sentiasamengamalkanpembelajaransecaraberterusan.Merekasentiasamencari danberkongsi
pembelajaranbagi meningkatkankeberkesanansekolahdanpembelajaranmurid-murid.
Pembentukanbudayailmuini memperlihatkanKPPadalahkomuniti yangmengamalkan
pembelajaransepanjanghayatdalamkalanganwargasekolah.Kewujudanbudayaini akan
membangunkankapasitidalamanyangmerupakanusahake arahmenggalakkanguru-gurumenjadi
pakar dalambidangmata pelajaranmasing-masing.KPPini mempunyailimadimensi pentingiaitu;i)
perkongsiankepemimpinandankepemimpinanmenyokong,ii) kesepunyaannilai-nilai,norma,misi
dan visi,iii) pembelajaransecarakolektif danpengaplikasian,iv)perkongsianamalanpersonal,dan
v) keaadaan-keadaanyangmenyokongdari segi hubungandanstruktur.Kelima-limadimensi ini
salingpengaruhmempengaruhi antarasatusamalaindalammenentukanpembelajaranguru-guru
berlakusecaraberterusandandapatmeningkatkanprestasi murid-muriddi sekolah.Setiapdimensi
yang terdapatdalamKPPmempunyai atributkritikal yangmenggambarkansetiapfasa
pembangunansekolahiaitupermulaan,pelaksanaandanpengamalan(Fullan,1990). Berikut
merupakanlimadimensiyangdikenalpasti olehHord(1997) dan Hipp& Huffman(2003) sebagai
atributterhadapsekolah-sekolahyangberjayamenjadikansekolahmerekasebuahKPP;1.
Perkongsiankepemimpinandankepemimpinanmenyokong:dimensi ini merujukkepada
kepemimpinandi dalamsesebuahkomunitisekolahyangberkongsi.Perkongsiankepemimpinanini
akan menunjukkansebuahkomuniti yangakanmembangunkankapasitikepemimpinanmenyokong.
Hal ini terbentukkeranasuasanadaniklimkomuniti yangmenggalakkanamalanpenurunankuasa
kepadasemuaahli 2. Kesepunyaannilai-nilai,matlamat,misi danvisi:dimensiini merujukkepada
4. komuniti pembelajaranyangmenunjukkanrasakesepunyaannilai,matlamat,misi danvisi yang
sama. Misi dan visi yangdibentukadalahbersifatteluskepadasemua.3.Pembelajaransecara
kolektif danpengaplikasian:dimensi inimenggambarkanhubungankolaboratifdi dalamkomuniti
sekolahyangtertumpukepadameningkatkankeberkesananprosespenyampaianmaklumatdan
pembuatankeputusanyangberasaskanilmupengetahuan.Iamenitikberatkanproseskognitif yang
menunjukkankeputusandaripadakeberkesananKPPdanmementingkanamalanbekerjasecara
kolektif bagi menghasilkankurikulumdanamalan-amalanpengajaranyangberkesan.4.Perkongsian
amalanpersonal:dimensiini lebihmemberiperhatianterhadapprosesyangmenggalakkanguru-
guru berinteraksi,menyediakanmaklumbalasdanberkongsi keputusanpengalaman-pengalaman
pembelajaranmurid.Hal ini berlakudi sekolahdandi dalambilik-bilikdarjahyangmelibatkanmodel
berasaskanpenyelidikansepertikajiantindakan,membimbing,mewujudkansistemmentormentee
dan melakukanpembuatankeputusansecarabersama.5.Keadaanyangmenyokong - dari segi
perhubungandanstruktur:dimensi ini merupakandimensi yangsangatpentingdalammembentuk
KPP.Ia menggambarkan6sesebuahKPPyangmemberi komitmendenganmenunjukkansokongan
dalammengekalkanprosespenambahbaikansekolahberlakusecaraberterusan.Dimensiini juga
telahmengenal pasti syarat-syaratpembentukannyamelaluisokonganlogistikdari segi i)
penjadualan,ii)sumber-sumber,ii) sokongankognitif daniv) sosial sepertimemberi peluangdalam
kepemimpinandansistemkomunikasi yangberkesan.Ramai pengkaji sepertiMeehanetal.,(1997)
dan Huffman& Hipp(2000) telahmenggunakanciri-ciri KPPini sehinggapadatahun2003, Huffman
& Hipp telahmemurnikankonsepKPPini denganmenyenaraikanlimadimensi dansetiapsatu
dimensi mempunyaiatributyangtersendiri yangbolehdigambarkandalamrajah1yang
menunjukkanpenglibatanpelbagai agensi luar,ibubapa,guru-guru,murid-muriddanbarisan
pentadbirandalammelakukanpenambahbaikansekolahdanpeningkatanpembelajaranmurid-
muriddi sekolah
Dalambidangpendidikan,istilahkomuniti pembelajaranmenjadi satuperkarabiasayang
dibincangkandalamkalanganpihakberkepentinganpendidikan.Hord(1997) menyatakankomuniti
pembelajaranmerujukkepadaamalanmemberikanilmukepadamasyarakatdi sekolah,menjemput
ibubapa ke sekolahbagi membincangkanpeningkatanpencapaianmuridmenerusiaktiviti
penambahbaikankurikulumdanprogrampembelajaranmurid.Aktiviti danprogramseperti ini
dianggapsebagai usahasekolahdalammenggalakkanmurid,sekolah,pentadbirdanibubapa
terlibatsecaralangsungdalampembelajaranmurid.
Ringkasnya,berikutmerupakandefinisi KPPdaripadapelbagaiperspektif pengkaji:(a) Suatuproses
berterusanyangmelibatkangurudanpentadbirbekerjasecarakolaboratif bagi mengenal pasti dan
berkongsi pengetahuan.Selanjutnya,mengamalkan pengetahuantersebutbagi meningkatkan
profesionalisme diri untukmanfaatmurid(Hord,1997)
