3. Sa Panahong Paleolitiko,
nabuhay ang mga sinaunang tao
sa ating kapuluan sa
pamamagitan ng pagpapalipat-
lipat sa mga lugar na may
makakalap na pagkain.
4. Ang kanilang pebble tools ay
nabubuo sa pamamagitan
ng chipping o pagtatapyas ng
mga bato, tulad ng mga batong-
ilog (river stones), upang
makuha ang matalim na bahagi
ng mga ito.
5. Bukod sa flint, gumamit din
silang chert o volcanic
glass, isang uri ng natunaw na
bato dahil sa init ng bulkan. Ito
ay may matalim na bahagi
kung tinapyas. Bukod sa mga
kagamitang bato, gumamit din
ang mga sinaunang tao ng mga
kagamitang gawa sa kahoy.
6. Ang tahanan naman ng mga
sinaunang tao sa ating kapuluan
ay binubuo ng mga dahon na
itinayo sa pamamagitan ng
patpat. Ang halimbawa nito ay
ang tirahan ng mga Dumagat sa
silangang Luzon.
7. Tumira rin ang ating mga
ninuno sa mga yungib bilang
permanente nilang tirahan.
Nahukay sa yungib ng Callao sa
Peñablanca, Cagayan ang
pinakamatandang labi ng tao sa
bansa.
8. Tinatayang nabuhay ang
taong ito 67,000–50,000 taon na
ang nakalilipas. Ang ikalawang
pinakamatandang labi ng
sinaunang tao sa bansa ay ang
nahukay na bahagi ng bungo at
bagang ( jawbone) sa yungib ng
Tabon sa Palawan, na tinatayang
nabuhay 22,000 taon na ang
nakalilipas.
10. Sa Panahong Neolitiko, ay
umunlad ang paggamit ng ating
mga ninuno sa mga bato.
Patunay rito ang ilang mga
kagamitang bato na natuklasan
ng mga dalubhasa.
11. Halimbawa, natagpuan sa
yungib ng Guri ng Lipuun Point,
Palawan ang pinakinis
( polished) na kagamitang bato
na nahulma sa pamamagitan ng
pagkiskis ng bato sa halip na
pagtapyas dito. Tinatayang ang
mga kagamitang batong ito ay
mula pa noong 7,000–
3500 BCE.
12. Sa Panahong Neolitiko rin
nagsimula ang agrikultura sa
Pilipinas na tinatayang naganap
mga taong 5,000 BCE.
Nagsimulang magtanim ang mga
unang tao upang madagdagan
ang kanilang pagkain na
nakukuha nila sa pangangaso at
pangangalap.
13. Isinagawa sa panahong ito
ang dry agriculture tulad ng
pagkakaingin. Noong 3,000 BCE,
pinaniniwalaang nagsimula
ang wet rice agriculture o ang
pagtatanim ng palay sa mga
payew.
14. Ito ang nagpausbong sa pagbuo
ng mga hagdan-hagdang
palayan tulad ng mga makikita
hanggang sa ngayon sa Ifugao.
Ang mga pader ng terraces ay
yari sa bato at lupa. Hindi
lamang sa Ifugao may mga
hagdan-hagdang palayan.
15. Makikita rin ang mga labi nito sa
Rizal sa Luzon at sa ilang mga
bahagi ng Mindanao. Pagsapit
naman ng 100 BCE, napaunlad
din ang wet rice agriculture sa
mga kapatagan at dito
nagsimulang mabuo ang rice
paddies.
16. Sa Panahong Neolitiko,
natuto rin ang ating mga ninuno
ng pagpapalayok ( pottery) na
tinatayang nagsimula noong
3,000 BCE.
17. Ginamit ang pagpapalayok (tulad
ng mga banga) hindi lamang sa
pagluluto o pag-iimbak ng
pagkain, kundi maging sa
paglilibing ng mga patay.
Naganap ang gawaing ito mga
1000 BCE.
18. Sa mga taong 3,000 BCE,
nagsimulang mabuo ang mga
pamayanan sa mga bunganga
ng ilog at tabing dagat. Kumalat
din sa kapuluan ang mga
mandaragat mula sa iba’t ibang
bayan. Naging mahalaga ang
mga ilog sa ugnayan ng mga
pamayanan at
pakikipagkalakalan.
19. Dahil sa mga pagbabagong
naganap sa Panahong Neolitiko,
naging mas maunlad ang mga
pamayanan sa tabi ng mga
daang-tubig. Nabuo ang
kulturang kaugnay sa tubig at isa
na rito ang pamayanang tinawag
na barangay.
20. Sa Panahong Neolitiko, may
mga pamayanan ding nabuo sa
kabundukan. Ang mga ito ay
matatagpuan malapit sa mga
sapa kung saan ginagamit ang
tubig bilang inumin at panustos
sa irigasyon.
22. Nagsimula ang Panahon ng
Metal sa bansa mga 800 BCE.
Tinatawag din ito bilang
incipient period na tumagal mula
500 BCE hanggang 900 CE. Sa
panahong ito ay napayabong ang
mga pamayanang barangay.
23. Dati-rati ay binubuo ang
barangay ng kalipunan ng mga
pamilya at ng ilang mga
magkakamag-anak. Kalaunan,
sumanib na rin dito ang
magkakaibang barangay na
bumuo sa higit na malalaking
pamayanan.
25. Ang mga pinuno ng
pamayanan ay nahirang dahil sa
kanilang katapangan,
kayamanan, lakas, at talino.
Bukod sa pagiging pinuno ng
pamayanan, nagsisilbi rin silang
pinunong pandigma sa panahon
ng digmaan at hukom sa mga
sigalot sa loob ng pamayanan.
26. Ang posisyon ng isang
pinuno ng pamayanan ay
maaaring mamana mula sa ama
patungo sa anak o naililipat sa
nakababatang kapatid. Maaari
ring maging pinuno ng
pamayanan ang kababaihan lalo
na kung walang tagapagmanang
lalaki ang pinuno.
27. Bukod sa pag-unlad ng mga
pamayanan, umunlad din ang
teknolohiya sa Panahon ng
Metal. Natuto ang mga tao na
magpanday ng bakal upang
gawing kagamitan at armas.
Natuto na rin ang mga tao na
gumawa ng alahas na yari sa
ginto, jade, carnelian, at iba pang
materyales.
28. Ang mga pinapanday na
ginto ay mula sa mga ilog
habang ang bakal naman ay
galing sa pagmimina o
pakikipagkalakalan sa mga
dayuhan. Nagsimula na rin ang
teknolohiya ng paghahabi at pag-
ukit sa kahoy sa mga taong
200 CE.
29. Karamihan sa mga kalakalan
ay isinasagawa sa pamamagitan
ng sistemang
barter. Gumagamit na rin ng mga
perang ginto na sa panahon ng
mga Espanyol ay tinawag
na piloncitos.
30. Nagsimula na rin ang
pakikipagkalakalan sa
malalayong lugar. Dahil dito,
napaunlad ang paggawa ng sari-
saring sasakyang-pandagat para
sa iba’t ibang gamit tulad
ng caracoa na ginagamit sa
digmaan.
31. Ang mga sasakyangpandagat
naman na tinawag na proa, vinta,
kumpit, lapis, temper,
kasko, at bangka ay ginamit sa
pakikipagkalakalan.
32. Itinuturing na emergent
period ang mga taong 900
hanggang 1,400 na sakop pa rin
ng Panahon ng Metal.
Napagtibay sa panahong ito ang
mga etnolingguwistikong
pangkat.
33. Nabuo ang mga pangkat na
ito dahil sa pakikipagugnayan ng
isang pangkat sa iba pang
pangkat at sa interaksiyon nila sa
kanilang kapaligiran. Ilan sa mga
etnolingguwistikong pangkat ay
ang mga Tagalog, Pampango,
Ilokano, at Bikolano sa Luzon;
34. ang mga Waray, Sugbuhanon, at
Ilonggo sa Visayas; at ang mga
Mandaya, Tiruray, Tausug,
Samal, Yakan, Subanon, at
B’laan sa Mindanao. Nagkaroon
ang mga pangkat na ito ng
pagkakatangi sa isa’t isa na
ipinakikita ng kanilang naiibang
wika, ugali, at pamumuhay.
35. ang mga Waray, Sugbuhanon, at
Ilonggo sa Visayas; at ang mga
Mandaya, Tiruray, Tausug,
Samal, Yakan, Subanon, at
B’laan sa Mindanao. Nagkaroon
ang mga pangkat na ito ng
pagkakatangi sa isa’t isa na
ipinakikita ng kanilang naiibang
wika, ugali, at pamumuhay.
36. Kasama sa pagbuo ng
sariling wika, napaunlad din ng
mga etnolingguwistikong pangkat
ang kani-kanilang musika at
panitikan. Umiral ang mga
epikong tulad ng Biag ni Lam-
ang ng mga Ilokano,
ng Hudhud ng mga Ifugao,
ng Ibalon ng mga Bikolano,
37. ng Hinilawod ng mga Sulod, at
ng Darangan ng mga Maranao.
Mayroon ding mga awit tulad
ng Kumintang at Dalit. Bukod sa
awit, nagkaroon din ang ating
mga ninuno ng mga
instrumentong pangmusika tulad
ng gong, kulintang, kudyapi, at
tambol na yari sa mga lokal na
materyales.
38. Mayroon na ring sistema ng
pagsulat ang mga katutubo noon.
Tinawag itong baybayin
na mula sa pinaghalong
impluwensiyang Javanese at
Indian na galing sa Sanskrit.
Naisulat ito sa mga piraso ng
kawayan, dahon, at naukit sa
mga palayok.
39. Ang nasusulat lamang noon ay
ang mahahalagang gawain tulad
ng panganganak, ukol sa utang,
at usaping pampolitika. Wala
itong kinalaman sa panitikan.
40. Matibay na ebidensiya ng
sistema ng pagsulat ng ating
mga ninuno ang Laguna
copperplate. Ayon sa
pagkakasalin ay nalamang ito ay
isang deklarasyon ng
pagpapatawad ng utang ng isang
tao. Ang Laguna Copperplate ay
nakalagak sa Pambansang
Museo.
