1. Evaluatie Pilot ‘De Poort van het Ambacht’
bestaande uit:
Evaluatie: Onderwijsvernieuwings Pilot ‘De Poort van het Ambacht’
Evaluatie: Zomer Atelier Route ‘De Poort van het Ambacht’
Evaluatie: Bouw van ‘De poort van het Ambacht’
www.facebook.com/Ambachtspoort
Zutphen, december 2015
Hillie de Vries
Dunja van Hensbergen
Stichting The Felt Factory

2. Evaluatie Onderwijsvernieuwings Pilot ‘De Poort van het Ambacht’
1 Conceptvorming Onderwijsvernieuwings Pilot ‘De Poort van het Ambacht’
Oktober 2014 zijn wij een concept gaan ontwikkelen voor een ‘bottom up’
onderwijsvernieuwing in het bestaande onderwijsveld. We deden dit op basis van het
uitgekristalliseerde en in de praktijk succesvol gebleken concept van de sociaal
ambachtelijke vilterij The Felt Factory.
Het concept gaat uit van het feit dat de samenleving steeds sneller verandert en dat
we niet kunnen weten dat een vak, dat nu nodig is, over 10 jaar nog steeds nodig is
of verouderd of nutteloos is geworden.
Het concept behelst het meester-leerling-gezel opleiden in een proces, in plaats van
het opleiden naar een resultaat/ beroep.
In de sociaal ambachtelijke werkvorm zijn diverse methodes geïntegreerd, waar
onder Mindfullnes, Inzichtsmeditatie, Creatieve Therapie, e.d.
We gaan niet uit van een (cognitieve) norm, waarmee de leerling wordt gemeten. We
gaan uit van: ‘Wat wil de leerling leren?’ Waar gaat zijn/haar hart naar uit?’
Het concept onderzoekt manieren om sociale cohesie te laten ontstaan in de ver
doorgevoerde individualisering van het reguliere onderwijsveld. We ontwikkelen
Community Art vormen, waarin iedere leerling zijn/haar passie kan en mag volgen en
zijn/haar kwaliteiten en talenten kan en mag onderzoeken en daarmee ‘gewoon als
zichzelf’ deel is van het geheel. Op deze manier bevorderen we de individuele
ontwikkeling van iedere leerling, ingebed in de gemeenschap van school en de eigen
leefomgeving.
Aan het ‘oude’ begrip van meester-leerling-gezel onderwijs met een hiërarchische
verhouding tussen meester, leerling en gezel, voegen wij een 21e
eeuwse dimensie
toe: door het proces leer je je eigen meester zijn, je eigen autoriteit, wat impliceert
dat niemand boven of onder je staat.
Het concept benadert ‘leren’ als een organisch ervaringsproces, dat met name de
handen en het hart activeert, waarop het hoofd volgt.
De Pilot onderzoekt met bovenstaande uitgangspunten handvaten voor preventie
van school drop-outs.
Belangrijk in het concept is niet het formuleren van een vaststaand resultaat, maar
het formuleren van een kader, dat meebeweegt in de noodzaak van het moment.
Het concrete kader van de Pilot is de bouw van ‘De Poort van het Ambacht’:
Samen bouwen we de toegangspoort voor het 1e
Ambachtsfestival op 20
september 2015, georganiseerd door Stichting Zutphen Ambachtstad.

3. 2 Doelstellingen Onderwijsvernieuwings Pilot ‘De Poort van het Ambacht’
2.1 Concreet Doel is de bouw van een Cultureel Erfgoed Ambachtenpoort
 als letterlijke Doorgang naar het Festivalterrein ‘De stad als werkplaats’ op
20 september 2015
 als figuurlijke Doorgang voor vernieuwend meester-gezelonderwijs in het
huidige schoolsysteem
2.2 Pedagogische doelen: de kern
 We gaan uit van de beleving van het kind/ de jongere
 De Pilot vormt zich stap voor stap door wat er ontstaat in samenspraak met de
kinderen/ jongeren en docenten
 De onderwijsvernieuwende kerndoelen ontstaan zo ‘bottom up’ in het
onderwijsveld met leerkrachten en leerlingen
 Voor- en nabespreking van de lessen moeten er voor zorgen dat we
gedurende de Pilot scherp blijven focussen op deze kern, om de in ons DNA
gewortelde gangbare leerdoelen van de huidige prestatiemaatschappij te
doorbreken
 De Pilot lessen worden daar waar mogelijk verbonden aan de reguliere lessen
van de school, zodat de gelijkwaardigheid van hoofd, hart en handen wordt
bevorderd en een synthese tussen deze menselijke kwaliteiten bewerkstelligd
2.3 Pedagogische doelen: concreet
 Verwondering wakker maken
 Inspiratie en nieuwsgierigheid opwekken
 Contact maken met materialen uit de eigen leefwereld
 Ervaring van de eigen handen, die deze materialen omvormen tot een
ambachtelijk product
 Door ambachtelijke processen doen en ervaren
 Aanboren van het eigen oplossend vermogen
 Onderzoek naar eigen passie: ‘Waar word ik blij van?’
 Durven onderzoeken: als iets niet lukt is het niet ‘fout’, maar een stap in het
ambacht- en creatieproces
 Groei van zelfwaardering
 Ontwikkelen van de eigen autoriteit
 Ontwikkelen van de eigen kwaliteiten
 Empowerment
 Bewustwording van de waarde van de ander: Teamwork/ leren van elkaar/
elkaar aanvullen i.p.v. concurrentie/ oordeel beter-slechter en hoger-lager
 Bewustwording van de waarde van de eigen leefomgeving

4. 3 Uitvoering van het concept vernieuwend meester-gezel ambachtsonderwijs in
het bestaande onderwijsveld:
‘De school als werkplaats’
3.1 Praktijkschool 1e
en 2e
klas
3.1a VTB-lessen (Vrije Tijds Bestedingslessen) gegeven door een pool van
ambachtslieden
Bestede tijd per Ambachtsman/vrouw
Lesduur: 100 minuten
Voor- en nabespreking les met ambachtslieden + klassementoren: 60 minuten
Voorbereidingstijd les per Ambachtsman/vrouw 60 minuten
‘Kan dat, kan ik dat?’ snuffellessen in verwondering voor ambachtelijke
processen:
Januari: 4 lessen x 7 ambachtslieden = 28x )
Februari: 3 lessen x 9 ambachtslieden = 27x )
Gegeven lessen: Keramieklessen met klei uit de IJssel, Vers Houtbewerking,
textieltechnieken met afval, bak- en decoreertechnieken, wolvilten van gadgets,
community art wolvilten, het maken van een Didgeridoo van PVC afvoerbuis +
bespelen van het muziekinstrument, Biodanza, samenzang van eigen favoriete
liedjes, houtimitatie lessen op Schilder-sCool
Ambachtelijke fabricage- + constructielessen voor Poort van het Ambacht
Maart: 4 lessen x 3 ambachtslieden = 12x )
April/ 1 mei: 4 lessen x 5 ambachtslieden = 20x )
Mei na vak: 2 lessen x 4 ambachtslieden = 8x )
Juni: 2 lessen x 8 ambachtslieden = 16x )
Gegeven lessen: Touw slaan op lijnbaan, Paracord constructie-elementen, Vers Hout
dakpannen en omheining, Keramiek Hanging Garden van klei uit de IJssel, wolvilten
van ‘dakpannen’, decoratietechnieken, mozaïek van gebroken vaatwerk, community
art met Japanse Sashiko borduurtechniek van versleten spijkerbroeken, vormgeven
van eigen fantasie en ontwerp, onderzoek van poortconstructies d.m.v. speurtocht
langs Zutphense oude poorten, onderzoek van poortconstructie op schaal met
suikerklontjes, ontwerpen van poortconstructie op schaal van betonijzer, smeden van
constructie elementen en haken, decoratietechniek met oude gele gidsen,
linoleumsnede, ‘mandala’ kleuren/ ontwerpen van 6-hoekmozaieken,
(gedeeltelijk zijn de lessen in mei/ juni naar de werkplaatsen van de Ambachtslieden
verhuisd i.p.v. in de Praktijkschool)

5. 3.1b Invulling Creatief lessen door The Felt Factory
Mei: 20 lessen x 50 minuten = 16,5 uren
3.1d Andere dan Ambachtsuren van Dunja van Hensbergen en Hillie de Vries
t.b.v. lessen Praktijkschool
Overleg met Praktijkschool VTB-commissie (dec 2014) 2x1,5 uur
Presentatie Pilot op Open Dag van Praktijkschool (incl voorbereiding) 1x15 uur
Organisatie van 5 VTB Blokken 5x10 uur
Overleg met Praktijkschool Onderbouwcoördinator/ directielid 2x5x1 uur
Overleg directeur Schilder-sCool 2x1,5 uur
Persactiviteiten Stentor + Contact 2x 3 uur
Verslaglegging Social Media 2x10 uur
Voorbereiding constructie- en speurtochtles 2x8 uur
Ontwerpen en uitwerken van 6-hoekmozaieken 1x 50 uur
Ontwerpen en uitwerken van Sashiko borduur community art 1x 24 uur
Bouw poortmaquette t.b.v. constructie + vergunningenoverleg Gemeente 1x35 uur
Constructie + vergunningenoverleg Gemeente (met 2 leerlingen) 2 x1 uur
Constructie + vergunningenoverleg Bouwbedrijf Brock & Zn 2 x1 uur
Kwaliteitsbewaking van kerndoelen van Pilot zie voor- en nabespreking van VTB
+ 2x 50 uur
3.1e In hoeverre zijn de doelstellingen gehaald?
* Bij leerlingen van de Praktijkschool pakte het ervaringsleren via de handen en het
hart naar het leren met het hoofd vanaf de eerste les goed uit.
* Dit bleek uit de inzet van de leerlingen tijdens de lessen, het harmonische verloop
van de lessen, het geringe ‘opspelen’ van de veelvuldig aanwezige beperkingen als
ADHD, autisme, ODD, etc. bij de Praktijkschool leerlingen
* Het zelfvertrouwen van de leerlingen groeide met elke les en gaf de aanzet tot het
verruilen van de eigen disfunctionele overtuigingen (‘ik ben een mislukkeling/ ‘ik sta
onder aan de maatschappelijke ladder’/ ‘ik ben dom’, enz.) voor een meer open
houding naar onderzoek van zichzelf: ‘wie ben ik?’, ‘Wat vind ik leuk/ fijn?’, enz
* Het veelvuldig plezier hebben in het ambachtelijk bezig zijn, de leergierigheid, en
het naar boven komen van de handenslimheid en de hartswijsheid was
hartverwarmend.
* Het met elkaar samenwerken en -spelen aan iets groots en moois, de Zutphense
Poort van het Ambacht, bevorderden de sociale eigenschappen van de leerlingen en
de onderlinge verbindingen en cohesie van de (multiculturele) schoolgemeenschap.
* Dankzij de ondersteuning van de Praktijkschooldirectie van onze aanpak kregen de
klassementoren en vakleerkrachten meer of minder vertrouwen in onze andere
aanpak van leren en durfden ze dit schoorvoetend zelf te implementeren in hun
lesaanpak en vraagtekens te zetten bij hun gangbare methode van ordehandhaving.

6. * Het geven van de ambachtslessen in de werkplaatsen/ werkomgeving van de
Ambachtslieden (touwslagers lijnbaan Gorssel, Vers Hout boswerkplaats Almen, de
Potterij op terrein van Het Dagelijks Bestaan op de Mars in Zutphen) gaf een enorme
boost aan de doelstellingen van de Pilot; leerlingen voelden zich in hun element,
leerkrachten durfden zich over te geven aan doelstellingen van de Pilot en de
controle los te laten.
* In de reguliere Creatieflessen zijn ambachtelijke werkvormen overgenomen door de
klassementoren
* Leerlingen zijn in hun vrije tijd gaan breien, haken, Paracorden, etc.
* Doelstellingen van de Pilot zijn door de VTB-commissie van de Praktijkschool
overgenomen voor de invulling van en visie op de VTB-lessen schooljaar 2015-
2016

7. 3.2 Speciaal Basis Onderwijs ‘Het Mozaïek’
3.2a ‘De school als werkplaats’
In SBO ‘Het Mozaïek’ was het veel moeilijker de onderwijsvernieuwende Pilot in het
bestaande schoolsysteem te integreren. 3 activiteiten van de onderwijsvernieuwende
Pilot ‘De Poort van het Ambacht’ hebben in de school plaatsgevonden:
December 2014: Kan dat, kan ik dat? snuffelles aan alle leerlingen van de school
(ong. 100) : het vilten van een Kerstlichtje 5 dagdelen
Presentatie Ambachtspoort en diverse ambachtsuitingen tijdens de jaarlijkse
Kerstinloop voor familie en belangstellenden (incl. voorbereiding) 2x5 uur
Mei: Vilt clinic aan groepen 6/7: vilten van ‘dakpannen’ (incl. voorber.) 2x10uur
3.2b In hoeverre zijn de doelstellingen gehaald?
* Door de organisatie in klassikale lesvorm en de gangbare methode van de meeste
leerkrachten van ordehandhaving door controle was het moeilijk de lessen te geven
vanuit de pedagogische doelen van de Pilot.
* Desondanks spraken de trotse gezichten van veel leerlingen met hun zelfgemaakte
werkstuk boekdelen!
* Op de Kerstinloop maakten de ambachtsuitingen met name herkenning en
enthousiasme los bij familieleden van allochtone kinderen

8. 3.3 Vrije Basisschool ‘De Zonnewende’
3.3a ‘De school als werkplaats’
Gele Gids 6-hoek Mozaïek prikken zie bouw Poort
Fietsbanden knippen en vingerhaken zie bouw Poort
3.3b In hoeverre zijn de doelstellingen gehaald?
* Ondanks de groepsgrootte kwamen de kinderen goed in het ambachtelijk proces
door Antroposofische aanpak van de leerkracht: in plaats van ordehandhaving vanuit
controle, liet de leerkracht het druk zijn van de kinderen wegvloeien door met elkaar
te zingen, voor te lezen, etc)
* Doelstellingen van de Pilot konden in deze leeromgeving ‘als vanzelf’ groeien en
bloeien!

9. Evaluatie Zomer Atelier Route ‘De Poort van het Ambacht’
1 Conceptvorming Zomer Atelier Route ‘De Poort van het Ambacht’
Mei/juni hebben we het geven van de VTB lessen in ‘de school als werkplaats’
gedeeltelijk verruild voor het geven van de lessen in de ambachtelijke werkplaatsen
van de ambachtslieden zelf. Na sluiting van de scholen voor de Zomervakantie
wilden we deze transitie doorzetten naar
‘de stad als werkplaats’
We wilden het concept van de Pilot ‘de Poort van het Ambacht’ in de zomertijd wortel
laten schieten in de binnenstad van Zutphen.
Uitgangspunten
Iedereen, wonende in Zutphen of de stad bezoekende, moet mee kunnen bouwen
aan de Poort van het Ambacht.
Er is veel leegstand in de (historische) binnenstad van Zutphen.
De Zutphense samenleving kent meerdere tweedelingen: historische binnenstad –
nieuwere woonwijken; actieven – inactieven; ‘gewone’ mensen – Antroposofische
mensen; autochtonen – allochtonen; jongeren – ouderen, …
Binnenstad van Zutphen commercialiseert meer en meer. Bezoekers en bewoners
kunnen in de binnenstad steeds minder iets anders doen dan (passief) consumeren.
Individualisering van de (Zutphense) samenleving is ver doorgevoerd met velerlei, al
of niet verborgen, vereenzaming tot gevolg.
Zutphen heeft een aantrekkingskracht op mensen, die op de een of andere manier
streven naar een ‘nieuwe samenleving’.
2 Doelstellingen Zomer Atelier Route ‘De Poort van het Ambacht’
* Doelstellingen, genoemd bij de Onderwijsvernieuwings Pilot
* De schoonheid van de binnenstad bereikbaar maken voor iedereen uit alle lagen
van de samenleving
* Het bieden van een laagdrempelige maatschappelijke invulling van leegstaande
panden in de historische binnenstad
* Ontwikkeling van beleving in de binnenstad i.p.v. consumptie

10. * Aanzet tot ontwikkeling van ambachtelijk samenwerken dwars door culturele
tweedelingen en leeftijdsbegrenzingen heen: ‘Samen geven we vorm aan
Ambachtsstad Zutphen’
3 Uitvoering Zomer Atelier Route ‘De Poort van het Ambacht’
Bijwonen openbare debatavond over Leegstandproblematiek van de Zutphense
binnenstad
Gesprekken met binnenstadmanager over beschikbare leegstaande panden
Gesprekken met eigenaar Vincent Peppelenbosch en coördinator Luitgard Schulz
van ‘De Oude Apotheek’, Ruimte voor Kunst, Houtmarkt Zutphen
Vormgeving van poster en flyers
Zomer Atelier in ‘De Oude Apotheek’ en op de stoep gedurende de zomervakantie
op woensdag-, zaterdag- en koopzondagmiddag
(Spinnen van vlasdraad met afvalgaren; Haken van 6-hoekmozaïek; Paracord;
Borduren van Sashiko hemelgewelf van versleten spijkerbroeken; strovlechten van
‘Godsoog’ 6-hoeken; ‘Mandala’kleuren van 6-hoekmozaïek)
4 In hoeverre zijn de doelstellingen gehaald?
* Invulling van leegstaande panden: 0 0
/0 gelukt
* Ambachtsactiviteiten in en voor de Oude Apotheek trokken veel belangstelling van
kinderen/ jongeren, ouderen en mensen in een scootmobiel, rolstoel o.i.d.
* Mensen tussen jong en oud hadden, ook als ze het interessant of leuk vonden,
geen tijd

11. Evaluatie: Bouw van ‘De poort van het Ambacht’
1 Conceptvorming van meebewegend kader
Als gevolg van de conceptbewaking in de eerste 2 fasen werd het volgen van een
meebewegend kader i.p.v. een strak, vooropgezet (cognitief) plan in de laatste fase
van de Pilot alles belangrijk voor het welslagen van de bouw van de Poort van het
Ambacht.
Meebewegend kader
* In aanvang zouden we een poort bouwen van 7m hoog, 5m breed met staande
delen van 1m2
, geïnspireerd door de Historische Prent van een Feestpoort op de
Houtmarkt van 1907.
* Door het constructie onderzoek van de Praktijkschool leerlingen zag het plan van
de uitvoering van de Poort er in april/mei 2015 als volgt uit: De Poort zouden we
gaan maken van opgestapelde palletkisten (modules), aan elkaar verbonden met
door leerlingen gesmede muurankers, verankerd aan door leerlingen geslagen touw
en gesmede ringen/ haken. Iedere m3
module zou een eigen ambachtsuiting krijgen,
gemaakt op de Praktijkschool en SBO Het Mozaïek (Keramische Hanging Garden
van klei uit de IJssel; Vers Hout dakpanmodule; vilten dakpanmodule; enz.)
* Locatie: op de Houtmarkt naast de fontein, als doorgang en blikvanger van het
Festivalterrein op Hout- en Zaadmarkt.
* De bouw zou starten tijdens de Monumenten Dagen (11/12 september), gevolgd
door een week lang bouwen op locatie door Praktijkschool leerlingen en iedereen,
die mee wilde doen
* Tijdens het 1e
vergunningengesprek met de Gemeente werd ons voorstel
afgewezen. Wilde de Poort een voor publiek toegankelijke doorgang worden, dan
moest hij voldoen aan een meetbare en gecertificeerde constructie.
* In de vergunningenaanvraag aan de Gemeente zijn we bijgestaan door Bouwbedrijf
Brock & Zn en Frans Manders. Tijdens de zomermaanden veranderde de locatie 3x,
de Poort werd eerst steeds kleiner, vervolgens steeds groter, en uiteindelijk enkele
weken voor de Festivaldag was de vergunning rond in de volgende uitvoering:
- Poort wordt 6m hoog, 8m breed en 3m diep
- Bouwbedrijf Brock & Zn bouwt de steigerconstructie op vrijdagochtend 18
september
- Locatie: op brug over de Berkel tussen Marschpoortstraat en Groenmarkt; vrijdag
18 en zaterdag 19 september moet alle verkeer van en naar de binnenstad doorgang

12. kunnen krijgen over de brug. Alleen zondag 20 september krijgen we toestemming
de Marschpoortstraat af te sluiten voor het verkeer.
Concept van meebewegen
Door toepassing van de methoden van Mindfulness, Inzichtmeditaite, Eckhart Tolle,
etc. konden we trouw blijven aan het concept van de Pilot en lieten we de momenten
van stress wegvloeien, d.m.v.:
 Schoonheid en plezier van het NU-moment ervaren i.p.v. logica vasthouden
van een starre planmatige opzet
 Meebewegen met de continue veranderingen van het kader
 Antwoord geven op de vergroting van het kader door het ontwerpen van
ambachtelijke Community Art vormen, waarmee we konden versnellen en een
groot aantal m2
s zouden kunnen maken
 Communicatie met de Praktijkschool hoe (toch) uitvoering te geven aan het
laten meebouwen van de leerlingen op locatie onder schooltijd
2 Doelstellingen Bouw van ‘De poort van het Ambacht’
* Proces in bewegend kader tot concreet resultaat laten leiden: Een Cultureel
Erfgoed Ambachtenpoort als letterlijke Doorgang naar het Festivalterrein ‘De stad
als werkplaats’ op 20 september 2015
* Doelstellingen, genoemd bij de Onderwijsvernieuwings Pilot en de ‘Zomer Atelier
Route’
3 Uitvoering en samenwerkingen
Voor de uitvoering in deze laatste fase van de bouw van de Poort van het Ambacht
hebben we samengewerkt met:
 Gemeente Zutphen voor de vergunningen
 Bouwbedrijf Brock & Zn voor de op- en afbouw en het beschikbaar stellen van
de steigerconstructie
 Zutphense IJsvereniging voor het gebruik van de IJsbaankantine als
ambachtswerkplaats in de weken voorafgaand aan 20 september
 Praktijkschool Zutphen voor het meewerken aan de 10 m2
s Gele Gids
Mozaïek en het Vlechtmozaïek van versleten fietsbinnenbanden tijdens de
Creatieflessen in de IJsbaankantine

13.  Pool van Ambachtslieden voor het afronden van de keramiek Hanging Garden
van IJsselklei, Vers Hout panelen, Vers Hout palen voor de afzetting,
Smeedwerk panelen en strovlechtpanelen
 De ‘Achterhoekse meisjes’ voor de assemblage van de ‘Haken met ongewone
Zaken’ Poortoverspanning
 Meerdere klassen van de Vrije Basisschool ‘de Zonnewende’ voor het prikken
van de 6-hoeken en sterretjes voor de 10 m2
s Gele Gids Mozaïek en het
knippen en vingerhaken van versleten fietsbanden
 Opslagbox Zutphen voor het transport van de panelen, materialen, etc van de
ene naar de andere locatie
 Just Weijs voor het gebruik van zijn garage aan de IJsselkade als werkplaats
en opslag tijdens de werkdagen op locatie (18, 19 en 20 september)
 Atelier de Slagerij en de Praktijkschool Zutphen voor de Graffity werkdag
vrijdag 18 september op locatie
 Pool van Ambachtslieden, Marschpoortwijkbewoners en Ambacht21
vrijwilligers voor het op- en aftuigen van de steigerconstructie met ruim 110 m2
ambachtelijke Community Art werken
4 In hoeverre zijn de doelstellingen gehaald?
* Het resultaat: De Cultureel Erfgoed Poort als doorgang naar het Festivalterrein
kreeg veel belangstelling door alle lagen van de bevolking
* Samenwerking en verbindingen tussen Gemeente, Bedrijfsleven, scholen,
Ambachtslieden en bewoners waren zeer succesvol
* Tijdens Festival was er een hoge mate van beleving, interactiviteit en ambachtelijke
bedrijvigheid rond de Poort en in de binnenstad
* Meerdere Praktijkschool leerlingen kwamen in hun vrije tijd op zaterdag 19
september helpen met de bouw van de Poort
* Er kwamen op de Festivaldag veel vragen van bezoekers om een vervolg van onze
activiteiten