Evolución política da España do XIX. O liberalismo. 4º ESO

1. UNIDADE 4. ESPAÑA E GALICIA NO SÉCULO XIX:
A CONSTRUCIÓN DÚN RÉXIME LIBERAL
Promulgación da Constitución de 1812.
Salvador Viniegra, 1912

2. España e Galicia no século XIX: a construción dun réxime liberal
9. Galicia no s. XIX: conservadores e progresistas
1. A crise do Antigo Réxime (1808-1814)
2. O enfrontamento entre absolutismo e liberalismo
3. Galicia no século XIX (1808-1833)
4. Independencia das colonias americanas (1808-1826)
5. A revolución liberal (1833-1843)
6. A etapa isabelina: o liberalismo moderado (1843-1868)
7. O Sexenio democrático (1868-1874)
8. A Restauración monárquica (1874-1898)

3. Introdución
• Durante o século XIX, España viviu un proceso de construción
dun réxime político liberal. Intentouse durante a Guerra da
Independencia (1808-1814) pero será ao morrer Fernando VII
(1814-1833) cando se culmine a instauración do liberalismo en
España.
• Os monarcas viron limitados os seus poderes pola Constitución
e o Parlamento.
• Así e todo, o réxime liberal español caracterizouse pola
constante intervención do exército na vida política, por unha
participación moi restrinxida e pola limitación de liberdades.
• Os intentos de democratización durante o Bienio Progresista
(1854-1856) e, sobre todo, o Sexenio Democrático (1868-1874)
fracasaron.

4. A crise do Antigo Réxime
da Guerra da Independencia ao reinado de Fernando VII (1808-1833)
• GUERRA DA
INDEPENDENCIA
(1808-1814)
• REINADO DE
FERNANDO VII (1814-
1833)
– Sexenio absolutista
(1814-1820)
– Trienio liberal (1820-
1823)
– Década ominosa
(1823-1833)
Fernando VII, Goya

5. 1. A crise do Antigo Réxime
Guerra da independencia (1808-1814)
1.1. A crise da monarquía borbónica
1.2. A Guerra da Independencia (1808-1814)
1.3. A Cortes de Cádiz
As abdicacións
de Baiona,
segundo un gravado
de 1800

6. Goya. 1800. A familia de Carlos IV
Carlos IV
Mª Luísa de Parma
Don Antonio Pascual,
irmán de Carlos IV
Don Luís,
príncipe de Parma
Carlota Joaquina,
irmá de Carlos IV
Infanta
Mª. Luísa
Carlos Luís
Infante
Francisco de Paula
Infanta
Mª Isabel
Futura esposa
de Fernando VII
Futuro
Fernando VII
Infante
Carlos Mª Isidro
Goya
Mª Josefa
irmá do rei
Ver vídeo

7. 1.1. A crise da monarquía borbónica
• A reacción da monarquía de Carlos IV fronte á Revolución francesa foi
declararlle a guerra a Francia (1793-1795), temerosa da expansión das
ideas liberais.
• A guerra foi un fracaso e a partir de 1799, Manuel Godoy, o ministro máis
influente, aliouse con Napoleón para enfrontarse a Gran Bretaña.
• Godoy autorizou o exército francés a atravesar España para atacar
Portugal (Tratado de Fontainebleau, 1807).
• O descontento de parte da poboación coas decisións de Godoy provocou
o estalido do Motín de Aranjuez, 1808, que forzou á dimisión do ministro e
a abdicación do rei no seu fillo Fernando VII.
• Ante esta situación, Napoleón decidiu convocar a Carlos IV e a Fernando
VII (Baiona-Francia), onde lles fixo abdicar e aceptar o nomeamento do seu
irmán Xosé Bonaparte como novo rei de España.

8. Motín de Aranjuez
Godoy asinou un tratado con Napoleón, permitindo
a entrada de tropas francesas en España coa
finalidade de ocupar Portugal, aliado de Gran
Bretaña.
Napoleón aproveitou a circunstancia para ocupar
España. Cando Godoy se decata tratou de
desprazar á familia real a Sevilla, pero estando en
Aranjuez produciuse un motín popular, instigado
pola camarilla do herdeiro, Fernando (VII)

9. Abdicacións de Baiona
1.1. A crise da monarquía borbónica
• Pai (Carlos IV) e fillo (Fernando
VII) recorreron a Napoleón
para solventar as súas
diferenzas.
• Reunidos con Napoleón en
Baiona, Carlos IV e Fernando
VII, Napoleón consegue a
abdicación de ambos ao trono
e nomea rei de España ao seu
irmán Xosé I Bonaparte.
• Convoca a Baiona a
persoeiros españois para
redactar unha Constitución,
pero que só podemos
considerar unha Carta
Outorgada: o Estatuto de
Baiona.

10. 3 de mayo; Goya, 1815
1.2. A Guerra da Independencia (1808-1814)
• O 2 de maio de 1808
iniciouse o
levantamento en
Madrid contra a
ocupación francesa,
comezando a chamada
‘Guerra da
Independencia’.
• Foi tamén unha
guerra civil, pois os
franceses contaron co
apoio interesado ou
convencido de milleiros
de españois
(afrancesados) e unha
guerra internacional
(Francia contra Gran
Bretaña).

11. Patriotas no momento de serén
fusilados
Rostro tapado
non quere ver o inevitable
Talante melancólico
Protesta,
vingánza
Colérico
Resignación
Flemático
Desafío ante a inxustiza
Sanguíneo
Patriotas desangrándose
Patriotas no momento
de seren fusilados
Soldados franceses
Fusilamentos do 3 de maio

12. Ler o primeiro capítulo
Ver vídeo
Guerra da independencia
en Galicia
Batalla de Ponte
Sampaio

13. Sátira contra Napoleón
• Os ‘patriotas’ españois
rebeláronse para defender a
integridade territorial, porque
consideraban a Napoleón un
traidor e pola pillaxe exercida
polo exército francés.
• Non tiñan moito que perder e
foron animados pola Igrexa e
os nobres a unha guerra
fanática en defensa da relixión
e dos usos e costumes
tradicionais, fronte as ideas
da Revolución Francesa.
• Moitos ilustrados e liberais
apoiaron o levantamento
popular, como instrumento do
triunfo do liberalismo.
1.2. A Guerra da Independencia (1808-1814)

14. 1.2. A Guerra da Independencia (1808-1814)
• Creáronse Xuntas para dirixir a resistencia, coordinadas por
unha Xunta Suprema Central, mentres grupos de patriotas se
organizaron en guerrillas.
• O levantamento impediu que Napoleón ocupara rapidamente o
país. A derrota de Bailén obrigou aos franceses a repregarse
cara o norte.
• Entre 1809 e 1812 o dominio francés foi claro, coa entrada en
España dun gran exército dirixido polo propio Napoleón.
• A axuda ofrecida polas tropas británicas foi decisiva e, a finais
de 1813, os franceses abandonaran o territorio español.
• Entre 1812 e 1814 os franceses recúan fronte ás tropas hispano-
británicas dirixidas por Wellington, ao que se suma a derrota de
Napoleón en Rusia. En 1814 remata a guerra.
• En 1813 asinouse o Tratado de Valençay, polo que Fernando VII
recuperaba a Coroa e Napoleón retiraba as súas tropas.
Victoria en Vitoria

16. Desastres da guerra; Goya, 1810-15
Con razón o sin ella No quieren
Y esto también Populacho
 Describe o que se representa
en cada gravado
 Que visión dan da guerra e
do comportamento humano?
 A que bando se critica?
Explica os tíulos: ‘con razón o
sin ella’ e ‘populacho’
 En que gravado se reflicte o
machismo? as violacións
ocorren só nas guerras? por
que?
 Quen son as principais
vítimas da guerra en todas as
épocas? que gravado
representa ás vítimas que non
loitan, aos refuxiados?
 Sinala algún exemplo de
guerra contemporánea na que
se teñan dado situacións
semellantes ás debuxadas por
Goya?
 Cres que a Guerra da
Independencia era xusta? e
outras guerras?
1.2. A Guerra da Independencia (1808-1814)
A Guerra da Independencia, como todas, foi cruel e violenta e ninguén o
plasmou mellor que Goya.

17. A morte de John Moore
• En Galicia as principais batallas
desenvólvense entre xaneiro e
xuño de 1809, cando os franceses
se viron obrigados a abandonar o
territorio.
• O clero e os fidalgos foron os
impulsores das guerrillas, polo
temor a perder os seus privilexios.
• En xaneiro do 1809 prodúcese a
Batalla de Elviña, onde falece
John Moore.
• O 28 de marzo de 1809 as
guerrillas reconquistan Vigo e en
xuño derrotan aos franceses na
batalla de Ponte Sampaio
detacando a figura de Bernardo
González del Valle alcumado
Cachamuíña.
1.2. A Guerra da Independencia en Galicia

18. Batalla de Elviña
Xaneiro 1809
Marzo de 1809
Ponte Sampaio
Xuño 1809
Guerra da
independencia
en Galicia
Batalla de Ponte
Sampaio

19. 1.3. As Cortes de Cádiz
• As abdicacións de Baiona deixaron un baleiro de poder, xa que o
rei Xosé I non gozou nunca da aceptación dos españois.
• Nas zonas non ocupadas polos franceses constituíronse Xuntas,
integradas por persoeiros de ‘prestixio’. Estas xuntas estarán
coordinadas pola Xunta Central.
• En 1810, a Xunta Central e substituída por un Consello de Rexencia
que convoca as de Cortes en Cádiz, único territorio non ocupado
polos franceses (setembro de 1810).
• As Cortes decidiron que todos os asistentes, independentemente
da súa orixe, se reunían nunha única Asemblea e o seu voto tiña o
mesmo peso.
• A cámara redactou unha Constitución, aprobada en 1812, que
reflectiu os principios básicos do liberalismo político.
• Pero a situación bélica impediu aplicar todo o lexislado en Cádiz.

20. Monumento ás Cortes, en Cádiz
• O proceso de elección dos
deputados das Cortes de Cádiz
foi moi irregular debido á
guerra.
• Os deputados estaban
divididos en dúas tendencias
ideolóxicas: liberais e
absolutistas (servís).
• Aprobáronse unha serie de
decretos que supoñen a
abolición do Antigo Réxime:
soberanía nacional e división
de poderes, abolición dos
señoríos xurisdiccionais e
do feudalismo, liberdade de
imprenta e supresión da
Inquisición.
1.3. As Cortes de Cádiz

21. • A Constitución de Cádiz (a Pepa),
malia as concesións feitas aos
servís, significou unha verdadeira
revolución que, de aplicarse,
supuña a fin do absolutismo.
• Soberanía nacional; sufraxio
universal masculino indirecto
(pero negábaselle aos criados, aos
escravos e para ser deputado
había que te un mínimo de renda);
separación de poderes; dereitos
e liberdades (igualdade xurídica,
agás para eclesiásticos e militares,
igualdade fiscal, imprenta);
propiedade privada;
centralización e uniformización
do Estado.
• Amplos poderes do rei,
imposición da relixión católica.
1.3. As Cortes de Cádiz

22. • A división entre liberais e
absolutistas quedou plasmada
na representación dos
deputados galegos en Cádiz
(dun total de 24 en 1810, 12
eran absolutistas, once
reformistas moderados e un
liberal. Aprobada a
Constitución de 1812,
convocáronse eleccións ás
Cortes ordinarias. Estes
comicios deixaron moi claro
quen controlaba o poder en
Galicia, dos 16 deputados
elixidos 14 eran absolutistas, e
deles dez eran cregos.
• Un representante significativo
desta tendencia foi o bispo de
Ourense Antonio Quevedo.
1.3. As Cortes de Cádiz
Postura dos deputados galegos

23. Xuramento dos deputados en Cádiz, 1810; Casado del Alisal,
1863
Aprobación da Constitución de 1812; Viniegra, 1911-12
 En que se diferenzan as Cortes de Cádiz das convocadas antes, durante o Antigo Réxime? como se elixiron
os deputados? por que se reuniron en Cádiz?
 Por que venceron as ideas liberais ás absolutistas? a que grupos sociais representaban os deputados?
 Que é unha Constitución? que principios se recollen na mesma que supoñen a ruptura co absolutismo?
 En que melloraba á vida das persoas a aplicación das medidas recollidas na Constitución?
 Fíxate no cadro da esquerda, que persoeiros teñen un papel máis destacado? e no da dereita? a que de debe
o cambio?
 Cantas mulleres aparecen nos cadros? puideron votar nas eleccións a Cortes e ser deputadas? poderían
facelo despois da aprobación da Constitución?
1.3. As Cortes de Cádiz

24. 2. Fernando VII: 1814-1833
O enfrontamento entre absolutismo e liberalismo
2.1. A restauración do absolutismo (1814-1820)
2.2. O Trienio Liberal (1820-1823)
2.3. O creba do absolutismo: a década ominosa
(1823-1833)

25. Manifesto dos persas, 1814
• En 1814 Fernando VII (o
desexado) regresou a
España, e aboliu a
Constitución, volvéndose
ao absolutismo.
• Foi apoiado polos
privilexiados do Antigo
Réxime, que asinaron un
escrito coñecido como
‘Manifesto dos persas’.
• Suprimiu todos os decretos
das Cortes de Cádiz.
2.1. Fernando VII (1814-1820)
A restauración do absolutismo
Tratado de Valençay La Pepa me importa un pito
Viva las caenas!
Documental
Restauración do Antigo Réxime
Restablecemento da Inquisición 1819. Inauguración do Museo do Prado

26. Juan Díaz Porlier “El Marquesito”
• Os partidarios do liberalismo
foron perseguidos e moitos
tiveron que exiliarse.
• Organizáronse en sociedades
secretas e organizaron
numerosas intervencións
armadas, pronunciamentos,
para conseguir a implantar un
réxime constitucional.
• Os pronunciamentos
fracasaron e os seus
organizadores detidos e
executados, como lle ocorreu a
Porlier na Coruña en 1815.
2.1. Fernando VII (1814-1820)
A restauración do absolutismo

27. O enfermo pola Constitución
• En 1820 o pronunciamento de
Riego, coas tropas que ían
combater aos independentistas
americanos, foi apoiada por
outros militares e burgueses.
• O rei viuse obrigado a xurar a
Constitución, volvendo a estar
vixente a lexislación aprobada
nas Cortes de Cádiz.
• As novas Cortes restauraron
gran parte das reformas de
Cádiz. Creouse a Milicia
Nacional, un corpo de
voluntarios armados que
defendían a orde liberal.
2.1. Fernando VII (1820-1823)
O Trienio Liberal
Levantamento de Riego
As Cortes durante o Trienio Liberal

28. Execución de Riego
2.1. Fernando VII (1820-1823)
O Trienio Liberal
Execución de Riego
• Este proceso reformista non lle
agradaba a Fernando VII, que
lles pediu axuda ás potencias
europeas para restaurar o
absolutismo.
• A intervención da Santa
Alianza, enviando a España un
exército francés, (‘Os cen mil
fillos de San Luis’) foi a que
decidiu a volta ao absolutismo.
• Anuláronse as reformas
liberais e moitos dos líderes do
Trienio foron executados (como
Riego) ou marcharon ao exilio.

29. • A volta ao absolutismo implicou a destrución da obra lexislativa
do Trienio. Pero os gobernos de Fernando VII non lles souberon
dar solución aos problemas do país.
• Existía unha difícil situación económica. O tesouro público
estaba en bancarrota (guerra da Independencia e independencia
das colonias americanas)
• Era imprescindible unha reforma fiscal que obrigase os
privilexiados a contribuír cos seus impostos. Pero estes eran os
principais defensores do absolutismo e a monarquía, xeraba
unha enorme contradición.
• Produciuse un conflito dinástico. Fernando VII tivera só fillas e a
Lei Sálica impedíalles ás mulleres reinar en España.
• Déuselle o trono a Isabel, grazas á Pragmática Sanción, ditada
polo rei. Pero moitos absolutistas non aceptaron o cambio.
2.1. Fernando VII (1830-1833)
A Década Absolutista (Ominosa)

30. Fusilamiento de Torrijos; Gisbert, 1888
2.1. Fernando VII (1830-1833)
A Década Absolutista (Ominosa)
• O estado de terror imposto
por Fernando VII moderouse
desde 1826, aplicando
algunhas reformas para
mellorar a catastrófica
situación do país.
• Organizáronse grupos de
radicais absolutistas
(apostólicos ou realistas
puros), agrupados arredor
da figura de Carlos de
Borbón, irmán do rei.
• Seguiron os intentos
conspirativos e
pronunciamentos para
restablecer o réxime
constitucional, duramente
reprimidos (Mariana Pineda,
Torrijos)

31. Execución de Mariana Pineda
Mariana Pineda en capilla.
Juan Antonio Vera Calvo, 1862
2.1. Fernando VII (1830-1833)
A Década Absolutista (Ominosa)
• Mariana Pineda naceu en
Granada no ano 1804.
Viúva dun militar liberal e
nai de dous fillos,
relacionábase cos círculos
liberais da súa cidade.
• En 1831 foi detida e
axustizada por bordar
clandestinamente unha
bandeira liberal. Ao coñecer
a senteza dixo: A
lembranza do meu suplicio
ha de facer máis pola nosa
causa que tódalas
bandeiras do mundo.

32. • O irmán menor
de Fernando
VII, Carlos IV,
reclamará o
trono de España
fronte a súa
sobriña, a futura
Isabel II.
Inícianse así as
Guerras
Carlistas.
Detalle do retrato da
familia de Carlos IV. Goya. 1800
2.1. Fernando VII (1830-1833)
A Década Absolutista (Ominosa)

33. Disputa dinástica.
Litografía humorística nun
xornal francés (1833)
Isabel II
Rexenta Mª Cristina
Inglaterra
Francia
Armas á venda
Pireneos
Partidarios Lei Sálica
(absolutistas)

34. 4. Independencia das colonias
americanas (1808-1826)
4.1. As causas da independencia
4.2. A fin do Imperio americano
4.3. Os problemas das novas repúblicas

35. 4.1. As causas da independencia
• A comezos do século XIX, o malestar nas colonias desde
había décadas estoupou en forma de guerras de
independencia. Varios factores contribuíron a iso:
• A difusión das ideas ilustradas e dos principios de
liberdade e igualdade promovidos pola Revolución
francesa.
• O éxito da revolta das colonias británicas de América do
Norte, que acabou coa proclamación da independencia
de Estados Unidos en 1776.
• O descontento da burguesía crioula.

36. 4.2. A fin do Imperio americano
• A Guerra da Independencia en España suscitou a
formación de Xuntas tamén nas colonias americanas, que
non acataron a monarquía de Xosé Bonaparte.
• Os membros das Xuntas negáronse a aceptar a autoridade
da Xunta Central Suprema.
• Os focos máis importantes de secesión orixináronse en
Venezuela (Simón Bolivar) e no vicerreinado da Prata (San
Martín): Paraguai e Arxentina foron as primeiras nacións
independentes.
• En 1814, tras a guerra contra os franceses, as tropas
españolas conseguiron restablecer o dominio nas
colonias. Pero a insurrección xeneralizouse dende 1816:

37. 4.2. A fin do Imperio americano
• San Martín dirixiu unha expedición atravesando os Andes,
derrotando aos españois en Chacabuco (1817), logrando a
indepencia de Chile.
• No Norte, Bolívar derrotou aos españois e fundou a Gran
Colombia (1821), que despois dividiríase en Venezuela, Colombia,
Ecuador e Panamá.
• A rebelión levada a cabo por Iturbide, en México, logrou a
independencia en 1821, que foi seguida de toda América Central.
• Sucre derrota aos españois en Ayacucho (1824) e emancipou
Perú e Bolivia.
• España perde todas as sús colonias agás Cuba, Filipinas e Porto
Rico.

38. 4.3. Os problemas das novas repúblicas
• As novas repúblicas americanas naceron con graves
problemas, xa que os intereses dos caudillos locais
impediron a creación dunha América unida.
• América fragmentouse en múltiples repúblicas.
Consolidouse o poder dos xefes militares e a
constante intromisión do exército na vida política.
• Esquecéronse as necesidades da poboación
indíxena, negra e das clases populares. De aí que a
sociedade poscolonial nacese con grandes
desigualdades sociais e económicas.

39. Independencia da América Hispana
Chacabuco, 1817
Independencia de Perú

40. 5. A revolución liberal (1833-1843)
5.1. A guerra carlista
5.2. As reformas progresistas
5.3. A rexencia de Espartero

41. 5.1. A guerra carlista (1833-1840)
• Á morte de Fernando VII, desencadeouse unha guerra civil por
mor dos partidarios de Carlos, irmán do rei defunto á Coroa, e de
María Cristina, filla do rei.
• Os partidarios do carlismo (nobreza agraria, clero e
campesiñado) eran os defensores do Antigo Réxime.
• Os isabelinos presentaban distintos intereses. A monarquía e a
nobreza defendían o trono e os seus privilexios, pero viron que
uníndose aos liberais se poderían enfrontar ao carlismo.
• Os focos máis importantes da insurrección carlista xurdiron no
País Vasco, Navarra, Catalunya, Aragón e Valencia. Pero os
carlistas non conseguiron ocupar ningunha cidade importante e
o exército liberal impúxose claramente ao seu dominio.
• A guerra prolongouse durante sete anos (1833-1840). O Convenio
de Vergara púxolle fin á guerra, pero o carlismo mantívose ao
longo de case todo o século XIX.

42. 5.1. A guerra carlista (1833-1840)
A guerra civil entre carlistas
(absolutistas) e isabelinos
(liberais) tivo como
escenarios principais as
Provincias Vascas, Navarra,
norte de Cataluña e o
Maestrazgo, onde as partidas
carlistas se fixeron fortes.
Os principais xenerais
carlistas foron
Zumalacárregui, Maroto e
Cabrera.

43. Os carlistas defendían o
modelo absolutista do Antigo
Réxime: Deus, rei e fueros.
Tiveron o apoio do clero, dos
campesiños das rexións forais
e dos fidalgos.
Conseguiron controlar un
extenso territorio pero
fracasaron na toma das
cidades, como Bilbao en 1835.
En Galicia houbo numerosas
partidas carlistas nos
territorios de influencia
monástica e tiveron tamén o
apoio do clero de Santiago.
Don Carlos, Zumalacárregui e o seu Estado Maior
5.1. A guerra carlista (1833-1840)
Oriamendi

44. Os éxitos militares dos exércitos
liberais dirixidos por Espartero e
a división do bando carlista
levaron ao final da guerra coa
sinatura do Convenio de
Vergara (1839) entre Maroto e
Espartero. Cabrera continuou
loitando no Maestrazgo ata
1840.
No Convenio recoméndase ás
Cortes o mantemento dos fueros
e recoñécesen os empregos e
graos militares do exército
carlista. A cambio os carlistas
recoñecían a Isabel II. O
Convenio non foi aceptado por
Carlos de Borbón.
Abrazo de Vergara entre Maroto e Espartero
5.1. A guerra carlista (1833-1840)
Abrazo de Vergara

45. 5.2. As reformas progresistas
• Os liberais atopábanse divididos en dúas faccións: os
moderados e os progresistas.
• En medio da guerra carlista, María Cristina impulsou a
formación dun goberno liberal. Primeiro intentou facelo
cos moderados, pero ao final chamou ao goberno aos
progresistas.
• Entre 1835 e 1837, os progresistas implantaron un réxime
liberal. Este proceso culminou coa Constitución de 1837,
que inaugurou un período de monarquía parlamentaria en
España.
• O novo texto recoñecía a soberanía nacional e os dereitos
individuais pero aceptaba o papel moderador da Coroa.

48. Isabel só tiña tres anos cando
accedeu ao trono, polo que foi
nomeada rexente a súa nai
María Cristina. Esta apoiouse
nos liberais para facer fronte á
rebelión carlista.
Apróbase o Estatuto Real de
Martínez de la Rosa
En 1833 aprobouse unha
reforma centralista do Estado,
dividíndoo en provincias. Máis
tarde creáronse as Deputacións
Provinciais, as Audiencias e os
partidos xudiciais.
Rexencia de Mª Cristina (1833-1839)

49. En 1834 aprobouse o Estatuto Real, unha
Carta Outorgada que non recoñecía a
soberanía nacional.
Un pronunciamento de carácter
progresista, o Motín dos sarxentos da
Granxa, obrigou á rexente a restablecer a
Constitución de 1812, mentres se redactou
unha nova Constitución, a de 1837,
progresista.
Na Constitución recoñecíase a soberanía
nacional e contiña unha ampla relación de
dereitos. Pero tamén recollía principios do
liberalismo doutrinario moderado: amplo
poder do rei, sufraxio censatario, estado
confesional aínda que tolerante con outras
crenzas, bicameralismo.
Rexencia de Mª Cristina (1833-1839)
María Cristina obrigada a asinar a
Constitución de 1812 polos sarxentos
de La Granja, 1836
Sublevación de La Granja

50. En 1836, o ministro progresista
Mendizábal aprobou a
Desamortización dos bens do clero
cos obxectivos de conseguir
financiamento para a guerra contra
os carlistas, gañar apoio para Isabel
II entre os novos propietarios e
desmantelar o poder da Igrexa,
bastión do Antigo Réxime e apoio
dos carlistas.
Tamén aprobou o sistema de
redención de quintas (tamén existía
a substitución). O servicio militar,
obrigatorio en teoría, recaeu sobre as
clases populares.
María Cristina e Mendizábal
Rexencia de Mª Cristina (1833-1839)

51. En 1840, despois dun período
de gobernos moderados
apoiados pola rexente, un
pronunciamento da Milicia
Nacional, de carácter
progresista, levou á Rexencia
a Espartero.
O progresista xeneral
Espartero foi nomeado
rexente, pero as medidas
librecambistas e o
autoritarismo con que
gobernou valéronlle a
oposición de boa parte do
país.
En 1843, Espartero dimitiu e
as Cortes adiantaron a maioría
de idade de Isabel II e
proclamárona raíña.
Bombardeo de Barcelona, 1942
Espartero
Rexencia de Espartero (1840-1843)
A Rexencia de
Espartero

52. 6. A etapa isabelina: o liberalismo
moderado (1843-1868)
6.1. A Década Moderada (1843-1854)
6.2. Do Bienio Progresista (1854-1856)
á crise do sistema isabelino (1857-
1868)

53. 6. A etapa isabelina: o liberalismo
moderado (1843-1868)
Sabela II, popular e castiza herdara do seu
pai algúns dos seus máis notorios defectos.
Nunha época de grandes paixóns política
non soubo colocarse por riba delas nunha
neutralidade que é a esencia mesma da
realeza na mecánica institucional. Era
caprichosa e voluble, apaixonada e
obstinada, supersticiosa e inculta. Inclinada
á intriga palatina, algunha das crises do
reinado producen auténtico bochorno. Nun
instante esquecía lealdades e servizos
para seguir o camiño que calquera estraño
lle sinalaba (...). O seu desgraciado
matrimonio (...) foi outro motivo do seu
descrédito. Os desencontros e rupturas
conxugais constituíron a rexouba dos
cortesáns, os políticos e o pobo baixo. Por
outro lado (...) a protección que a raíña
dispensou a militares (...) puxeron en
dúbida o seu prestixio persoal. Non acaban
aí as lacras. Polo Palacio real entra e sae
unha relixiosa milagreira, sor Patrocinio, a
monxa das chagas, que fai e desfai ao seu
capricho e a quen se lle imputan as
preferencias rexias pola política moderada.
(Antonio RUMEU DE ARMAS “Hª España
Contemporánea, 1968)
Isabel II con Sor Patrocinio, “a monxa miragreira”
Isabel II
Caricaturización de Sabela II

54. Un pronunciamento militar
moderado derrubou a Espartero
en 1843. Os moderados, baixo o
liderado de Narvaez e apoiados
sempre pola raíña (declarara
maior de idade con 13 anos),
aprobaron a Constitución de
1845, a máis restritiva do século
onde se plasman os principios do
liberalismo doutrinario: soberanía
compartida, supremacía da
Coroa fronte ás Cortes, sufraxio
moi restrinxido (só uns 100.000
homes), limitación dos dereitos e
liberdades, confesionalidade do
Estado... Isabel II xura a Constitución de 1845
6. A etapa isabelina
A década moderada (1843-1854)
Inauguración do Congreso dos Deputados

55. Os moderados aprobaron unha serie
de leis centralistas e conservadoras.
En 1844 fundouse a Guardia Civil
para ‘protexer as persoas e
propiedades dentro e fóra das
poboacións’. Foi o primeiro corpo de
orde pública de ámbito estatal. A súa
labor centrouse na protección da
propiedade rural e na represión das
revoltas campesiñas.
Aprobouse tamén unha Lei de
Concellos (1845) que impuña o
nomeamento dos alcaldes polo
Goberno ou o gobernador civil
6. A etapa isabelina
A década moderada (1843-1854)

56. En 1845 aprobouse unha reforma
tributaria que unificaba as
contribucións facendo caer a carga
fiscal nos impostos indirectos
(consumos) en prexuízo das clases
populares.
No ano 1851 asinouse o
Concordato co Vaticano, vixente
ata 1931, que deixou en mans da
Igrexa a supervisión do ensino e a
censura das publicacións, ademais
de garantir o mantemento do clero
por parte do Estado. A cambio, a
Igrexa aceptou a perda dos bens
desamortizados.
6. A etapa isabelina
A década moderada (1843-1854)
Narváez
Narváez

57. Os progresistas, ante a imposibilidade
legal de acceder ao poder recorreron
aos pronunciamentos.
En 1846 o capitán Solís pronunciouse
en Lugo. Tivo apoios noutras
localidades galegas, chegando a
formar unha Xunta Superior de Galicia
en Santiago da que foi secretario
Antolín Faraldo.
Os sublevados foron derrotados e
Solís e once oficiais foron fusilados en
Carral: Mártires de Carral.
Neste levantamento, xunto a peticións
progresistas, atópanse outras
propiamente galegas
(provincialismo). Banda deseñada de Xaquín Marín
6. A etapa isabelina
A década moderada (1843-1854)

58. Os progresistas e os moderados
descontentos (Unión Liberal de
O’Donnell) pronunciáronse en
1854 (a Vicalvarada), obrigando á
raíña a nomear xefe de Goberno
a Espartero.
Elaborouse unha nova
Constitución non promulgada, e
aprobáronse leis tan importantes
como a Lei de Ferrocarrís e a
Lei de Desamortización Xeral
(Madoz) que, con fins
facendísticos, puxo a venda os
bens comunais e dos concellos,
transformándoos en propiedade
privada.
6. A etapa isabelina
O Bienio Progresista (1854-1856)
Bienio Progresista

59. O malestar social en aumento foi a
escusa de O’Donnell para pedirlle á
raíña o cese de Espartero. O exército
venceu á Milicia Nacional e
restableceuse a Constitución de 1845.
Neste período alternáronse no
Goberno os partidos moderado e
unionista. Nos primeiros anos
producíronse unha serie de
intervencións do Exército español
no estranxeiro, buscando unha
política de prestixio patriótico. A
intervención de máis sona
desenvolveuse en Marrocos,
comezando entre os militares o
‘africanismo’, unha visión do Norte de
África como un espazo de conquista
onde gañar honores e medalla, que se
mantivo ata o franquismo.
‘Los gloriosos trofeos ganados a los
marroquíes en la toma de Tetuán por el bravo
ejército español, paseados triunfalmente en
presencia de SS.MM y AA.RR en 14 de febrero
de 1860’, Joaquín Sigüenza y Chavarrieta
6. A etapa isabelina
Segundo período moderado (1856-1868)
Levantamento de O’Donnell

60. Coa demisión de O’Donnell abriuse un
período de fonda crise no sistema
político. Os gobernos foron cada vez
máis autoritarios, provocando o exilio de
progresistas, demócratas e republicanos.
A impopularidade da raíña medrou ante
a imaxe dunha camarilla de cortesáns
corruptos e integristas, e o afondamento
da crise económica.
Os conflitos foron en aumento, sendo a
represión a única resposta. En 1866
fusilouse a 68 sarxentos e soldados
implicados nun pronunciamento. Nese
mesmo ano a oposición asinou o Pacto
de Ostende para derrocar a Isabel, o que
conseguirán cun novo pronunciamento
en setembro de 1868.
Isabel II chega a Francia, 1868
6. A etapa isabelina
Segundo período moderado (1856-1868)
O’Donnell
Caída do reinado de Isabel II

61. 7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
7.1. A Revolución de 1868
7.2. A monarquía democrática (1870-1873)
7.3. A Primeira República (1873-1874)

62. GOBERNO PROVISIONAL AMADEO I SABOYA PRIMEIRA REPÚBLICA SERRANO
Revolución
De 1868
Topete
Figueras
Serrano
Prim
Pi i Margall
Salmerón
Castelar
Pavía
Sagasta
Martínez
Campos
Escudo
Monárquico

63. • A partir de 1866 produciuse unha grave crise económica que,
unida ao desgaste político do réxime isabelino, desencadeou
unha revolución contra a monarquía.
• Os sublevados foron aqueles grupos marxinados do poder:
unionistas, progresistas e demócratas que se uniron para
presentar unha alternativa ao sistema: democratización da vida
política e recuperación económica (Pacto de Ostende).
• O movemento encabezado por Prim (progresista) e Serrano
(unionista) estalou en 1868 coa sublevación da escuadra do
brigadier Topete na baía de Cádiz. O movemento estendeuse a
outras cidades.
• Formouse un goberno provisional que impulsou un programa
de reformas.
• Finalmente, elixíronse unhas novas Cortes, que aprobaron a
Constitución de 1869, de carácter democrático.
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)

64. O movemento revolucionario estalou
en setembro de 1868 polo brigadier
Topete en Cádiz, seguindo o
esquema clásico dos
pronunciamentos, baixo o lema Viva
España con honra! O alzamento
militar foi masivamente seguido,
constituíndose xuntas por toda a
xeografía nacional.
As peticións das xuntas eran moito
máis radicais cas dos xenerais.
Ademais de cambios políticos
democráticos reclamaban a
supresión das quintas, da pena de
morte e dos impostos de consumos.
Alegoría da revolución
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
Revolución de 1868

65. A Constitución de 1869 foi a
máis democrática de Europa
nese momento: recóñeceuse o
sufraxio universal masculino
e unha ampla relación de
dereitos e liberdades. Por
primeira vez se recolleron os
dereitos de reunión e
asociación, e a liberdade de
cultos.
A soberanía nacional é a orixe
de todo poder, mesmo o da
monarquía. O poder reside nas
Cortes, formadas por Congreso
e Senado, este cun carácter de
representación territorial.
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
Goberno provisional

66. Goberno provisional

67. Na Constitución establéceuse que ‘a
nación española é unha monarquía’
(art. 33). A busqueda dun rei dividiu
aos partidos, sendo finalmente
escollido o fillo do rei de Italia,
Amadeo de Savoia, co apoio de
Prim.
A candidatura de Amadeo só foi
apoiada por 191 dos 344
deputados, e foi moi mal recibido
polas elites sociais e caricaturizado
polo pobo. O seu principal apoio, o
xeneral Prim, foi asasinado tres días
antes da chegada do monarca, o 30
de decembro de 1870.
Prim, Serrano e Topete poxan a Coroa española
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
7.2. A monarquía democrática (1870-1873)
Morte de Prim

68. • Amadeo contou sempre coa
oposición dos moderados, dos
carlistas e da Igrexa, que se
mantiveron fieis aos Borbón.
Moitos demócratas
proclamáronse republicanos.
• Ademais, o novo rei tivo que lle
facer fronte ao estoupido de
dous conflitos armados: unha
insurrección na illa de Cuba
(1868) e unha nova guerra
carlista, que se iniciou en 1872.
• Amadeo de Savoia renunciou
ao trono en febreiro de 1873.
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
7.2. A monarquía democrática (1870-1873)
Gisbert: Retrato de Amadeo I
Amadeo I de Saboya
Outra guerra carlista
1ª guerra de Cuba (1868-1878)

69. • Ante a abdicación do rei, as Cortes españolas votaron a
proclamación da República (1873).
• A República naceu con escasas posibilidades de éxito,
aínda que foi recibida con entusiasmo polos sectores
populares das cidades.
• Os republicanos tiñan un amplo programa de reformas
sociais e pretendeuse organizar o Estado de forma federal.
• En xaneiro de 1874, un golpe de Estado levado a cabo polo
xeneral Pavía disolveu as Cortes e entregoulle a
presidencia do executivo ao xeneral Serrano.
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
7.3. A primeira república (1873-1874)

70. O 11 de febreiro de 1873, ante a
falta de alternativas, as Cortes
proclamaron a República. O novo
réxime durou moi pouco e
caracterizouse pola división dos
republicanos (houbo catro
presidentes en só un ano) entre
federalistas e unitarios, e a
agudización dos conflitos.
O 11 de xuño presentouse un
proxecto de Constitución
federal, que organizaba España
como unha federación de 17
Estados federados, incluídos
Cuba e Porto Rico.
Sátira da I República, unitaria ou federal
Proclamación da I república
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
7.3. A primeira república (1873-1874)

71. Os federais radicais, partidarios
dunha confederación, no verán de
1873, iniciaron o levantamento
cantonalista. O primeiro cantón en
proclamarse independente foi o de
Cartaxena.
Nalgúns lugares, como Alcoi, os
anarquistas sumáronse á insurrección
pedindo melloras para os obreiros.
Houbo 16 mortos e 20 feridos.
O Goberno republicano apoiouse nos
militares, esmagando a rebelión
cantonalista, agás en Cartagena. O
presidente Salmerón dimitiu ao
negarse a asinar penas de morte,
sendo substituído por Castelar, que
aumentou as accións represivas.
Sátira do cantonalismo
Bmbardeos en Cartagena
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
7.2. A primeira república (1873-1874)

72. O 3 de xaneiro de 1874 o xeneral Pavía,
reclamado pola burguesía conservadora,
deu un golpe de Estado. Entrou nas
Cortes e disolveu o Parlamento.
Da República só quedou o nome. O
xeneral Serrano gobernou por decreto
apoiado polo exército. A inestabilidade
continuou a pesar da forte represión:
disolveu a Internacional, perseguiu aos
republicanos e esmagou o cantón de
Cartagena.
A solución alfonsina que preparaba
Cánovas foi á saída elixida polas clases
dirixentes. O pronunciamento do xeneral
Martínez Campos o 29 de decembro de
1874 deu paso á Restauración
borbónica.
Pavía disolve as Cortes
7. O Sexenio Democrático (1868-1874)
A ditadura de Serrano (1874)

73. 8. A Restauración borbónica (1874-1898)
8.1. O sistema canovista
8.2. Os nacionalismos
8.3. A crise do 98

74. 8. A Restauración borbónica (1874-1898)
• En 1874, o xeneral
Martínez Campos
proclamou a Alfonso
de Borbón, fillo de
Isabel II, rei de España.
• A restauración
monárquica foi recibida
con satisfacción polos
grupos conservadores
que esperaban que a
monarquía lles
devolvese o control
político e económico do
Estado e garantise a
orde social.
Alfonso XII entérase que vai ser rei
Alfonso XII coroado rei
Voda con Mª das Mercedes de Orleáns
¿Dónde vas Alfonso XII?

75. 8.1. O sistema canovista
• O sistema político configurado por Cánovas del Castillo
tiña un carácter conservador e fundamentábase nun
sistema parlamentario liberal, pero pouco democrático.
• Existían dous grandes partidos:
• O partido conservador era partidario do inmobilismo
político, da defensa da Igrexa e da orde social.
• O partido liberal amosábase inclinado a un reformismo
de carácter máis democrático, laico e social.
• A estabilidade do sistema viuse favorecida pola
redacción dunha nova Constitución (1876), de carácter
moderado.
• Tamén se conseguiu a pacificación co fin da guerra
carlista (1876) e a guerra de Cuba (paz de Zanjón, 1878)

76. A Constitución de 1876
Sistema Canovista
Sistema canovista 2
Paz de Zanjón (1878)
O pacificador
Pacto do Pardo (1885)
Rexencia de Mª Cristina (1885-1902)
Sistema caciquil na Restauración
Caciquismo en Galicia
Cánovas del Castillo Sagasta
José Grases Riera, Monumento a Alfonso XII no estanque do Retiro, 1902

77. 8.2. Os nacionalismos
• O afianzamento dun Estado centralizado e uniformista
provocou a emerxencia de movementos nacionalistas:
• En Cataluña, a Renaixença, un movemento que reivindicaba a
lingua e a cultura catalás, deu paso ao xurdimento de
organizacións políticas que pedían a autonomía.
• No País Vasco, a abolición dos foros, despois da derrota
carlista, xerou un movemento de protesta que culminou na
creación do Partido Nacionalista Vasco por Sabino Arana.
• En Galicia, o galeguismo mantívose durante moitos anos
como un movemento cultural con poucas repercusións
políticas.

78. O SÉCULO XIX
A CONCIENCIA DE PAÍS
GALICIA

79. O século XIX a conciencia de país
Galicia como centro
 Galicia amosa, dende mediados do
século XIX, un movemento cultural,
ideolóxico e político que a diferenza do
resto do Estado: o galeguismo.
Este movemento forxarase en dous
movementos de tipo político:
provincialismo e rexionalismo.
E outro cultural: o rexurdimento.

80. Galicia como centro
o provincialismo
 A primeira manifestación do galeguismo nace nos
anos 1840-1846, no seo do Partido Progresista.
 Débelle o seu nome á defensa da recuperación da
unidade institucional administrativa, social, cultural e
económica de Galicia fragmentada nas catro
provincias, así como á reivindicación de certos
niveis de autogoberno.
 O primeiro grupo provincialista, moi concentrado en
Santiago, está formado por estudantes
universitarios, médicos, avogados e profesores e
máis algún militar.

81. Galicia como centro
o provincialismo
 Este grupo introduce no pensamento galego o
historicismo, isto é, a convicción do carácter
singular de cada pobo, que se manifesta nunha
traxectoria histórica propia e ás veces tamén, nun
conxunto de caracteres étnicos irrepetibles.
 Para os provincialistas, Galicia era un organismo
colectivo diferenciado, cuns dereitos culturais,
económicos e políticos que deberían ser atendidos
a partir dunha descentralización parcial do poder
político.
 O seu líder destacado será Antolín Faraldo.
 Saber máis: Provincialismo

82. Antolín Faraldo.
Representante destacado
do movemento provincialista
Antolín Faraldo
Galicia como centro
o provincialismo

83. Galicia como centro
Mártires de Carral: revolución liberal ou provincialista?
Mártires de Carral: revolta liberal ou provincialista?
Märtires de Carral

84. Galicia como centro
o Rexurdimento
 Xunto as ideas provincialistas e románticas
do século XIX, aparece a vontade de lle
devolver á lingua galega o rango de lingua
culta e literaria que perdera nos últimos
séculos.
 Isto provocou unha idade de ouro da
literatura galega, un movemento
denominado Rexurdimento.
 Rosalía de Castro, Curros Enríquez e
Pondal serán os seus máximos
representantes.

85. O proceso contra Curros

86. Galicia como centro
o Rexionalismo
 Entre 1885 e 1890, o provincialismo transfórmase
en rexionalismo.
 O programa común do rexionalismo formulado por
Alfredo Brañas e Manuel Murguía, reclamaba a
autonomía política de Galicia, a erradicación do
caciquismo, a cooficialidade do galego e a
regaleguización do funcionariado e da cultura do
país, así como políticas superadoras do atraso
económico e da emigración.
 Fudouse a Asociación Rexionalista Galega e a Liga
Galega da Coruña.

87. Nación de Breogán 1
Nación de Breogán 2
Nación de Breogán 3
Manuel Murguía
Alfredo Brañas

88. 8.3. A crise do 98
• No ano 1895 estalou unha nova insurrección en
Cuba pola incapacidade da administración
española para facer reformas políticas, dotala de
autonomía e reducir o control económico.
• Ademais, Estados Unidos apoiaba os insurrectos
por mor dos aranceis que impedían o comercio.
• A fin do conflito chegou en 1898, cando EUA lle
declarou a guerra a España, tras o afundimento do
acoirazado americano Maine no porto da Habana.
• Despois dunha curta guerra, España foi derrotada
e perdeu as súas últimas colonias: Cuba, Porto
Rico e Filipinas.