3. Տարբեր ժամանակաշրջաններում երկրաշարժերի
առաջացումը բացատրվել է տվյալ ժամանակներում
ընդունված պատկերացումների համաձայն և
հիմնականում կապվել է տարատեսակ
կենդանիների շարժումների հետ։ Այսպես օրինակ,
հին Չինաստանում երկրաշարժերի «մեղավորը»
ցուլն էր, Ճապոնիայում՝ ձուկը, Հնդկաստանում՝
խլուրդը և այլն։
4. Ճապոնական առասպելի համաձայն, ճապոնական
կղզիները տեղակայված են մեծ լոքո ձկան մեջքին, և
ձկան շարժումներից Երկիրը ցնցվում է։
Հյուսիսային Ամերիկայի հնդկացիներն ասում էին,
որ Երկիրն իր վրա կրում է հսկայական կրիան և
ամեն անգամ ցնցվում է, երբ կրիան անցնում է մեկ
ոտքից մյուսի վրա։
5. Երբ երկրի մակերևույթի տասնյակ, իսկ երբեմն
հայրյուրավոր կիլոմետրեր խորությամ վրա տեղի է
ունենում ապարների տեղաշարժ և երկրակեղևի
որոշակի զանգվածում կուտակված էներգիայի
կտրուկ լիցքաթափմում, հողը սկսում է ցնցվել:
Օրորվում են առաստաղից կախված լամպերը,
բացվում են դռները, ճաքճում են պատերը, մարդիկ
դուրս են փախչում փողոց: Այս սարսափելի
երևույթը կոչվում է երկրաշարժ: Մի քանի
վայրկյանում երկրաշարժը կարող է մեծ քաղաքը
վերածել փլատակների կույտի: Ամենաուժեղ
երկրաշարժերի ժամանակ գետնի մեջ առաջանում
են խոր ճեղքեր:
6. Ապարների տեղաշարժերի տեղերում առաջանում են
երկրաշարժերի օջախներ, որտեղ ցնցումներն
առանձնապես ուժեղ են: Երկրի մակերևույթի այն
տեղը, որը գտնվում է երկրաշարժի օջախի
վերևում, կոչվում է էպիկենտրոն: Էրկրաշարժն
ամենից հաճախ տեղի է ունենում լեռնային
շրջաններում: Առանձնապես հաճախակի տեղի
ունեցող երկրաշարժերի գոտին անցնում է Խաղաղ
օվկիանոսի ափերի երկայնքով: Մեկ
տարում երկրի վրա տեղի է ունենում ավելի քան
100 հազար երկրաշարժ:
8. Երկրաշարժը տեղի է ունեցել 1988թ.-ի դեկտեմբերի
7-ին տեղական ժամանակով 11:41-ին Հայաստանի
հյուսիս-արեւմտյան տարածքում: Աղետի
էպիկենտրոնում երկրաշարժի ուժգնությունը
կազմել է շուրջ 11.2 բալ: Երկրաշարժի հետևանքով
գրեթե ամբողջապես ավերվել են Սպիտակ
քաղաքը և հարակից 58 գյուղերը և մասամբ
Լենինական (ներկայիս Գյումրի), Ստեփանավան,
Կիրովական (ներկայիս Վանաձոր) քաղաքները:
Զոհվել է մոտ 25 հզր մարդ (ոչ պաշտոնական
տվյալներով ավելի շատ), մոտ 514 հզր մարդ
մնացել է անօթևան: Ընդհանուր առմամբ աղետը
ազդել էր Հայաստանի տարածքի 40 տոկոսին:
10. Երկրաշարժի մագնիտուդը երկրաշարժի ժամանակ
սեյսմիկ ալիքների տեսքով անջատվող էներգիան
բնութագրող մեծությունն է։
Մագնիտուդի սանդղակը 1935թ. առաջարկել է
ամերիկացի գիտնական Չարլզ Ռիխտերը և
հաճախ ասում են նաև՝ Ռիխտերի սանդղակ։
Պարունակում է 1-ից մինչև 9 պայմանական
միավոր՝ մագնիտուդ, որոնք հաշվվում են
սեյսմոգրաֆի արձանագրած տատանումներով։
11. Այս սանդղակը հաճախ շփոթում են երկրաշարժի
ինտենսիվության 12 բալանի համակարգի հետ,
որը հիմնված է ստորերկրյա ցնցումների արտաքին
դրսևորումների՝ մարդկանց, առարկաների,
կառույցների, բնության օբյեկտների վրա ունեցած
ազդեցությունների վրա։ Երկրաշարժը
պատահելուց հետո սկզբից հայտնի է դառնում
սեյսմագրերով որոշվող մագնիտուդը, այլ ոչ թե
ինտենսիվությունը, որը պարզ է դառնում որոշ
ժամանակ հետո՝ հետևանքների մասին
տեղեկությունները հավաքելուց հետո միայն։
12. Ցավոք սրտի երկրաշարժերը տեսականորեն
հնարավոր չէ կանխատեսել: Սակայն կան որոշ
նախանշաններ, օրինակ՝ ստորգետնյա ջրերի
մակարդակի բարձրացումը, ռադոն գազի անոմալ
փոփոխությունը և այլն:
13. Ինչպես չի կարելի կանխատեսել, այնպես էլ չի
կարելի կանխել բնական երկրաշարժերը: Սակայն
կարելի է նախապատրաստվել և կրթվել: Օրինակ
Չինաստանում կառուցում են շենքեր հատուկ
զսպանակների վրա, իսկ իրենց երեխաներին
մանկուց սովորեցնում են երկրաշարժերին
գորխելու կանոնները:
15. Բնակարաններում չկատարել շենքի
սեյսմակայունությունը խաթարող ձևափոխումներ
(հիմքի թուլացում, կրող պատերում
որմնախորշերի բացում և այլն)։
Չխցանել շենքերի մուտքերը,
աստիճանավանդակները և միջանցքներն ազատ
ելումուտը խանգարող մեծածավալ առարկաներով։
Պատուհանների մետաղյա ճաղաշարերը դարձնել
շարժական, դռները՝ պարզ և արագ բացվող, իսկ
վթարային ելքերը պահել ազատ։
16. Նախապես որոշել տան կամ աշխատանքի
ամենաանվտանգ տեղերը (հիմնական պատերը,
հիմնական պատերի անկյունները, դռան
բացվածքները, հենասյուները և այլն), որտեղ
կարելի է պատսպարվել մինչև ցնցումների
ավարտը։
18. Խուճապի չմատնվել, շենքի ստորին հարկերում
գտնվելիս՝ անհապաղ դուրս գալ և հեռանալ դեպի բաց,
անվտանգ տարածություն։ Վերին հարկերում
գտնվելիս՝ պատսպարվել ապահով տեղում՝ հեռու
մնալով արտաքին պատերից և պատուհաններից։
Ընկնող բեկորներից կարելի է պաշտպանվել՝ մտնելով
սեղանների և մահճակալների տակ։
Փողոցում գտնվելիս՝ հեռանալ շենքերից և
հաղորդալարերից դեպի բաց տարածություն, իսկ
տրանսպորտում գտնվելիս՝ այն կանգնեցնել
բարձրահարկերից հեռու և մնալ տեղում մինչև
ցնցումների ավարտը։
20. Փլատակներում գտնվելիս պետք չէ հուսահատվել,
հնարավորության սահմաններում հարկավոր է
տեղափոխվել ավելի անվտանգ տեղ, կարիքի
դեպքում՝ ցուցաբերել առաջին օգնություն։ Պետք է
ջանալ կապ հաստատել (բղավել, հարվածել հնչեղ
առարկաներով) հարևան փլատակներում և դրսում
գտնվողների հետ։ Կարելի է փորձել սողանցք
բացելով ինքնուրույն դուրս գալ փլատակներից՝
խուսափելով իրար վրա կուտակված մեծ
բեկորներից։
21. Փլատակում գտնվելու առաջին օրերին
չհայտնաբերվելու դեպքում խուճապի մի՛
մատնվեք, խնայեք ուժերը, ավելորդ շարժումներ
մի՛ կատարեք, սննդի առկայության դեպքում
պաշարը բաժանեք մի քանի մասի՝ խնայողաբար
օգտագործելով այն։ Հիշեք, որ ձեզ որոնում են և
կփրկեն։
22. Եթե ձեր կացարանը քիչ է տուժել, և հնարավոր է
այնտեղ ապրել, ապա առաջին հերթին պետք է
ստուգել՝ արդյոք չե՞ն վնասվել
էլեկտրահաղորդալարերը, վառարանների
ծխնելույզները, կոյուղին, չկա՞ գազի արտահոսք,
չե՞ն թափվել վտանգավոր հեղուկներ և այլն։
