Биологийн молекул

1. Биологийн
молекулууд
Ө. Ганзориг

2. Суралцахуйн зорилтууд
■ 11.1в. Нүүрс усны биологийн үүргийг моносахарид, дисахарид, полисахаридын
жишээгээр тайлбарлах
■ 11.1г. Гликозидын холбоог дисахарид үүсэх конденсацийн урвалаар тодруулан
тайлбарлах
■ 11.1д. Триглицеридийн молекул бүтцэд тулгуурлан өөх тосны амьд биед гүйцэтгэх
үүргийг тодорхойлох
■ 11.1е. Амин хүчлийн бүтцийг дүрслэх, пептид холбооны үүсэл болон задралыг
томьёогоор илэрхийлэх
■ 11.1ж. Уургийн анхдагч, хоёрдогч, гуравдагч, дөрөвдөгч бүтцийг харьцуулан
биологийн үүргийг тодорхойлох

3. Шим бодис
Шим бодисууд нь байгаль дээр олон
тооны бага молекултай жижиг хэсэг
(мономер)-ээс бүтэх ба тэдгээр нь
өөр хоорондоо нэгдэж
макромолекулыг (полимер)
үүсгэдэг.

4. Нүүрс-ус
 Нүүрс ус нь нүүрстөрөгч (С), устөрөгч
(Н), хүчилтөрөгч (О) гэсэн гуравхан
элементээс бүтэх ба СН2О гэсэн ерөнхий
томьёонд захирагдах нэгдлүүд
хамаарагдана.
 Байгаль дээр хамгийн их тархалттай
шим бодис бөгөөд та бүгдийн хамгийн
сайн мэдэх ургамлын эсийн ханыг
бүрдүүлэгч эслэг, төмс, гурилд агуулагдах
цардуул зэргийг нэрлэж болох юм.

6. Хэрэв тухайн нүүрс ус зөвхөн нэг мономерээс
тогтсон бол моносахар гэнэ. Моносахаруудын
нэр - оз төгсгөлтэй байна. Моносахарт
агуулагдах нүүрстөрөгчийн тооноос хамааруулж
тэднийг нэрлэдэг. Жишээ нь: 3-н нүүрстөрөгчөөс
бүтсэн бол триоз, 4-н нүүрстөрөгчөөс бүтсэн бол
тетроз гэх мэт нэрлэнэ.
Моносахар

7. Моносахарын нэр ба химийн томьёо

8. Энэ нь хоёр моносахараас тогтсон нүүрс ус
юм. Моносахарын нэгэн адил – оз төгсгөлтэй
байна. Байгаль дээр хамгийн өргөн
тархалттай дисахар бол сахароз, лактоз,
мальтоз, целлюлоз юм.
Дисахар

9. Дисахарын нэр ба химийн томьёо

10. Полисахар гэж олон тооны моносахараас
бүтсэн нүүрс усыг хэлнэ. Та бүгдийн хамгийн
сайн мэддэг полисахарт цардуул, эслэг зэрэг
орно.
Полисахар

11. Полисахар
 Цардуул нь байгаль дээр өргөн тархалттай.
Ургамлын фотосинтезийн үед үүссэн нүүрс ус нь
булцуунд шим тэжээлийн бодис хэлбэрээр
хадгалагдана. Төмс, үр тарианы ургамалд их
хэмжээтэй агуулагддаг.
Эслэг нь ургамлын эсийн ханыг бүрдүүлдэг.
Аливаа мод, жимс жимсгэнэ, үр тарианы хальсанд
их хэмжээтэй агуулагдана.

12. Полисахарын нэр ба химийн томьёо

13. Нүүрс-усны биологийн үүрэг
ДНХ, РНХ, уургийн
найрлага, ходоодны
шүүс, салслаг шингэний
найрлагад орж бүтцийг
бүрдүүлдэг
Шаардлагатай
үед хэрэгтэй нөөц
тэжээлийн үүрэг
гүйцэтгэдэг.
Энергийн эх булаг
болдог ба 1 г нүүрс
ус задрахад 4,1
ккал энерги үүсдэг.
1.
2.
3.
4.
5.
Хамгаалах үүрэг
гүйцэтгэдэг
(иммуноглобулины
найрлагад байдаг).
Тулгуурын
механик үүрэгтэй
(яс мөгөөрсний
найрлагад
оролцдог).

14. Гликозидын
холбоо

15. GOALS
Venus has a beautiful name
and is the second planet
from the Sun
VENUS
Jupiter is a gas giant and the
biggest planet in our Solar
System
JUPITER
Saturn is a gas giant,
composed mostly of
hydrogen and helium
SATURN

16. METHODS
MERCURY
Mercury is the closest
planet to the Sun
MARS
Despite being red, Mars is
actually a cold place
VENUS
Venus has a beautiful
name, but it’s terribly hot

17. Альдоз ба кетоз
 Эхний нүүрстөрөгчийн (C) атом
нь гэсэн карбонил бүлэг агуулах ба ийм
альдегид бүтэцтэй нүүрс
усыг альдозууд гэнэ.
 Харин карбонил бүлэг нь аль нэг өөр
байрлалд байвал кетон
буюу кетозууд гэнэ.

18. Цагираг хэлбэрт глюкоз үүсэх
Гексозууд нь шугаман бүтэцтэй байх ба орон зайд
хэлбэр дүрсээ өөрчилж цагираг хэлбэрт амархан
шилждэг.

19. Глюкозын 1-р нүүрстөрөгчийн карбонил бүлэг, 5-р
нүүрстөрөгчийн ОН гидроксидын бүлгүүд
харилцан үйлчлэлцэж, орон зайд зургаан талт
цагираг бүтцийг үүсгэнэ.
Цагираг бүтэцтэй глюкозын 1-р нүүрстөрөгчийн
гидроксилын бүлгийн байрлалаар α-глюкоз, β-
глюкоз гэж нэрлэдэг.
Глюкозын изомер

20. Цагираг бүтэцтэй глюкозууд өөр хоорондоо
нэгдэж дисахарыг үүсгэнэ. Нэг моносахарын 1-р
нүүрстөрөгчийн ОН, нөгөө моносахарын 4-р
нүүрстөрөгчийн ОН бүлэгтэй харилцан
үйлчлэлцэж, гликозидын холбоогоор холбогдон
дисахар болон полисахарыг үүсгэнэ.
Дисахар үүсэх
Жижиг молекулууд нийлж
том молекул
үүсэхийг конденсацын
урвал гэнэ. Жишээ нь:
моносахараас дисахар
үүсэх, дисахараас
полисахар үүсэх гэх мэт.

21. Дараах даалгавруудыг ажиллаарай

22. Дараах даалгавруудыг ажиллаарай

23. Дараах даалгавруудыг ажиллаарай

24. ӨӨХ ТОСНЫ БҮТЭЦ,
ТҮҮНИЙ БИОЛОГИЙН
ҮҮРЭГ

25. Өөх тос гэж юу вэ?
Өөх тос нь глицерин, тосны хүчлээс тогтсон нийлмэл
нэгдэл юм. Өөрөөр хэлбэл, гурван атомт спирт болон
тосны хүчлийн нийлмэл эфир юм.

26. Тосны хүчлийн молекул бүтэц
Тосны хүчлийн молекул нь карбогидратын гинж
болон карбоксил бүлгээс бүтнэ. Карбогидратын
гинж дэх СН2 -ийн тоо олон байдаг тул R буюу
радикалаар товчилж бичиж болно.

27. Тосны хүчлийн төрлүүд
Өөх тосны молекул дахь тосны хүчлүүд нь ханасан,
ханаагүй тосны хүчлүүд байна.
Амьтан, ургамлын өөх тосны найрлагад оролцдог ханасан
тосны хүчлүүд голдуу 16-18 нүүрстөрөгчийн атомтай байдаг
бол хүн ба амьтны ханаагүй тосны хүчлүүд 9-10
нүүрстөрөгчийн атомтай байдаг. Тосны хүчлүүдийн
биологийн үүрэг тун их. Тухайлбал, эсийн мембраны бүтцэд
агуулагдах ханасан ба ханаагүй тосны хүчлийн хэмжээнээс
бодисын солилцооны эрчим нилээд хамааралтай байна.
Хэрэв эсийн мембраны бүтцийн ихэнх нь ханаагүй өөхний
хүчил байвал бодисын солилцооны эрчим нэмэгдэх бөгөөд
энэ нь хөгшрөлтийг сааруулах хүчин зүйл болдог

28. Тосны хүчлүүдийн молекул
бүтэц

29. Өөх тосны биологийн үүрэг
1. Өөх тос нь эсийн мембраныг бүрэлдүүлж түүний
сонгон нэвтрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлдэг.
2. Мэдрэлийн импульс дамжуулах, эс хоорондын
харилцааг бий болгодог.
3. Өөх тос нь тэжээллэг чанар өндөр учраас бие
махбодод энергийн эх үүсвэр болдог. 1 г өөх тос
исэлдэн задрахад 9,1 ккал энерги үүснэ.
4. Эд, эрхтнийг механик үйлчлэлээс хамгаална.
5. Ургамал, амьтанд дулаан тусгаарлагч бүрхүүлийн
үүрэгтэй.
6. Биологийн идэвхт даавар, аминдэмийн үндсэн
найрлагад оролцдог.
7. Нөөц шим тэжээлийн бодис болдог.

30. Даалгаврыг хийгээрэй.

31. Даалгаврыг хийгээрэй.

32. Даалгаврыг хийгээрэй.

33. УУРГИЙН БҮТЭЦ, НАЙРЛАГА,
БИОЛОГИЙН ҮҮРЭГ

34. GOALS
Venus has a beautiful name
and is the second planet
from the Sun
VENUS
Jupiter is a gas giant and the
biggest planet in our Solar
System
JUPITER
Saturn is a gas giant,
composed mostly of
hydrogen and helium
SATURN

35. Амин хүчлийн молекул бүтэц

36. Амин хүчлүүдийн томъёо
Subtherapeutic, with
ascending doses
DOSE
■ Young healthy people
■ 20 - 80 participants
■ Not expected to benefit
from the medicine
Venus has a beautiful name and
is the second planet from the Sun.
It’s terribly hot—even hotter than
Mercury—and its atmosphere is
extremely poisonous
RESULTS
SECONDARY EFFECTS
SAMPLE SIZE
SUCCESS RATE
80%
Experimentation time
6 MONTHS
Mars Venus Mercury
Saturn Neptune
Study the safety of
medication
GOAL
Jupiter

37. Уургийн ангилал
 Уургийн молекулыг анхдагч, хоёрдогч, гуравдагч,
дөрөвдөгч бүтэцтэй уураг гэж ангилдаг.
 Эдгээр бүтэц үүсэхэд пептидийн, ковалентийн,
ионы, устөрөгчийн, дисульфидын холбоо оролцдог.

38. Анхдагч уураг түүний бүтэц
Олон тооны аминхүчлүүд өөр хоорондоо карбоксил
бүлэг, амин бүлгээрээ холбогдож полипептид холбоо
үүсгэсэн макромолекулыг уургийн анхдагч бүтэц гэнэ.

39. Хоёрдогч уураг түүний бүтэц
Уургийн анхдагч бүтэц бүхий полипептидийн гинж
орон зайд устөрөгчийн холбоогоор холбогдож
ороомог хэлбэртэй макромолекулыг үүсгэхийг
уургийн хоёрдогч бүтэц гэнэ.
Хоёрдогч бүтэц бүхий уургууд нь анхдагч бүтэцтэй
уургаас илүү бат бэх байна.

40. Гуравдагч уураг түүний бүтэц
 Устөрөгчийн холбоо бүхий уургийн хоёрдогч
бүтэц орон зайд дахин мушгиралдахдаа ионы
болон дисульфидын холбоогоор
холбогдож уургийн гуравдагч бүтцийг үүсгэнэ.
 Гуравдагч бүтэц нь уургийн молекулын
хэлбэрийг бөмбөлөг, эсвэл утаслаг байхыг
тодорхойлдог.

41. Дөрөвдөгч уураг түүний бүтэц
 Хоёр болон түүнээс дээш тооны полипептидийн
гинж өөр хоорондоо нэгдэж уургийн дөрөвдөгч
бүтцийг үүсгэнэ.
Дөрөвдөгч бүтэцтэй уурагт цусны гемоглобин
уураг орох бөгөөд эс, эдэд хүчилтөрөгчийг зөөх
үүрэгтэй.

42. Уургийн биологийн үүрэг.
1 гр уураг бүрэн задрахад 17, 15
кЖ (4.1 ккал) дулаан ялгардаг.
Уураг нь эсийг хүчилтөрөгчөөр
хангах, нүүрсхүчлийн хийг
зайлуулахад зөөвөрлөгчийн
үүрэг гүйцэтгэнэ. Мөн өөх тос,
эрдэс бодисуудыг өвөрмөц
бүтэц бүхий уургууд тээдэг.
Зөөх үүрэг:
Эсийн доторх олон янзын
химийн урвал нь энзим
хэмээх биологийн
катализаторын
тусламжтайгаар явагддаг.
Энергийн үүрэг:
Удамшил дамжуулах
процесст энгийн уураг гистон
ба нуклеин хүчлээс (ДНХ,
РНХ) тогтсон нийлмэл уураг
болох нуклеопротеид
гүйцэтгэдэг.
Удамшил дамжуулах
үүрэг:
Амьд бие махбодын эсийн
химийн найрлагын 16-18%-
ийг уураг эзэлдэг.
Бүтцийн үүрэг:
Гадаад орчны таагүй хүчин
зүйл болон дотоод орчны
тогтмол байдал алдагдахын
эсрэг төрөл бүрийн
хамгаалах үүрэгтэй уургууд
байдаг.
Хамгаалах үүрэг:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Катализатор үүрэг.

43. Уургийн биологийн үүрэг.
Агших үүрэг:
8.
Цусны болон
эсийн осмос
даралт, орчны
рНийг тогтмол
хэмжээнд хадгалах,
бодисын солилцоог
зохицуулах, хянах
гормонууд нь уургаас
бүтсэн байдаг.
●
7.
Зохицуулах
үүрэг:
Тэжээлийн бодисын
үүрэг:
9.
Булчингийн агшилт, сулралтад
олон уураг оролцдогоос гол
үүргийг актин ба миозин
гүйцэтгэдэг. Уургийн эдгээр
үндсэн үүрэг нь тэдгээрийн бие
махбодод гүйцэтгэдэг үүрэг, ач
холбогдлыг хангалттай
харуулдаг.
Өндөг, мах,
махан
бүтээгдэхүүн, сүү
зэрэг хүнсний
бүтээгдэхүүнүүд
уургаар баялаг.

44. Даалгаваруудыг гүйцэтгээрэй.

45. Даалгаваруудыг гүйцэтгээрэй.

46. CREDITS: This presentation template was created by Slidesgo,
including icons by Flaticon, and infographics & images by Freepik.
Please keep this slide for attribution.
Ховд аймаг Үенч ЕБсургууль
Ganzurig17@gmail.com
99477305
Анхаарал аа
хандуулан
хүлээн авсан
танд баярлалаа