1. Ελιά: Μια διαθεματική προσέγγισηΕλιά: Μια διαθεματική προσέγγιση
Έκδοση του Νηπιαγωγείου ΧαρακοπιούΈκδοση του Νηπιαγωγείου Χαρακοπιού
Επιμέλεια: Παναγούλα ΔαβέρουΕπιμέλεια: Παναγούλα Δαβέρου
20082008

2. Ελιά και συγκομιδήΕλιά και συγκομιδή
Λιομάζωμα, Θεόφιλος. Από τα τέλη Νοεμβρίου πραγματοποιείται ηΛιομάζωμα, Θεόφιλος. Από τα τέλη Νοεμβρίου πραγματοποιείται η
συγκομιδή του ελαιοκάρπου. Οι ελιές χτυπιούνται με ραβδιά καισυγκομιδή του ελαιοκάρπου. Οι ελιές χτυπιούνται με ραβδιά και
μαζεύονται πάνω σε λιόπανα που είναι στρωμένα γύρω από κάθεμαζεύονται πάνω σε λιόπανα που είναι στρωμένα γύρω από κάθε
δέντρο. Στη συνέχεια συγκεντρώνονται σε σακιά και μεταφέρονται στοδέντρο. Στη συνέχεια συγκεντρώνονται σε σακιά και μεταφέρονται στο
ελαιοτριβείο. Ο ελαιόκαρπος καθαρίζεται από τα φύλλαελαιοτριβείο. Ο ελαιόκαρπος καθαρίζεται από τα φύλλα,, πλένεται σεπλένεται σε
μεγάλες μυλόπετρες και βγάζει το ελαιόλαδο.μεγάλες μυλόπετρες και βγάζει το ελαιόλαδο.

3. Ελιά και ελαιοτριβείοΕλιά και ελαιοτριβείο
 Παλιός μοναστηριακόςΠαλιός μοναστηριακός
ελαιόμυλος στο Αρκάδιελαιόμυλος στο Αρκάδι
της Κρήτης. Οιτης Κρήτης. Οι
εγκαταστάσεις αυτέςεγκαταστάσεις αυτές
χρονολογούνται απόχρονολογούνται από
την περίοδο τηςτην περίοδο της
Ενετοκρατίας.Ενετοκρατίας.
Διακρίνονται οιΔιακρίνονται οι
μυλόπετρες και οιμυλόπετρες και οι
χώροι επεξεργασίας τουχώροι επεξεργασίας του
ελαιολάδου που έχουνελαιολάδου που έχουν
ανακαινιστεί καιανακαινιστεί και
αποτελούν έναναποτελούν έναν
ενδιαφέρονταενδιαφέροντα
μουσειακό χώρο.μουσειακό χώρο.

4. Ελαιόλαδο: Το προϊόν της ελιάςΕλαιόλαδο: Το προϊόν της ελιάς
 Τα παιδιά του σχολείου παρακολουθούν τη διαδικασία τηςΤα παιδιά του σχολείου παρακολουθούν τη διαδικασία της
εξαγωγής ελαιολάδου σε ελαιοτριβείο της περιοχής. Ηεξαγωγής ελαιολάδου σε ελαιοτριβείο της περιοχής. Η
σύγχρονη τεχνολογία έχει συμβάλει τα μέγιστα στηνσύγχρονη τεχνολογία έχει συμβάλει τα μέγιστα στην
ταχύτερη και αποδοτικότερη εξαγωγή του ελαιολάδου.ταχύτερη και αποδοτικότερη εξαγωγή του ελαιολάδου.

5. EEλιά, ελαιόλαδο και σαπούνιλιά, ελαιόλαδο και σαπούνι
 Το ελαιόλαδο χρησιμεύει και στην παραγωγή σαπουνιού. ΗΤο ελαιόλαδο χρησιμεύει και στην παραγωγή σαπουνιού. Η
σαπωνοποιία αποτέλεσε μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής οικονομίαςσαπωνοποιία αποτέλεσε μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής οικονομίας
στο παρελθόν με κυριότερα κέντρα την Κρήτη, τη Μυτιλήνη καιστο παρελθόν με κυριότερα κέντρα την Κρήτη, τη Μυτιλήνη και
τον Βόλο, ενώ το εμπόριο του ελληνικού σαπουνιού επεκτάθηκετον Βόλο, ενώ το εμπόριο του ελληνικού σαπουνιού επεκτάθηκε
στην Ιταλία, τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή..στην Ιταλία, τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή..

6. Ελιά και διατροφήΕλιά και διατροφή
 Πιάτο με ελιές από ΝεκρήΠιάτο με ελιές από Νεκρή
Φύση του ΓιώργουΦύση του Γιώργου
Μανουσάκη (1987,Μανουσάκη (1987,
αυγοτέμπερα σε χαρτόνι,αυγοτέμπερα σε χαρτόνι,
συλλογή αίθουσας τέχνηςσυλλογή αίθουσας τέχνης
Αστρολάβος). Οι ελιέςΑστρολάβος). Οι ελιές
αποτελούν πλέοναποτελούν πλέον
αναπόσπαστο κομμάτι τηςαναπόσπαστο κομμάτι της
μεσογειακής διατροφήςμεσογειακής διατροφής
στην Ελλάδα.στην Ελλάδα.
Κυκλοφορούν μάλιστα σεΚυκλοφορούν μάλιστα σε
πολλές ποικιλίες καιπολλές ποικιλίες και
συνοδεύουν πολλά είδησυνοδεύουν πολλά είδη
τροφής. Στην εικόνα, οιτροφής. Στην εικόνα, οι
ελιές συνοδεύουν απόελιές συνοδεύουν από
ψωμί, κρεμμύδι και κρασί.ψωμί, κρεμμύδι και κρασί.

7. Ελιά και παιδίΕλιά και παιδί
 Η ελιά και το ελαιόλαδο δεν είναι ωφέλιμα μόνο για τουςΗ ελιά και το ελαιόλαδο δεν είναι ωφέλιμα μόνο για τους
μεγάλους αλλά και για τα παιδιά. Οι μαθητές και μαθήτριεςμεγάλους αλλά και για τα παιδιά. Οι μαθητές και μαθήτριες
του σχολείου μας δοκιμάζουν τα προϊόντα της ελιάς και τουτου σχολείου μας δοκιμάζουν τα προϊόντα της ελιάς και του
ελαιολάδου στο σχολείο μετά από το σχετικό μάθημα.ελαιολάδου στο σχολείο μετά από το σχετικό μάθημα.

8. Η ελιά στη μυθολογίαΗ ελιά στη μυθολογία
 Η Αθηνά φιλονικεί με τον Ποσειδώνα για την κυριότητα τηςΗ Αθηνά φιλονικεί με τον Ποσειδώνα για την κυριότητα της
Αθήνας μπροστά στους θεούς του Ολύμπου με προσφέροντας έναΑθήνας μπροστά στους θεούς του Ολύμπου με προσφέροντας ένα
δέντρο ελιάς (έργο τουδέντρο ελιάς (έργο του Meny-Joseph BlondelMeny-Joseph Blondel, αρχές του 19, αρχές του 19ουου
αιώνα, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου).αιώνα, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου).

9. Η ελιά στη θεατρική αγωγήΗ ελιά στη θεατρική αγωγή
 Θεατρικό έργο για την ελιά στο σχολείο μας: «Η θεά ΑθηνάΘεατρικό έργο για την ελιά στο σχολείο μας: «Η θεά Αθηνά
χαρίζει την ελιά στους ανθρώπους». Η Αθηνά και οχαρίζει την ελιά στους ανθρώπους». Η Αθηνά και ο
Ποσειδώνας μάλωναν για το ποιος θα δώσει το όνομα στηνΠοσειδώνας μάλωναν για το ποιος θα δώσει το όνομα στην
πόλη. Τελικά η Αθηνά χαρίζει την ελιά και η πόληπόλη. Τελικά η Αθηνά χαρίζει την ελιά και η πόλη
ονομάζεται Αθήνα.ονομάζεται Αθήνα.

10. Η ελιά στην αρχαία τέχνηΗ ελιά στην αρχαία τέχνη
 Γηραιός ελαιώνας (πιθανώς ιερό άλσος) με ανθρώπινο πλήθος πουΓηραιός ελαιώνας (πιθανώς ιερό άλσος) με ανθρώπινο πλήθος που
υψώνει τα χέρια. Μινωική τοιχογραφία της Κνωσού (Αρχαιολογικόυψώνει τα χέρια. Μινωική τοιχογραφία της Κνωσού (Αρχαιολογικό
Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης). Στην Κρήτη βρέθηκαν υπολείμματαΜουσείο Ηρακλείου Κρήτης). Στην Κρήτη βρέθηκαν υπολείμματα
δέντρων, απανθρακωμένα κουκούτσια ήμερης ελιάς, λύχνοιδέντρων, απανθρακωμένα κουκούτσια ήμερης ελιάς, λύχνοι
φωτισμού και χρυσά περίαπτα σε σχήμα φύλλων ελιάς.φωτισμού και χρυσά περίαπτα σε σχήμα φύλλων ελιάς.

11. Ελιά και τέχνηΕλιά και τέχνη
 Γωνιά στο σχολείο μεΓωνιά στο σχολείο με
αναρτημένα έργα τέχνηςαναρτημένα έργα τέχνης
για την ελιά. Μέσα από ταγια την ελιά. Μέσα από τα
έργα τέχνης τα παιδιάέργα τέχνης τα παιδιά
έμαθαν για τοέμαθαν για το
ελαιόδεντρο, τηελαιόδεντρο, τη
συγκομιδή τουσυγκομιδή του
ελαιοκάρπου, τη χρήσηελαιοκάρπου, τη χρήση
του ελαιολάδου στητου ελαιολάδου στη
διατροφή, στην υγεία απόδιατροφή, στην υγεία από
την αρχαιότητα ωςτην αρχαιότητα ως
σήμερα, τους μύθους γιασήμερα, τους μύθους για
την ελιά, την ελιά ωςτην ελιά, την ελιά ως
έπαθλο στους αθλητικούςέπαθλο στους αθλητικούς
αγώνες, τα δοχείααγώνες, τα δοχεία
αποθήκευσης ελαιολάδου,αποθήκευσης ελαιολάδου,
κ.ά.κ.ά.

12. Ελιά και Λαϊκός ΠολιτισμόςΕλιά και Λαϊκός Πολιτισμός
 «Χελιδόνι έφτασε απ’ τη μαύρη θάλασσα...». Παιδιά ψάλλουν τα«Χελιδόνι έφτασε απ’ τη μαύρη θάλασσα...». Παιδιά ψάλλουν τα
χελιδονίσματα σε χωριό των Σερρών. Την 1χελιδονίσματα σε χωριό των Σερρών. Την 1ηη
Μαρτίου τα παιδιάΜαρτίου τα παιδιά
γύριζαν τα σπίτια κρατώντας ένα ομοίωμα χελιδονιού σε ξύλινηγύριζαν τα σπίτια κρατώντας ένα ομοίωμα χελιδονιού σε ξύλινη
κατασκευή με κλαδιά ελιάς και έλεγαν κάλαντα.κατασκευή με κλαδιά ελιάς και έλεγαν κάλαντα.

13. Ελιά, λάδι και θρησκείαΕλιά, λάδι και θρησκεία
 Στην τελετή τουΣτην τελετή του
βαπτίσματος, το λάδιβαπτίσματος, το λάδι
χρησιμοποιείται κατάχρησιμοποιείται κατά
κόρον. Πριν από τηκόρον. Πριν από τη
βάπτιση, ο ιερέας ρίχνειβάπτιση, ο ιερέας ρίχνει
λάδι σταυρωτά στηνλάδι σταυρωτά στην
κολυμπήθρα και μετά τηκολυμπήθρα και μετά τη
βάπτιση λαδώνει τοβάπτιση λαδώνει το
νεοβάπτιστο σε όλα τανεοβάπτιστο σε όλα τα
σημεία του σώματός τουσημεία του σώματός του
ως προστασία από το κακόως προστασία από το κακό
πνεύμα. Η σύνδεση τουπνεύμα. Η σύνδεση του
ελαιολάδου με τη θρησκείαελαιολάδου με τη θρησκεία
βασίζεται στις χριστιανικέςβασίζεται στις χριστιανικές
πεποιθήσεις για τιςπεποιθήσεις για τις
θαυματουργικές τουθαυματουργικές του
ιδιότητες.ιδιότητες.

14. Ελιά και αθλητισμόςΕλιά και αθλητισμός
 Στεφάνι από την ιερή αγριελιά, έργο του Μιχάλη ΜακρουλάκηΣτεφάνι από την ιερή αγριελιά, έργο του Μιχάλη Μακρουλάκη
(2003, γαλάκτωμα αυγού, καμβάς σε ξύλο). Στην αρχαία Ελλάδα(2003, γαλάκτωμα αυγού, καμβάς σε ξύλο). Στην αρχαία Ελλάδα
με κλωνάρι αγριελιάς, τον κότινο, στεφάνωναν τους νικητές τωνμε κλωνάρι αγριελιάς, τον κότινο, στεφάνωναν τους νικητές των
Ολυμπιακών αγώνων. Τα κλωνάρια τα έκοβε με χρυσό μαχαιράκιΟλυμπιακών αγώνων. Τα κλωνάρια τα έκοβε με χρυσό μαχαιράκι
ένα παιδί του οποίου ζούσαν και οι δυο γονείς. Πρώτος πουένα παιδί του οποίου ζούσαν και οι δυο γονείς. Πρώτος που
χρησιμοποίησε την αγριελιά ως έπαθλο λέγεται ότι ήταν ι Ηρακλής.χρησιμοποίησε την αγριελιά ως έπαθλο λέγεται ότι ήταν ι Ηρακλής.

15. Ελιά και πόλεμοςΕλιά και πόλεμος
 Η ελιά βοήθησε και τον Οδυσσέα κατά την επιστροφή του στην Ιθάκη. ΟΗ ελιά βοήθησε και τον Οδυσσέα κατά την επιστροφή του στην Ιθάκη. Ο
Οδυσσέας βυθίζει ένα κλωνάρι ελιάς στο μάτι του Κύκλωπα Πολύφημου,Οδυσσέας βυθίζει ένα κλωνάρι ελιάς στο μάτι του Κύκλωπα Πολύφημου,
που έχει γείρει κάτω από μια περικοκλάδα (μελανόμορφη οινοχόη, περ. 500που έχει γείρει κάτω από μια περικοκλάδα (μελανόμορφη οινοχόη, περ. 500
π.Χ., Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου).π.Χ., Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου).

16. Ελιά και θεραπείαΕλιά και θεραπεία
 Το ελαιόλαδο είχε ευρύτατη χρήση στη λαϊκή ιατρική για κατάποση ήΤο ελαιόλαδο είχε ευρύτατη χρήση στη λαϊκή ιατρική για κατάποση ή
εξωτερική χρήση, καθώς συνδέθηκε με μαγικές τελετουργίες και ιατρικέςεξωτερική χρήση, καθώς συνδέθηκε με μαγικές τελετουργίες και ιατρικές
συνταγές θεραπείας. Στην εικόνα ο Αχιλλέας, διδαγμένος από τον σοφόσυνταγές θεραπείας. Στην εικόνα ο Αχιλλέας, διδαγμένος από τον σοφό
Κένταυρο Χείρωνα την ιατρική, φροντίζει με ελαιόλαδο τις πληγές τουΚένταυρο Χείρωνα την ιατρική, φροντίζει με ελαιόλαδο τις πληγές του
φίλου του Πάτροκλου (εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας, 500 π.Χ.,φίλου του Πάτροκλου (εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας, 500 π.Χ.,
Βερολίνο).Βερολίνο).

17. Ελιά και ΜαθηματικάΕλιά και Μαθηματικά
 Ελιές από τις Καλοκαιρινές σημειώσεις Ι του Μάρκου ΚαμπάνηΕλιές από τις Καλοκαιρινές σημειώσεις Ι του Μάρκου Καμπάνη
(2003, ακρυλικό σε ξύλο, συλλογή Ίριδος Κρητικού). Στο(2003, ακρυλικό σε ξύλο, συλλογή Ίριδος Κρητικού). Στο
παρελθόν οι ελιές χρησίμευαν και στην εκμάθηση της αρίθμησηςπαρελθόν οι ελιές χρησίμευαν και στην εκμάθηση της αρίθμησης
από τα παιδιά.από τα παιδιά.

18. Ελιά και ποίησηΕλιά και ποίηση
Πολλοί είναιΠολλοί είναι
οι ποιητέςοι ποιητές
που έχουνπου έχουν
αφιερώσειαφιερώσει
έργα τουςέργα τους
στην ελιά.στην ελιά.
Στην εικόνα,Στην εικόνα,
τα παιδιάτα παιδιά
τουτου
σχολείουσχολείου
μαςμας
απαγγέλλουαπαγγέλλου
ν ποιήματαν ποιήματα
για την ελιά.για την ελιά.
 «Εσύ ‘σαι πάντα ταπεινή,«Εσύ ‘σαι πάντα ταπεινή, Είμαι του ήλιου θυγατέρα,Είμαι του ήλιου θυγατέρα,
πάντα δουλεύτρα σκύβεις,πάντα δουλεύτρα σκύβεις, η πιο απ’ όλες χαϊδευτή,η πιο απ’ όλες χαϊδευτή,
μ’ όλα τα πλούτη που κρατείς,μ’ όλα τα πλούτη που κρατείς, χρόνια η αγάπη του πατέραχρόνια η αγάπη του πατέρα
μ’ όλο το βιος που κρύβεις».μ’ όλο το βιος που κρύβεις». σ’ αυτόν τον κόσμο με κρατεί.σ’ αυτόν τον κόσμο με κρατεί.
Ι. ΠΟΛΕΜΗΣΙ. ΠΟΛΕΜΗΣ Κ. ΠΑΛΑΜΑΣΚ. ΠΑΛΑΜΑΣ

19. Ελιά και κόσμημαΕλιά και κόσμημα
 Σκουλαρίκια με φύλλαΣκουλαρίκια με φύλλα
ελιάς από χρυσόελιάς από χρυσό
(2004, δημιουργία(2004, δημιουργία
ΠιερέτταςΠιερέττας
Λορεντζάτου). ΑπόΛορεντζάτου). Από
την αρχαία εποχή, τατην αρχαία εποχή, τα
φύλλα της ελιάς είχανφύλλα της ελιάς είχαν
εμπνεύσει πολλούςεμπνεύσει πολλούς
καλλιτέχνεςκαλλιτέχνες
κοσμημάτων, καικοσμημάτων, και
είχαν προσελκύσειείχαν προσελκύσει
αρκετές φιλάρεσκεςαρκετές φιλάρεσκες
γυναίκες ναγυναίκες να
προτιμήσουν τιςπροτιμήσουν τις
δημιουργίες αυτές.δημιουργίες αυτές.

20. Ελιά και σύγχρονη τέχνηΕλιά και σύγχρονη τέχνη
 Η ελιά και το τοπίο της έχει εμπνεύσει πολλούς σύγχρονουςΗ ελιά και το τοπίο της έχει εμπνεύσει πολλούς σύγχρονους
καλλιτέχνες, Ελιά σε χρυσό ουρανό, ελαιογραφία του Νίκουκαλλιτέχνες, Ελιά σε χρυσό ουρανό, ελαιογραφία του Νίκου
Αγγελίδη (2006, προσωπική συλλογή).Αγγελίδη (2006, προσωπική συλλογή).

21. Ελιά και παιδική τέχνηΕλιά και παιδική τέχνη
 Παρά το μικρό τηςΠαρά το μικρό της
ηλικίας τους, ταηλικίας τους, τα
παιδιά της υπαίθρουπαιδιά της υπαίθρου
μπορούν ναμπορούν να
αποδώσουναποδώσουν
καλύτερα με τονκαλύτερα με τον
χρωστήρα και τηςχρωστήρα και της
φαντασία τους τηνφαντασία τους την
ελιά. Έργο μαθητήελιά. Έργο μαθητή
του σχολείου μας μετου σχολείου μας με
χρώμα (νερομπογιά)χρώμα (νερομπογιά)
και λιόπανο (στοκαι λιόπανο (στο
κάτω μέρος).κάτω μέρος).