Багш: Н. Отгондаваа /докторант/

1. • Зах зээлийн бүтэц
•Төгс ба төгс бус өрсөлдөөнд
зах зээл
•Монополь түүний тухай
ойлгож мэдэх

2. Үйлдвэрлэгчид хэрэглэгчдэд
бүтээгдэхүүнээ худалдахын
тулд үнээр буюу бусад
талаараа хоорондоо
өрсөлддөг . Өрсөлдөөний
шинж чанар нь тэдгээрийн
хоорондын харилцаанаас
шалгаална. Энэ харилцааг
зах зээлийн бүтэц гэнэ.

3. Өрсөлдөөний байдлаар нь
Төгсөрсөлдөний
Төгсбусөрсөлдөөний
•Монопольтөрсөлдөөний
•Олигополь
•Монополь
Ямар бараа худалдаж байгаагаар нь
Бүтээгдэхүүнийзахзээл
Хүчинзүйлийнзахзээл
Зах зээлийн харилцааны эдийн
засгийн зориулалтаар нь
Үйлдвэрлэлийн хэрэгслийн
Газрын
Хэрэглээнийзүйлийн
Ажиллах хүчний
Үйлчилгээний
Мөнгө үнэтцаасны
Мэдээллийн
Харъяалал буюу байршлаар нь
Орон нутгийн ( тухайн нэг л районыг
хамаарна)
Бүс нутгийн(тухайнулсын хэд хэдэн районд
үйлчилнэ.)
Үндэсний(тухайнулсын бүх нутагдэвсгэрийг
хамраана)
Дэлхийнзахзээл
Салбараар нь
Худалдах шинжээр нь
Автомашны
Компьютерийнгэхмэт
Бөөний захзээл
Жижиглэнгийнзахзээл

4. Төгс өрсөлдөөн буюу
чөлөөт өрсөлдөөн
Төгс бус өрсөлдөөн
Монополь
Олигополь
Монопольт өрсөлдөөн

5. Монополь гэдэг нь дан ганцаар
ноёрхох гэсэн утгатай үг юм.
1. Засгийн газрын олгосон эрхийн улмаас: Хэрэв
засгийн газар тухайн бүтээгдэхүүнийг
үйлдвэрлэх эрхийг олгохыг бол үүнийг тусгай эрх
бүхий монополь гэнэ
2. Патент юмуу зохиогчийн эрхийн улмаас :
Үйлдвэрлэгч шинэ бүтээгдэхүүнээ гаргасан бол
патент авч түүнийг үйлдвэрлэх эрхийг тодорхой
хугацаанд ганцаараа эзэмших монополь эрхтэй
байна ( зохиолч,
найруулагч,уран бүтээлчид)

6. 3. Төрөлхийн монополь: Анхнаасаа маш их хөрөнгө
оруулалт шаарддаг том үйлдвэрийн хувьд гарц нь
маш их байдаг ба энэ нь тухайн салбарын
эрэлтийг хангах чадвартай байдаг
4. Онцгой нөөцийг эзэмших: Онцгой ховор нөөцийг
эзэмшиж чадсан үйлдвэрлэгч монополь шинжтэй
болдог.
5. Нэгдэх замаар: Нэг салбарт байгаа пүүсүүд уг
салбарт ганц үйлдвэрлэгч том пүүс болтлоо
хоорондоо нэгдэж нийлсээр монополь болж болно.
Үйлдвэрүүд нэгдэж
нийлэх зохион
байгуулалтын
хэлбэрүүд
1. Картель- Үйлдвэрлэж байгаа
бүтээгдэхүүний ноогдол хэмжээ болон

7. борлуулах зах зээлээ хуваах тухай
монополь хэлэлцээр
2. Синдикат-Бүтээгдэхүүнээ хамтран
борлуулах ажлыг зохион байгуулах
зорилготой монополь нэгдэл
3. Трест-Хамтын өмч бүтэгдэхүүн үйлдвэрлэл
ба борлуулалтын ерөнхий удирдлагын дор
нэгдсэн монополь нэгдэл
4. Концерн-Салбарласан технологийн нийтлэг
шинж нь гаргаж байгаа бүтээгдэхүүнийг
олон үүрэгтэй болгосон санхүүгийн нэгдмэл
төвтөй үйлдвэрийн газруудын олон
салбаруудын тогтолцоо
5. Корпораци- групп Бие даасан аж ахуйн
нэгжүүдийн хувь оруулсан өмч бүхий
томоохон аж ахуй
Монополийн үйл
ажиллагааг доорх

8. зохицуулалтаар
хязгаарладаг
1. Монополь пүүсийн
бүтээгдэхүүний үнийг хатуу
тогтоох
2. Ашгийн хэмжээг хуульчлан
хязгаарлах
3. Үйлдвэрлэлийн гарцын
хэмжээг тодорхойлох зэргээр
төр засгийн газраас

9. зохицуулах арга хэмжээг
авдаг