De tractor in cijfers. Statistieken over landbouwtractoren in België
•
0 likes•859 views
Hoeveel tractoren bezaten landbouwers in België aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog? Of bij het begin van de eenentwintigste eeuw? Het lijken eenvoudig te beantwoorden vragen, maar schijn bedriegt. Meerdere bronnen moesten worden geraadpleegd om jaar na jaar een concreet cijfer te kunnen bepalen, of een 'best guess' naar voren te schuiven. In elk geval lukte het om voor het eerst een mooi overzicht te maken van het aantal tractoren in België, ingezet in de landbouwsector, sinds het begin van het interbellum.
Recommended
Recommended
More Related Content
More from Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG)
More from Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) (20)
De tractor in cijfers. Statistieken over landbouwtractoren in België
- 1. De tractor in cijfers Statistieken over landbouwtractoren in België
- 2. De tractor in cijfers. Statistieken over landbouwtractoren in België Cover: Ford 3000 tractoren rijden aan de Noorderlaan in Antwerpen op de trein voor export, 1968. FelixArchief/Stadsarchief Antwerpen.
- 3. De tractor in cijfers 1 INHOUDSTAFEL 1 De tractor in cijfers?........................................................................................................................ 2 2 Bronnen........................................................................................................................................... 3 2.1.1 Literatuur......................................................................................................................... 3 2.1.2 Periodieken...................................................................................................................... 4 3 Aantal tractoren .............................................................................................................................. 5 3.1 Het totaal aantal tractoren in België....................................................................................... 5 3.2 Aantal tractoren per bedrijfsgrootte....................................................................................... 9 3.3 Aantal tractoren per landbouwstreek................................................................................... 11 3.4 Aantal tractoren per provincie.............................................................................................. 13 4 Aantal landbouwpaarden.............................................................................................................. 15 4.1 Totaal aantal landbouwpaarden ........................................................................................... 15 4.1.1 Aantal landbouwpaarden versus tractoren................................................................... 16
- 4. 2 De tractor in cijfers 1 De tractor in cijfers? Hoeveel tractoren bezaten landbouwers in België aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog? Of bij het begin van de eenentwintigste eeuw? Dat zijn de vragen waar dit document een antwoord op wil bieden. Er wordt een overzicht gegeven van het aantal landbouwtractoren in België doorheen de tijd, maar ook van het aantal tractoren per bedrijfsgrootte, per provincie en per landbouwstreek. Het tractorbezit in Belgische landbouwkringen in de jaren 1921-2013 kan ruwweg worden onderverdeeld in vier fasen. Tussen begin jaren 1920 en eind jaren 1940 steeg het aantal tractoren van enkele honderden tot enkele duizenden. Vooral tijdens de tweede helft van de jaren 1940 manifesteerde zich een eerste groeispurt. Maar in vergelijking met de ontwikkelingen tussen 1950 en circa 1980 stelde dat weinig voor. Toen vertienvoudigde het aantal tractoren, van circa 9700 naar 107.000 exemplaren. Dat gebeurde vooral tijdens de jaren 1950-1960; het volgende decennium vertraagde de groei. En tijdens de jaren 1980, die we kunnen omschrijven als de derde fase, viel die nagenoeg stil. Het aantal tractoren in de primaire sector plafonneerde rond 110.000 stuks. Vanaf dan zette zich een dalende trend in, wat natuurlijk te verklaren valt door het zienderogen afnemen van het aantal boerenbedrijven. Maar laat ons niet vergeten: de voorbije decennia zijn het vermogen, de prestaties en de mogelijkheden van de tractor spectaculair toegenomen. De verzamelde statistieken bieden niet alleen, na wat puzzelen, een overzicht van de tractorevolutie in België. Ook de landbouwpaarden komen aan bod; zij kenden een sterke terugval na de Tweede Wereldoorlog, uiteraard gelinkt aan de forse stijging van het aantal tractoren. Net als bij de tractoren worden gegevens voorgesteld van het aantal landbouwpaarden per bedrijfsgrootte, per provincie en per landbouwstreek. Tot slot zijn ook ander gemotoriseerde landbouwwerktuigen opgenomen in dit overzit. Het aantal motoculteurs of eenassige tractoren, die tussen 1948 en 2000 vrijwel elk jaar werden geregistreerd in de landbouwtellingen, steeg tot in de jaren 1970 redelijk snel. In het daaropvolgende decennium nam het aantal motoculteurs een plotse duik, om vervolgens geleidelijk te dalen. De landbouwjeeps, veelal overgenomen van het Amerikaanse leger, waren een tijdlang populair in de Belgische landbouw en werden daarom vanaf 1948 tot 1969 opgenomen in de landbouwstatistieken. Tot en met 1959 nam het aantal landbouwjeeps geleidelijk toe, maar daarna manifesteerde zich een snelle daling. In 1969, de laatste keer dat ze werden geteld, waren er volgens de landbouwstatistiek nog 1905 jeeps actief in de Belgische landbouwsector.
- 5. De tractor in cijfers 3 2 Bronnen Het achterhalen van het aantal landbouwtractoren was geen eenvoudige klus. Meerdere bronnen moesten worden geraadpleegd om jaar na jaar een concreet cijfer te kunnen bepalen, of een best guess naar voren te schuiven. In elk geval lukte het om voor het eerst een mooi overzicht te maken van het aantal tractoren in België, ingezet in de landbouwsector, sinds het begin van het interbellum. Voor de meest recente periode zijn echter geen jaarlijkse data beschikbaar. Of met andere woorden, we zijn beter ingelicht over de situatie een halve eeuw geleden dan over de jongste jaren. Vanaf 1946 werd het aantal tractoren vrij systematisch bijgehouden door het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) en het Landbouweconomisch Instituut (LEI). De gepubliceerde cijfers zijn evenwel niet altijd consistent. Zo kon worden vastgesteld dat in de jaren 1940-1950 het aantal tractoren in een welbepaald jaar soms werd bijgesteld in de daaropvolgende jaartelling. De definitieve aantallen voor 1950, bijvoorbeeld, moesten dus worden gezocht in de telling van 1951. Gedurende de jaren 1950-1965 maakten de statistische uitgaven ook een onderscheid tussen ‘tractoren’ en ‘dorstractoren’. Het blijft onduidelijk of de dorstractoren naderhand werden meegeteld als ‘gewone’ tractor, of dat ze eenvoudigweg niet meer werden opgenomen in de telling wegens weinig relevant. Ook de registratie van het aantal tractoren naargelang bedrijfsgrootte verliep weinig consistent doorheen de tijd. De verschillende categorieën van bedrijfsgrootte waren niet altijd op dezelfde manier gedefinieerd. En dit maakte het natuurlijk niet eenvoudig om een eenduidige, langetermijn evolutie te reconstrueren. 2.1.1 Literatuur De Widt R.A., ‘La mécanisation agricole aux Pays-Bas et en Belgique/Landbouwmechanisatie in België en Nederland’, in: Mécanique agricole/Landbouwmechanica, nr. 16, december 1954, p. 19-24. Leplae E., ‘Rapport préliminaire sur l’enquête relative à l’emploi des tracteurs mécaniques en Belgique pendant l’année 1919-1920’, in: Conseil supérieur de l’agriculture. Assemblée générale du 17 janvier 1921, Brussel, 1921, p. 45-63. Vander Vaeren, J. (1951). Les principaux progrès techniques réalisés en agriculture durant cinquante ans (1900 - 1950), Bruxelles: Impr. Van Keerberghen, p. 2. Van Mol J.-J., Le paysan et la machine. Innovations techniques en agriculture en Belgique aux 19e et 20e siècles, Treignes, 1998, p. 73. ‘Quel est à ce jour le terrain conquis chez nous par le tracteur’, in: Le Sillon Belge, nr. 277, 3 november 1947, p. 7 (cijfer 1942).
- 6. 4 De tractor in cijfers 2.1.2 Periodieken Algemene landbouwtelling van 1950, deel V, uitkomsten van de tweede fase der telling 31 december 1950, samenstelling der landbouwers-gezinnen, arbeidskrachten, landbouwmaterieel en –installaties, NIS, Brussel, 1954. Algemene landbouw- en bostelling van 1959, boekdeel VI, resultaten van de eerste fase van de telling (15 mei 1959), machines en inrichtingen, NIS, Brussel, 1963. Algemene landbouw- en bosbouwtelling van 1970, boekdeel III. Telling op 15 mei: Materieel, NIS, Brussel, 1976. De Landbouwstatistiek, NIS, 1950-1966. Landbouwstatistieken, NIS, 1969-2006. Landbouwstatistieken, NIS, 1970-1973, voortgezet als LEI-statistieken, 1974-1981. Landbouwstatistieken, maandschrift, nrs. 6-7 en 9-10, NIS, Brussel, 1981. Landbouwstatistieken, maandschrift, nrs. 1-2-3: landbouw- en tuinbouwtelling op 15 mei 1990, NIS, Brussel, 1991. Landbouwstatistieken, landbouw- en tuinbouwtelling op 15 mei 1992, NIS, Brussel, 1993 Landbouwstatistieken, landbouw- en tuinbouwtelling op 15 mei 1996, NIS, Brussel, 1997. Landbouwstatistieken, landbouw- en tuinbouwtelling op 15 mei 1999, NIS, Brussel, 2000. Landbouwstatistisch jaarboek, LEI, 1985-1996. Landbouwstatistisch jaarboek, CLE, 1997-2000. Landbouw- en tuinbouwtelling op 15 mei 1979, structurele aspecten, boekdeel I (het Rijk, Vlaams Gewest, Waals Gewest, Brussels Gewest), NIS, Brussel, 1981. Statistisch landbouwjaarboek van België, 1946-1949.
- 7. De tractor in cijfers 5 3 Aantal tractoren 3.1 Het totaal aantal tractoren in België Het totaal aantal tractoren beslaat alle tractoren die in de landbouw worden gebruikt. Het cijfer bevat daarom ook de dorstractoren, die in de landbouwstatistieken vaak als een aparte categorie worden beschouwd. Deze totaalcijfers kunnen dus verschillen met de totalen uit de landbouwstatistieken. Waar mogelijk, werden de cijfers (verderop in de tabel) opgesplitst voor meer duidelijkheid. 0 20 000 40 000 60 000 80 000 100 000 120 000 1920 1923 1929 1941 1942 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2003 2005 2013
- 8. 6 De tractor in cijfers Jaar Totaal aantal tractoren (incl. dorstractoren) Totaal (benzine + benzine/petroleum + diesel) Benzine Benzine/ Petroleum Diesel & halfdiesel Dorstractoren Landbouw- tractoren op rupsbanden Motoculteurs Landbouw- jeeps 1920 300 1923 450 1929 1 373 1941 1 000 1942 1 043 1945 2 148 1946 1947 1 873 384 612 1948 2 956 139 522 1 107 1949 4 368 912 2 155 1950 9 694 8 059 2 137 4 099 1 823 1 635 1 190 4 081 1951 11 000 1952 14 307 12 572 2 436 5 978 4 158 1 735 1 369 4 569 1953 17 345 15 656 2 180 7 274 6 202 1 689 1 484 4 641 1954 20 393 18 928 2 240 8 436 8 252 1 465 1 508 4 764 1955 24 500 22 930 2 073 9 203 11 654 1 570 4 935 1956 29 542 27 731 1 641 9 897 16 193 1 811 5 199 1957 33 888 32 148 1 852 10 430 19 866 1 740 5 201 1958 37 189 35 520 1 794 10 516 23 210 1 669 5 127 1959 42 616 40 218 1 578 10 118 28 522 1 437 961 4 026 5 650 1960 44 188 43 037 1 389 10 143 31 505 1 151 4 093 5 163 1961 48 905 47 691 1 279 9 801 36 611 1 214 4 438 4 713 1962 53 507 52 506 1 242 9 026 42 238 1 001 4 716 4 490 1963 58 606 57 553 1 453 8 905 47 195 793 260 5 561 3 792 1964 61 620 60 517 1 085 7 808 51 624 860 243 6 449 3 686 1965 65 253 64 354 1 014 7 041 56 309 638 261 6 258 3 263
- 9. De tractor in cijfers 7 Totaal aantal tractoren Totaal (benzine + benzine/petroleum + diesel) Benzine Benzine/ Petroleum Diesel & halfdiesel Dorstractoren Landbouw- tractoren op rupsbanden Motoculteurs Landbouw- jeeps 1966 71 113 70 892 925 6 506 63 461 221 7 091 3 101 1967 77 470 77 470 843 5 856 70 771 7 475 2 716 1968 81 014 81 014 897 5 102 75 015 7 346 2 748 1969 84 089 7 607 1 905 1970 90 792 90 792 5 187 85 605 6 901 1971 89 388 89 388 4 485 84 903 8 519 1972 90 104 90 104 3 767 86 337 7 968 1973 93 399 93 399 3 218 90 181 7 953 1974 95 119 95 119 2 896 92 223 8 152 1975 95 388 95 388 2 969 92 419 8 702 1976 100 950 100 950 2 452 98 498 9 331 1977 101 165 101 165 2 784 98 381 9 458 1978 101 110 101 110 1 921 99 189 9 661 1979 104 948 8 715 1980 107 024 5 337 1981 104 895 5 828 1982 106 937 5 708 1983 101 866 1984 108 925 5 520 1985 108 583 5 678 1986 108 921 5 582 1987 103 354 8 131 1988 108 810 5 383 1989 108 648 4 848 1990 109 461 108 885 576 5 377 1991 108 008
- 10. 8 De tractor in cijfers Totaal aantal tractoren Totaal (benzine + benzine/petroleum + diesel) Benzine Benzine/ Petroleum Diesel & halfdiesel Dorstractoren Landbouw- tractoren op rupsbanden Motoculteurs Landbouw- jeeps 1992 103 208 4 364 1993 104 452 7 440 1994 102 740 1995 102 408 4 512 1996 98 477 4 037 1997 100 005 4 146 1998 98 559 4 473 1999 97 463 4 421 2000 96 271 4 367 2003 95 986 2005 95 010 2013 80 352
- 11. De tractor in cijfers 9 3.2 Aantal tractoren per bedrijfsgrootte De totalenrij in deze tabel verschilt van de totaalcijfers per jaar in de tabel in 3.1., omdat in de onderstaande tabel de dorstractoren en de tractoren bij ‘bedrijven zonder teelt’ niet zijn meegeteld. De registratie van het aantal tractoren naargelang bedrijfsgrootte verliep weinig consistent doorheen de tijd. De verschillende categorieën van bedrijfsgrootte waren niet altijd op dezelfde manier gedefinieerd. En dit maakte het natuurlijk niet eenvoudig om een eenduidige, langetermijnevolutie te reconstrueren. 1929 1947 1950 1959 1970 1979 1980 1990 1992 1996 1999 Oppervlakte bedrijf < 1 ha 78 1745 2574 3088 2477 1875 1-5 ha 137 9067 10829 11673 12535 11303 11508 0-3 ha 312 940 3-5 ha 186 1677 < 5 ha 215 498 2617 10812 13403 14761 15012 13178 11508 11264 5-10 ha 102 533 6739 16582 14677 14587 12966 11945 10234 9347 10-20 ha 107 115 1579 14917 30593 30543 30594 25286 23046 18673 16768 20-30 ha 66 193 1616 6442 15023 19178 19348 19939 18650 16896 15443 30-50 ha 148 388 1670 4224 9985 15623 15983 19772 19840 21643 21888 50-100 ha 427 853 1645 3165 5220 8179 8337 11654 12368 50-80 ha 11845 13571 > 80 ha 6473 7871 > 100 ha 251 286 518 875 1352 2029 2134 2993 3005 Totaal aantal tractoren 1316 1873 8059 38979 89567 103632 105744 107622 102032 97272 96152
- 12. 10 De tractor in cijfers 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 1929 1947 1950 1959 1970 1980 1990 1999 Evolutie: aantal tractoren in België per bedrijfsgrootte < 5 ha 5-10 hectare 10-20 hectare 20-30 hectare 30-50 hectare 50-100 hectare > 100 hectare Totaal aantal tractoren 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 1929 1947 1950 1959 1970 1980 1990 1999 Aantal tractoren in België per bedrijfsgrootte < 5 ha 5-10 hectare 10-20 hectare 20-30 hectare 30-50 hectare 50-100 hectare > 100 hectare
- 13. De tractor in cijfers 11 3.3 Aantal tractoren per landbouwstreek De totalenrij in deze tabel verschilt van de totaalcijfers per jaar in de tabel in 3.2., omdat in de onderstaande tabel de tractoren bij ‘bedrijven zonder teelt’ wel zijn meegeteld in de oorspronkelijke statistieken. 1947 1948 1950 1959 1970 1979 1980 1990 1992 1996 1999 Streek Duinen en polders 33 149 454 1712 4077 4642 4809 5384 5035 4760 4732 (Vlaamse) zandstreek 44 86 480 2724 9572 14359 15520 17800 17267 16981 16810 Kempen 49 50 246 1662 6117 8680 8838 8965 8356 8284 8213 Zandleemstreek 246 443 1406 8067 21425 26286 27031 28619 27660 26598 26082 Leemstreek 817 1256 3015 11775 22088 23027 23001 22144 21204 19787 19387 Weidestreek (Luik) 46 89 336 2292 5195 5356 5263 4534 4048 3737 3797 Henegouwse Kempen 3 55 94 93 97 91 90 79 73 de Condroz 507 689 1252 4362 6830 6513 6495 5970 5609 5241 5087 Hoge Ardennen 59 1411 3236 3411 3404 3033 2541 2331 2430 Weidestreek (Fagne/Venen) 53 36 67 535 945 921 948 915 870 784 782 de Famenne 45 88 323 1824 3211 3222 3239 3117 2922 2731 2762 de Ardennen 18 44 321 2925 6248 6605 6559 6556 5942 5624 5740 Jura 97 874 1754 1833 1820 1757 1664 1540 1568 Mergelstreek 15 26 Totaal aantal tractoren 1873 2956 8059 40218 90792 104948 107024 108885 103208 98477 97463
- 14. 12 De tractor in cijfers 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 1950 1959 1970 1980 1990 1999 Aantal tractoren in België per landbouwstreek Duinen en polders (Vlaamse) zandstreek Kempen Zandleemstreek Leemstreek Weidestreek (Luik) Henegouwse Kempen de Condroz Hoge Ardennen Weidestreek (Fagne/Venen) de Famenne de Ardennen Jura
- 15. De tractor in cijfers 13 3.4 Aantal tractoren per provincie De totalenrij in deze tabel verschilt van de totaalcijfers per jaar in de tabel in 3.2., omdat in de onderstaande tabel de tractoren bij ‘bedrijven zonder teelt’ wel zijn meegeteld in de oorspronkelijke statistieken. 1947 1948 1950 1959 1970 1979 1980 1990 1992 1996 1999 Provincie Antwerpen 52 90 268 1491 5354 8001 8328 8723 7702 7689 Brabant 279 418 995 5230 13024 14566 14665 13846 11138 Vl. Brabant 8634 8051 W. Brabant 3118 3087 West-Vl. 149 376 1210 5646 14182 18400 19242 22172 21252 21127 Oost-Vl. 35 80 501 2651 8715 12043 12956 14553 14108 13779 Henegouwen 310 518 1532 7045 14198 15109 15130 14704 13092 13079 Luik 386 585 1361 6847 12564 12620 12433 11074 9104 9232 Limburg 56 90 414 2385 6390 7684 7788 7856 7488 7392 Luxemburg 58 104 451 3847 8122 8617 8570 8331 7234 7390 Namen 548 695 1327 5076 8243 7908 7912 7626 6705 6595 Vlaanderen 56682 63498 60991 58038 Wallonië 48215 45330 42183 39383 Brussels gewest 51 57 34 40 42 TOTAAL 1873 2956 8059 40218 90792 104948 107024 108885 103208 98477 97463
- 16. 14 De tractor in cijfers 0 5000 10000 15000 20000 25000 1947 1948 1950 1959 1970 1980 1990 1999 Aantal tractoren in België per provincie Antwerpen Brabant West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Henegouwen Luik Limburg Luxemburg Namen
- 17. De tractor in cijfers 15 4 Aantal landbouwpaarden 4.1 Totaal aantal landbouwpaarden Aantal landbouwpaarden in België Jaartal 1920 217878 1923 267369 1929 298725 1941 239888 1945 249826 1950 243795 1955 194506 1960 159172 1965 107826 1970 73315 1975 36197 1980 20776 1985 14366 1990 7900 1995 5655 2000 6044 2005 4496 2013 4458 0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 1920 1923 1929 1941 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2013 Aantal landbouwpaarden in België
- 18. 16 De tractor in cijfers 4.1.1 Aantal landbouwpaarden versus tractoren De komst van de tractor betekende een radicale breuk met de manier waarop al eeuwen aan landbouw werd gedaan. Vanaf de jaren 1950 nam de machine meer en meer het werk over. Het trekpaard, tot dan toe de belangrijkste krachtleverancier, kwam in de verdrukking. Aantal landbouwpaarden Aantal tractoren Jaartal 1920 217878 300 1923 267369 450 1929 298725 1373 1941 239888 1000 1945 249826 2148 1950 243795 9694 1955 194506 24500 1960 159172 44188 1965 107826 65235 1970 73315 90792 1975 36197 95388 1980 20776 107024 1985 14366 108583 1990 7900 109461 1995 5655 102408 2000 6044 96271 2005 4496 95010 2013 4458 80352 0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 1920 1923 1929 1941 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2013 Aantal landbouwpaarden vs. tractoren in België aantal landbouwpaarden aantal tractoren
- 19. CENTRUM AGRARISCHE GESCHIEDENIS Atrechtcollege Naamsestraat 63 3000 Leuven Tel. 016 32 35 25 contact@cagnet.be www.hetvirtueleland.be