Змены ў дзяржаўным ладзе ВКЛ у XV – XVI ст.

1. Змены ў дзяржаўным ладзе
ВКЛ у XV – сяр. XVI стст.

2. Пачатак кіравання Казіміра
1440 г. – князь ВКЛ – Казімір IV
(сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай)
1447 г. – Казімір – кароль
Польшчы
Адноўлена персанальная ўнія
ВКЛ і Польшчы

3. Прывілей 1447 г.
Умовы:
• Землі і пасады ў ВКЛ –
толькі ўраджэнцам
ВКЛ;
• Поўная ўласнасць
феадалаў на зямлю
Пачатак
запрыгоньвання сялян

4. Судзебнік 1468 г.
3 віды пакарання: грашовы
штраф, пабоі, смерць;
Феадалам – права судзіць
сялян.
На старабеларускай мове

5. Знешняя палітыка Казіміра
1470 г. – саюз з Ардой супраць Масквы
Разрыў з крымскім ханам Менглі-Гірэем
(вёў барацьбу супраць Арды)
Масква і Крымскае ханства –
саюз супраць ВКЛ

6. Дынастычная барацьба
• Спачатку – супраць Міхала
Жыгімонтавіча;
• Пасля – супраць слуцкага князя
Алелькі (Аляксандра)
Уладзіміравіча
1481 г. – змова Алелькавічаў
супраць Казіміра.
Выкрыта, змоўшчыкі – у Маскву.

7. Вышэйшыя дзяржаўныя пасады ў ВКЛ
Пасада Функцыя
Ваяводы Замест намеснікаў (з ХV ст.);
Узначальвалі ваяводствы – буйнейшыя тэратарыяльныя адзінкі ВКЛ:
Адміністратыўная, ваенная, судовая ўлада ў ваяводстве.
Старосты Адміністратыўная, ваенная, судовая ўлада ў паветах.
Падстаросты Намеснікі старостаў.
Кашталяны Кіраўнікі вялікакняжацкіх замкаў.
Канцлеры Спачатку – толькі ажыццяўлялі справаводства (узначальвалі канцылярыю і
адказвалі за выдачу дакументаў);
З сярэдзіны ХVІ ст. – намеснікі вялікага князя.
Маршалак Кіраваў гаспадарскім дваром;
Прымаў паслоў;
Сачыў за прыдворным этыкетам;
Кіраваў гвардыяй і прыдворнай стражай;
Адказваў за бяспеку манарха.
Вялікі гетман Кіраўнік войска
Палявы гетман Намеснік вялікага гетмана
Земскі падскарбі Загадваў дзяржаўным скарбам
Дворны падскарбі Намеснік земскага падскарбія

8. Рада ВКЛ
Рада – вышэйшы дарадчы орган
дзяржавы.
Рада:
• ХІV ст. –дапаможны орган пры
вялікім князі.
• XV ст. – самастойнае значэнне.
Паны-рада:
Буйнейшыя феадалы;
Каталіцкія біскупы;
Вышэйшыя службовыя асобы.

9. Правы рады:
Выбранне князя;
Арганізацыя абароны;
Міжнародныя справы;
Выданне законаў;
Найважнейшыя
судовыя справы.

10. Вузкі склад радных паноў (для тэрміновых пытанняў):
Віленскі ваявода;
Троцкі ваявода;
Віленскі кашталян;
Троцкі кашталян;
Віленскі біскуп;
Гетман;
Канцлер;
Маршалак.

11. 1492 г. – смерць Казіміра. Князь – Аляксандр.
1492 г. – прывілей
Александра:
• Вялікі князь не робіць
расходы, не раздае
пасады, не выдае законы,
не праводзіць знешнюю і
ўнутраную палітыку без
згоды рады.
• Рада – орган дзяржаўнага
кіравання.

12. Сойм
Сойм – з’езд шляхты ВКЛ.
Вядзенне войн
Неабходна згода шляхты
Трэба ўлічваць яе меркаванне
Сойм:
Паны-рада і ўсе жадаючыя феадалы
ХVІ ст. – сойм – найвышэйшы
дзяржаўны і кантралюючы орган.
1564—1566 гг. – утвораны павятовыя
соймікі і павятовыя суды.

13. Заканадаўства ВКЛ
1529 г. – I Статут ВКЛ.
Складаўся з:
• Судзебніка 1468 г.;
• Прывілеяў;
• Дзяржаўных пастаноў;
• Старых звычаяў.

14. Статут 1529 г.
Змест:
Самастойнасць ВКЛ ад Польшчы;
Абавязкі князя (ахоўваць дзяржаву і
інтарэсы яе жыхароў);
Ахова інтарэсаў баяр;
Бяспраўе простых людзей і г.д.
Падрыхтаваны пад кіраўніцтвам
канцлера ВКЛ Альбрэхта Гаштольда.